Leita ķ fréttum mbl.is

Bloggfęrslur mįnašarins, įgśst 2016

Sešlabankinn enn meš eftirįskżringar

Ég held stundum aš fulltrśar Sešlabankans ķ Peningastefnunefnd, ž.e. bankastjóri, ašstošarbankastjóri og ašalhagfręšingur, treysti žvķ aš (fjölmišla)fólk sé fķfl og žeir geti sagt hvaša vitleysu sem er į fjölmišlafundum eftir vaxtaįkvaršanir, žar sem fjölmišlafólk sem žį sęki, hafi ekki nęga žekkingu į mįlefninu til aš reka ofan ķ sešlabankamenn żmsa vitleysu sem frį žeim kemur.

Nokkrir fjölmišlar hafa vitnaš ķ eftirfarandi orš Žórarins G. Péturssonar, ašalhagfręšings Sešlabankans, į fundinum:

„En ef viš hefšum ekki hękkaš vextina hefši veršbólgan vęntanlega oršiš miklu hęrri og žį hefšum viš veriš skammašir fyrir žaš“

Skošum žessi orš ašeins.

  1. Žórarinn gefur ķ skyn aš hįum meginvöxtum/stżrivöxtum megi žakka fyrir lęgri veršbólgu en ella.
  2. Žórarinn gefur ķ skyn aš hįum meginvöxtum/stżrivöxtum hafi veriš ętlaš aš nį veršbólgu jafnlangt nišur og raun ber vitni.

Ég efast ekki um aš hįir meginvextir/stżrivextir eru aš leiša til styrkingar krónunnar, sem sķšan leišir til žess aš verš į innfluttum vörum lękkar, sem loks skilar sér ķ minni hękkun vķsitölu neysluveršs.  En Žórarinn er aš eigna vaxtastefnunni įrangur nśna, sem bankinn sjįlfur hafši ekki trś į aš mundi nįst.  Ž.e. vaxtaįkvaršanir bankans eru ekki aš nį įrangri sem stefnt var aš, heldur allt öšrum įrangri.

Veršbólguspįr Sešlabankans

Til aš skżra žetta betur śt er naušsynlegt aš skoša veršbólguspįr bankans sem birtar hafa veriš ķ Peningamįlum frį śtgįfunni ķ febrśar 2015 (Peningamįl 2015-1).  Alls eru žetta sjö spįr og mį sjį žęr ķ töflunni hér fyrir nešan. (Raširnar sżna spįr fyrir įrsfjóršunga, en dįlkarnir eru mismunandi śtgįfur Peningamįla.  Fremst er svo raunveruleg veršbólga.)

 Raun2015-12015-22015-32015-42016-12016-22016-3
2015Q11,10,5      
2015Q21,50,61,7     
2015Q320,61,92,4    
2015Q41,91,42,73,82,3   
2016Q11,91,92,74,32,71,9  
2016Q21,62,32,94,431,91,6 
2016Q3 2,33,24,23,32,11,91,2
2016Q4 2,73,34,243,132,2
2017Q1 2,63,44,34,13,83,62,7
2017Q2 2,43,34,14,14,143,1
2017Q3 2,63,243,94,14,33,5
2017Q4 2,533,83,84,24,63,6
2018Q1 2,62,83,53,63,84,43,7
2018Q2  2,73,33,53,54,13,8
2018Q3   33,33,43,63,6
2018Q4    3,13,13,23,4
2019Q1     2,92,93,1
2019Q2      2,82,9
2019Q3       2,8

(Fyrsta gildi ķ hverri spįröš į viš yfirstandandi įrsfjóršung, žegar spį er gerš og žvķ er veršbólga fyrsta mįnašar įrsfjóršungsins žekkt.)

Grafiš sem hér fylgir nęr yfir fleiri spįtķmabil.

ver_bolga_vs_spar_s_2016-q3.jpg

Eins og sjį mį žį hefur bankinn ekki gengiš śt frį žvķ aš vaxtastefna bankans leiddi strax til lęgri veršbólgu.  Žvert į móti, žį hefur bankinn litla trś į aš hįvaxtastefna hann virki fyrr en lķša tekur į spįtķmabiliš.  Undantekningin er veršbólguspįin frį febrśar 2015, en hśn er jafnframt eina veršbólguspį bankans sķšustu 3 įr, sem gerir rįš fyrir aš veršbólga fara į einhverjum įrsfjóršungum undir 1,0% eša bara yfir höfuš um og undir veršbólgumarkmišum bankans allt spįtķmabiliš.  Į žeim tķma voru meginvextir bankans 4,5% og stżrivextir 5,25%.  (Svona til aš skżra śt muninn į meginvöxtum og stżrivöxtum, žį eru meginvextir innlįnsvextir af bundnum innlįnum til 7 daga, en stżrivextir eru vextir į vešlįnum.  Munurinn į žessum tvennum vöxtum er fastsettur 0,75%.  Fram til maķ 2014, žį birti Sešlabankinn ekki meginvexti, heldur snerust vaxtaįkvaršanir bankans um stżrivextina.  En ķ maķ 2014 uršu til žessi nżju vextir, meginvextir, til aš gęta samręmis viš hvernig sešlabankar helstu višskiptalanda birtu vexti sķna.  Um leiš varš til įkvešin hlišrun į žvķ hvernig talaš var um vexti og bankinn talar nśoršiš alltaf um žessa lęgri meginvexti ķ stašinn fyrir hina hęrri stżrivexti.  Upp į gamla talsmįtann, žį eru vextir ķ raun 0,75% hęrri og bankinn var aš lękka vexti sķna śr 6,5% ķ 6,0% mišvikudaginn 24. įgśst.)

Sérfręšingar bankans höfšu sem sagt ekki trś į žvķ aš vaxtahękkunin į sķšasta įri myndi slį į veršbólguna fyrr en seinni hluta įrs 2017 og myndi aldrei til loka veršbólguspįtķmans fara nišur fyrir veršbólgumarkmiš bankans (2,5%). Žórarinn segir bara žaš, sem honum sżnist, įn žess aš žaš sé nokkuš samręmi viš žaš sem bankinn spįši sjįlfur fyrir ķ įgśst og nóvember 2015. Veršbólgan hefur undanfariš įr žróast į allt annan hįtt, en spįr Sešlabankans gera rįš fyrir. Žaš žżšir jafnframt aš bankinn getur ekki bariš sér į brjósti og sagt: "Sjįiš hvaš vaxtastefnan hefur haft góš įhrif į veršbólguna!"  Lišur tvö aš ofan: "..aš hįum meginvöxtum/stżrivöxtum hafi veriš ętlaš aš nį veršbólgu jafnlangt nišur og raun ber vitni.." stenst ekki, en meira um žaš ašeins nešar.
 
Tęknilegar afsakanir
 
Ég vil taka žaš skżrt fram, aš ég efast ekki um aš vaxtastefnan hefur lagt til lękkunar veršbólgu.  Efast ekki um žaš eitt augnablik.  Mįliš snżst ekki um žaš.  Mįliš snżst um aš Sešlabankinn bjóst viš allt annarri žróun.  Bankinn bjóst viš aš veršbólga myndi hękka umtalsvert žrįtt fyrir hįa vexti bankans.  Mįr Gušmundsson kom meš žį afsökun, aš bankinn reiknaši af tęknilegum įstęšum meš föstu gengi į spįtķmabilinu. 
 
"Veršbólga hefur haldiš įfram aš minnka og veriš minni en ķ maķspį Sešlabankans sem byggši eins og spįr bankans aš undanförnu į tęknilegri forsendu um óbreytt gengi krónunnar į spįtķmanum."
 
Ég verš aš višurkenna, aš žetta er sś aumasta skżring sem ég hef séš lengi.  Hvaš į hann viš?  Skilja sérfręšingar bankans ekki samspil hįrra vaxta og styrkingar krónunnar?  Skilja sérfręšingar bankans ekki įhrif gjaldeyrisinnstreymis vegna fjölgunar feršamanna į gengi krónunnar?  Geta sérfręšingar bankans ekki tengt saman reynslu sķšustu 12 įra um įhrif annars vegar hįrra vaxta į vaxtamunavišskipti og žeirra sķšan į gengiš til styrkingar og hins vegar hvernig aukiš gjaldeyrisinnstreymi vegna feršamanna hefur haft styrkjandi įhrif į gengiš.  Verš aš višurkenna, aš ég neita aš taka žessa skżringu sešlabankastjóra trśanlega, žvķ hśn segir einfaldlega aš Sešlabankinn bżr ekki yfir réttum tólum og hugsanlega ekki réttri žekkingu til aš vera meš peningastefnu sem tekur tillit til mikilvęgra hagstęrša sem hafa įhrif viš įkvaršanir varšandi peningastefnu žjóšarinnar. 
 
Höfum ķ huga, aš tališ er aš 40% gengisbreytinga rati inn ķ vķsitölu neysluveršs.  Styrkist (eša veikist) gengiš um 1,0% žį er tališ aš slķkt gęti haft 0,4% įhrif til lękkunar (eša hękkunar) į vķsitölu neysluveršs.  5% styrking krónunnar ętti samkvęmt žessu aš leggja til 2,0% lękkun vķsitölu neysluveršs.  Sešlabankastjóri segir aš "tęknileg forsenda" leyfi bankanum ekki aš reikna meš breytilegu gengi.  ĮTtu annan betri?  Getur bankinn ekki gert nęmnigreiningu į įhrifum mismunandi gengisžróunar į veršbólgu? Įttar bankinn sig ekki į aš fjölgun feršamanna undanfarin įr hefur haft jįkvęš įhrif į gengiš til styrkingar?  Įttar bankinn sig ekki į žvķ aš jįkvęšur višskiptajöfnušur hefur ķ gegn um tķšina leitt til styrkingar gjaldmišilsins, mešan neikvęšur hefur leitt til veikingar? Tengir bankastjórinn ekki orš sķn um bankinn žurfi aš bregšast viš vaxtamunavišskiptum viš aš hęrri vextir trekki aš erlent fjįrmagn? Eru bankastjórinn og ašalhagfręšingur bankans bśnir aš gleyma hvaša įhrif vaxtamunavišskipti höfšu į gengi krónunnar fyrir hrun? (Ég veit aš žeir voru ekki ķ sķnum stöšum žį, en žeir hafa kannski kynnt sér hvaš geršist.) Mér finnst einhvern veginn, sem Sešlabankinn sé aftur og aftur aš višurkenna vanhęfi sitt til aš stżra peningastefnunni, vegna žess aš starfsmenn bankans koma sķfellt af fjöllum varšandi mikilvęg mįl.
 
Veršbólguspįr og vaxtastefna
 
Sé nś öllum žessum skżringum sešlabankamanna sleppt eša bara teknar góšar og gildar (sem ég er ekki aš gera), žį er framkvęmd peningastefnunnar samt stórfuršuleg og varla byggš į tölulegum rökum.
 
Ef bankinn hefši ķ raun og veru haft trś į žvķ aš hękkun vaxta į sķšasta įri um 1,25% hefši leitt til lękkunar veršbólgu (og hvaš žį 0,9% veršbólgu nśna ķ įgśst), žį hefši žaš įtt aš koma fram ķ veršbólguspįm bankans. Žaš gerši žaš bara alls ekki og raunar geršu spįr bankans ķ įgśst ķ fyrra rįš fyrir verulegri hękkun veršbólgu žrįtt fyrir hękkun vaxtanna! Ķ töflunni aš ofan sést aš įšur en vaxtahękkunarferliš hófst, ž.e. ķ Peningamįlum 2015-1 (febrśar) og 2015-2 (maķ), žį gerši Sešlabankinn rįš fyrir 2,3% og 3,2% veršbólgu į 3. įrsfjóršungi 2016. Ķ Peningamįlum 2015-3 (įgśst), žegar bankinn er bśinn aš hękka vexti um 0,5% 10. jśnķ og hękkar um önnur 0,5% žarna ķ įgśst, žį spįir bankinn samt aš veršbólgan hękki ķ 4,2% į 3. įrsfjóršungi 2016.  Alveg burt séš frį žvķ hvort notaš er fast gengi eša reynt aš spį ķ gengisžróun, žį hefši hękkun vaxta (mišaš viš forsendur bankans) įtt aš leiša til lękkunar veršbólgu.  Mér er alveg sama um žį fullyršingu ašalhagfręšings SĶ, aš veršbólgan hefši oršiš hęrri, ef ekki hefši veriš fyrir vaxtahękkunina. Hśn skiptir ekki mįli, heldur er mér spurn hvers vegna veršbólguspįin varš ekki lęgri.  Raunveršbólgan er allt annaš mįl.
 
Ég hef oft bent į žį stašreynd, aš žaš viršist innbyggt ķ formśluna, sem notuš er til aš gera veršbólguspįna, aš veršbólgan hljóti aš fara upp įšur en hśn lękkar og stefnir aš veršbólgumarkmišunum aftur.  Bankinn hefur svo sem ekki ómakaš sér viš aš svara mér, enda er ég ekki erlendur bankamašur.  Ég hef ķtrekaš bent fjölmišlamönnum į aš spyrja um žetta, en veit ekki til žess aš žeir hafi spurt.  Žaš furšulega viš žetta (ž.e. aš veršbólgan verši aš hękka įšur en hśn lękkar), aš žaš skiptir (aš žvķ viršist) engu mįli hvert veršbólgustigiš er žegar spįin er gerš né vaxtastigiš.  Veršbólgan skal fyrst upp ķ um 2/3 hluta spįtķmans įšur en į einhvern yfirnįttśrulegan hįtt hśn tekur aš lękka.  Žetta eru tvö einhalla tķmabil.  Į fyrra tķmabilinu er hękkun og hinu sķšari lękkar veršbólgan.  Engar sveiflur, takk fyrir!  Meš fullri viršingu, er žetta ekki spį heldur ósk um žróun veršbólgunnar.  Žetta er afsökun fyrir įkvöršun um vexti.
 
Svo vogar Žórarinn G. Pétursson sér aš segja: „En ef viš hefšum ekki hękkaš vextina hefši veršbólgan vęntanlega oršiš miklu hęrri og žį hefšum viš veriš skammašir fyrir žaš“.  Ef bankinn ętlaši aš nį veršbólgunni nišur, žį er alveg furšulegt, mišaš viš veršbólguspįr bankans, aš hann hafi ekki įkvešiš vextina mun hęrri.  (Jį, ég veit aš Mįr var aš afsaka sig meš aš tęknilegar hindranir kęmu ķ veg fyrir aš sérfręšingar bankans gętu gert "betri" veršbólguspį, en mašur hefši haldiš aš menn meš svona mikla reynslu af röngum spįm hefšu žį gert breytingar į formślum sķnum.)  Ég er bśinn aš vera aš tala um žessar arfavitlausu veršbólguspįr Sešlabankans ķ nokkuš langan tķma. Žaš var gott aš fį afsökun Mįs, en hśn breytir litlu, ef sérfręšingar bankans reyna ekki aš vega žessar tęknilegu takmarkanir upp meš öšru móti.  Žetta er svona eins og aš pissa alltaf ķ brotiš klóset og segja aš žaš sé klósetinu aš kenna aš gólfiš er blautt, en ekki žvķ aš menn haldi įfram aš nota klósetiš.  Žś getur gert betur, Mįr!
 
Hlutverk fjölmišla, greiningardeilda og fręšimanna
 
Bankinn treystir hins vegar ķ blindni į aš fjölmišlamenn į fjölmišlafundum bankans séu ekki nógu vel inni ķ žvķ sem bankinn hefur sagt įšur til aš žeir geti hrakiš kjįnalegar skżringar bankans.  Ég hef svo sem ekki veriš į svona fundum og get žvķ ekki sagt til um hvers vegna žaš er.  Hef žó tekiš eftir ķ fréttum ljósvakamišla, aš žaš viršist bara vera sį sem er į vakt, sem mętir į fundi bankans og žvķ mišur žį eru hvorki RŚV né Stöš 2 meš sérstakan višskiptablašamann, sem einbeitir sér fyrst og fremst aš višskiptatengdum fréttum og hefur tķma til aš liggja yfir yfirlżsingu, ritum og hinum żmsum įkvöršunum Sešlabankans.
 
Greiningardeildirnar eru svo gjörsamlega sér kapķtuli.  Ég fer helst aš halda, aš žęr hafi ekki mįlfrelsi, en séu grimmt ritskošašar til aš tjį eingöngu žęr skošanir sem eru góšar fyrir rekstur sķns banka.  Aušvitaš gagnrżna žęr ekki arfavitlaus rök Sešlabankans fyrir hįum vöxtum, vegna žess aš bankarnir gręša į tį og fingri į hįum vöxtum.
 
Svo er žaš fręšimannasamfélagiš į Ķslandi.  Hagfręšingar, sem eru ķ föstum stöšum viš aš sinna faginu, eru meš mjög einsleita skošun į nįnast öllum sem gerist ķ hagkerfinu.  Žaš er ekki einu sinni hęgt aš fį almennilega ritdeilu žeirra į milli um mikilvęg hagfręšileg efni.  Skiptir engu hvort žeir eru viš kennslu og fręšistörf innan hįskólanna, vinna hjį atvinnurekendasamtökum eša launžegasamtökum eša eru ķ žessum fįu (eša er žaš bara eitt stöšugildi) hjį stjórnvöldum.  Ekki skiptir heldur mįli, aš žvķ viršist, hvar menn teljast vera ķ hinu pólitķska litrófi.  A.m.k. žegar kemur aš mįlum tengdum Sešlabanka Ķslands, žį žegja menn žunnu hljóši.  Hvaš varšar hagfręšimenntaš fólk, sem ekki vinnur beint viš fagiš, žį eru žeir žaggašir ķ hel.  Gagnrżni žeirra er hunsuš, žannig aš engin vitręn umręša getur įtt sér staš.
 
Einu hagfręšingarnir, sem žora aš gagnrżna, eru žeir sem eru bśsettir erlendis.  Og eina "ritdeilan" sem hefur skapast, var į milli Ólafs Margeirssonar (nśna bśsettur ķ Sviss) og Įsgeirs Danķelsson hjį Sešlabanka Ķslands.  Žaš getur ekki veriš hollt fyrir Sešlabanka Ķslands aš um hann rķki jį-bręšralag.  Žaš getur ekki veriš heilbrigt, aš sešlabankastjóri žurfi aš vitna ķ sjįlfan sig, žvķ ekki séu til fręšiskrif eftir ašra um žaš mįlefni sem į ķ hlut.  Meš fullri viršingu, žį er žetta ekki bošlegt og meš žvķ er ég ekki aš kasta neina rżrš į skrif Mįs Gušmundssonar, bara aš menn vitna ekki ķ sjįlfan sig til aš styšja skošanir sķnar.
 
Lokaorš
 
Sešlabankinn tók stórt skref viš sķšustu vaxtaįkvöršun.  Hann braut odd af oflęti sķnu, en žaš geršist ekki fyrr en markašurinn hafši misst trśna į leišsögn bankans.  Markašurinn įkvaš, aš veršbólguspįr bankans vęru ekki mark į takandi.  Trśveršugleiki peningastefnunnar hafši bešiš hnekki, hvaš sem sešlabankastjóri og ašalhagfręšingur bankans segja.  Menn höfšu bešiš of lengi meš aš lękka vexti og ķ stašinn fyrir aš lękka vextina, žį fóru menn aš bśa til tęki til aš bregšast viš afleišingum hįrra vaxta.  Hversu vitlaust getur žaš veriš?
 
Ég hef svo sem aldrei efast um aš vaxtastefnan vęri aš halda nišri veršbólgu.  Hśn hefur gert žaš, bara mun meira en Sešlabankinn ętlaši sér.  Žaš er mįliš.  Sešlabankinn er meš veršbólgumarkmiš og žaš er 2,5%.  Bankinn vill aš veršbólgan haldi sér ķ 2,5%, en hvorki 1% eša 4%, žó hann paniki ef žaš gerist.  Aš veršbólgan hafi sķšan ķ febrśar 2014 veriš undir 2,5% veršbólgumarkmiši bankans, žrįtt fyrir spįr bankans um annaš segir mér tvennt:
1. Vextir bankans hafa veriš of hįir
2. Veršbólguspįr bankans eru meš innbyggša villu.
 
Žaš sem mér hefur fundist skorta hjį bankanum, er aš hann skoši og skilji hvers vegna veršbólgan er svona miklu lęgri en hann spįir og hann dragi lęrdóm af žvķ.  Aš hann lagi ašferšafręši sķna svo veršbólguspįr aš teknu tilliti til vaxtastigs séu nęr raunveruleikanum.  Ég held aš lęrdómur af slķkri skošun į innri ferlum og reiknilķkönum  muni til bęši lengri og skemmri tķma styšja viš įkvaršanir Peningastefnunefndar og auka trśveršugleika bankans.  Gagnrżni mķn į bankann hefur snśist um aš hann leišrétti ranga ferla og lķkön, svo hęgt sé aš sjį rökleg tengsl į milli forsendna bankans, įkvaršana hans og sķšan įrangurs.  Žetta finnst mér skorta ķ dag.

Var verštrygging eina lausnin įriš 1979? Ekki aš mati sérfręšings Sešlabankans įriš 1977

Um ręšan um verštrygginguna og upphaf hennar getur stundum tekiš į sig furšulegar myndir. Fįir viršast hins vegar įtta sig į žvķ aš upptaka verštryggingarinnar meš lögum nr. 13/1979, Ólafslögum, var af tveimur įstęšum. Hin fyrri er vel žekkt, ž.e. veršbólgan, en hin sķšari fęr sjaldan mikla athygli, en žaš var aš inn- og śtlįnsstofnanir höfšu ekki frelsi til aš įkveša vexti sķna og žvķ fylgdu vextir ekki veršbólgunni. Į Ķslandi var ekki vaxtafrelsi heldur voru vextir įkvešnir af Sešlabanka Ķslands og bankinn stjórnaši alveg hvaša afuršir mįtti bjóša upp į bęši į innlįnahlišinni og śtlįnahlišinni.
 
Aš ekki var vaxtafrelsi hafši žęr afleišingar aš inn- og śtlįnsstofnanir gįtu ekki brušgist viš hękkandi veršbólgu meš žvķ aš hękka vexti sķna.  Sešlabankinn var mjög ķhaldssamur ķ sķnum vaxtaįkvöršunum. Af žeim sökum uršu vextir neikvęšir og sparifé og lįnsfé rżrnaši af raungildi įn žess aš eigendur žess fengu žaš bętt ķ hęrri vöxtum, eins og ešlilegt hefši veriš.  Fęra mį rök fyrir žvķ, aš žetta hafi ķ raun żtt undir veršbólguna og haldiš henni viš.
 
Bruni sparifjįr og lįna heimatilbśinn vandi
 
Vaxtaįkvaršanir voru į 8. įratugnum stórpólitķskar įkvaršanir. Žęr voru žvķ teknar af mikilli ķhaldsemi og lķklegast sķfellt meš žaš ķ huga aš lįta lķta śt sem įstandiš vęri ekki eins slęmt og žaš var. Bara svo žaš sé į hreinu, žį tóku allir stjórnmįlaflokkar žess tķma žįtt ķ žessum skrķpaleik aš halda raunvöxtum neikvęšum. Vissulega höfšu žingmenn Sjįlfstęšisflokksins hvatt til vaxtafrelsis, en žeim tókst ekki aš koma žvķ ķ gegn mešan Geir Hallgrķmsson var forsętisrįšherra, sem sżnir aš menn eru lķklegast kjaftgleišari ķ stjórnarandstöšu en ķ stjórn.
 
Jį, veršbólgan var mikil į 8. įratugnum, oftast į bilinu 25-55% frį žvķ aš hśn rauf 10% mörkin ķ maķ 1972 og fram aš setningu Ólafslaga ķ aprķl 1979. Mešalveršbólga var hvorki meira né minna en 34,4%, samkvęmt tölum Hagstofunnar. Veršbólgan var mikiš vandamįl, sem kom viš fólk į żmsan hįtt, sérstaklega hve kaupmįttur launa lękkaši hratt įn žess aš žvķ vęri mętt ķ nįnast hverjum mįnuši. Gagnvart fjįrmagni, žį žżddi hį veršbólga aš raunvextir voru neikvęšir um jafnvel tugi prósenta. Ķ stašinn fyrir aš višurkenna žį stašreynd og leyfa inn- og śtlįnsstofnunum aš hękka vexti, žį var vandinn lįtinn safnast upp. Hvers vegna žaš var gert, er veršugt rannsóknarefni, en mér finnst ekki ólķklegt, aš hafi sķfellt vonaš aš įstandiš batnaši.  Žaš mį raunar sjį ķ ręšum žįverandi sešlabankastjóra, Jóhannesar Nordal.  Ķ Fjįrmįlatķšindum maķ-jślķ 1977 segir hann t.d. aš vęntingar hafi veriš um 15% veršbólgu įrin 1975 og 1976, en hśn hafi reynst mun meiri.  Įkvaršanir bankans byggšu žvķ į vęntingum sem ekki gengu eftir og sparifjįreigendur og lįnveitendur lišu fyrir žaš ranga mat Sešlabankans.  Aš ekki var brugšist viš annarri veršbólgužróun var einfaldlega kerfisvilla hjį bankanum.
 
Ekki mįtti hękka vexti
 
Hęgt hefši veriš aš leysa vandann varšandi neikvęša raunvexti lįnsfjįr og sparifjįr į mjög einfaldan hįtt strax įriš 1972, ž.e. meš žvķ aš gefa bönkunum meira fresli viš įkvöršun vaxta og jafnvel leyfa žeim aš taka upp breytilega vexti.  Bankarnir brugšust svo sem viš į vissan hįtt meš žvķ aš stytta lįnstķmann. Langtķmalįn hurfu śr framboši bankanna og hįmarkslįnstķmi styttist nišur ķ 6-7 įr. Vextirnir héldust hins vegar įfram langt undir veršbólgunni og til varš heimatilbśinn vandi ķ boši stjórnmįlamanna 8. įratugarins. Aš mönnum hafi sķšan dottiš ķ hug verštrygging, ķ staš žess aš veita meira svigrśm til vaxtabreytinga, er sķšan sį baggi sem ķslenskt žjóšfélag hefur žurft aš bera ķ yfir 37 įr.
 
Ég tek eftir aš ķ seinni tķš hafa menn uppi alls konar rök fyrir žvķ aš halda ķ verštrygginguna.  Įriš 1977 var annaš hljóš ķ strokknum.  Aftur vil ég vitna ķ Fjįrmįlatķšindi maķ-jślķ 1977.  Žar skrifar Sigurgeir Jónsson, hagfręšingur Sešlabanka Ķslands, greinina "Vextir og verštrygging į fjįrmagnsmarkaši".  Greinin er mjög góš heimild um hvaš menn voru aš hugsa į žessum tķma.  Byrjum fyrst į greiningu Sigurgeirs į vandanum:
 
Įvöxtun fjįrmagns er ofarlega į baugi um žessar mundir og mįlin rędd frį żmsum hlišum en af misjafnlega miklum skilningi og raunsęi. Nafnvextir eru aušvitaš hįir hér į landi vegna langvarandi og mikillar veršbólgu, en eftir aš tekiš hefur veriš tillit til veršrżrnunar peninga hafa raunvextir yfirleitt veriš neikvęšir ķ reynd. Žaš er fyrsti misskilningurinn aš gera ekki greinarmun į nafnvöxtmn og raunvöxtum ķ veršbólgu. Hįir vextir fęrast į rekstur sem kostnašur, en sķšan er yfirleitt ekki tekiš tillit til veršhękkunar žeirra veršmęta, sem lįnsféš er notaš til aš afla.
 
..Žrišji misskilningurinn er sį, aš atvinnurekendur telja žaš leiš til žess aš bęta hag sinn ķ heild aš lękka vexti innanlands enn lengra nišur fyrir markašsverš en oršiš er.
 
Hér er sem sagt gefin skżringin į žvķ aš vextir voru ekki hękkašir ķ takt viš veršbólguna.  Veriš var aš vernda atvinnulķfiš og žį alveg örugglega sérstaklega sjįvarśtveginn.  Hafa veršur ķ huga, aš į žessum įrum voru fyrirtęki örugglega aš reka sig mikiš į yfirdrętti og vextir žeirra voru umtalsvert hęrri en vextir lįna til lengri tķma.  En hvernig svo sem fyrirtęki fjįrmögnušu rekstur sinn, žį var vöxtum haldiš nišri žeirra vegna.
 
En hann sagši einnig, sem hluta af žessum misskilningum:
 
..Nż śtgįfa af žessum misskilningi hefur komiš fram į sķšustu mįnušum. Hśn er žannig, aš fjįrmagnskostnašur lįnžega verši lęgri, ef beitt sé verštryggingu og lįgum vöxtum ķ staš hįrra vaxta eingöngu..
 
Jį, sérfręšingar Sešlabankans töldu engan mun į žvķ aš fjįrmagn vęri į hįum óverštryggšum vöxtum eša verštryggt į lįgum vöxtum.  Žetta višhorf hefur greinilega tapast viš kynslóšaskipti innan bankans!
 
Verštryggingin er takmörkuš lausn
 
Skošum nęst hvaš Sigurgeir hefur aš segja um verštrygginguna.  Fyrst er rétt aš įrétta ummęli hans aš ofan, ž.e. aš žęr tvęr ašferšir sem nśna eru notašar, ž.e. aš vera żmist meš verštryggingu og raunvexti eša óverštryggša nafnvexti eru ķ reynd žęr sömu, ef raunvaxtastig óverštryggšu vaxtanna vęri žaš sama og verštryggšu vaxtanna.  (Hér er ég ekki aš tala um verštryggš lįn eins og žau eru framkvęmd.)
 
Sigurgeir bendi ķ grein sinni į, aš hįir vextir virka ekki ķ hįrri veršbólgu.  Žaš séu efri mörk į hve hįir vextirnir geti oršiš:
 
Žó aš reynslan sżni, aš hęgt sé aš bjarga peningakerfinu meš hįum vöxtum viš skilyrši allhįrrar veršbólgu, eru žvķ žó vafalaust takmörk sett. Mér žykir lķklegt, aš hįmarkiš liggi nįlęgt 30% eša ekki langt frį žvķ, sem er nś hér į landi. Meš örari veršrżrnun og vaxandi sveiflum ķ veršlagi, sem yfirleitt fylgja meiri veršbólgu, er sennilega ógerlegt aš tryggja jįkvęša raunvexti.
 
Mišaš viš aš žaš var įlit Sigurgeirs aš ekki skipti hvort vextirnir vęru óverštryggšir nafnvextir eša verštryggšir raunvextir, žį getur žaš ekki žżtt neitt annaš en aš verštrygging er jafnhaldslaus ķ mikilli veršbólgu og hįir óverštryggšir vextir.
 
Umfjöllun sķna um verštrygginguna byrjar Sigurgeir į eftirfarandi oršum:
 
Verštrygging er takmörkuš lausn
Žó aš verštrygging hafi ótvķręša kosti til aš bera į markaši fyrir fé til langs tima, veit ég ekki til žess, aš hśn hafi nįš almennri śtbreišslu neins stašar.  Hśn hefur žó viša veriš notuš ķ takmörkušum męli į tilteknum svišum. Vķšast hvar, žar sem veršbólga rikir, hafa žess ķ staš komiš tiltölulega stutt lįn meš hęrri vöxtum eša žį lįn frį opinberum ašilum og  erlend lįn ķ traustum gjaldmišli.
 
Jį, žaš er ekki góš lausn, aš mati Sigurgeirs, aš nota verštryggingu gegn višvarandi veršbólgu.  Betra er aš nota ašrar ašferšir.  T.d. žį leiš sem Simbave fór, ž.e. aš binda veršlag viš erlenda mynt.
 
Nęst nefnir Sigurgeir žrjįr įstęšur fyrir žvķ aš verštrygging sé ekki góš žegar kemur aš löngum samningum:
 
1. Erfitt aš vera meš hliš viš hliš óverštryggšar kröfur og verštryggšar, ž.e.a.s. tvö opin kerfi.
2. Hafi verštrygging nįš mikilli śtbreišslu gęti oršiš erfitt viš vissar ašstęšur aš nį jafnvęgi į lįnamarkaši, t.d. ef raunvextir žurfa aš vera neikvęšir um stundarsakir. Almenn verštrygging gęti žvķ stašiš ķ vegi sveigjanlegrar hagstjórnar.
3. Żmsum žykir verštrygging vera tilbśiš gervifyrirbęri og treysta ekki į hana. Hśn byggist lika į vķsitölum, sem hęgt er aš hafa įhrif į. (Og ķ framhaldinu segir hann aš fjįrmagnseigendur (žį aš sjįlfsögšu erlendir) vilji sķšur vera meš verštryggingu žegar veršbólga er undir 10-15%.)
 
Į Ķslandi eru tvö kerfi og reynslan hefur sżnt aš žau žrķfast illa saman ķ langtķmalįnum.  Til žess er traust śtlįnsstofnana į verštryggingunni of mikiš eša eigu viš aš segja aš žęr eru fastar ķ žeirri hugsun, aš langtķmalįn verši aš bera jįkvęša raunvexti allan lįnstķmann, žó žaš gęti veriš gott fyrir hagkerfiš stöku sinnum og ķ stuttan tķma, aš raunvextir séu neikvęšir til aš ganga ekki gjörsamlega fram af greišslugetu lįntaka.
 
Sigurgeir fjallar lķka um ókosti žess aš verštryggja sparifé, en ég lęt žann hluta greinar hans bķša til betri tķma.
 
Ef litiš er til orša Sigurgeirs Jónssonar, žį hentar verštrygging illa ķ mjög mikilli veršbólgu og hśn hentar illa ķ žvķ sem žį var talin hófleg veršbólga (10-15%).  Hann bendir į aš vextir eigi sér žak og žegar upp fyrir žaš er komiš, žį brjóti žeir nišur.  Hann leggur lķka aš jöfnu vexti sem samanstanda af veršbólguuppbót (veršbótum) og raunvöxtum annars vegar og hins vegar óverštryggša vexti, žannig aš ekki skiptir mįli hvort vaxtagreišsla sé samsett meš verštryggingu og raunvöxtum eša ķ einni tölu eins og į viš um óverštryggša vexti.
 
Lokaorš
 
Ķ aprķl 1979 var veršbólga bśin aš vera yfir 30% ķ 18 mįnuši samfellt og yfir 20% ķ 68 mįnuši samfellt.  Allan žennan tķma hafši Sešlabanki Ķslands haldiš raunvöxtum neikvęšum meš vitund og vilja stjórnvalda til aš takmarka vaxtagreišslur atvinnulķfsins.  Sparifjįreigendur höfšu žvķ ķ yfir 5 įr veriš aš borga nišur vaxtakostnaš fyrirtękja meš lįgum innlįnsvöxtum (neikvęšum raunvöxtum).  Sparifjįreigendur sįu undir žessum kringumstęšum lķtinn eša engan hag ķ aš spara og fór sparnašur śr um 40% af vergri landsframleišslu nišur ķ um 15%.  Fólk kepptist viš aš eyša žvķ sem žaš aflaši, eins fljótt og žaš gat.  Sjįlfur man ég eftir žvķ aš hafa keypt mér hillusamstęšu fyrir fermingapeningana og hljómflutningstęki og bķl fyrir sumarhżruna.  Ekki var nein skynsemi ķ aš eiga mikiš inn į bankabók, žvķ ekki fékkst mikiš fyrir žann pening nokkrum mįnušum sķšar.
 
Aš sparifé og lįnsfé brann upp var heimatilbśinn vandi.  Jį, veršbólgan hafši sżkt fjįrmįlakerfiš af sjśkdómi, sem stušlaši ómešhöndlašur aš bruna sparifjįr og lįnsfjįr.  Til var lękning viš žessum sjśkdómi, en mešalinu (vaxtafrelsi) var ekki beitt vegna žess aš žaš hentaši ekki atvinnulķfinu.
 
Vaxtafrelsi var komiš į įriš 1986 meš nżjum lögum um Sešlabanka Ķslands.  Vaxtafrelsiš, sem hefši getaš verndaš bęši sparifé og lįnsfé įratugi fyrr.  Frį žeim tķma hefur ekki veriš žörf fyrir verštryggingu.  Fjįrmįlafyrirtęki hafa nefnilega haft frelsi til aš veršleggja fé sitt eins og žeim hefur hentaš og hafa žvķ ekki žurft į vernd verštryggingarinnar aš halda. 
 
Fljótlega eftir aš vaxtafrelsiš komst į, žį mįtti sjį boš um 10% raunvexti į sparifé og fleira slķkt rugl.  Fjįrmįlafyrirtękin kunnu augljóslega ekki aš veršleggja fé sitt, enda höfšu žau enga reynslu af slķku.  Žaš er lķklegast įstęšan fyrir žvķ, aš žau vilja ekki missa verštrygginguna.  Žau vita ekki hvernig žau eiga aš hegša sér įn žess aš njóta verndar verštryggingarinnar.  Žau treysta žvķ ekki aš geta byggt vaxtaįkvaršanir sķnar į góšum spįm um framtķšina.  Žau žora ekki aš dżfa svo mikiš sem litlu tį śt ķ djśpu laugina, enda hvers vegna ęttu žau aš hętta sér śt ķ djśpu laugina, žegar žau eru ķ björgunarvesti meš milljón armkśta og mittiskśta ķ grunnu lauginni.  Gętu ekki sokkiš, žó einhver sé meš lęti žar.
 
Ég er žeirrar trśar, aš ķslensk fjįrmįlafyrirtęki munum plumma sig įgętlega įn verštryggingarinnar.  Žaš mun hugsanlega taka fyrirtękin einhvern tķma aš finna jafnvęgiš, žó vonandi ekki meira en 1-2 įr.  Fyrirtękin munu įtta sig į žvķ, aš ekki er žörf į žvķ aš hafa langtķmavexti hįa, žvķ bjóša mį slķka vexti meš alls konar endurskošunarįkvęšum.  Fyrst veršur tķšni endurskošunar mikil, en svo mun teygjast į žeim.  Eftir 4-5 įr treysta žeir sér jafnvel til aš bjóša upp į fasta vexti til 10-15 įra og svo til enn lengri tķma.  Svo ég vitni enn einu sinni ķ Sigurgeir Jónsson:
 
..held ég, aš mjög vķša skorti skilning į žvi, aš hér sé i raun og veru um markaš aš ręša meš framboš og eftirspurn, sem verš, ž.e.a.s. įvöxtun, hefur įhrif į. Hér er um aš ręša markaš fyrir afnot af fjįrmagni, žar sem leigan er vextirnir.
 
Žaš er einmitt žetta, sem mun aš lokum verša til žess aš fjįrmįlafyrirtękin finna rétt jafnvęgi ķ vöxtum sķnum.  Žau žurfa aš koma žvķ ķ śtleigu og leiguveršiš veršur aš henta hinum fjölbreyttu hópum leigenda.  Sumir rįša einfaldlega ekki viš eins hįa leigu og ašrir og langtķmaleigusamningar geta veriš aršsamir, žó leiguveršinu sé stillt ķ hóf.
 
Įriš 1979 komu misvitrir stjórnmįlamenn į verštryggingu ķ einhverju brįšręšiskasti.  Žaš var gert, aš žvķ aš best veršur séš, žrįtt fyrir aš sérfręšingar Sešlabankans teldu hana ekki vera góša lausn.  Önnur betri leiš hafi stašiš til boša.  Leiš sem farin var nokkrum įrum sķšar.  Nśna er kominn tķmi til aš fylgja öšrum rįšleggingum sérfręšinga Sešlabankans frį įrinu 1977 og leggja af verštrygginguna.

Höfundur

Marinó G. Njálsson
Marinó G. Njálsson
Upplýsingaöryggi og persónuvernd eru mínar ær og kýr, þó ég blaðri um allt og ekkert hér á blogginu. Er í Hagsmunasamtökum heimilanna og berst fyrir réttlæti fyrir heimili í landinu.  Loks er ég faggiltur leiðsögumaður.  Netfangið mitt er mgn@islandia.is og netfang fyrirtækisins oryggi@internet.is.

Heimsóknir

Flettingar

  • Ķ dag (19.3.): 4
  • Sl. sólarhring: 9
  • Sl. viku: 29
  • Frį upphafi: 1676998

Annaš

  • Innlit ķ dag: 4
  • Innlit sl. viku: 26
  • Gestir ķ dag: 4
  • IP-tölur ķ dag: 4

Uppfęrt į 3 mķn. fresti.
Skżringar

Mars 2024
S M Ž M F F L
          1 2
3 4 5 6 7 8 9
10 11 12 13 14 15 16
17 18 19 20 21 22 23
24 25 26 27 28 29 30
31            

Innskrįning

Ath. Vinsamlegast kveikiš į Javascript til aš hefja innskrįningu.

Hafšu samband