Takmarkanir á skilmálabreytingum

Þetta er áhugaverður punktur sem kemur fram í frétt mbl.is og í skýrslunni Fjármálastöðugleiki:

Samkvæmt gjaldeyrisreglum er ekki heimilt að veita erlend lán en heimilt er að framlengja lán sem veitt voru fyrir setningu þeirra. Framlenging er þó eingöngu leyfileg ef aðeins er um að ræða lengingu lána en ekki aðrar skilmálabreytingar.

Hvað ætli sé búið að brjóta þessu reglu oft?  Bara í mínu nánasta umhverfi og hjá þeim sem ég rætt við, hef ág heyrt af mjög mörgum tilfellum þar sem hróflað var við vöxtum lánanna.  Lán sem voru með 3% vaxtaálagi voru allt í einu látin bera 6-8% álag í kjölfar lánalengingar.

Það er aftur grafalvarlegt að á næstu 12 mánuðum séu 750 milljarða króna gengisbundinna lána á gjalddaga.  Ástandið hjá fyrirtækjum landsins er því mjög slæmt, svo ekki tekið dýpra í árinni.

Þriðjungur útlána til fyrirtækja er kúlulán

Merkileg tölfræði Seðlabankans - 10,4% í vanskilum, 6.5% í alvarlegum vanskilum

Hún er merkileg kerling, tölfræðin.  Það segir einhvers staðar að til sé lygi, hvít lygi og tölfræði.  Mér sýnast tölur Seðlabankans vera byggðar á tölfræðiólæsi.  Hvernig er hægt að fullyrða að greitt sé með eðlilegum hætti af 85-90% allra fasteignalána í krónum, þegar:

• 5% eru í greiðslujöfnun
• 7% eru í frystingu
• 9% eru í vanskilum, þar af 6% í alvarlegum vanskilum

Mér sýnist þetta vera 21% lána sem ekki er greitt af með eðlilegum hætti.  Það þýðir að greitt sé með eðlilegum hætti af 79% fasteignalána í krónum.  En til að halda því til haga, þá er texti fréttar mbl.is bein tilvitnun í texta á bls 46 í riti Seðlabankans Fjármálastöðugleiki:

Seðlabankinn er að afla upplýsinga meðal viðskiptabanka og eignaleigufyrirtækja um vanskil og notkun greiðsluerfiðleikaúrræða. Upplýsingaöflunin stendur enn yfir en fyrirliggjandi gögn gefa til kynna að greitt sé með eðlilegum og óbreyttum hætti af u.þ.b. 85-90% af heildarfasteignaveðlánum í krónum, 5% þessara lána séu í greiðslujöfnun og um 7% í frystingu. Rétt er að minna á að u.þ.b. 87% fasteignaveðlána voru í krónum miðað við eftirstöðvar íbúðalána í lok síðasta árs. Því er ljóst að greitt er með eðlilegum og óbreyttum hætti af meginþorra allra íbúðalána. Vísbendingar eru um að u.þ.b. 9% heildaríbúðalána í krónum séu í vanskilum, þar af 6% í alvarlegum vanskilum.

Hugsanlega er það túlkun Seðlabankans að með því að nýta sér greiðslujöfnun, þá teljist lántakendur vera að greiða "með eðlilegum hætti" af lánunum, en mér finnst að eingöngu þeir sem greiða af óbreyttum lánum séu að greiða "með eðlilegum hætti".  Og þrátt fyrir að greiðslujöfnuð lán teljist vera í "eðlilegum" farvegi, þá er 9 + 7 = 16% og sú tala dregin frá 100 felur því augljóslega utan 85-90%.

Síðan eru það gengistryggðu lánin.  (Mikið er ég ánægður með að Seðlabankinn noti orðið "gengistryggð", því það ýtir undir þá túlkun að þau séu ekki í samræmi við 13. og 14. gr. laga nr. 38/2001 um vexti og verðbætur.)  Þar kemur fram:

• 20% eru í greiðslujöfnun
• 15% eru í frystingu
• 20% eru í vanskilum, þar af 10% í alvarlegum vanskilum

Þetta segir okkur að af einungis 45% gengistryggðra lána heimilanna sé greitt "með eðlilegum hætti".  Þar sem þessi lán teljast um 13% af öllum lánum, þá fáum við að greitt sé "með eðlilegum hætti" af tæplega 75% lána heimilanna.  Reikna má út að 14,6% lána heimilanna hefur verið breytt til að bregðast við efnahagskreppunni og 10,4% í vanskilum, þar af 6,5% í alvarlegum vanskilum.  Vissulega gæti eitthvað af greiðslujöfnuðum lánum verið í vanskilum, sem gerði það þá að verkum að hlutfall þeirra lána sem greitt er af "með eðlilegum hætti" hækkaði eitthvað.

Af þeim lántakendum sem hafa náð að halda lánum sínum þannig að greitt sé af þeim "með eðlilegum hætti", þá má búast við að mjög margir hafi þurft að ganga á sparnað og/eða skera verulega niður önnur útgjöld heimilisins.  Samkvæmt skoðanakönnun Hagsmunasamtaka heimilanna á um 54% heimila í landinu í erfiðleikum með að ná endum sama, þ.e. gera það með naumindum eða gera það alls ekki.  Tölur Seðlabankans, þó svo að ályktanir skýrsluhöfundar dregnar af þeim séu rangar, gera ekkert annað en að styðja niðurstöður könnunarinnar.  En ég verð að viðurkenna, að ég geri meiri kröfu til starfsmanna Seðlabankans, en kemur fram í því, að þegar maður dregur 5 + 7 + 9 frá 100 þá verði útkoman á bilinu 85-90.  Eins og áður segir, geta greiðslujöfnuð lán verið í vanskilum, en fryst lán eru það augljóslega ekki.

Greitt með eðlilegum hætti af meginþorra íbúðalána

Undir hverjum steini er eitthvað nýtt

Maður er eiginlega hættur að vera hissa á nýjum sögum um misferli hjá blessuðum bönkunum.  Hér er enn eitt dæmið um það hvernig menn gátu "keypt" sér lán.  Samkvæmt því sem talsmaður Gertner bræðra segir, þá var nóg, eða nauðsynlegt, að gerast stór hluthafi í Kaupþingi til að komast að peningageymslum bankans.

Það er hins vegar athyglisverður punktur í fréttinni, en það er um tengsl helstu leikenda í gegnum FL Group.  Ég fékk símtal í þar sem viðmælandi minn benti á þessi tengsl.  Hann gekk svo langt að líkja hópi hlutahafa FL Group við nokkurs konar bræðralag (mín orð, ekki hans).  Sá sem rauf samheldni hópsins hann var gerður brottrækur úr himnaríki peningamanna á Íslandi.  Þ.e. fékk ekki að taka þátt í plottinu, fékk ekki aðgang að lánsfé í bönkunum þremur og var jafnvel reynt að leggja snörur fyrir menn. 

Stærsta plottið í kringum FL Group voru framvirkir samningar.  Menn gerðu samninga sína á milli og út fyrir hópinn um viðskipti fram í tímann á föstu gengi.  Markmiðið var að búa til eftirspurn og halda uppi verði bréfanna.  Sá sem var á söluendanum var öruggur með góðan hagnað og kaupandinn bjó svo til nýjan framvirkan samning.  Undir lokin snerist þetta síðan yfir í skortsölur, enda var öllum í bræðralaginu ljóst í febrúar 2008, og jafnvel fyrr, að endanlokin yrðu ekki umflúin í október.  Ég vil bara benda á athugasemd Kolbrúnar Stefánsdóttur á blogg hjá mér við færsluna Játning Davíðs.  Þar segir hún:

Thér er óhaett ad trúa mér. Thad var allt of seint thá. Ég var í Florida í febrúar og tha var thad raett í fullri alvoru ad thetta myndi fara svona í byrjun okt (5) og ad vid aettum ad selja hlutabréfin okkar og taka sparifé út í evrum. Thetta var logmadur hja einum bankanna ad tala um thá sem stadreynd. Thví midur erum vid treg til ad trúa slaemum spádómum en hlaupum hratt á eftir hinum th.e. um gull og graena skóga. Thad er talad um thad hérna úti í Evropu af bankamonnum ad morg lond séu í somu sporum og Island en leyni thví hvad theyr hafi tapad miklu.

Viðmælandinn minn í dag endurtók liggur við orðrétt það sem Kolbrún segir.  Þ.e. mönnum var ráðlagt að selja hlutabréf og taka út úr peningasjóðum.  Þegar hinir fjársterkari tóku út úr peningasjóðunum, þá þurfti að fjármagna þá upp á nýtt.  Og hvað var gert?  Jú, þjónustufulltrúum var uppálagt að hringja í alla sem áttu meira en 5 milljóna kr. innistæður og fá þá til að færa peningana sína í hina vonlausu og í raun gjaldþrota peningasjóði.  Mörgum þjónustufulltrúm ofbauð þetta, en létu sig hafa það.  Aðrir sættu sig ekki við þetta og sögðu upp.  Það hlýtur að vera erfitt að lifa við að hafa blekkt fólk á öllum aldri til að setja hluta af ævisparnaði sínum í gjaldþrota sjóði.  En sökin er ekki fótgönguliðanna heldur hershöfðingjanna og tryggja verður að þeir fái sinn dóm.

En stúkubræður björguðu sínu fé úr peningasjóðunum og komu þeim fyrir út um allt.  Sumt tapaðist síðar.  Það var óumflýjanlegt af þeirri einföldu ástæðu að ekki voru til kaupendur.  Þeir sem fundust hafa reynst hafa verið leppar í gervifyrirtækjum sem stofnuð voru að því virðist til að halda uppi verði hlutabréfa í fyrirtækjum stúkubræðra. 

 

Ásakanir um peningaþvætti

Verklagsreglur fjármálafyrirtækja um sértæka skuldaaðlögun

Á heimasíðu Hagsmunasamtaka heimilanna er núna að finna samkomulag fjármálafyrirtækja um verklagsreglur um sértæka skuldaaðlögun.  Vonandi eru þetta bara drög, sem á eftir að leiðrétta viðskiptavinum fjármálafyrirtækjanna í hag.  Við lestur reglnanna, þá virðist mér fyrirtækin gleyma því að þau eru að tala um örlög viðskiptavina sinna, því fátt bendir til þess að þau hafi áhuga á því að halda viðkomandi aðilum áfram í viðskiptum eftir þá útreið sem fólk á að fá.

Ég varaði við því á fundi félags- og tryggingamálanefndar sl. þriðjudag, að reglurnar gætu orðið þannig að enginn mundi vilja gangast undir þær.  Hvatti ég nefndina til að bæta við ákvæðum um sanngirni, réttlæti og jafnræði.  Sanngirni og jafnræði rataði inn í lögin og þar sem reglurnar uppfylla ekki þessi atriði, þá reikna ég með að fyrirtækin verði gerð afturræk með þær.  Annars er umfjöllun hagsmunasamtakanna að finna hér og reglurnar sjálfar eru hér.

Ég býst við að margir þeirra þingmanna, sem samþykktu lög um aðgerðir í  þágu einstaklinga, heimila og fyrirtækja vegna banka- og gjaldeyrishrunsins muni fá martröð eftir lestur reglnanna.  Í þeim er verið að leggja til þröngan kost og skuldafangelsi þrátt fyrir að sagt sé að "markmið sértækrar skuldaaðlögunar [sé] að einstaklingar í alvarlegum skuldavanda geti fengið skilvirka og varanlega lausn..", þá er vissulega hægt að viðurkenna að lausnin sé "skilvirk", en ekki er hún "varanleg".  Ég skil ekki hvernig það sem á að taka upp eftir þrjú ár getur verið "varanlegt".  En svona er ég bara tregur.

Svona greiddu þingmenn atkvæði

Svo því sé haldið til haga, þá fannst 28 þingmönnum ekki ástæða til að vera viðstaddir atkvæðagreiðslu um þetta "ómerkilega" mál sem varðar heimilin (og fyrirtækin). Eini þingmaðurinn sem sagði nei var ÞÓR SAARI.

Atkvæði féllu þannig:    

Já 32,

nei 1,

greiddu ekki atkv. 0

leyfi 2,

fjarverandi 28

Já:

Anna Margrét Guðjónsdóttir, Anna Pála Sverrisdóttir, Árni Páll Árnason, Ásta R. Jóhannesdóttir, Birgir Ármannsson, Björgvin G. Sigurðsson, Björn Valur Gíslason, Davíð Stefánsson, Guðbjartur Hannesson, Guðmundur Steingrímsson, Guðrún Erlingsdóttir, Jóhanna Sigurðardóttir, Jónína Rós Guðmundsdóttir, Katrín Jakobsdóttir, Katrín Júlíusdóttir, Lilja Rafney Magnúsdóttir, Lilja Mósesdóttir, Magnús Orri Schram, Ólína Þorvarðardóttir, Pétur H. Blöndal, Ragnheiður Ríkharðsdóttir, Sigmundur Ernir Rúnarsson, Sigríður Ingibjörg Ingadóttir, Siv Friðleifsdóttir, Steinunn Valdís Óskarsdóttir, Tryggvi Þór Herbertsson, Unnur Brá Konráðsdóttir, Valgerður Bjarnadóttir, Vigdís Hauksdóttir, Þórunn Sveinbjarnardóttir, Þráinn Bertelsson, Þuríður Backman

Nei:

Þór Saari

Leyfi:

Álfheiður Ingadóttir, Sigurður Ingi Jóhannsson

Fjarverandi:

Atli Gíslason, Árni Johnsen, Ásbjörn Óttarsson, Ásmundur Einar Daðason, Birgitta Jónsdóttir, Birkir Jón Jónsson, Bjarni Benediktsson, Eygló Harðardóttir, Eyrún Ingibjörg Sigþórsdóttir, Guðfríður Lilja Grétarsdóttir, Guðlaugur Þór Þórðarson, Gunnar Bragi Sveinsson, Helgi Hjörvar, Höskuldur Þórhallsson, Illugi Gunnarsson, Jón Bjarnason, Jón Gunnarsson, Kristján Þór Júlíusson, Kristján L. Möller, Margrét Tryggvadóttir, Ólöf Nordal, Ragnheiður E. Árnadóttir, Sigmundur Davíð Gunnlaugsson, Steingrímur J. Sigfússon, Svandís Svavarsdóttir, Þorgerður K. Gunnarsdóttir, Ögmundur Jónasson, Össur Skarphéðinsson

Það vekur sérstaka athygli að formaður félags- og tryggingamálanefndar var fjarverandi og verður að túlka það þannig, að hún hafi ekki treyst sér til að mæla fyrir áliti meirihlutans.

Málið er ekki tilbúið - Óvirðing við lántakendur

Ég vil vara við því að þingmál nr. 69 frumvarp til laga um aðgerðir í þágu einstaklinga, heimila og fyrirtækja vegna banka- og gengishrunsins verði samþykkt í þeirri mynd sem það birtist í áliti félags- og tryggingamálanefndar.  Málið er ekki tilbúið til afgreiðslu.

Stærsta atriðið er þó hin mikla óvirðing sem lántakendum er sýnd með frumvarpinu og raunar tillögum félagsmálaráðherra frá 30. september sl.  Óvirðingin felst í því, að skoðanir lántakenda eru hunsaðar gjörsamlega.  Eina sem skiptir máli er álit lánveitenda, sem í mörgum tilfellum eru grófasta dæmi um kennitöluflakk sem komið hefur upp. 

Höfum eftirfarandi staðreyndir á hreinu:

• Allar stærstu fjármálastofnanir landsins tóku þátt í mjög grófu samsæri gegn fólkinu í landinu.  Þetta samsæri endaði með því að lán heimilanna í landinu hækkuðu um þriðjung vegna falls krónunnar og verðbólgu.
• Verið er að flytja hluta af lánum heimilanna frá gömlu birtingarmynd þessara fjármálafyrirtækja til hinnar nýju, ýmist í formi nýrra fyrirtækja eða þrotabúa þeirra, með gríðarlegum afslætti eða verðrýrnun.  Ekki fæst gefið upp hve mikið þetta er, en heimildir Hagsmunasamtaka heimilanna segja að öll verðtryggð fasteignalán, sem á annað borð færast á milli, fari á milli með minnst 20% afslætti og þau gengistryggðu lán, sem færast á milli, fari með minnst 40% afslætti/verðrýrnun.
• Stór hluti fasteignalán Kaupþings (þ.e. bankans sem hrundi 9. október 2008) og Glitnis mun í raun vera í eigu Seðlabanka Íslands, en þar voru þau sett að veði í endurhverfum viðskiptum.  Verðmæti lánanna hjá Seðlabankanum nemur 50% af bókfærðu verðmæti þeirra á þeim degi sem þau voru lögð að veði.  Þar sem þetta var að mestu gert á vormánuðum og sumarið 2008, þá má reikna með að verðmæti gengistryggðu lánanna sé hjá Seðlabankanum á um 33% af því sem nýju bankarnir eru að krefja fólk um.  Já, 33%.  Ástæðan fyrir því er að frá 2. maí 2008 til 1. september 2008 sveiflaðist gengisvísitala milli 146 og 168 með meðalgildi 156.  Það þýðir að verðmæti lánanna hjá Seðlabankanum miðar við gengisvísitölu 78 sem er 33% af gengisvísitölu dagsins í dag.  Og verðtryggðu lánin voru sumarið 2008 um 14% verð minni en núna og síðan tökum við 50% af og endum með innan við 45% af núverandi upphæð lánsins.

Mér finnst út í hött að NBI, Íslandsbanki, Nýja Kaupþing, slitastjórn SPRON, slitastjórn Frjálsa fjárfestingabankans og skilanefndir gömlu bankanna séu að krefja fólk og fyrirtæki um fulla greiðslu lána, sem eru í reynd mun minna virði hjá kröfuhafa viðkomandi fjármálafyrirtækis.  Og að Alþingi sé að ganga erinda þessara fjármálafyrirtækja, er síðan ennþá furðulegra.

Ég vil stinga upp á því, að lántakendum verði hreinlega gefinn kostur á að kaupa lánin sín af Seðlabankanum og skilanefndum gömlu bankanna á sömu kjörum og nýju bönkunum og slitastjórnum bjóðast.  Þannig gefist fólki og fyrirtækjum kost á að rétta sinn hlut eftir óráðsíu fjármálafyrirtækja í rekstri sínum undanfarin ár.

Mér finnst einnig út í hött, að það séu kröfuhafar sem eiga að móta verklagsreglur um meðhöndlun skulda.  Með fullri virðingu, þá voru það þessir sömu aðilar, sem klúðruðu öllu og komu skuldurunum í þá stöðu sem þeir eru í.  Þetta voru þeir sem brutust inn til okkar og stálu af okkur eigum okkar og nú eiga þeir að semja reglurnar sem ákveða hvernig á að hirða af okkur restina.  Þvílík firra.  Það sem ég hef heyrt af væntanlegum verklagsreglum, þá veit ég ekki hvor leiðin er betri: dómstólaleiðin, þ.e. greiðsluaðlögun, eða leið bankanna.  Leið bankanna sýnist mér hreinlega vera grimmari, en dómstólaleiðin.

Sterkustu rökin, samkvæmt nefndarmönnum félags- og tryggingamálanefndar, fyrir því að samþykkja þurfi frumvarpið í dag eru að tryggja þurfi að ákvæðið um greiðslujöfnun allra verðtryggðra lána taki gildi um mánaðarmótin.  Þessi rök standast ekki.  Ástæðan er einföld:  Með því að hraða þessu svona gefst ekki tækifæri til að kynna úrræðið og þeir sem vilja segja sig frá því eftir að hafa kynnt sér það, hafa lítið eða ekkert svigrúm til þess.  Það er nóg með reglugerðarbreytingu að skerpa á því að núverandi ákvæði um greiðsluaðlögun sé opin öllum.

Nú vegna tilvitnunar Þórs Saaris í umsögn Hagsmunasamtaka heimilanna, þá skal taka skýrt fram að "óráðsían" sem við tölu um er beint að þeim sem keyptu hlutabréf fyrir hundruð milljóna, ef ekki milljarða með veði í bréfunum.  Við höfum aldrei litið á almenning, sem litið hefur á hlutabréfa- eða stofnfjáreign sem sparnaðarleið eða hluta af skyldum sínum til nærsamfélagsins, sem "óráðsíufólk".  Það var nefnilega snúið þannig út úr orðum Þórs af bæði Unni Brá Konráðsdóttur og Ólínu Þorvarðardóttur.

Þingnefnd sammála um frumvarp

Ragna frestar nauðungasölum til 1. febrúar - Bankarnir sýna klærnar

Ragna Árnadóttir hefur lagt fram frumvarp á Alþingi, þar sem gert er ráð fyrir að fresta nauðungasölum til 1. febrúar 2010.  Bera að fagna þessari ákvörðun og vonandi rennur frumvarpið hratt og vel í gegnum þingið.

Ég lagði til á fundi félags- og tryggingamálanefnda í fyrradag og í færslu hér í gær að þessi leið yrði farin til að skapa rými fyrir umræðu um tillögur og frumvarp félagsmálaráðherra til laga um aðgerðir í þágu einstaklinga, heimila og fyrirtækja vegna banka- og gengishrunsins.  Fulltrúar Hagsmunasamtaka heimilanna lögðu þetta jafnframt til á fundi með Jóhönnu Sigurðardóttur, forsætisráðherra, Steingrími J. Sigfússyni, fjármálaráðherra, og Árna Páli Árnasyni, félagsmálaráðherra, í Stjórnarráðinu í gær.  Hvort að það sé ástæðan, þá var frumvarpið lagt fram í dag. Takk fyrir það.

Nú er mikilvægt að nýta tímann vel. Tíminn er fljótur að líða.  Hagsmunasamtök heimilanna hafa haft fréttir af því, að bankarnir hafi þegar unnið drög að verklagsreglum um sérstök úrræði vegna um aðlögun skulda að greiðslugetu og skuldastöðu, sem eru svo grófar, að vandséð er að nokkrum manni detti í hug að sækjast eftir þeim samningi sem þar er boðið.  Er þetta í samræmi við það sem ég óttaðist og vara við á fundi félags- og tryggingamálanefndar sl. þriðjudag.  Í áliti mínu f.h. Hagsmunasamtaka heimilanna segi ég:

Það er lagt í hendur kröfuhafa/fjármálafyrirtækja að móta með samkomulagi samræmdar verklagsreglur.  Það þýðir að þessir aðilar geta lagst gegn þessum aðgerðum, komið upp tæknilegum hindrunum fyrir framgangi þeirra, takmarkað möguleika einstaklinga og heimila að nýta þessa kosti eða sett þeim aðrar skorður sem eru lántakendum óhagfelld.  Telja verður nauðsynlegt að talsmaður neytenda eða annar álíka aðili hafi úrskurðarvald um það hvort verklagsreglur eftirlitsskyldu aðilanna séu sanngjarnar, réttlátar og gæti jafnræðis.  Einnig mætti setja það inn í laga textanna að þessar samræmdu verklagsreglur skuli hafa sanngirni, réttlæti og jafnræði að leiðarljósi. 

Mér sýnist sem ég hafi ekki verið nógu svartsýnn.  Það verða ekki tæknilegar hindranir sem verða settar, heldur á að svipta fólk frelsinu, ef marka á athugasemd frá Hólmsteini á aðra færslu hjá mér í gær.  Það segir hann:

Það verður spennandi að fyrir þig að lesa komandi hrollvekju; "SAMKOMULAG um verklagsreglur um sértæka skuldaaðlögun"

Þar er viðskiptabanki, sparisjóður eða önnur fjármálastofnun sem er aðalviðskiptabanki lántaka gerður að "Umsjónaraðila" til að leiða skuldaaðlögunarferlið.

Umsjónaraðili fær fullt umboð til að ráðskast með allar eignir og lausafé lántakans/skuldarans umfram lágmarks framfærslu.

Þetta er bara smjörþefur...

Ef þetta er rétt, þá eru bankarnir að biðja um stríð.  Sé það þeirra vilji, þá er best að vara þá við.  Þeim gæti orðið að ósk sinni.  Mér finnst það vera mikil tímaskekkja, ef bankarnir ætli að sýna klærar þegar nær væri að þeir sýndu iðrun.

Enn eitt vígið fallið - Veð á að duga fyrir skuld - Stórskuldugir fá mestu afskriftirnar

Ég er búinn að liggja aðeins yfir frumvarpi félagsmálaráðherra í þingskjali nr. 69 frumvarp til laga um aðgerðir í þágu einstaklinga, heimila og fyrirtækja vegna banka- og gengishrunsins.  Þetta er stærra mál en nokkurn hefði grunað, ef marka má athugasemdir og umsögn með frumvarpinu.  Fallið er enn eitt vígið sem við hjá Hagsmunasamtökum heimilanna höfum setið um, þó hugsanlega sé þessi sigur bara tímabundinn.  Þá er ég að vísa til þeirrar kröfu samtakanna "að veð takmarkist við þá eign sem sett er að veði". Hér er gerð heiðarleg tilraun til að koma því í kring. 

Í 2. gr. frumvarpsins segir m.a.:

Í samningi milli kröfuhafa og skuldara um eftirgjöf skulda eða breytingu á skilmálum skuldabréfa og lánssamninga skal fyrst og fremst horft til þess að laga skuldir að greiðslugetu og eignastöðu viðkomandi einstaklings eða heimilis. Skal miðað að því að hámarka gagnkvæman ávinning samningsaðila af því að gefa eftir tapaðar kröfur og komast hjá óþarfa kostnaði og óhagræði.

Í athugasemd með þessari grein segir:

Greinin tekur aðeins til einstaklinga [og heimila]. Hér eru lagðar til meginreglur um hvert eigi að vera viðmið samningsaðila þegar breytingar eru gerðar á eldri lánasamningum svo ná megi þeim markmiðum sem greinin kveður á um. Markmiðið er að skuldir verði aðlagaðar eignum og greiðslugetu. Við mat á greiðslugetu er eðlilegt að horft sé til tekna undanfarið ár og framtíðarmöguleika. Við mat á virði eigna er eðlilegt að litið sé til markaðsverðs, þar sem það hefur myndast, eða opinbers mats á eignum sem standa til tryggingar, eins og til dæmis fasteignamats eða mats á bifreiðum ef slík möt eru til. Forsenda þess að niðurfærsla höfuðstóls skuldar og vaxta sé raunhæf og sanngjörn er að lántaki geti greitt af þeirri fjárhæð. Ef lántaki getur til dæmis ekki greitt af nýjum höfuðstól skuldar, sem tekur mið af virði eigna, er líklegt að forsendur lántaka séu brostnar og leita verði annarra lausna, eins og til dæmis sölu eigna.

Þarna er sagt að laga skuli "skuldir að...eignastöðu".  Það getur ekki þýtt neitt annað en að eign sem lögð er að veði eigi að duga fyrir láni og raunar er gengið lengra, þar sem eignir eiga líka að duga fyrir öðrum skuldum en veðlánum.  En það er margt sem hangir hér í lausu lofti.  Skoðum fyrst eignahliðina. 

Laga skal "skuldir að...eignastöðu viðkomandi einstaklings eða heimilis."  Ok, ég var búinn að velta þessu upp með að veð dugi fyrir skuld, en hvaða eignir eiga að duga fyrir skuldunum?  Ég reikna með að hér sé miðað við skattskyldar eignir viðkomandi, þ.e. efnislegar eignir.  En hvað á að ganga langt?  Get ég farið í að kaupa mér fullt af flottum græjum á lánasamningum, en þar sem græjan er ekki "eign" samkvæmt túlkun á lögunum, en lánasamningurinn er skuld, þá get ég átt græjuna en látið afskrifa lánasamninginn?  Setja þarf undir slíka leka, því annars mun fólk einfaldlega hamstra dýran búnað og setja á raðgreiðslur eða lánasamninga sem ættu að falla undir þær skuldir sem skoðaðar eru með niðurfærslu í huga.

Talað er um "breytingu á skilmálum skuldabréfa og lánssamninga".  Hvaða skuldabréf og lánssamningar falla undir þetta?  Er það geðþótta ákvörðun kröfuhafa eða verður gefið út samræmt álit?  Mun Alþingi ákvarða það með almennri leiðbeiningu?  Ég er ekki að setja út á þetta ákvæði, en það er opið.  Raunar galopið.  Ég skil vel að veðskuldir falli undir þetta, þ.e. húsnæðislán og bílalán, en hvað með boðgreiðslusamninginn, VISA lánið, námslánin, yfirdrátturinn, ábyrgðir fyrir aðra o.s.frv.  Samkvæmt orðanna hljóðan á það að gerast.  Sé verið að taka einstakling í ígildi nauðasamninga, þá verða allar skuldir að vera með og því ekki samningskröfur, mánaðarlegar úttektir í Húsasmiðjunni eða svo fáránlegt sem það er, skuldin við vídeóleiguna.  Svo skulum við líka átta okkur á, að undir þetta falla lán vegna hlutabréfakaupa, fyrir fjórhjólinu, fellihýsinu, hjólhýsinu og hvað það var nú sem var keypt.  Allt er þetta meira og minna verðlaust í dag ýmist vegna þess að fyrirtækin eru horfin sem gáfu út hlutabréfin eða markaðsverðmæti eignanna er ekkert. Ok, það er til skattalegt mat á eignunum og notast má við það.  Staðreyndin er, að stórskuldugir aðilar fá stærstu skuldaaflausnina þó vissulega séu skyldar eftir skuldir í samræmi við eignir.  Hvort það geri stöðu þeirra eitthvað betri fer eftir hinum tveimur atriðunum sem nefnd eru í greininni og skipta máli. 

Allar skuldir umfram eignir eiga að afskrifast og það skattfrjálst.  Ég veit ekki hvort ég eigi að hlæja eða gráta, fagna eða mótmæla.  Gefa á upp allar skuldir sem eru umfram eignir nema greiðslugeta segi annað.  Það má því segja, að verið sé að bjarga starfsmönnum fallinna fyrirtækja sem gerðu samninga um kauprétt eða keyptu hlutabréf með því að taka lán með veð í bréfunum sjálfum.  Það eru tvær hliðar á þessu.  Önnur er að fólk getur verið að fá háar upphæðir felldar niður.  Hin hliðin er að fólk stendur í reynd uppi án eigin fjár.  Hafi það eitthvað átt í fasteign sinni áður en það tók þessa áhættu, þá er það horfið.  Það grátlega við þetta, er að þeir sem fóru varlega og eiga ennþá eigið fé eru ekki að fá neina leiðréttingu, af þeirri einu ástæðu að það hagaði sér skynsamlega.  Hvert er réttlætið í því?

Eitt sem er gríðarlega mikilvægt í þessu öllu er að, samkvæmt athugasemd, þá verður hægt að leysa allar skuldir heimilisins saman.  Þ.e. skuldir allra á heimilunum fara í sama ferlið.  Þetta er mikilvægt í ljósi þess, að á mörgum heimilum dvelja ungmenni 18 ára og eldri sem tekið hafa lán af ýmsum ástæðum.  Lán sem foreldrarnir standa oft straum af að greiða niður. 

Frumvarpið er þó langt frá því að vera fullkomið.  Allt of margt í því er ófullburða.  Of margir lausir endar og skilgreiningar vantar á mikilvægum atriðum.  Ég hef nefnt þetta með skuldir og eignir, en hvað með verklagsreglur fjármálafyrirtækja.  Af hverju eiga kröfuhafar að ákveða hvaða leikreglur gilda?  Af hverju ekki talsmaður neytenda eða fá Íbúðalánasjóð til að semja reglurnar?  Hvenær taka reglurnar um sértæk úrræði gildi?  Hvað gilda þær lengi?  Hverjir komast í þetta ferli? Ég gæti haldið áfram endalaust.

Raunar má segja að á frumvarpinu séu þannig ágallar, að betra sé að fresta afgreiðslu þess og freista þess að gera það betra.  Ég átta mig á því að 1. nóvember er mikilvæg dagsetning, en betra er að framlengja frest vegna nauðungarsölu um  1 - 3 mánuði, en að samþykkja lög "um aðgerðir í þágu einstaklinga, heimila og fyrirtækja" á harðahlaupum.  Það er óvirðing við almenning í landinu að ætla að afgreiða svona stórt mál á nokkrum dögum.  En eru ekki tæpar tvær vikur til mánaðarmóta, spyr einhver.  Jú, vissulega, en það eru ekki þingfundir í næstu viku!  Þá eru störf í kjördæmum!  Við skulum hafa í huga, að stjórnvöld hafa haft 54 vikur til að móta þessar hugmyndir, ef miðað er við fall bankanna, og 80-90 vikur ef horft er til falls krónunnar.  Himinn og jörð farast ekki þó við færum gildistökuna til 1. desember, sérstaklega ef niðurstaðan verður heilsteyptari lög.

Höfum líka í huga að tillögur félagsmálaráðherra um aðgerðir í þágu heimilanna hafa varla fengið nokkra opinbera umræðu.  Það vantar allar tölulegar upplýsingar.  Engir útreikningar hafa verið birtir.  Engin sýnidæmi um áhrif.  EKKERT.  Almenningur á bara að trúa því að tillögurnar séu góðar.  Almenningur á líka bara að treysta fjármálafyrirtækjum fyrir því að semja verklagsreglur sem gæta sanngirni, réttlætis og jafnræðis.  Gerir þú það lesandi góður?  Ég geri það ekki.

Síðan eru nokkrar rangfærslur í athugasemd með frumvarpinu.  Er það boðlegt, að skýringar með frumvarpinu innihaldi rangfærslur?  Ekki gleyma því, að athugasemdirnar geta haft áhrif á túlkun dómara á lögunum!  Auk þess gætu rangfærslurnar orðið til þess, að ekki eru allir aðalleikendur kallaðir að borðinu við samningu verklagsreglnanna.  Þá á ég við gömlu bankana og, hversu fáránlegt sem það kann að hljóma, Seðlabanka Íslands.  Það vill nefnilega svo til, að Seðlabanki Íslands er með veð í stórum hluta af húsnæðislánum landsmanna í gengum vöndla sem gömlu bankarnir (aðallega Kaupþing og Glitnir) lögðu að veði gegn lánum hjá bankanum.  Verklagsreglur sem ekki hafa hlotið samþykki þessara aðila gætu því hæglega komið að litlum notum.

Ég tek það skýrt fram, að í megin atriðum munu lögin, ef frumvarpið verður samþykkt, hafa jákvæð áhrif.  Fyrir marga eru þau lífsbjörg.  Fyrir fjölmarga lögfræðinga og bankamenn eru þau spurningin um að halda starfi sínu og réttindum.  Þess vegna er svo mikilvægt að vandað sé til verks.  Höfum samt eitt hugfast.  Frumvarpið leysir ekki vanda allra.  Það inniheldur ekki sanngirni, réttlæti og jafnræði fyrir alla.  Eftir er skilinn stór hópur fólks, sem á að bera tjón sitt óbætt.  Gleymum því aldrei.

Fordæmi sett fyrir heimilin í landinu?

Þetta eru áhugaverðar upplýsingar sem koma fram í frétt mbl.is:

Samkvæmt heimildum Morgunblaðsins hefur Kaupþing boðið nokkrum fjölda smábátaeigenda 35-45% niðurfærslu á höfuðstól gengistryggðra lána. 

 

EF þetta reynist rétt, þá hlítur hér að vera komið fordæmi um það hvernig meðhöndla á gengistryggðar skuldir heimilanna.  Varla getur það verið ætlun Kaupþings að mismuna fólki eftir því hvernig það aflar teknanna.

Deilt um skuldir trillukarla

Sorg og áfall

Þegar ég heyrði af því í hádegisfréttum RÚV að brotist hefði verið inn í steinasafnið að Teigarhorni og þaðan stolið öllum geislasteinum safnsins, þá fann ég fyrir sorg í hjarta.  Er virkilega svona komið fyrir landinu, að dýrmætustu gersemar þess eru ekki lengur óhultar nema í rammgirtum söfnum. 

Já, safnið að Teigarhorni var meðal mestu náttúrugersemum okkar.  Þó ég hafi ekki komið á það, þá hef ég lesið nóg um það til að vita hvað það hafði að geyma.  Þarna voru einstakir steinar á heimsvísu.

Án þess að vita málavöxtu, þá finnst mér ekkert annað koma til greina, en hér hafi fagmenn verið á ferð.  Þeir vissum hvað átti að taka og hverju átti að sleppa.  Hugsanlega var þetta gert eftir pöntun einhverra óprúttinna aðila úti í heimi.  A.m.k. dettur varla nokkrum í hug, að hægt væri að koma safninu í verð hér innan lands.  Svona rán hefur vafalaust verið skipulagt út í hörgul.  Þjófarnir líklegast komið þarna oft við og spurt út í sýningargripi.  Þeir hafa kortlagt ferðir heimafólks og hugsanlega dvalið á Djúpavogi eða í nágrenni í dágóðan tíma síðustu mánuði.  Eða að þeir hafa haft vitorðsfólk, sem hefur veitt þeim allar þessar upplýsingar.

Ýmsar spurningar vakna við þessa frétt.  Ein sú fyrsta var hvort búið sé að kortleggja ýmis verðmæti landsins og ætlunin sé að stela þeim smátt og smátt.  Hvers vegna ekki?  Hér vaða uppi skipulagðir glæpahópar, sem hafa ákveðið að breyta Íslandi í hverfi austur evrópskra borga, þar sem vændi, ofbeldi og fíkniefni er það sem íbúarnir þurfa að sætta sig við.  Þessir guttar hafa að sjálfsögðu uppgötvað, að hér eru ýmis verðmæti geymd án daglegs eftirlits, þó ég ætli ekki að kenna þeim endilega um þetta atvik.

Þessi sorglegi atburður að Teigarhorni kallar líklegast á gjörbreytt viðhorf til verndar verðmæta út um allt land.  Hvert einasta safn, þarf að framkvæma áhættumat, þar sem tekið er tillit til ógna í umhverfi þessi.  Hvað kemur út úr slíku áhættumati, ætla ég ekki að ákveða hér og nú, en líklegast verður það eitthvað annað en óbreytt ástand.

Um 500 steinum stolið á Teigarhorni