Ég held stundum aš fulltrśar Sešlabankans ķ Peningastefnunefnd, ž.e. bankastjóri, ašstošarbankastjóri og ašalhagfręšingur, treysti žvķ aš (fjölmišla)fólk sé fķfl og žeir geti sagt hvaša vitleysu sem er į fjölmišlafundum eftir vaxtaįkvaršanir, žar sem fjölmišlafólk sem žį sęki, hafi ekki nęga žekkingu į mįlefninu til aš reka ofan ķ sešlabankamenn żmsa vitleysu sem frį žeim kemur.
Nokkrir fjölmišlar hafa vitnaš ķ eftirfarandi orš Žórarins G. Péturssonar, ašalhagfręšings Sešlabankans, į fundinum:
En ef viš hefšum ekki hękkaš vextina hefši veršbólgan vęntanlega oršiš miklu hęrri og žį hefšum viš veriš skammašir fyrir žaš
Skošum žessi orš ašeins.
- Žórarinn gefur ķ skyn aš hįum meginvöxtum/stżrivöxtum megi žakka fyrir lęgri veršbólgu en ella.
- Žórarinn gefur ķ skyn aš hįum meginvöxtum/stżrivöxtum hafi veriš ętlaš aš nį veršbólgu jafnlangt nišur og raun ber vitni.
Ég efast ekki um aš hįir meginvextir/stżrivextir eru aš leiša til styrkingar krónunnar, sem sķšan leišir til žess aš verš į innfluttum vörum lękkar, sem loks skilar sér ķ minni hękkun vķsitölu neysluveršs. En Žórarinn er aš eigna vaxtastefnunni įrangur nśna, sem bankinn sjįlfur hafši ekki trś į aš mundi nįst. Ž.e. vaxtaįkvaršanir bankans eru ekki aš nį įrangri sem stefnt var aš, heldur allt öšrum įrangri.
Veršbólguspįr Sešlabankans
Til aš skżra žetta betur śt er naušsynlegt aš skoša veršbólguspįr bankans sem birtar hafa veriš ķ Peningamįlum frį śtgįfunni ķ febrśar 2015 (Peningamįl 2015-1). Alls eru žetta sjö spįr og mį sjį žęr ķ töflunni hér fyrir nešan. (Raširnar sżna spįr fyrir įrsfjóršunga, en dįlkarnir eru mismunandi śtgįfur Peningamįla. Fremst er svo raunveruleg veršbólga.)
| Raun | 2015-1 | 2015-2 | 2015-3 | 2015-4 | 2016-1 | 2016-2 | 2016-3 |
2015Q1 | 1,1 | 0,5 | | | | | | |
2015Q2 | 1,5 | 0,6 | 1,7 | | | | | |
2015Q3 | 2 | 0,6 | 1,9 | 2,4 | | | | |
2015Q4 | 1,9 | 1,4 | 2,7 | 3,8 | 2,3 | | | |
2016Q1 | 1,9 | 1,9 | 2,7 | 4,3 | 2,7 | 1,9 | | |
2016Q2 | 1,6 | 2,3 | 2,9 | 4,4 | 3 | 1,9 | 1,6 | |
2016Q3 | | 2,3 | 3,2 | 4,2 | 3,3 | 2,1 | 1,9 | 1,2 |
2016Q4 | | 2,7 | 3,3 | 4,2 | 4 | 3,1 | 3 | 2,2 |
2017Q1 | | 2,6 | 3,4 | 4,3 | 4,1 | 3,8 | 3,6 | 2,7 |
2017Q2 | | 2,4 | 3,3 | 4,1 | 4,1 | 4,1 | 4 | 3,1 |
2017Q3 | | 2,6 | 3,2 | 4 | 3,9 | 4,1 | 4,3 | 3,5 |
2017Q4 | | 2,5 | 3 | 3,8 | 3,8 | 4,2 | 4,6 | 3,6 |
2018Q1 | | 2,6 | 2,8 | 3,5 | 3,6 | 3,8 | 4,4 | 3,7 |
2018Q2 | | | 2,7 | 3,3 | 3,5 | 3,5 | 4,1 | 3,8 |
2018Q3 | | | | 3 | 3,3 | 3,4 | 3,6 | 3,6 |
2018Q4 | | | | | 3,1 | 3,1 | 3,2 | 3,4 |
2019Q1 | | | | | | 2,9 | 2,9 | 3,1 |
2019Q2 | | | | | | | 2,8 | 2,9 |
2019Q3 | | | | | | | | 2,8 |
(Fyrsta gildi ķ hverri spįröš į viš yfirstandandi įrsfjóršung, žegar spį er gerš og žvķ er veršbólga fyrsta mįnašar įrsfjóršungsins žekkt.)
Grafiš sem hér fylgir nęr yfir fleiri spįtķmabil.
Eins og sjį mį žį hefur bankinn ekki gengiš śt frį žvķ aš vaxtastefna bankans leiddi strax til lęgri veršbólgu. Žvert į móti, žį hefur bankinn litla trś į aš hįvaxtastefna hann virki fyrr en lķša tekur į spįtķmabiliš. Undantekningin er veršbólguspįin frį febrśar 2015, en hśn er jafnframt eina veršbólguspį bankans sķšustu 3 įr, sem gerir rįš fyrir aš veršbólga fara į einhverjum įrsfjóršungum undir 1,0% eša bara yfir höfuš um og undir veršbólgumarkmišum bankans allt spįtķmabiliš. Į žeim tķma voru meginvextir bankans 4,5% og stżrivextir 5,25%. (Svona til aš skżra śt muninn į meginvöxtum og stżrivöxtum, žį eru meginvextir innlįnsvextir af bundnum innlįnum til 7 daga, en stżrivextir eru vextir į vešlįnum. Munurinn į žessum tvennum vöxtum er fastsettur 0,75%. Fram til maķ 2014, žį birti Sešlabankinn ekki meginvexti, heldur snerust vaxtaįkvaršanir bankans um stżrivextina. En ķ maķ 2014 uršu til žessi nżju vextir, meginvextir, til aš gęta samręmis viš hvernig sešlabankar helstu višskiptalanda birtu vexti sķna. Um leiš varš til įkvešin hlišrun į žvķ hvernig talaš var um vexti og bankinn talar nśoršiš alltaf um žessa lęgri meginvexti ķ stašinn fyrir hina hęrri stżrivexti. Upp į gamla talsmįtann, žį eru vextir ķ raun 0,75% hęrri og bankinn var aš lękka vexti sķna śr 6,5% ķ 6,0% mišvikudaginn 24. įgśst.)
Sérfręšingar bankans höfšu sem sagt ekki trś į žvķ aš vaxtahękkunin į sķšasta įri myndi slį į veršbólguna fyrr en seinni hluta įrs 2017 og myndi aldrei til loka veršbólguspįtķmans fara nišur fyrir veršbólgumarkmiš bankans (2,5%). Žórarinn segir bara žaš, sem honum sżnist, įn žess aš žaš sé nokkuš samręmi viš žaš sem bankinn spįši sjįlfur fyrir ķ įgśst og nóvember 2015. Veršbólgan hefur undanfariš įr žróast į allt annan hįtt, en spįr Sešlabankans gera rįš fyrir. Žaš žżšir jafnframt aš bankinn getur ekki bariš sér į brjósti og sagt: "Sjįiš hvaš vaxtastefnan hefur haft góš įhrif į veršbólguna!" Lišur tvö aš ofan: "..aš hįum meginvöxtum/stżrivöxtum hafi veriš ętlaš aš nį veršbólgu jafnlangt nišur og raun ber vitni.." stenst ekki, en meira um žaš ašeins nešar.
Tęknilegar afsakanir
Ég vil taka žaš skżrt fram, aš ég efast ekki um aš vaxtastefnan hefur lagt til lękkunar veršbólgu. Efast ekki um žaš eitt augnablik. Mįliš snżst ekki um žaš. Mįliš snżst um aš Sešlabankinn bjóst viš allt annarri žróun. Bankinn bjóst viš aš veršbólga myndi hękka umtalsvert žrįtt fyrir hįa vexti bankans. Mįr Gušmundsson kom meš žį afsökun, aš bankinn reiknaši af tęknilegum įstęšum meš föstu gengi į spįtķmabilinu.
"Veršbólga hefur haldiš įfram aš minnka og veriš minni en ķ maķspį Sešlabankans sem byggši eins og spįr bankans aš undanförnu į tęknilegri forsendu um óbreytt gengi krónunnar į spįtķmanum."
Ég verš aš višurkenna, aš žetta er sś aumasta skżring sem ég hef séš lengi. Hvaš į hann viš? Skilja sérfręšingar bankans ekki samspil hįrra vaxta og styrkingar krónunnar? Skilja sérfręšingar bankans ekki įhrif gjaldeyrisinnstreymis vegna fjölgunar feršamanna į gengi krónunnar? Geta sérfręšingar bankans ekki tengt saman reynslu sķšustu 12 įra um įhrif annars vegar hįrra vaxta į vaxtamunavišskipti og žeirra sķšan į gengiš til styrkingar og hins vegar hvernig aukiš gjaldeyrisinnstreymi vegna feršamanna hefur haft styrkjandi įhrif į gengiš. Verš aš višurkenna, aš ég neita aš taka žessa skżringu sešlabankastjóra trśanlega, žvķ hśn segir einfaldlega aš Sešlabankinn bżr ekki yfir réttum tólum og hugsanlega ekki réttri žekkingu til aš vera meš peningastefnu sem tekur tillit til mikilvęgra hagstęrša sem hafa įhrif viš įkvaršanir varšandi peningastefnu žjóšarinnar.
Höfum ķ huga, aš tališ er aš 40% gengisbreytinga rati inn ķ vķsitölu neysluveršs. Styrkist (eša veikist) gengiš um 1,0% žį er tališ aš slķkt gęti haft 0,4% įhrif til lękkunar (eša hękkunar) į vķsitölu neysluveršs. 5% styrking krónunnar ętti samkvęmt žessu aš leggja til 2,0% lękkun vķsitölu neysluveršs. Sešlabankastjóri segir aš "tęknileg forsenda" leyfi bankanum ekki aš reikna meš breytilegu gengi. ĮTtu annan betri? Getur bankinn ekki gert nęmnigreiningu į įhrifum mismunandi gengisžróunar į veršbólgu? Įttar bankinn sig ekki į aš fjölgun feršamanna undanfarin įr hefur haft jįkvęš įhrif į gengiš til styrkingar? Įttar bankinn sig ekki į žvķ aš jįkvęšur višskiptajöfnušur hefur ķ gegn um tķšina leitt til styrkingar gjaldmišilsins, mešan neikvęšur hefur leitt til veikingar? Tengir bankastjórinn ekki orš sķn um bankinn žurfi aš bregšast viš vaxtamunavišskiptum viš aš hęrri vextir trekki aš erlent fjįrmagn? Eru bankastjórinn og ašalhagfręšingur bankans bśnir aš gleyma hvaša įhrif vaxtamunavišskipti höfšu į gengi krónunnar fyrir hrun? (Ég veit aš žeir voru ekki ķ sķnum stöšum žį, en žeir hafa kannski kynnt sér hvaš geršist.) Mér finnst einhvern veginn, sem Sešlabankinn sé aftur og aftur aš višurkenna vanhęfi sitt til aš stżra peningastefnunni, vegna žess aš starfsmenn bankans koma sķfellt af fjöllum varšandi mikilvęg mįl.
Veršbólguspįr og vaxtastefna
Sé nś öllum žessum skżringum sešlabankamanna sleppt eša bara teknar góšar og gildar (sem ég er ekki aš gera), žį er framkvęmd peningastefnunnar samt stórfuršuleg og varla byggš į tölulegum rökum.
Ef bankinn hefši ķ raun og veru haft trś į žvķ aš hękkun vaxta į sķšasta įri um 1,25% hefši leitt til lękkunar veršbólgu (og hvaš žį 0,9% veršbólgu nśna ķ įgśst), žį hefši žaš įtt aš koma fram ķ veršbólguspįm bankans. Žaš gerši žaš bara alls ekki og raunar geršu spįr bankans ķ įgśst ķ fyrra rįš fyrir verulegri hękkun veršbólgu žrįtt fyrir hękkun vaxtanna! Ķ töflunni aš ofan sést aš įšur en vaxtahękkunarferliš hófst, ž.e. ķ Peningamįlum 2015-1 (febrśar) og 2015-2 (maķ), žį gerši Sešlabankinn rįš fyrir 2,3% og 3,2% veršbólgu į 3. įrsfjóršungi 2016. Ķ Peningamįlum 2015-3 (įgśst), žegar bankinn er bśinn aš hękka vexti um 0,5% 10. jśnķ og hękkar um önnur 0,5% žarna ķ įgśst, žį spįir bankinn samt aš veršbólgan hękki ķ 4,2% į 3. įrsfjóršungi 2016. Alveg burt séš frį žvķ hvort notaš er fast gengi eša reynt aš spį ķ gengisžróun, žį hefši hękkun vaxta (mišaš viš forsendur bankans) įtt aš leiša til lękkunar veršbólgu. Mér er alveg sama um žį fullyršingu ašalhagfręšings SĶ, aš veršbólgan hefši oršiš hęrri, ef ekki hefši veriš fyrir vaxtahękkunina. Hśn skiptir ekki mįli, heldur er mér spurn hvers vegna veršbólguspįin varš ekki lęgri. Raunveršbólgan er allt annaš mįl.
Ég hef oft bent į žį stašreynd, aš žaš viršist innbyggt ķ formśluna, sem notuš er til aš gera veršbólguspįna, aš veršbólgan hljóti aš fara upp įšur en hśn lękkar og stefnir aš veršbólgumarkmišunum aftur. Bankinn hefur svo sem ekki ómakaš sér viš aš svara mér, enda er ég ekki erlendur bankamašur. Ég hef ķtrekaš bent fjölmišlamönnum į aš spyrja um žetta, en veit ekki til žess aš žeir hafi spurt. Žaš furšulega viš žetta (ž.e. aš veršbólgan verši aš hękka įšur en hśn lękkar), aš žaš skiptir (aš žvķ viršist) engu mįli hvert veršbólgustigiš er žegar spįin er gerš né vaxtastigiš. Veršbólgan skal fyrst upp ķ um 2/3 hluta spįtķmans įšur en į einhvern yfirnįttśrulegan hįtt hśn tekur aš lękka. Žetta eru tvö einhalla tķmabil. Į fyrra tķmabilinu er hękkun og hinu sķšari lękkar veršbólgan. Engar sveiflur, takk fyrir! Meš fullri viršingu, er žetta ekki spį heldur ósk um žróun veršbólgunnar. Žetta er afsökun fyrir įkvöršun um vexti.
Svo vogar Žórarinn G. Pétursson sér aš segja: En ef viš hefšum ekki hękkaš vextina hefši veršbólgan vęntanlega oršiš miklu hęrri og žį hefšum viš veriš skammašir fyrir žaš. Ef bankinn ętlaši aš nį veršbólgunni nišur, žį er alveg furšulegt, mišaš viš veršbólguspįr bankans, aš hann hafi ekki įkvešiš vextina mun hęrri. (Jį, ég veit aš Mįr var aš afsaka sig meš aš tęknilegar hindranir kęmu ķ veg fyrir aš sérfręšingar bankans gętu gert "betri" veršbólguspį, en mašur hefši haldiš aš menn meš svona mikla reynslu af röngum spįm hefšu žį gert breytingar į formślum sķnum.) Ég er bśinn aš vera aš tala um žessar arfavitlausu veršbólguspįr Sešlabankans ķ nokkuš langan tķma. Žaš var gott aš fį afsökun Mįs, en hśn breytir litlu, ef sérfręšingar bankans reyna ekki aš vega žessar tęknilegu takmarkanir upp meš öšru móti. Žetta er svona eins og aš pissa alltaf ķ brotiš klóset og segja aš žaš sé klósetinu aš kenna aš gólfiš er blautt, en ekki žvķ aš menn haldi įfram aš nota klósetiš. Žś getur gert betur, Mįr!
Hlutverk fjölmišla, greiningardeilda og fręšimanna
Bankinn treystir hins vegar ķ blindni į aš fjölmišlamenn į fjölmišlafundum bankans séu ekki nógu vel inni ķ žvķ sem bankinn hefur sagt įšur til aš žeir geti hrakiš kjįnalegar skżringar bankans. Ég hef svo sem ekki veriš į svona fundum og get žvķ ekki sagt til um hvers vegna žaš er. Hef žó tekiš eftir ķ fréttum ljósvakamišla, aš žaš viršist bara vera sį sem er į vakt, sem mętir į fundi bankans og žvķ mišur žį eru hvorki RŚV né Stöš 2 meš sérstakan višskiptablašamann, sem einbeitir sér fyrst og fremst aš višskiptatengdum fréttum og hefur tķma til aš liggja yfir yfirlżsingu, ritum og hinum żmsum įkvöršunum Sešlabankans.
Greiningardeildirnar eru svo gjörsamlega sér kapķtuli. Ég fer helst aš halda, aš žęr hafi ekki mįlfrelsi, en séu grimmt ritskošašar til aš tjį eingöngu žęr skošanir sem eru góšar fyrir rekstur sķns banka. Aušvitaš gagnrżna žęr ekki arfavitlaus rök Sešlabankans fyrir hįum vöxtum, vegna žess aš bankarnir gręša į tį og fingri į hįum vöxtum.
Svo er žaš fręšimannasamfélagiš į Ķslandi. Hagfręšingar, sem eru ķ föstum stöšum viš aš sinna faginu, eru meš mjög einsleita skošun į nįnast öllum sem gerist ķ hagkerfinu. Žaš er ekki einu sinni hęgt aš fį almennilega ritdeilu žeirra į milli um mikilvęg hagfręšileg efni. Skiptir engu hvort žeir eru viš kennslu og fręšistörf innan hįskólanna, vinna hjį atvinnurekendasamtökum eša launžegasamtökum eša eru ķ žessum fįu (eša er žaš bara eitt stöšugildi) hjį stjórnvöldum. Ekki skiptir heldur mįli, aš žvķ viršist, hvar menn teljast vera ķ hinu pólitķska litrófi. A.m.k. žegar kemur aš mįlum tengdum Sešlabanka Ķslands, žį žegja menn žunnu hljóši. Hvaš varšar hagfręšimenntaš fólk, sem ekki vinnur beint viš fagiš, žį eru žeir žaggašir ķ hel. Gagnrżni žeirra er hunsuš, žannig aš engin vitręn umręša getur įtt sér staš.
Einu hagfręšingarnir, sem žora aš gagnrżna, eru žeir sem eru bśsettir erlendis. Og eina "ritdeilan" sem hefur skapast, var į milli Ólafs Margeirssonar (nśna bśsettur ķ Sviss) og Įsgeirs Danķelsson hjį Sešlabanka Ķslands. Žaš getur ekki veriš hollt fyrir Sešlabanka Ķslands aš um hann rķki jį-bręšralag. Žaš getur ekki veriš heilbrigt, aš sešlabankastjóri žurfi aš vitna ķ sjįlfan sig, žvķ ekki séu til fręšiskrif eftir ašra um žaš mįlefni sem į ķ hlut. Meš fullri viršingu, žį er žetta ekki bošlegt og meš žvķ er ég ekki aš kasta neina rżrš į skrif Mįs Gušmundssonar, bara aš menn vitna ekki ķ sjįlfan sig til aš styšja skošanir sķnar.
Lokaorš
Sešlabankinn tók stórt skref viš sķšustu vaxtaįkvöršun. Hann braut odd af oflęti sķnu, en žaš geršist ekki fyrr en markašurinn hafši misst trśna į leišsögn bankans. Markašurinn įkvaš, aš veršbólguspįr bankans vęru ekki mark į takandi. Trśveršugleiki peningastefnunnar hafši bešiš hnekki, hvaš sem sešlabankastjóri og ašalhagfręšingur bankans segja. Menn höfšu bešiš of lengi meš aš lękka vexti og ķ stašinn fyrir aš lękka vextina, žį fóru menn aš bśa til tęki til aš bregšast viš afleišingum hįrra vaxta. Hversu vitlaust getur žaš veriš?
Ég hef svo sem aldrei efast um aš vaxtastefnan vęri aš halda nišri veršbólgu. Hśn hefur gert žaš, bara mun meira en Sešlabankinn ętlaši sér. Žaš er mįliš. Sešlabankinn er meš veršbólgumarkmiš og žaš er 2,5%. Bankinn vill aš veršbólgan haldi sér ķ 2,5%, en hvorki 1% eša 4%, žó hann paniki ef žaš gerist. Aš veršbólgan hafi sķšan ķ febrśar 2014 veriš undir 2,5% veršbólgumarkmiši bankans, žrįtt fyrir spįr bankans um annaš segir mér tvennt:
1. Vextir bankans hafa veriš of hįir
2. Veršbólguspįr bankans eru meš innbyggša villu.
Žaš sem mér hefur fundist skorta hjį bankanum, er aš hann skoši og skilji hvers vegna veršbólgan er svona miklu lęgri en hann spįir og hann dragi lęrdóm af žvķ. Aš hann lagi ašferšafręši sķna svo veršbólguspįr aš teknu tilliti til vaxtastigs séu nęr raunveruleikanum. Ég held aš lęrdómur af slķkri skošun į innri ferlum og reiknilķkönum muni til bęši lengri og skemmri tķma styšja viš įkvaršanir Peningastefnunefndar og auka trśveršugleika bankans. Gagnrżni mķn į bankann hefur snśist um aš hann leišrétti ranga ferla og lķkön, svo hęgt sé aš sjį rökleg tengsl į milli forsendna bankans, įkvaršana hans og sķšan įrangurs. Žetta finnst mér skorta ķ dag.