..og aldrei það kemur til baka

Annus Horribilis er líklegast það eina sem hægt er að segja um þetta ár sem er að líða.  Þrjár ríkisstjórnir hafa setið og nær engu áorkað í uppbyggingu landsins eftir hrunið.  Úrræðaleysi þeirra hefur verið algjört varðandi vanda heimilanna.  Það hefur verið algjört varðandi vanda fyrirtækjanna.  Það hefur verið algjört varðandi styrkingu hagkerfisins og þar með krónunnar.  Það eina sem gert hefur verið er að auka á vanda allra með frestun aðgerða, hækkun skatta og loks samþykkt Icesave nauðungarsamninganna, sem munu halda aftur af uppbyggingunni ennþá lengur.

Allt sem ríkisstjórnir Samfylkingar og VG hefur gert, hefur tekið óratíma.   Á fyrsta blaðamannafundi fyrri ríkisstjórnar flokkanna lofaði Jóhanna Sigurðardóttir að slegin yrði skjaldborg um heimilin í landinu.  Vissulega var ákveðið að fresta nauðungarsölum og stuðlað að frystingu lána, þá voru samþykkt lög um greiðsluaðlögun.  Málið er að ekkert af þessu leysti nokkurn skapaðan hlut fyrir yfirskuldsett heimili, sem lent höfðu í svikamyllu fjármálafyrirtækja.  Því var haldið fram fullum fetum, að ekki væri svigrúm til að gera neitt, þó svo að lesa mætti út úr gögnum frá gömlu og nýju bönkunum að gríðarlegt svigrúm væri fyrir hendi.  Við fall SPRON jókst þetta svigrúm enn frekar.  Nei, það sem átti að vera skjaldborg um heimilin varð að skjaldborg um fjármálafyrirtækin.

Hagsmunasamtök heimilanna voru stofnuð í janúar um það eitt að standa vörð um heimilin í landinu.  Því miður var nafn samtakanna helst nefnt í hátíðarræðum stjórnmálamanna.  Samráð við neytendur var talið óþarft með öllum.  Fjármálafyrirtækin, sem sett höfðu allt á annan endann, voru talin hæfust til að ákveða hvaða dúsur ætti að rétta heimilunum.  Félagsmálaráðherra hefur safnað í kringum sig fólki sem hefur engan skilning á mannlegum samskiptum frekar en hann sjálfur.  Þau álíta að mannleg samskipti felist í því að sitja á fundi með lokuð eyru.  Sorgleg staðreynd.  Það sama á við um stóru bankana þrjá.  Innandyra hjá þeim hafa skipað sér til sætis stjórnendur sem telja sig ekki þurfa að hlusta á viðskiptavini sína.  Kannski telja þeir að það sé líklegt til árangurs, en ég er hræddur um að þar skjátlist þeim illa.  HH hömruðu á öllum viðeigandi aðilum allt árið.  Strax í febrúar héldum við því fram að fasteignir viðskiptavina bankanna ætti að nota til að endurreisa þá.  Það hefur smátt og smátt verið að koma í ljós að er rétt.

Stuðningur við kröfum HH um leiðréttingu á lánum heimilanna kom úr óvæntri átt.  Stuttu eftir að Alþingi hafði samþykkt lög um greiðslujöfnun og sértæka skuldaaðlögun sendi Alþjóðagjaldeyrissjóðurinn frá sér skýrslu, þar sem kom fram að fjármálafyrirtæki þyrftu að öllu óbreyttu að afskrifa um 600 milljarða af skuldum heimilanna.  Það sem meira var, að bankarnir þrír hafi fengið um 45% afslátt við færslu lánasafna heimilanna frá gömlu bönkunum til þeirra nýju.  Það þýðir að bankarnir geta fært niður gengistryggð lán um 50% og verðtryggð um 20% og átt samt meira en þriðjung af fjörtíu og fimm prósentunum eftir til að greiða fyrir hærri fjármögnunarkostnað.

Bankarnir reyndu svo sem að klóra í bakkann með "lausnum" sem eru flestar hálf aumar.  Vissulega létta sumar pressuna tímabundið af illa stöddum heimilum, en allt sem er gefið eftir núna er tekið til baka síðar.  HH hafa vakið athygli á þessu og vonumst við að barátta okkar muni skila varanlegum árangri.  Höfum það alveg á hreinu, að barátta samtakanna hefur skilað miklu.  Án hennar væri staða heimilanna ennþá verri.  En betur má ef duga skal og því þurfum við öll að sameinast í baráttunni á komandi ári.

Ég þakka öllum mikinn stuðning á árinu sem er að líða og hvet fólk til dáða á nýju ári.

Ábyrgð lánveitanda er engin!

Það vill svo til að þetta er 10 daga gömul frétt eða a.m.k. birtist hún á visir.is 18 .desember sl.  Gerði ég færslu um fréttina þá og vil endurbirta hana núna.

---

Hæstiréttur staðfest í dag synjun Héraðsdóms Reykjavíkur um tímabundna greiðsluaðlögun öryrkja, þar sem hann var talinn hafa hagað fjármálum sínum á ámælisverðan hátt.  Í frétt á visir.is er birtur eftirfarandi texti úr dómi héraðsdóms:

..af því að skuldari hafi hagað fjármálum sínum á verulega ámælisverðan hátt, hann tók fjárhagslega áhættu sem var í engu samræmi við greiðslugetu hans á þeim tíma sem til fjárskuldbindinganna var stofnað og hann hafi á þeim tíma verið með öllu ófær um að standa við þær.

Síðan er greint ná um fjárhagsstöðu lántaka á tíma lántöku:

Fasteignina keypti maðurinn á 39 milljónir árið 2006 en sama ár keypti hann bíl fyrir rétt rúmar fjórar milljónir króna. Hann tók lán fyrir báðum kaupunum og voru þau að stórum hluta í erlendri mynt. Það ár var maðurinn með samtals um 2,5 milljónir króna í örorkubætur og laun.

Nú spyr ég bara:  Hvor sýndi af sér ámælisverða háttsemi lánveitandinn eða lántakinn?  Í mínum huga er það alveg á tæru, að maður með 2,5 m.kr. í árstekjur og með 3 börn á framfæri getur ómögulega haft greiðslugetu fyrir 39 m.kr. fasteign.  Þessi einstaklingur hafi því aldrei átt að standast greiðslumat.  Sá starfsmaður bankans, sem samþykkti greiðslumatið og síðan að veita lán fyrir 39 m.kr. eign var sá sem sýndi af sér ámælisverða háttsemi.  Samkvæmt almennum reiknireglum, þá nemur mánaðarleg greiðsla um kr. 5.500 af hverri milljón sem er skuldað.  Þó lánið hafi bara verið 30 m.kr., þá hefði greiðslubyrðin átt að vera 165.000 kr. á mánuði eða kr. 1.980 þús.kr. á ári.  Drögum þá upphæð frá 2,5 m.kr. og blessaður maðurinn hefði verið með 520 þús.kr. til framfærslu og annarra útgjalda allt árið eða 43 þús.kr. á mánuði. 

Þetta er náttúrulega sagt, að því gefnu, að lántaki hafi veitt bankanum réttar upplýsingar um hag sinn.  

Annars held ég að þetta sé bara gott dæmi um þá vitleysu sem var í gangi á þessum árum.  Þetta sýnir líka þann augljósa galla sem er á fyrirkomulagi neytendalána.  Einstaklingur fær lán upp á háar upphæðir til að kaupa bifreið.  Hann þarf líklega ekki að leggja fram neinar upplýsingar um greiðslugetu sína eða aðrar skuldbindingar.  Andlitið eitt nægir.  Ég held að það sé kominn tími til að breyta um vinnulag.  Lánveitandi má ekki vera svo blindur í ákefð sinni að lána, að honum sjáist ekki fyrir.  Auðvitað er ábyrgð lántaka líka mikil, en munurinn er þó, að lántakinn er ekki að láta af hendi verðmæti til notkunar.  Hann er ekki að taka áhættu af því að glata verðmætum eigenda fyrirtækisins.

Að þessu leiti er ég hissa á niðurstöðu Hæstaréttar, en hún um leið sýnir ágalla laganna.  Lánveitendur eru alltaf stikkfrí.  Þeir mega sýna af sér ábyrgðalausa hegðun og í versta falli fá þeir föðurlega ráðleggingu.  Ábyrgð lánveitenda er engin.  Neytendavernd er engin.  Miðað við þessa niðurstöðu, þá mega lántakar ekki búast við mikilli vernd frá dómstólum.  Þetta er greinilega, að mati dómstóla, allt almenningi að kenna.

----

Í frétt mbl.is koma fram fleiri upplýsingar en í frétt visir.is og eru þessar áhugaverðastar:

Í dómum héraðsdóms kemur fram, að maðurinn fékk m.a. lán hjá Kaupþingi, Avant, Lýsingu og Íslandsbanka. Þá eru tilgreind þrjú skuldabréf til Sparisjóðs Mýrasýslu, eitt til Íslandsbanka og eitt til Málsefnis ehf.

Ég spyr bara:  Hafði enginn af þessum aðilum rænu á því að framkvæma greiðslumat samkvæmt lögum?

Mér hefur verið tjáð, að í Danmörku hafi komið upp svipað mál.  Fólki var lánað langt umfram greiðslugetu þess og reglur um greiðslumat voru þverbrotnar.  Þar endaði málið þannig, að lánin voru feld niður og lántaka dæmdar skaðabætur!  Ólíkt því sem er á Íslandi, þá er neytendaréttur sterkur í Danmörku.  Hér hefur neytandinn alltaf rangt fyrir sér gegn ofurvaldi hins aðilans.

Niðurstaða þessa máls sýnir að lánveitandi þarf ekki að axla neina ábyrgð á gjörðum sínum.  Vissulega tapar hann í þessu tilfelli megnið af peningunum sínum, en hann gerði það um leið og hann veitti lánið.  Það er því ekkert nýtt.  Í leiðinni gerir hann lántaka, sem aldrei átti að fá þau lán sem um ræðir, gjaldþrota.

Ein hlið í viðbót mun vera á þessu máli.  Húsaleigan sem maðurinn greiddi var víst nokkuð há og þetta var tilraun hans til að lækka greiðslubyrðina.  Það er nefnilega þannig, að fólk er ekki sett í greiðslumat, þegar það tekur húsnæði á leigu.  Þessi einstaklingur var því einfaldlega í ómögulegri stöðu.

117 milljóna skuld - 296 þúsunda tekjur

Jólakveðja

Mig langar að senda öllum bestu kveðju um gleðileg jól og farsælt komandi ár.

Erfitt ár er að lokum komið, annus horribilis, eins og Breta drottning orðaði það svo smekklega um árið.  Sagt er að ástandið fari að skána seinni hluta næsta árs og er vonandi að svo verði.  Baráttan fyrir bættum kjörum heimilanna hefur verið ströng, en margt bendir til þess að hún sé að bera árangur.  Það er mín skoðun að Hagsmunasamtök heimilanna hafi lyft Grettistaki, þó svo að björninn sé ekki unninn.  Fyrstu mánuðir nýs árs verða erfiðir og því mikilvægt að halda góðri samstöðu.

Ég vil þakka þeim sem litið hafa hér inn fyrir innlitið og öllum þeim sem lagt hafa lóð sína á vogarskálarnar að gera umræðuna hérna áhugaverða og yfirvegaða.

Gleðileg jól

Marinó

Lántakar eiga að fá raunverulegar lausnir, ekki sjónhverfingar

Hagsmunasamtök heimilanna hafa lagt umtalsverða vinnu við að skoða þær lausnir sem bankarnir bjóða upp á.  Byrjað var að skoða tölur í kjölfar útspils Íslandsbanka í lok september og útbúið reiknilíkan til að finna út áhrif greiðslujöfnunar á lánin í samanburði við fyrra fyrirkomulag.  Annað líkan var útbúið til að reikna út mismunandi lausnir bankanna.  Hér hefur því verið vandað vel til verka.  Við höfum meira að segja fengið tækifæri til að bera okkar útreikninga saman við upphaflega útreikninga Íslandsbanka og Arion banka.

Það skal tekið fram, að HH gerir sér grein fyrir, að lausnir Íslandsbanka, Arion banka og Frjálsa fjárfestingabankans gilda bara í 3 ár.  Hvað tekur við að þeim tíma liðnum er óþekkt hjá Íslandsbanka, Arion banki talar um bestu vexti á húsnæðislánum og Frjálsi í millibankavexti + 1,5%.  Út frá þessu má færa þau rök að lausnir þessara banka séu lakari en sýndar eru í greinargerðinni.  Á móti kemur eru LIBOR vöxtum og vaxtaálagi haldið föstu, en rök eru fyrir því að LIBOR vextirnir hækki á komandi árum. 

Í greinargerðinni er bara sýnd ein þróun fyrir hverja lausn.  Það er ekki þar með sagt að ekki hafi fleiri verið skoðaðar.  Gerð var næmnigreining á ýmsum breytum, svo sem gengi, vöxtum, afslætti, verðbólgu og greiðslujöfnunarvísitölu.  Það væri að æra óstöðugan að lista útkomu næmnigreiningarinnar og niðurstöðurnar myndu drukkna í talnaflóði.  Vafalaust ýmsum til gagns og fróðleiks, en þrátt fyrir það, var ákveðið að birta bara tölurnar í sinni einföldustu mynd.

Það sem skiptir mestu máli í þessari greiningu, er að fjármálafyrirtæki eru ekki að gera nóg.  Þessi fjögur hafa öll mun meira svigrúm, en þau eru að nýta.  Það er skýlaus krafa Hagsmunasamtaka heimilanna að þau nýti svigrúmið sitt betur.  Mark Flanagan, Alþjóðagjaldeyrissjóðnum, hefur sagt það vera skoðun sjóðsins, að allt svigrúm eigi að nota.  Franek Rozwadozsky, fulltrúi AGS hér á landi, sendi mér póst um daginn, þar sem hann sagði að hluti af svigrúminu eigi að fara í að greiða fyrir óhagstæðari fjármögnun og er það gott og blessað.  Málið er að nýju bankarnir eru að mestu fjármagnaðir með innlánum og þessi innlán eru almennt á lágum vöxtum, þó ég hafi ekki greiningu á því.  Það er mat mitt, að hægt sé að lækka höfuðstól allra gengistryggðra lána um 50% og verðtryggðra um 20% hjá bönkunum þremur og bankarnir eiga samt nóg til að greiða 4,5% hærri vexti (þ.e. að vaxtaprósentan hækki t.d. úr 1,5% í 6% eða 2,5% í 7%).  Meira um það síðar.

Svo það farið ekkert á milli mál, þá beinist gagnrýni Hagsmunasamtaka heimilanna fyrst og fremst að því að ekki sé nógu langt gengið.  Til skamms tíma (þriggja ára) eru lausnir Arion banka, Íslandsbanka og Frjálsa mjög jákvæðar.  Það er ekkert sem mælir gegn því að fólk nýti sér þau, en muni að setja fyrirvara um lögmæti gengistryggðra lána og betri rétt neytenda.  Svo skulum við vona, að eftir þrjú ár verði komin betri tíð og blóm í haga.  Það kostar ekkert að láta sig dreyma

Viss blekking í úrræðum bankanna

En það er riftunarsök ef gerðar eru breytingar á TIF!

Nú rífast menn um hvort breyta megi Tryggingasjóði innstæðueigenda og fjárfesta (TIF).  Ég hélt að tekin væri allur vafi af um það í grein 12 í Icesave samningnum (þeim breska), en þar segir:

12.1.10   Compensation  fund: The Guarantee  Fund  is dissolved or ceases to be, or any Change of lcelandic Law occurs which has or will have the effect that  the Guarantee Fund ceases to be, the sole deposit-guarantee scheme in respect of the Landsbanki Depositors officially recognised in lceland for the purpose of Directive  94/19/EC (including any modification or re-enactment thereof or any substitution  therefor).

12.1.11   Change  of lcelandic Law: A Change of lcelandic Law occurs which has or would have a material adverse effect on the ability of the Guarantee Fund or lceland to perform their respective payment or other obligations under the Finance Documents to which they are party.

Mér finnst þetta vera nokkuð afdráttarlaust.  Verði geta sjóðsins skert til að greiða út bætur, þá má rifta samningnum.  Það að stofna B-deild er ígildi þessa að stofna annan sjóð til hliðar og hefur nákvæmlega sömu áhrif á getu TIF til að standa við skuldbindingar í Icesave, þ.e. skerðir getuna.  Með stofnun B-deildar er verið að búa til nytt innstæðutryggingakerfi við hliðina á því gamla og það er það sem ákvæði greina 12.1.10 og 12.1.11 eiga að koma í veg fyrir.

Brýtur ekki í bága við Icesave

Betra að hafa tvö skattþrep en þrjú

Hagsmunasamtök heimilanna lögðu það til í sinni umsögn um skattafrumvörp ríkisstjórnarinnar, að betra væri að hafa tvö skattþrep frekar en þrjú, bæði hvað varðar virðisaukaskatt og tekjuskatt.  Varðandi virðisaukaskattinn, þá spurði ég á nefndarfundi hvort þingmenn gætu sagt til um hvaða vara í búðarhillu verslunar lenti í 7% þrepi, 14% þrepi og 25% þrepi.  Flestir brostu vandræðalega út í annað, en einn þingmaður sagðist ekki velta fyrir sér hver virðisaukaskatturinn væri heldur hvert vöruverðið væri. 

Eitt grundvallaratriði í skattheimtu hér á landi er eftirlit almennings.  Þess vegna eru, t.d., álagningarskrár birtar. Með þremur skattþrepum í virðisaukaskatti er vonlaust fyrir almenning að segja til um hvaða vara er í hvaða skattflokki.  Lítill vandi væri fyrir verslunareigendur að ruglast fyrir utan að flækjustigið eykst með tilheyrandi kostnaði.  Nú hvar endar sá kostnaður?  Að sjálfsögðu hjá neytendum.  Þess vegna lögðu Hagsmunasamtök heimilanna til, að fundin væri leið til að ná inn sömu tekjum með tveimur skattþrepum.  Hvort 25,5% í stað 25% gefi nákvæmlega sömu niðurstöðu og 14% í stað 7%, það hef ég ekki hugmynd um, en vonandi er ríkisstjórnin ekki að sækja meiri peninga til almennings.

Hagsmunasamtök heimilanna lögðu einnig til að tekjuskattsþrepin yrðu bara tvö.  Lægsta þrepið væri fellt út, en í staðinn notað sambland af hækkun persónuafsláttar og endurgreiðslu þess persónuafsláttar sem ekki væri nýttur.  Sú hugmynd, sem kom fram í Morgunblaðinu í dag, um eitt skattþrep upp á 43% með verulega hækkuðum persónuafslætti skilar vissulega sömu niðurstöðu.  Samtökin telja mikilvægt að skattheimta sé eins einföld og kostur er, en jafnframt réttlát.

Í fréttatilkynningu í gær, vöktu samtökin athyglina á því, að skattahækkanir rata beint eða óbeint inn í lán landamanna.  Steingrími J. Sigfússyni fannst ekki mikið til koma.  Svona væri bara kerfið.  En kerfið er mannanna verk og þeim er hægt að breyta.  Hvetja samtökin því til þess að stjórnarflokkarnir standi við flokksþingssamþykktir sínar, en á flokksþingum beggja flokkar var samþykkt (í óþökk forystuliðsins) að hefja endurskoðun og mat á áhrifum verðtryggingar.  Sú vinna er ekki hafin núna 8 mánuðum síðar.  Er þetta dæmigert fyrir forystulið sem ekki þolir að almennir flokksmenn hafi sjálfstæða skoðun.

Það skal tekið fram, að Hagsmunasamtök heimilanna telja að ekki sé meira á heimilin leggjandi.  Samtökin viðurkenna þó að nauðsynlegt er að loka fjárlagagatinu og það verður ekki gert nema með samblandi tekjuöflunar og niðurskurðar.  Samtökin telja að við þær aðstæður sem nú eru, sé nauðsynlegt að hugsa út fyrir kassann.  Samtökin hafa lagt til að færa tímabundið hluta af mótframlagi launagreiðanda í lífeyrissjóð yfir í tryggingargjald.  Með því væri hægt að ná inn um 30 milljörðum á ári sem í staðinn væri hægt að létta af annars staðar.

Gagnrýna vinnubrögð við skattlagningu

Hér um bil ekkert gerst á fasteignamarkaði í tvö ár

Fasteignamarkaðurinn er nokkurn veginn botnfrosinn.  Hann er búinn að vera það í um tvö ár.  Veltan á þessum hefur verið ýmist hræðileg eða ömurleg, a.m.k. fyrir þá sem eru með eignir til sölu.  Ástæðurnar eru nokkrar, en óvissan á lánamarkaði vegur þyngst ásamt stökkbreytingu höfuðstóls lána.  Erfitt er að selja eign, sem er með lán sem hefur hækkað um 30, 40, að maður tali ekki um 50% á tveimur og hálfu ári.  Það er bara því miður saga margra.

Ég þekki þetta vel á eigin skinni, þar sem við hjónin erum búin að vera með raðhúsið okkar á sölu frá því í febrúar 2008.  Ég held ég ýki ekki þó ég segi að innan við sex mögulegir kaupendur hafi komið að skoða.  Þó höfum við lækkað verðið mikið og um tíma, þá settum við ekki ákveðið verð á eignina.  Þetta væri svo sem í lagi, ef við stæðum ekki í byggingarframkvæmdum, þar sem treyst var á að peningur af sölu hússins kæmi inn á síðari stigum framkvæmda.  Nú þurfum við í staðinn að brúa bilið með meira af sjálfsaflafé, sem er svo sem allt í lagi, en þýðir bara að framkvæmdir ganga hægar.

Ég býst við að nokkuð margir séu í þessum sporum.  Jafnvel full margir.  Þessi hópur hefur vissulega boðist fleiri úrræði en hinum almenna lántaka, en það getur verið þungt að vera með vaxtaberandi skuldir á fleiri en einni eign.  Svo dæmi sé tekið, 5% vertryggðir vextir í 10% verðbólgu gerir 150 þús. kr. á hverja milljón.  Margfaldi maður það með 40, þá eru það 6 m.kr. Nú fyrir utan allan þann tíma sem fer í hlaup á milli fjármálastofnana.  Ég tel það í vikum vinnuna, sem hefur farið í að halda sjó, án þess að það sjáist eitthvað frekar til lands núna en fyrir einu og hálfu ári.

Ekki hef ég hugmynd um það hve margir eru í þessari stöðu, en tala þeirra er vafalaust einhver þúsund.  4 - 5 þúsund er ekki ólíklegur fjöldi.  Hafi hver sett 4 vikur í að halda sér á floti síðustu 14 mánuði, þá gerir það 16 - 20 þúsund vikur eða 350-440 mannár sem jafngilda 1 - 1,3 milljörðum króna í töpuðum vinnustundum miðað við meðallaun upp á 250 þús.kr. á mánuði.

Það er svo sem hægt að reikna sig út í hið óendanlega, en eitt er víst, að mikið yrði ég feginn, ef mér tækist að selja.  Þannig að ef einhver er þarna úti og viðkomandi vantar rúmlega 200 fm raðhús á besta stað í Kópavogi, þá er ég með eitt

Veltan á fasteignamarkaði 4,6 milljarðar

Hver er ábyrgð lánveitanda?

Hæstiréttur staðfest í dag synjun Héraðsdóms Reykjavíkur um tímabundna greiðsluaðlögun öryrkja , þar sem hann var talinn hafa hagað fjármálum sínum á ámælisverðan hátt.  Í frétt á visir.is er birtur eftirfarandi texti úr dómi héraðsdóms:

..af því að skuldari hafi hagað fjármálum sínum á verulega ámælisverðan hátt, hann tók fjárhagslega áhættu sem var í engu samræmi við greiðslugetu hans á þeim tíma sem til fjárskuldbindinganna var stofnað og hann hafi á þeim tíma verið með öllu ófær um að standa við þær.

Síðan er greint ná um fjárhagsstöðu lántaka á tíma lántöku:

Fasteignina keypti maðurinn á 39 milljónir árið 2006 en sama ár keypti hann bíl fyrir rétt rúmar fjórar milljónir króna. Hann tók lán fyrir báðum kaupunum og voru þau að stórum hluta í erlendri mynt. Það ár var maðurinn með samtals um 2,5 milljónir króna í örorkubætur og laun.

Nú spyr ég bara:  Hvor sýndi af sér ámælisverða háttsemi lánveitandinn eða lántakinn?  Í mínum huga er það alveg á tæru, að maður með 2,5 m.kr. í árstekjur og með 3 börn á framfæri getur ómögulega haft greiðslugetu fyrir 39 m.kr. fasteign.  Þessi einstaklingur hafi því aldrei átt að standast greiðslumat.  Sá starfsmaður bankans, sem samþykkti greiðslumatið og síðan að veita lán fyrir 39 m.kr. eign var sá sem sýndi af sér ámælisverða háttsemi.  Samkvæmt almennum reiknireglum, þá nemur mánaðarleg greiðsla um kr. 5.500 af hverri milljón sem er skuldað.  Þó lánið hafi bara verið 30 m.kr., þá hefði greiðslubyrðin átt að vera 165.000 kr. á mánuði eða kr. 1.980 þús.kr. á ári.  Drögum þá upphæð frá 2,5 m.kr. og blessaður maðurinn hefði verið með 520 þús.kr. til framfærslu og annarra útgjalda allt árið eða 43 þús.kr. á mánuði. 

Þetta er náttúrulega sagt, að því gefnu, að lántaki hafi veitt bankanum réttar upplýsingar um hag sinn.  

Annars held ég að þetta sé bara gott dæmi um þá vitleysu sem var í gangi á þessum árum.  Þetta sýnir líka þann augljósa galla sem er á fyrirkomulagi neytendalána.  Einstaklingur fær lán upp á háar upphæðir til að kaupa bifreið.  Hann þarf líklega ekki að leggja fram neinar upplýsingar um greiðslugetu sína eða aðrar skuldbindingar.  Andlitið eitt nægir.  Ég held að það sé kominn tími til að breyta um vinnulag.  Lánveitandi má ekki vera svo blindur í ákefð sinni að lána, að honum sjáist ekki fyrir.  Auðvitað er ábyrgð lántaka líka mikil, en munurinn er þó, að lántakinn er ekki að láta af hendi verðmæti til notkunar.  Hann er ekki að taka áhættu af því að glata verðmætum eigenda fyrirtækisins.

Að þessu leiti er ég hissa á niðurstöðu Hæstaréttar, en hún um leið sýnir ágalla laganna.  Lánveitendur eru alltaf stikkfrí.  Þeir mega sýna af sér ábyrgðalausa hegðun og í versta falli fá þeir föðurlega ráðleggingu.  Ábyrgð lánveitenda er engin.  Neytendavernd er engin.  Miðað við þessa niðurstöðu, þá mega lántakar ekki búast við mikilli vernd frá dómstólum.  Þetta er greinilega, að mati dómstóla, allt almenningi að kenna.

Viðskipti snúast um að hámarka ávinning beggja aðila, ekki annars!

Einn nýju bankanna stærir sig af því í fréttatilkynningu að 2.000 viðskiptavinir gamla bankans hafi óskað eftir höfuðstólslækkun vegna verðtryggðra og gengistryggðra bílalána.  (Þeir kalla að vísu gengistryggð bílalán "bílalán í erlendri mynt", þó svo að gjaldeyrir hafi aldrei skipt um hendur í þessum viðskiptum.)  "Kostaboð" bankans felst í því að lækka höfuðstólinn en hækka vextina. 

Bara til að sýna hversu gott þetta tilboð er, þá langar mig að taka dæmið sem bankinn nefnir í tilkynningu sinni:

Bílakaupandi fékk lán upp á kr. 2,5 milljónir í nóvember 2007.  Var lánið gengistryggt og til 84 mánaða eða 7 ára.  Eftir að hafa borgað af láninu í 2 ár, þá stendur það í 4,6 m.kr.  Bankinn býður lækkun höfuðstóls í 3,5 m.kr.  Vextirnir breytast frá því að vera innan við 4% í það að vera breytilegir óverðtryggðir vextir sem núna eru 9,0% hjá bankanum.  Vaxtamunur er því 5%, ef ekki meira.  Það er núna einfalt reikningsdæmi að finna út hvort þessi vaxtamunur vinni upp lækkun höfuðstólsins.  Að vísu eru lánin ekki sambærileg.  Gengistryggða lánið er með jöfnun afborgunum, þ.e. höfuðstóllinn er alltaf greiddur niður um sömu upphæð og vöxtum bætt við.  Með þessari aðferð fer greiðslan lækkandi mánuð fyrir mánuð uns síðasta greiðslan er mjög lág.  Óverðtryggða lánið er jafngreiðslulán, þ.e. alltaf er greidd sama upphæð, en í upphafi vega vextir þyngra en afborgun höfuðstólsins.  Síðar á lánstímanum snýst þetta við.  Með þessu getur bankinn sagt með góðri samvisku að hann sé að innheimta vexti af ógreiddum höfuðstóli, þegar hann nær nokkurn veginn sömu upphæð tilbaka og áður en hann lækkaði höfuðstól lánsins og hækkaði vextina.

Skuldi maður 1 m.kr. og borgar 4% vexti af láni til 7 ára, hvað þurfa vextirnir að vera til að greiðsla af 770 þús.kr. láni verður sú sama?  Ég reikna með að allir bankarnir hafi velt þessari spurningu upp áður en þeir komu með tilboðin sín.  Þetta má auðveldlega reikna út.  Svarið er 12,1%.  Ekki er hægt að bjóða það, þannig að þá er fundin önnur leið.  Lengt er í láninu.  Sé lánið lengt um 3 ár, þá dugar að hækka vextina í 8,5% til að fá sömu upphæð til baka.  Sé lengingin 2 ár, þá þurfa vextir að vera um 9,5%.  Málið er að viðkomandi banki býður 3 ára lengingu á breytilegum markaðsvöxtum, sem eru núna 9,0% eftir að hafa lækkað fyrir helgi úr 9,5%.  Bankinn kemur því út í plús meðan markaðsvextir haldast á þessu róli.

[Leiðrétting við síðustu málsgrein:  Nú hefur bankinn auglýst þau kjör sem eru í boði.  Vextirnir eru 13,1% með 2,5% afslætti fyrsta árið.  Það er sem sagt ekki verið að lækka heildargreiðsluna neitt.  Nei, það er verið að hækka hana ríflega.]

Önnur áhætta fyrir bæði lántakann og bankann felst í gengisþróun.  Samkvæmt spá Seðlabankans frá því fyrir helgi bendir fátt til þess að krónan hressist í bráð.  Þessi banki er bjartsýnni, en á fundi í haust kynnti hann fyrir Hagsmunasamtökum heimilanna útreikninga, sem sýndu að bankinn gerði ráð fyrir 5% styrkingu krónunnar á ári næstu þrjú árin. Það þýðir 14,3% lækkun (þriðjaveldið af 0,95 er 0,857) höfuðstóls gengistryggða lánsins umfram lækkun vegna afborgana.  Geri ég ekki ráð fyrir að lánþeginn, sem verður búinn að breyta láninu sínu yfir í óverðtryggt lán njóti þeirra styrkingar krónunnar.

Annars eru þetta kjarakjör að fá að borga 3,5 m.kr. af láni sem í upphafi var 2,5 m.kr.  Gleymum því ekki, að við flutning uppreiknaðra lána heimilanna frá gamla bankanum til þess nýja, þá gaf gamli bankinn 44% afslátt.  Það þýðir að 4,5 m.kr. lán var að meðaltali tekið yfir á  kr. 2,52 m.kr.  Vá, það munar tæplega milljón á "kostakjörum" bankans og þeim kjörum sem hann fékk.  Hvað er í gangi?  Af hverju á bankinn að taka til sín helminginn af afslættinum strax og reyna að ná hinum helmingnum til sín með hærri vöxtum?  Hvert er siðgæði bankastjórnenda?

Mark Flanagan sagði í kvöldfréttum sjónvarps, að boð bankanna myndu skila lækkun greiðslna.  Ég held hann sé að misskilja eitthvað.  Eins og ég bendi á í síðust færslu, þá ætla bankarnir (allir nema einn) að ná til baka öllu sem þeir veita í afslátt, þó það taki 25 ár.  Ekkert verður gefið eftir!  Það kannski barnaskapur að vonast eftir auðmýkt, lítillæti og iðrun, þegar horft er til siðgæðis bankamanna.  Það er jú þeirra hlutverk að græða og helst sem mest.  Er það annars ekki?  Nei, það er nefnilega ekki þannig.  Það er hlutverk hvers einasta stjórnanda fyrirtækis að hámarka sameiginlegan ávinning fyrirtækisins og viðskiptavinarins af viðskiptasambandinu.  Þannig tryggir fyrirtækið, að viðskiptavinurinn vilji halda áfram að eiga viðskipti.  Blóðmjólki fyrirtækið einn hóp viðskiptavina, þá fara þeir (líklegast) annað og fyrirtækið þarf að finna ný fórnarlömb.  Sé ávinningurinn augljóslega beggja, þá heldur viðskiptavinurinn áfram að treysta fyrirtækinu.  Og þá er ég ekki að tala um skammtímaávinning heldur langtímaávinning.  Það er nefnilega þannig, að góðir hlutir gerast hægt.

Nú þurfa bankarnir að snúa sér aftur að teikniborðinu og koma með nýjar hugmyndir að aðgerðum.  Það væri vit í því að spyrja viðskiptavinina álits eða kalla þá til samráðs.  Mín reynsla er, að hugmynd sem unnin er í samvinnu fyrirtækis og viðskiptavinar, er líklegri til að njóta hylli, en sú sem sett er einhliða fram.

Þolinmæði margra viðskiptavina bankanna er á þrotum.  Peningar þeirra eru uppurnir.  Mönnum finnst furðulegt að mæta í útibúið sitt og tala við gamla þjónustufulltrúann sinn og það er eins og viðkomandi hafi misst minnið.  Muni ekki ráðgjöfina sem veitt var.  Muni ekki símtölin sem fóru fram, þar sem þrýst var á að færa lánin yfir í gengistryggð lán eða að færa innstæðurnar yfir í peningamarkaðssjóðina.  Og þeir sem muna, þora ekki að minna yfirmanninn á gildrurnar sem lagðar voru, því viðkomandi gæti misst vinnuna.  Höfum það alveg á hreinu, að fjölmargir starfsmenn bankanna kóuðu með yfirmönnum sínum í gömlu bönkunum og þeir eru enn að kóa með þeim í nýju bönkunum.  Af hverju lætur hinn almenni bankastarfsmaður bjóða sér að vera með ónýt verkfæri til að aðstoða viðskiptavini sína?  Af hverju heimtar hinn almenni bankastarfsmaður ekki almennileg úrræði fyrir kúnnann sinn?  Er það vegna þess, að það er auðveldara að þegja?

Bankarnir fá sitt þrátt fyrir afslátt - Betur má ef duga skal

Ég hef undanfarna daga verið að skoða og bera saman hin ýmsu úrræði, sem boðið er upp á fyrir heimilin í landinu vegna stökkbreytingu á höfuðstóli gengistryggðra lána þeirra.  Það jákvæða við þessar lausnir er að skuldabyrðin, þ.e. höfuðstóll áhvílandi gengistryggðra veðlána, lækkar strax um 25-30%.  Niðurstöðurnar varðandi greiðslubyrðina eru, eins og búast mátti við, misjafnar.  En helsta niðurstaðan er þó sú, að bankarnir eru alls ekki að ganga nógu langt í því að skila því til lántaka, sem þeim hefur verið veitt í afslátt. Eins og kom fram hjá Friðriki O. Friðrikssyni, formanni Hagsmunasamtaka heimilanna, í Silfri Egils í gær, þá kom það fram á fundi samtakanna með fulltrúum Alþjóðagjaldeyrissjóðsins um daginn, að sjóðurinn vill sjá bankana skila öllum þeim afslætti, sem þeir hafa fengið frá gömlu bönkunum, til lántaka. Hvorki meira né minna. Lántakar skulu fá krónu fyrir krónu sama í sinn hlut.  Að því leiti til eru lausnir bankanna algjörlega ófullnægjandi.

Ég er að vinna að greinargerð fyrir Hagsmunasamtök heimilanna og verður hún vonandi birt á næstu dögum.  En samanteknar niðurstöður eru í grófum dráttum þessar (með fyrirvara um endanlega útreikninga):

• Gengistryggt lán sem tekið var í október 2006 til helminga í svissneskum frönkum og japönskum jenum hefur hækkað úr 13,4 m.kr. í 31,0 m.kr. eða  131%
• Sé miðað við eðlilega gengisþróun, þ.e. 2% hækkun viðmiðunarmynta á ári allan lánstímann, þá væri heildargreiðslubyrði lánsins innan við 55% af því sem lántakar standa frammi fyrir miðað við stökkbreyttan höfuðstól.
• Setji lántaki lánið í greiðslujöfnun, má hann búast við 180% hækkun greiðslubyrði miðað við upprunalega lánið (gert ráð fyrir 4% hækkun greiðslujöfnunarvísitölu á ári og 2% hækkun viðmiðunarmynta)
• Af leiðum bankanna, sem kynntar hafa verið á síðustu vikum um afslátt gegn því að flytja lánin yfir í óverðtryggð íslensk lán, þá er leið Arion banka hagstæðust fyrir lántaka, veldur 6,3% lækkun heildargreiðslubyrði miðað við núverandi stöðu, mjótt er á mununum milli Íslandsbanka og Frjálsa, en heildargreiðslubyrðin eykst um 6,8% og 5,2%, og Landsbankinn rekur lestina með nærri því fjórðungs aukningu heildargreiðslubyrði (23,4%).  Samanburðurinn er gerður á föstu gengi og föstum vöxtum út lánstímann.
• Tillögur Hagsmunasamtaka heimilanna um að breyta gengistryggðum lánum í verðtryggð lán frá lántöku degi og setja síðan 4% þak á verðbætur frá og með 1. janúar 2008 og lækkun þess þaks síðar, skilar 13,3% lækkun heildargreiðslubyrði miðað við núverandi stöðu.  Hafa skal í huga að HH krefjast þess að verðtryggingarkerfið verið lagt af, þannig að vonandi munu verðbætur hætta að bætast á lán innan nokkurra ára.

Þessar tölur eru allar háðar mikilli óvissum um þróun einstakra þátta og ber því að taka með fyrirvara.  Allar leiðir sem hafa verið kynntar hafa þó þann kost að þær leiða til einhverrar upp í verulegrar lækkunar greiðslubyrði fyrstu þrjú árin.  Séu þau skoðuð eru helstu niðurstöður í grófum dráttum sem hér segir (með fyrirvara um endanlega niðurstöðu útreikninga):

•  Ef gengisþróun hefði verið "eðlileg", þá væri greiðslubyrðin næstu þrjú ár aðeins 45% af því sem hún er miðað við stöðu höfuðstólsins í dag, þ.e. 3,2 m.kr. í stað 7 m.kr. (miðað er við að vextir með vaxtaálagi séu 3,85%).
• Leið Hagsmunasamtaka heimilanna leiddi til 54% lækkun þriggja ára greiðslubyrði, greiðslujöfnun skilar 31,5% lækkun, lausn Arion banka lækkar greiðslubyrðina um tæp 27%, Frjálsi um rúm 18%, Íslandsbanki um tæp 17% og Landsbankinn rekur lestina sem fyrr með tæplega 4% lækkun þriggja ára greiðslubyrði fyrstu þrjú árin.

Ástæðan fyrir því að svona miklu munar á niðurstöðum fyrstu þriggja áranna og heildinni er, að núverandi lán eru með jöfnum afborgunum og fullri greiðslu vaxta ofan á það, en allar lausnir bankanna miða við jafngreiðslulán, þ.e. að vextir eru greiddir upp í topp í hvert sinn, en hlutur afborgunarinnar fer stigvaxandi.  Munurinn á þessum tveimur leiðum er, að þegar afborganir eru jafnar, þá er greiðslubyrðin hæst fyrst en lækkar síðan í hvert sinn miðað við fasta vexti og fast gengi.  Mánaðarleg greiðsla jafngreiðsluleiðarinnar er aftur alltaf hin sama.  Það er því hrein og bein blekking að kynna lántökum bara greiðslubyrðina í byrjun og vara ekki við áhrifum mismunandi aðferða.

Ef haft er í huga, að Arion banki, Íslandsbanki og Landsbankinn hafa fengið um 45% afslátt af lánasöfnum heimilanna frá gömlu kennitölum sínum og þeim er ætlað að nýta þetta svigrúm í botn, þá er ljóst að enn er borð fyrir báru.  Það getur vel verið að bönkunum þyki vel gert að lækka greiðslubyrðina fyrstu þrjú árin, en lausnir þeirra tryggja þeim, að gefnum almennum forsendum um þróun vaxta og gengis, að þeir (að undanteknum Arion banka) fá allt til baka síðar á lánstímanum og gott betur en það (sbr. það sem ég nefni um muninn á jöfnum greiðslu og jöfnum afborgunum).  Til þess að komast eitthvað nálægt þessum 45% afslætti yfir lánstímann (að teknu tilliti til vaxta, gengisþróunar, o.s.frv.), þá þarf afslátturinn á höfuðstóli lánanna að vera að minnsta kosti í 55% og er þá miðað við að vaxtamunur á gengistryggða láninu og óverðtryggða láninu miðað við fast gengi sé 2,65%.  Hækki gengi erlendu myntanna um 1% árlega, þarf vaxtamunurinn að vera 3,9% og 5,4% hækki gengi erlendu mynta um 2% árlega.  Á sama hátt, ef gengi krónunnar styrkist, þá má þessi vaxtamunur minnka rúmt 1% fyrir hvert 1% sem gengi erlendu myntanna veikist.

Mikill munur á heildargreiðslu vegna íbúðarláns