Leita ķ fréttum mbl.is

Bloggfęrslur mįnašarins, įgśst 2014

Hver er hin raunverulega nišurstaša EFTA-dómstólsins?

Stóridómur var kvešinn upp ķ morgunn um verštryggingu neytendasamninga.  Žaš er skošun margra aš dómurinn sé fullnašarsigur fyrir fjįrmįlafyrirtękin, en ég er alls ekki sammįla žvķ.  Ég held raunar aš įlit EFTA-dómstólsins sé kjafthögg į framkvęmd verštryggšra neytendasamninga į Ķslandi.

Megin nišurstašan er aš mįlinu er vķsaš til hérašsdóms og Hęstaréttar aš koma meš sķna śrskurši, en žeir śrskuršir skuli fylgja ķ öllum megindrįttum leišbeiningum EFTA-dómstólsins.  Og žęr leišbeiningar segja ansi margt.  Vil ég raunar ganga svo langt aš žęr felli verštryggša neytendasamninga eins og framkvęmd žeirra hefur veriš frį upphafi.

Hér fyrir nešan eru žau atriši sem mér finnst skipta mestu mįli ķ įliti EFTA-dómstólsins.  Ég sleppi meš öllu innleggi annarra og vangaveltum um žau innlegg.

Almennt

Nišurstaša EFTA-dómstólsins, aš vķsa śrskurši ķ žvķ mįli sem var til umfjöllunar til landsdómatóla (hérašsdóms og Hęstaréttar), er ķ samręmi viš žaš sem ég sagši ķ innleggi į facebook ķ gęr.  Žar sagši ég m.a.:

Ég hef trś į žvķ, aš EFTA-dómstóllinn muni vķsa žessu mįli heim meš leišbeiningum um tślkun tilskipunarinnar. EFTA-dómstóllinn mun ekki taka įkvöršun eša koma meš nišurstöšu, sem hefur mikil įhrif į efnahagslegar forsendur fjįrmįlamarkašarins. Mišaš viš orš Bjarna Benediktssonar, fjįrmįlarįšherra, um möguleg efnahagsleg įhrif nišurstöšunnar, žį reikna ég meš aš EFTA-dómstóllinn fari millileiš, ž.e. višurkenni aš rangt sé haft viš, en gangi ekki svo langt aš segja žetta sé ólöglegt og bęta žurfi neytendum upp skašann.

Rétt er aš žaš fellur undir landsdómstóla aš vega og meta żmsa hluti og taka įkvaršanir um įlitaefni, en honum ber aš fara eftir leišbeiningum EFTA-dómstólsins, eins og EFTA-dómstóllinn segir ķ öllum sķnum svörum.  En leišbeiningarnar, sem dómstóllinn gefur, eru ansi ķtarlegar og benda flestar ķ žį įtt aš mjög margir meingallar eru į framkvęmd verštryggšra lįnasamninga neytenda.

Fyrsta spurning

Śr umfjöllun um 1. spurningu segir m.a.:

Viš ašstęšur žegar slķkt ójafnvęgi myndast, žrįtt fyrir skilyršiš um ,,góša trś“, veršur landsdómstóllinn aš meta hvort seljandi eša veitandi sem kemur fram viš neytanda af sanngirni og réttlęti geti réttilega tališ aš neytandinn hefši fallist į slķkan samningsskilmįla ef um hann hefš i veriš samiš sérstaklega." 

Hér er hreinlega veriš aš żja aš žvķ, aš einstaklingur meš verštryggšan lįnasamning geti veriš beittur órétti į tķmum mikillar veršbólgu.

Af ofangreindum athugasemdum mį sjį aš tilskipunin leggur ekki skilyršislaust bann viš verštryggingarįkvęšum ķ samningum um vešlįn eins og žeim sem hér um ręšir, žar sem 3. og 4. gr. tilskipunarinnar męla einungis fyrir um meginreglur viš mat į žvķ hvort tiltekinn samningsskilmįli sé óréttmętur og ķ 3. mgr. 3. gr. tilskipunarinnar, meš hlišsjón af d-liš 2. mgr. višauka hennar, segir berum oršum aš verštryggingarįkvęši teljist ekki óréttmętir skilmįlar, ķ sjįlfu sér, ef vķsitölubindingin er „lögleg“ og „ašferšin viš śtreikning veršbreytinga er śtskżrš rękilega ķ samningi.“

Til žess aš verštryggingin sé löglegt samningsįkvęši, žarf hśn aš vera rękilega śtskżrš.  (Dómstóllinn segir sķšar, aš henni žarf aš vera rękilega lżst.)  Žar sem viš vitum öll aš ašferšinni er hvorki lżst né hśn śtskżrš, žį mį af žessu rįša aš verštryggingin sé ósanngjarn samningsskilmįli mišaš viš nśverandi framkvęmd verštryggšra neytendasamninga.  (Žaš į lķka viš um leigusamninga!)

Og įfram śr įliti um fyrstu spurningu:

Žaš leišir aš sama skapi af višeigandi įkvęšum višaukans auk 3. mgr. 3. gr. og 5. gr. tilskipunarinnar aš skżrleiki og gęši upplżsinganna um verštrygginguna sem seljandi eša veitandi veitti neytandanum į undirritunartķma samningsins hefur sérstaka žżšingu viš matiš (sjį til samanburšar um žaš atriši, įlit Wahls ašallögsögumanns frį 8. maķ 2014 ķ sameinušum mįlum C-359/11 og C-400/11 Schulz and Egbringhoff, birt rafręnt, 53. lišur). Žaš er landsdómstólsins aš meta hvort skilyršin um skżrleika og gęši upplżsinga séu uppfyllt.
Įfram er hnżtt ķ upplżsingagjöfina til neytenda og landsdómstólum gert aš vera viss um aš hśn sé ķ lagi.  Viš vitum öll aš svo er ekki.

Allt er žetta tekiš saman ķ eftirfarandi:

Fyrstu spurningunni veršur žvķ aš svara žannig aš tilskipun 93/13/EBE leggur ekki almennt bann viš skilmįlum um verštryggingu vešlįna ķ samningum milli veitanda og neytanda. Žaš er landsdómstólsins aš leggja mat į žaš hvort umręddur skilmįli sé óréttmętur. Matiš veršur aš taka miš af leišbeiningum dómstólsins um skżringu hugtaksins ,,óréttmętur skilmįli“.

Nś er spurning hverjar eru nįkvęmlegar žessar leišbeiningar EFTA-dómstólsins. Jś, žęr eru m.a. aš til žess aš ekki sé um óréttmętan skilmįla sé aš ręša aš žarf "ašferšin viš śtreikning veršbreytinga [aš vera] śtskżrš rękilega ķ samningi".

Önnur spurning

Ég geri ekki neinar athugasemdir viš efni og innihald spurningar nśmer tvö, žar sem žaš hefur alltaf veriš minn skilningur į ķslenskum lögum aš verštrygging sé heimil.  Mér finnst žetta mįl sem rekiš var fyrir EFTA-dómstólnum, aldrei hafa snśist um aš fį į hreint hvort verštrygging vęri heimil aš lögum.  Bara hvort framkvęmd hennar vęri rétt og hvort sś framkvęmd sem višgengist hefur į Ķslandi gęti fališ ķ sér ósanngjarna samningsskilmįla.

Žrišja spurning 

Samkvęmt 2. mgr. 4. gr. tilskipunarinnar skal mat į óréttmęti skilmįlanna žó hvorki tengjast skilgreiningu į ašalefni samningsins né samanburši į verši og endurgjaldi, annars vegar, og žeirri žjónustu eša vöru sem kemur ķ stašinn, hins vegar, ef skilmįlarnir eru į skżru og skiljanlegu mįli.

Žetta atriši kemur ekki til įlita gagnvart verštryggšum lįnum, nema til žess komi aš Hęstiréttur telji verštrygginguna eša framkvęmd hennar brjóta gegn įkvęšum neytendaverndar ķ 36. gr. laga nr. 7/1936.  En žetta atriši hrekur nišurstöšu Hęstaréttar ķ mįli 471/2010, en žar komst Hęstiréttur aš žeirri nišurstöšu, aš vaxtakjör gengistryggšra lįna hefšu aldrei stašiš til boša nema vegna gengistryggingarinnar og mišaš viš hvaša önnur vaxtakjör voru ķ boši.  Hér segir EFTA-dómstóllinn hreint śt aš ekki megi tengja slķkt saman.

Og meira um spurningu žrjś:

Nįnar tiltekiš er efni greišsluįętlunarinnar ekki umsemjanlegt žar sem hśn byggir į spį um vęntanlegar afborganir samkvęmt skuldabréfinu sem ręšst af mįnašarlegum śtreikningi vķsitölu neysluveršs.

Fę ekki betur séš en aš dómstóllinn svari hér aš hluta 6. spurningunni, sem spurš er ķ hinum mįlinu sem er fyrir dómnum, ž.e. aš greišsluįętlun byggir į spį um vęntanlegar afborganir og skal žvķ innihalda bestu upplżsingar um vęntanlegar greišslur. Mér sżnist dómstóllinn segja, aš slķk spį verši aš vera hluti af greišsluįętluninni.   Hér er framkvęmd verštryggšra lįnasamninga veitt MJÖG žungt högg.

Fjórša spurning

Ķ įliti EFTA-dómsins um 4. spurningu kemur žetta fram:

Žaš er ljóst aš skyldunni til aš vekja athygli neytandans į žeirri ašferš sem notuš er viš śtreikning į veršbreytingum afborgana er ekki fullnęgt meš žvķ einu aš vķsa ķ samningnum til laga eša stjórnsżslufyrirmęla sem kveša į um réttindi og skyldur ašila. Žaš er lykilatriši aš seljandi eša veitandi upplżsi neytanda um efni višeigandi įkvęša (sjį til samanburšar um žaš atriši, įšur tilvitnaš mįl Invitel, 29. mgr.).

Sem sagt ekki er nóg aš vķsa ķ texta ķ öšrum skjölum, heldur veršur lżsing aš vera ķ samningnum.

Og meira um 4. spurningu:

Žegar afborganir lįns eru verštryggšar mį, ešli mįlsins samkvęmt, finna spį um vęntanlegar afborganir ķ greišsluįętlun. Slķk spį getur ašeins ķ undantekningartilvikum og fyrir tilviljun samsvaraš hinum raunverulegu afborgunum sem krafist er. Žar af leišandi veršur samningurinn aš innihalda skżra og afdrįttarlausa yfirlżsingu um aš afborganirnar kunni aš breytast ķ samręmi viš tilgreinda vķsitölu įsamt sérstakri lżsingu į og tilvķsun til žeirrar verštryggingarašferšar sem notast er viš.

Aftur segir EFTA-dómstóllinn nįnast hreint śt, aš ekki er fullnęgjandi aš greišsluįętlun innihaldi ekki spį um veršbólgužróun, en višurkennir aš ekki er lķklegt aš afborgun verši nįkvęmlega sś sem spįš er.  Sem sagt 0% veršbólga ķ greišsluįętlun er ekki fullnęgjandi heldur veršur aš byggja į spį um veršbólgu, eins og sś spį er žegar samningur er geršur.

Fimmta spurning

Rśsķnan ķ pylsuendanum er örugglega eftirfarandi texti śr įlit dómsins varšandi 5. spurningu:

Af 1. mgr. 6. gr. tilskipunarinnar leišir aš dómstólum ašildarrķkjanna er einungis gert aš koma ķ veg fyrir beitingu óréttmęts samningsskilmįla žannig aš hann verši ekki bindandi fyrir neytandann įn žess aš žeir hafi einnig heimild til aš endurskoša efni skilmįlans. Samningurinn veršur, aš meginstefnu, aš halda gildi sķnu (sjį til samanburšar um žaš atriši, mįl C-26/13 Kįsler and Kįslerné Rįbai, dómur frį 30. aprķl 2014, birtur meš rafręnum hętti, 80. til 84. mgr.) įn annarra breytinga en žeirra aš hinir óréttmętu skilmįlar eru felldir śt aš žvķ marki sem reglur landsréttar leyfa.

Hér er aftur veriš aš hrekja nišurstöšu Hęstaréttar ķ mįli nr. 471/2010. Hęstiréttur mįtti ekki endurskoša efni skilmįlans um gengistryggingu į žann veg aš ašrir vextir en samningsvextir giltu!!! Žetta er žaš sem ég hef haldiš fram allan tķmann og nįnast allir nema verndarar fjįrmįlafyrirtękjanna.

Nišurstaša

Vissulega mun Hęstiréttur žurfa aš kveša upp sinn dóm, en mér sżnist sem leišbeiningar EFTA-dómstólsins snķša honum mjög žröngan stakk.  Sį stakkur veršur enn žį žrengri, žegar grafiš er ofan ķ žau dómafordęmi, sem EFTA-dómstólinn nefnir i įliti sķnu.  Žaš viršist vera skošun EFTA-dómstólsins, aš framkvęmd verštryggingar ķ neytendasamningum į Ķslandi sé į skjön viš tilskipun 93/13/EBE.  Žó rķki hafi "sjįlfręši upp aš vissu marki um śtfęrslu į žeim lagareglum" (eins og EFTA-dómstóllinn oršar žetta), žį eru takmarkanir į žvķ sjįlfręši.  Mér finnst žvķ nokkuš ljóst, aš hinar ķtarlegu leišbeiningar EFTA-dómstólsins eiga aš tryggja aš ekki sé fariš śt ķ of frjįlslegar tślkanir į lögum og tilskipuninni.  Dómstólinn bendir lķka į skyldu landsdómstóla aš horfa til Evrópuréttar. 

Mķn nišurstaša er aš erfitt verši fyrir Hęstarétt aš samžykkja aš nśverandi framkvęmd verštryggšra neytendasamninga sé ķ samręmi viš tilskipun 93/13/EBE og innleišingu hennar ķ ķslensk lög nr. 7/36.  Hęstiréttur mun ekki geta skoriš lįnastofnanir nišur śr snörunni į sama hįtt og sķšast meš žvķ aš tilgreina aš ašrir vextir eigi aš koma ķ staš verštryggšra.  EFTA-dómstóllinn bendir į aš žaš sé bannaš.  Žaš sem meira er, EFTA-dómstóllinn hraunar yfir rökstušning Hęstaréttar ķ mįli nr. 471/2010 um aš Sešlabankavextir eigi aš koma ķ staš samningsvaxta į įšur gengistryggšum lįnum.

Ég lķt į nišurstöšu EFTA-dómstólsins sem algjöran ósigur verštryggingarsinna.  Ekki vegna žess aš verštryggingin sé ólögleg, heldur vegna žess aš menn stóšu ekki rétt aš framkvęmd verštryggšra neytendasamninga.

Aš lokum vil ég nefna aš įlit EFTA-dómstólsins er upp į 33 blašsķšur.  Mér hefur hugsanlega yfirsést eitthvaš sem hefur mildandi įhrif į žaš sem ég dreg fram ķ žessari fęrslu.  Bišst ég fyrirfram afsökunar, ef svo er.  Ég hef allan žann tķma, sem ég hef tekiš žįtt ķ žessari umręšu, gętt žess aš draga fram eins mörg sjónarmiš og hęgt er ķ umręšunni.  Žrįtt fyrir žaš hef ég allan tķmann veriš sannfęršur um žį megin nišurstöšu, sem mér sżnist EFTA-dómstóllinn komast aš ķ sķnu įliti:

Verštrygging neytendasamninga er lögleg og leyfileg, ef rétt er aš framkvęmd hennar stašiš! 

Vandinn er aš framkvęmd hennar er ekki ķ samręmi viš lög!

Ég er hins vegar jafn sannfęršur um aš verštrygging neytendasamninga sé slęm fyrir fjįrmįlastöšugleika ķ landinu og hśn żti undir veršbólgu og įbyrgšarleysi ķ starfsemi lįnastofnana, sem ekki žurfa aš hafa įhyggjur af žvķ aš skapa ženslu.  Žau fį hana alltaf bętta meš veršbótum į śtlįnum.  Af žessu leiti tel ég verštryggingu vera ósanngjarna samningsskilmįla, vegna žess aš įhętta af verštryggšum samningum situr nįnast alfariš hjį lįntökum.  Er ekki aš įstęšulausu aš sérfręšingar Askar Capital töldu įstęšu til aš setja žaš inn ķ verštryggingarskżrslu til Gylfa Magnśssonar, efnahags- og višskiptarįšherra, aš verštrygging yrši aš vera įfram, žvķ įn verštryggšra skuldabréfa hyrfi eini įhęttulausi fjįrfestingakosturinn.  Žessi orš sérfręšinga Askar Capital segja allt sem segja žarf.


Hugleišingar leikmanns um Bįršarbunguumbrotin

Undanfarna įratugi og raunar aldir hefur veriš umtalsverš virkni į öllu brotabeltinu sem liggur um Ķsland.  Mišaš viš mķna žekkingu į žessum umbrotum, žį hefur gosiš ķ sprungum į svęšinu sušvestan Vatnajökuls (Skaftįreldar), innan sušvesturhluta Vatnajökuls (m.a. Grķmsvötn og Gjįlp) og į Mżvatnssvęšinu (Mżvatnseldar og Kröflueldar).  Auk žess hafa komiš jaršskjįlftahrinur ķ Öxarfirši og į Sušurlandi.  Ekki žarf mikla skarpskyggni til aš sjį hvaša svęši vantar ķ žessa upptalningu.

Eftir Kröfluelda žurftu bęndur į svęšinu aš laga żmsar skemmdir.  Til er mynd af višgerš į giršingu, žar sem bęta žurfti inn, aš sagt er, 8 metrum.  Įtti žetta aš lżsa glišnuninni sem varš į landinu ķ umbrotahrinunni.  (Gaman hefši veriš aš eiga "fyrir" mynd lķka.)  Ķ sķšustu Sušurlandsskjįlftum opnušust vķša sprungur upp į vel yfir einn metra.  Lķklegast eru umbrotin undir Bįršarbungu og berggangurinn sem gengur undir Dyngjujökul bara einn hluti af žessari glišnun.  Žarna eru skil milli Noršur-Amerķku- og Evrasķu-platnanna, en žęr hreyfast ķ sundur meš 1 - 2 cm fęrslu į įri.  Žessi umbrot žurfa žvķ hvorki aš koma į óvart né er rétt aš bśast viš aš žetta sé višburšur sem gengur hratt yfir. 

Ómar Ragnarssonļ»æ hefur sagt aš margt viš umbrotin nśna minni hann į undanfara žess sem geršist viš Kröfluelda.  Ķ frétt mbl.is segir Pįll Einarsson žaš sama.  Kröflueldar stóšu yfir ķ 9 įr meš hléum, 1975-1984.  Upplżsingarnar um berggang upp į 1-2 m og 25 km benda til žess aš jaršskorpan sé aš glišna.  Lķklegt er aš sś glišnun haldi įfram, ef kvika heldur įfram aš streyma upp śr kvikuhólfi eldstöšvarinnar.  Į einum eša öšrum tķmapunkti mun sś glišnun nį til yfirboršsins.  Hvort žaš endar meš eldgosi ķ žetta sinn, er ekki vitaš, en slķkt er óhjįkvęmilegt, žó sķšar yrši.  Tķmasetningin er eina spurningin hér.

Fįtt vitaš um umbrot ķ Bįršarbungu

Vandinn er aš umbrotasaga Bįršarbungu (ž.e. undir jöklinum) er lķtt žekkt.  Viš vitum ekki hversu oft nįkvęmlega svona atburšur hefur įtt sér staš, vegna žess aš ekki var fylgst nęgilega vel meš svęšinu hér į įrum įšur og ekkert fyrr į öldum.  Į vef Smithonian stofnunarinnar var til skamms tķma hęgt aš fletta upp upplżsingum um öll eldsumbrot į Ķslandi į sögulegum tķma.  Žar mįtti finna tilvķsanir ķ/getgįtur um mun fleiri umbrot į Bįršarbungusvęšinu en lesa mį ķ ķslenskum jaršfręširitum.  Kannski voru žetta umbrot eins og viš erum aš sjį nśna.  Kvikuinnskot sem finna glufur eša veikleika ķ jaršskorpunni vegna landreks stóru platnanna tveggja sem mętast undir Ķslandi.

Innskot hluti af landmótun

Innskot og berggangar eru ešlilegur hluti af žróunarsögu Ķslands (og Jaršarinnar).  Žessi fyrirbrigši eru sżnileg vķša um land. Eru t.d. mkög įberandi ķ Hamarsfirši og į Vatnsnesi.  Žar hafa yngri jaršlög hreinast ofan af innskotum/berggöngum sem myndušust viš svipašar ašstęšur og nśna eru undir Bįršarbungu/Dyngjujökli.  Žį voru žessi svęši lķklegast į flekaskilum, en hafa ķ tķmans rįs fęrst frį žeim.  Brįšnun jökla gęti leitt til aukinnar tķšni svona atburša, žar sem land mun rķsa samhliša žvķ aš jöklar minnka og um leiš og rķs mun myndast holrśm fyrir kviku til aš flęša inn ķ.

Yfirdrifin višbrögš?

Višbrögšin viš umbrotunum nśna geta veriš yfirdrifin, en allur er varinn góšur.  Mįliš er aš fyrir utan Kröfluelda, žį hafa svona ašstęšur ekki skapast į Ķslandi langalengi og ekki eftir aš eftirlit meš umbrotum var tęknivętt.  Į įrum įšur varš aš fara aš jaršskjįlftamęlum og lesa af žeim.  Žaš var ekki fyrr en meš SIL kerfinu ķ kringum 1990 aš eftirlitiš var tölvuvętt.  Byrjaš meš skjįlftamęlingum į Sušurlandi. Ķ eins og svo mörgu öšru verša jaršvķsindamenn aš treysta į innsęi, kenningar og yfirfęra žekkingu frį öšrum eldstöšvum yfir į žessa.  Žetta skapar mikla óvissu um žróun mįla og žvķ er betra aš hafa varann į.

Fyrir 40 įrum, žį hefši enginn vitaš af žessum ólįtum nema kannski einhverjir furšufuglar į ferš um hįlendiš.  Skjįlftar sem finnast į Akureyri eša Mżvatni hefšu lķklegast ekki veriš raktir til Vatnajökuls og žeir sem finnast sunnan jökuls hefšu vera taldir koma frį Grķmsvötnum.  Žaš er žvķ allt eins vķst, aš žetta sé ķ 10 sinn į 100 įrum, sem svona lagaš gerist.  Kannski veršur žetta ekki neitt, neitt.  Kannski veršur žetta aš mesta sjónarspili sem viš Ķslendingar höfum upplifaš ķ aldarašir.

Bįršarbunga "the real thing"

Bįršarbunga er stęrsta og mesta eldstöš Ķslands.  Sś stašreynd aš hśn hafi ekki gosiš stóru gosi sjįlf ķ mjög, mjög langan tķma ętti aš benda til žess, aš hśn er lķtiš fyrir slķkt.  Ķ stašinn sendir hśn kvikuna frį sér ķ allar įttir.  Kannski er žaš žessi "tappi", sem jaršvķsindamenn telja aš sé efst ķ gosrįsinni, sem kemur ķ veg fyrir gos ķ eldstöšinni sjįlfri.  Losni hann, veršur örugglega fjandinn laus.

Veišivötn įriš 1477, Vatnsalda um 870 og Žjórsįrhraun (rann fyrir um 8.500 įrum) eru til vitnis um hvaš getur komiš frį eldstöšvarkerfi Bįršarbungu.  En žetta eru fįtķšir atburšir ķ mannsögulegu samhengi.  Žeir sżna samt mįtt Bįršarbungukerfisins og megin. 

Viš žyrftum aš vera ansi óheppin, ef eitthvaš ķ lķkingu viš fyrrnefnd gos er ķ uppsiglingu nśna.  Žau voru öll ķ SV-hluta kerfisins, mešan umbrotin nśna hafa stefnu ķ NA-įtt frį megineldstöšinni.  Ekkert segir žó aš hvort heldur slķkar hamfarir geti įtt sér staš ķ gagnstęša stefnu mišaš viš eldri gos eša aš umbrotin nśna geti ekki žróast ķ SV-įtt.  Stašreyndin er, eins og įšur segir, aš žekking okkar į eldstöšinni er takmörkuš viš mjög stuttan tķma og aš mestu byggš į kenningum og getgįtum. Hśn hefur nefnilega aš mestu unniš sitt verk įn žess aš trufla menn og mįlleysingja of mikiš.

Svo er rétt aš nefna, aš ég hef svo sem ekkert vit į žessu og allar mķnar įlyktanir gętu veriš śt ķ hött Smile


mbl.is Sį stęrsti hingaš til
Tilkynna um óvišeigandi tengingu viš frétt

Nęrri 6 įr aš baki

Žaš styttist óšfluga ķ aš 6 įr séu frį falli bankanna ķ byrjun október 2008.  Hef ég oft velt fyrir mér hvort hęgt hefši veriš aš koma ķ veg fyrir marga fylgikvilla falls žeirra.  Į žessum tķma, ž.e. ķ október 2008, skrifaši ég margar fęrslur um śrręši fyrir skuldara og atburši lķšandi stundar.  Ķ einum žeirra lagši ég til aš gengistryggšum lįnum yrši skipt upp į tvö lįn, annaš sem stęši ķ žvķ gengi sem lįntakar höfšu bśist viš aš yrši og hitt meš žeirri upphęš sem umfram var og žaš fryst žar til betur višraši ķ žjóšfélaginu (datt ekki ķ hug žį aš gengistryggingin vęri ólögleg).  Tekiš skal fram, aš žetta var įšur en veršbólgan fór ķ hęstu hęšir og žvķ komu hugmyndir um svipuš śrręši vegna verštryggšra lįna ekki fram fyrr en seinna.

Ekki žarf aš taka žaš fram, aš žetta hlaut ekki hljómgrunn hjį fjįrmįlastofnunum.  Nei, žęr ętlušu aš blóšmjólka lįntaka sem frekast hęgt vęri.  Afleišingarnar hafa veriš ógurlegar og haft margföld samfélagsleg įhrif į viš mestu nįttśruhamfarir.  Afleišingar sem ég tel aš hęgt hefši veriš aš koma ķ veg fyrir og hafi veriš meš öllu óžarfar.

Nįnast allir töpušu miklu

Lķtiš fer į milli mįla, aš nįnast allir töpušu hįum upphęšum į hruninu.  Vissulega hefur hópur fólks stigiš fram og sagt aš žeirra tjón hafi veriš lķtiš eša ekkert, en ég held aš žeir einstaklingar séu ekki aš taka inn ķ reikninginn alla žį mörgu liši sem naušsynlegt er aš skoša. 

Ég ętla ekkert aš draga fjöšur yfir žaš, aš fjįrhagslegt tjón efnafólks var mjög mikiš.  Žaš fólst ekki alltaf ķ žvķ aš einstaklingar töpušu beint hįum upphęšum af eigin fé, frekar aš žaš tapaši tękifęrunum til aš verša óhugnanlega rķkt ķ gegn um bęši glęfralegar og skynsamlegar fjįrfestingar.  Enginn fór verr śt śr hlutunum ķ krónum og aurum en Björgólfur Gušmundsson sem fór frį žvķ aš vera kóngurinn ķ žaš aš vera gjaldžrota į stuttum tķma.  Ég reikna žó ekki meš aš hann žurfi aš lifa viš sult og seyru žaš sem eftir er ęvi hans.  Magnśs Kristinsson er annar sem missti hįsęti sitt (og žyrlu).  Fólk getur haft ólķkar skošanir į žessum mönnum, en tjón žeirra var meira en allar ašgeršir rķkisstjórna Ķslands fyrir heimilin ķ landinu, til aš setja hlutina ķ samhengi.

Grķšarlega stór hópur fólks tapaši ęvisparnaši sķnum.  Mest eldri borgarar sem lagt höfšu allan sinn sparnaš ķ hlutabréf og skuldabréf bankanna, Eimskipa og Icelandair.  Veit ég um of marga sem įttu milljónir, tugi milljóna og jafn hundruš milljóna ķ slķkum bréfum og töpušu öllu.  Vissulega var talsverš froša ķ žessum eignum, en jafnvel žrišjungur upphęšarinnar hefši veitt mörgum eldri borgaranum įhyggjulaust ęvikvöld.  Žetta voru ekki fjįrfestar ķ žeim skilningi.  Bara venjulegt fólk sem hafši lagt hart af sér og sżnt rįšsemd um ęvina og stundum veriš heppiš meš įkvaršanir sķnar.  Tjón žessa hóps er engu minna en tjón Björgólfs, ef ekki meira, vegna žess aš žaš įtti ekki žennan fķna björgunarhring sem Björgólfur į ķ syni sķnum og eiginkonu.  Hef ég įtt ķ nokkrum samskiptum viš einstaklinga śr žessum hópi og verš aš segja eins og er, aš sjaldan hef ég upplifaš eins mikla uppgjöf og hjį žessu fólki.  Aš missa ekki bara nįnast allan sinn ęvisparnaš, heldur sjį lįnin sķn hękka upp śr öllu og hśseignir hrynja ķ verši hefur reynst mörgum erfitt.  Į žaš bętist sķšan innheimtuharka fjįrmįlafyrirtękja, sem eru afsprengi tjónvaldanna.

Žeir hópar, sem aš mķnu mati, hafa tapaš mestu eru žó ekki žeir sem nefndir eru aš ofan.  Žeir eru žrķr og vissulega getur fólk śr hópunum aš ofan lķka veriš ķ žeim.  Sami einstaklingurinn getur fundiš sig ķ fleiri en einum og jafnvel veriš ķ žeim öllum.

Hópur 1. Fólk sem oršiš hefur fyrir miklum tekjumissi eša oršiš eftir ķ tekjužróun.  Atvinnuleysi į Ķslandi var innan viš 2% fyrri hluta įrs 2008.  Nśna er langtķmaatvinnuleysi um 3,5% og en er atvinnuleysi um og yfir 6,5%.  Aš į bilinu 1/12 til 1/16 Ķslendinga į vinnumarkaši hafi veriš įn atvinnu ķ 6 įr er lķklegast mun verra, en aš tapa krónum og aurum ķ uppsprengdum eignum.  Aš žurfa aš lifa į atvinnuleysisbótum mįnuš eftir mįnuš, įr eftir įr, fer ekki vel meš nokkurn mann.  Bętum svo viš lķfeyrisžegum sem eru į strķpušum lķfeyri og viš erum meš 1/5 sem žurfa aš horfa ķ hverja einustu krónu įšur en įkvešiš er hvort henni er eytt ķ eitt frekar en annaš.  Slķkt er hęgt aš žola ķ mįnuš og mįnuš, en ekki sem višvarandi įstand.

Hópur 2. Fólk sem misst hefur heimili sitt fyrir slikk į naušungarsölum eša fariš ķ gjaldžrot.  Vissulega įtti fyrning vegna gjaldžrots aš ganga yfir į tveimur įrum, en sķšan hefur komiš ķ ljós aš fjįrmįlafyrirtęki gleyma engu og žó meira en tvö įr séu lišin, žį koma einstaklingar aš lokušum dyrum hjį fjįrmįlafyrirtękjunum.  Żmislegt bendir til, aš žeir "óveršugu" innan hóps gjaldžrota einstaklinga muni eiga mjög erfitt uppdrįttar um langa tķš.  Įhrif naušungarsala viršist ekki vera ósvipuš.  Fólk viršist komast į einhvern bannlista hjį fjįrmįlafyrirtękjum og fęr ekki fyrirgreišslu til aš kaupa nżtt hśsnęši.  Höfum ķ huga, aš fjįrmįlafyrirtękin eru sjaldnast aš tapa į naušungarsölum.  Tjón fjįrmįlafyrirtękjanna felst oftast ķ tapašri įvöxtun eša aš ekki fęst greitt upp ķ uppsprengdan innheimtu- og lögfręšikostnaš, en ekki žaš aš fjįrhęšin sem tekin var aš lįni hafi tapast.  Fyrirtękin kaupa oftast eignirnar į skķt į priki og halda įfram aš innheimta žaš sem ekki fékkst greitt meš yfirtöku eignarinnar.  Žau virša ekki lög um uppgjör viš naušungarsölu og sķšan eru ótal dęmi um, aš naušungarsölur hafi veriš ólöglegar, žó sżslumenn hafi ekki séš įstęšu til aš stķga į bremsuna.

Hópur 3.  Persónulegur missir. Margar fjölskyldur hafa sundrast sem afleišing af įstandinu sem skapašist eftir hrun fjįrmįlakerfisins.  Žęr hafa ekki bara sundrast, fólk hefur lagst ķ veikindi, žunglyndi hefur sótt aš mörgum og sķšan eru örugglega mörg dęmi um aš einstaklingar hafi tekiš lķf sitt.  Peninga mį vinna til baka, en brotin hjónabönd, heilsubrestur og aš mašur tali nś ekki um tekin mannslķf verša ekki bętt.

Tjónvaldar fį innheimtuleyfi į tjóniš

Lķklegast er žaš ótrślegasta viš hruniš 2008, aš tjónvaldarnir skuli hafa fengiš aš innheimta įtölulaust af hįlfu yfirvalda, žaš tjón sem žeir ollu fólki og fyrirtękjum.  Žetta er eiginlega svo magnaš fyrirbęri, aš fyrirmynd er hvergi aš finna. 

Höfum ķ huga aš hrunbankarnir töpušu strķšinu sem lögšu upp ķ.  Žeir voru teknir yfir af rķkinu, žó svo aš tveir žeirra hafi endaši ķ höndum kröfuhafa.  En ķ žessu strķši, žį voru žaš bankarnir sem töpušu žvķ, sem hafa fengiš sjįlfdęmi um innheimtu į tjóninu sem žeir sjįlfir ollu meš "strķšsrekstri" sķnum.  Og nżju bankarnir sem stofnašir voru į rśstum žeirra gömlu, voru fengnir til aš innheimta herkostnašinn!  Verš aš višurkenna, aš žetta er gjörsamlega śt ķ hött.

Stjórnvöld įttu aš grķpa inn ķ og setja reglur.  Ķ žessu tilfelli įttu almennar reglur um breytingar į höfušstól vegna tengingar viš gengi eša vķsitölu neysluveršs ekki standa, žar sem hrunbankarnir orsökušu hrun krónunnar og žar meš veršbólguna sem fylgdi.  Stjórnvöld meš bein ķ nefinu hefšu stigiš fram og sagt aš staša lįna ķ įrsbyrjun 2008 vęri innheimtanlega krafa nżju bankanna.  Allt annaš var afleišing af óvišunandi hįttsemi hrunbankanna. 

En viš bjuggum ekki žį og höfum ekki sķšan bśiš viš stjórnvöld meš bein ķ nefinu.  Nei, hver mešvirka rķkisstjórnin į fętur annarri hefur veriš viš völd meš óhuggandi įhyggjur af kröfuhöfum.  Kröfuhöfum sem hafa į hinn bóginn haft mjög góšan og mikinn skilning į stöšu Ķslands.  Hafa samžykkt mikla nišurfęrslu krafna sinna og veittu nżju bönkunum nęgan afslįtt af yfirteknum lįnasöfnum til žess aš hęgt vęri aš lękka kröfur į fólk og lögašila nišur ķ stöšu žeirra ķ įrslok 2007.  Ég held aš žaš sé langt frį žvķ, aš žeir kröfuhafar sem įttu kröfur ķ hrunbankana fyrstu 1-2 įrin hafi veriš hópur grįšugra hręgamma.  Žvert į móti, žį held ég aš žar hafi veriš upp til hópa vinveittur hópur ašila, sem įttušu sig į žvķ aš hag žeirra vęri best borgiš meš žvķ aš endurreisa ķslenskt žjóšfélag hratt og vel. Žaš voru stjórnvöld sem įkvįšu ašra stefnu og halda žvķ kröfuhöfum jafnt sem višskiptavinum bankanna ķ heljargreipum óvissunnar.

Afleišingin af žessari hįttsemi er žaš įstand sem varaš hefur į Ķslandi sķšustu 6 įr:  hįtt atvinnuleysi, fjöldagjaldžrot fólks og fyrirtękja, ķbśšir seldar naušungarsölum ofan af fjölskyldum, stöšnun, kreppa og svona mętti lengi telja.  Verst er žó óvissuįstandiš.  Nęrri 6 įrum eftir hrun vita fjölmargir einstaklingar/fjölskyldur og fyrirtęki ekki enn skuldastöšu sķna.  Óteljandi dómar hafa gengiš į tveimur dómstigum og fjįrmįlafyrirtękin viršast hafa sjįlfdęmi um tślkun žeirra, hvort fariš skal eftir žeim, hverju er fariš eftir og žį hvenęr.  Kostnašur nżju fjįrmįlafyrirtękjanna af öllu žessu hleypur į milljarša tugum.  Sama į viš um kostnaš rķkisins.  Žį er eftir aš reikna "kostnaš" fjįrfyrirtękjanna af hinum żmsu ašgeršum sem gripiš hefur veriš til.  Sį "kostnašur" hefur ekki veriš meiri en svo, aš hann sést vart ķ bókum žeirra.  Nei, hinar aumu rķkisstjórnir sem hér hafa setiš, hafa skapaš nżju fjįrmįlafyrirtękjunum aš minnsta kosti 400 milljarša hagnaš sķšustu fimm fjįrhagsįr!  Fjįrmįlafyrirtękin taka aš sjįlfsögšu žaš sem aš žeim er rétt.  Myndu ekki flestir gera žaš ķ žeirra sporum.

Stjórnvöld, ž.m.t. Sešlabanki og Fjįrmįlaeftirlit, segjast hafa haft stöšugleika fjįrmįlakerfisins aš leišarljósi viš įkvaršanir sķnar.  En mešan óstöšugleiki rķkir ķ öšrum geirum žjóšfélagsins, hvernig er hęgt aš segja aš fjįrmįlakerfiš bśi viš stöšugleika?  Mešan višskiptavinir bankanna bśa viš óvissu, upplifa sig ķ žvingušu višskiptasambandi, vinna nįnast dag og nótt til aš eiga fyrir nęstu afborgun lįna, hvernig geta menn komist aš žeirri nišurstöšu, aš fjįrmįlafyrirtękin bśi viš stöšugleika?  Fjįrmįlalegur stöšugleiki veršur ekki fyrr en nįnast allir geta sagt, aš žeim lķši vel ķ višskiptasambandi sķnu viš fjįrmįlakerfiš og fjįrmįlastofnanir eru įnęgšar meš višskiptasamband sitt viš višskiptavini sķna.  Slķkt veršur ekki nema višskiptasambandiš leiši til gagnkvęms įvinnings.

Lįgir vextir, hóflegur vöxtur og sjįlfbęrni eru lykill aš stöšugleika

En getum viš lęrt eitthvaš af undanfara og afleišingum falls fjįrmįlafyrirtękjanna ķ október 2008?  Jį, viš getum žaš, en ég kannast ekki viš aš menn hafi veriš neitt of uppteknir af žeim lęrdómi.  Frošumyndun er byrjuš aftur į hlutabréfamarkaši og hśsnęšismarkaši.  Launamismunur er aftur farinn aš koma fram.  Spillingin um aš sumir fį og ašrir ekki er enn žį til stašar. Fręndsemi, vinskapur, flokksskķrteini og vera višhlęjandi skiptir meira mįli en heišarleiki, hreinskilni, rįšsemd, sannleikur og traust.  Eyjamenningin er alls rįšandi:  Annaš hvort ertu ķ liši meš okkur eša ferjan fer ķ fyrramįliš, eins mun vera viškvęšiš į Ermasundseyjunum.

Mķn eigin athugun og ķgrundun į įstandinu fyrir og eftir hrun segir mér, aš nįnast sé hęgt aš taka lęrdóminn af hruninu saman ķ eina setningu:  Sķgandi lukka er best!

Til aš brjóta žetta frekar nišur, žį er hér listi, langt frį žvķ tęmandi, yfir atriši sem hafa mį ķ huga:

  • Aš fara sér hęgt ķ öllum ašgeršum,
  • aš undirbśa allt vel og vandlega,
  • aš sofa į stórum įkvöršunum og leita įlits óhįšra ašila,
  • aš storka skošunum jįbręšrabandalagsins,
  • aš spyrja "hvaš ef" spurninga, aš skoša verstu śtkomu ekki sķšur en žį bestu, 
  • aš koma fram viš ašra eins og mašur vill aš ašrir komi fram viš sig,
  • aš taka įbyrgš į eigin įkvöršunum en ekki skżla sig į bakviš aš ekkert bannaši žetta,
  • aš skilja įhęttuna sem fylgir, ekki sķst fyrir ašra,
  • aš hófleg įvöxtun er best,
  • aš lįn eru almennt ķ skilum žegar vextir eru lįgir,
  • aš langtķmahagnašur mun skilabetri įrangri en skammtķmagróši,
  • aš besti sparnašurinn fellst ķ žvķ aš greiša upp lįn,
  • aš stöšugleikinn einn tryggir efnahagslegt jafnvęgi,
  • aš sjįlfbęrni er lykillinn aš framtķšinni, hvort heldur heimilisins, fyrirtękisins, rķkisins eša žjóšarinnar.

Žessi listi er ekki um lög og reglur sem stjórnvöld žurfa aš setja.  Hann er um okkar eigin hegšun, heilręši og sišareglur.  Viš listann mį bęta endalaust fleiri góšum atrišum.


Höfundur

Marinó G. Njálsson
Marinó G. Njálsson
Upplýsingaöryggi og persónuvernd eru mínar ær og kýr, þó ég blaðri um allt og ekkert hér á blogginu. Er í Hagsmunasamtökum heimilanna og berst fyrir réttlæti fyrir heimili í landinu.  Loks er ég faggiltur leiðsögumaður.  Netfangið mitt er mgn@islandia.is og netfang fyrirtækisins oryggi@internet.is.

Heimsóknir

Flettingar

  • Ķ dag (19.3.): 0
  • Sl. sólarhring: 5
  • Sl. viku: 25
  • Frį upphafi: 0

Annaš

  • Innlit ķ dag: 0
  • Innlit sl. viku: 22
  • Gestir ķ dag: 0
  • IP-tölur ķ dag: 0

Uppfęrt į 3 mķn. fresti.
Skżringar

Mars 2024
S M Ž M F F L
          1 2
3 4 5 6 7 8 9
10 11 12 13 14 15 16
17 18 19 20 21 22 23
24 25 26 27 28 29 30
31            

Innskrįning

Ath. Vinsamlegast kveikiš į Javascript til aš hefja innskrįningu.

Hafšu samband