Er þetta trúverðugt bókhaldsfiff?

Það er áhugavert að sjá hvernig hægt er að breyta okkur Íslendingum úr stórskuldugum áhættufíklum í skynsama fjárfesta með einu pennastriki.  Ég er alls ekki að vefengja útreikninga hagfræðings Seðlabankans, en spyr af hverju var ekki búið að gera þetta fyrir löngu og er það trúverðugt í þeirri umræðu sem á sér stað að koma með þessar tölur núna?  Er ekki hætta á að erlendir aðilar líti á upplýsingarnar sem tilraun til að fegra ástandið á ósanngjarnan máta og jafnvel með brellum.  Eina stundina eru skuldirnar 109% af vergri þjóðarframleiðslu en hina 27%.  Það getur meira en vel verið að útreikningarnir réttir, en maður birtir ekki svona pælingu í miðri fjármálakreppu nema búið sé að búa markaðinn undir að breyting standi fyrir dyrum og þá er það gert án þess að birta hver áhrifin af breyttri mælingu eru.  Auk þess get ég ekki séð að þetta sé gott PR trix hjá Seðlabankanum, þar sem að nú hljóta menn að vefengja fleiri útreikninga frá bankanum í gegnum tíðina.  Vil ég þar fyrst nefna útreikning á viðskiptahallanum, en greiningardeildir bankanna hafa oft bent á tiltekið misræmi í þeim útreikningum.  Næst má taka verðbólgutölur sem eru ekki samanburðarhæfar við verðbólgutölur í nágrannalöndum okkar.

Það er eiginlega hræðilegt til þess að hugsa, að allar stýrivaxtahækkanir Seðlabankans undanfarin ár, hafa verið til þess að ráðast gegn verðbólgunni.  Stór hluti verðbólgunnar hefur verið vegna hækkunar á verði fasteigna og vegna hækkunar á vöxtum lána til fastaeignakaupa.  Ef markaðsverð íbúðarhúsnæðis hefði ekki verið inni í vísitölumælingunni, þá hefði verðbólgan mælst vel innan við verðbólgumarkmið Seðlabankans.  Raunar kveður svo rammt við að dæmi eru um verðhjöðnun á milli mánaða í stað 4 - 5% verðbólgu.  Afleiðingin hefur verið hærri stýrivextir sem síðan hefur leitt af sér hærri verðbólgu.  Því miður er ekki hægt að breyta þessu með einu pennastriki og vinda ofan af öllu sem á undan er gengið.  En ég vona samt að mönnum detti ekki í hug að taka húsnæðisþáttinn út nú, því þá fáum við ekki að njóta stöðnunar/lækkunar á húsnæðisverði í verðbólgumælingum næstu mánuði.

En það var fleira sem gerðist í gær niðri í Seðlabanka.  Það kom yfirlýsing frá bankanum að bankinn þyrfti ekki að taka lán til að bjarga íslensku viðskiptabönkunum.  Þeir stæðu vel og væru sjálfbjarga.  Kveður þarna í annan tón en undanfarin ár, þar sem Seðlabankinn hefur verið óspar á gagnrýni á útþenslu bankanna og áhættusamar fjárfestingar þeirra.  Aftur hlýtur maður að spyrja um trúverðugleika bankans.  Er það trúverðugt að harðasti gagnrýnandi útlána-, fjárfestinga- og útþenslustefnu bankanna komi nú og segi þá vera í góðum málum?  Mér þætti það ekki trúverðugur kennari sem gagnrýndi nemanda sinn fyrir slæleg vinnubrögð við verkefnavinnu, en gæfi honum síðan 10 fyrir verkefnið, þó svo að nemandi hafi hunsað gagnrýni kennarans.  Ég verð að viðurkenna að viðsnúningur Seðlabankans lítur ekki vel út í mínum augum.  En ég er, jú, bara vitlaus öryggisráðgjafi í Kópavogi.

Ekki lengur skuldugasta þjóð í heimi

Bregðast þarf af hörku við söguburði og röngum fréttum í heimspressunni

Ég hef sagt það áður að bregðast þurfi hratt og af hörku við röngum fréttum og söguburði sem birtast í virðulegum erlendum fjölmiðlum.  Kaupþing hefur ákveðið að taka þessa stefnu og finnst mér tími til kominn.  Hingað til hefur það allt of oft verið afstaða manna að ekki taki því að elta ólar við slúðri og röng ummæli.  Það getur verið að þannig snúi máli gagnvart ummælum innlendra aðila í innlendum fjölmiðlum, en um leið og slíkt berst í heimspressuna, þá má ekki láta ósannindin standa án andmæla.

Í síðustu viku (2. apríl) birtist t.d. röng staðhæfing í frétt á vef BBC.  Fyrirsögn fréttarinnar var "Icelandic economy 'under attack'."  Þar var staðhæft:

The highly-indebted banks have been found it hard to borrow on jittery credit markets over fears that they could default on debt.

Síðar sama dag var búið að breyta fréttinni (sbr. færslu mína þann dag  "BBC breytir frétt sinni um "árásina" á íslenska hagkerfið"), þannig í staðinn fyrir tilvitunina að ofan var kominn eftirfarandi texti:

The three banks have funded expansion overseas by selling debt but the rise in the cost of credit worldwide has raised concern that their strategy could falter.

But Fitch said that Iceland's banks had sufficient liquidity and were able to operate without recourse to global capital markets for "some months to come".

 Það er talsverður munur á þessu tvennu, þar sem í fyrra tilfellinu er staðhæft að bankarnir eigi í erfiðleikum með að fjármagna sig, en í hinu að þeir þurfi ekki fjármögnunar við næstu mánuði.

Það vill svo til að ég sendi BBC sjálfur athugasemd við upphaflegu fréttina og benti þeim á staðreyndavillu (factual error).   Ég fékk síðan svar frá þeim þar sem segir:

Thank you for your interest in the BBC News website. We have taken note of your comments and amended the story accordingly.

Það má segja þeim til hróss og sýnir fagleg vinnubrögð, að þeir höfðu samband við Fitch Rating til að sannreyna athugasemdir mínar áður en þeir breyttu innihaldinu.

Mér finnst það hálf hallærislegt að einhver fréttafíkill úti í bæ sé að gera athugasemd við fréttir erlendra fréttastofa og fá þær til að leiðrétta staðreyndavillur.  Í því ástandi sem núna er á fjármálamörkuðum, þá á/eiga auðvitað upplýsingafulltrúi/-ar banka(nna) að standa í þessu.  Bankarnir, viðskiptaráð, fjármálaráðuneyti og viðskiptaráðuneyti eiga að vera á fullu að skanna fréttaveitur og gæta þess að rangfærslur séu leiðréttar.  Það er grafalvarlegur hlutur fyrir viðskiptavini bankanna að skrúfað hafa verið að mestu fyrir lánveitingar og þau lán sem fást séu með himinn háu vaxtaálagi.  Það grefur undan trú manna á íslenska hagkerfinu og eyðileggur fyrir íslenskum fyrirtækjum að rangar staðhæfingar séu látnar standa. 

Viðbrögð við röngum fréttaflutningi verða að koma um leið og ósannindin/ýkjurnar hafa verið uppgötvuð.  Það þýðir ekki að bíða og sjá hvað setur, senda opinbert bréf eða halda áróðursfund.  Stöðva verður fréttina áður en hún birtist á prenti (hafi hún komið fyrst á Internetinu), þar sem það er þekkt að leiðréttingar fá alltaf verri stað en upphaflega fréttin.  Auk þess verður prentuð frétt ekki tekin aftur.  Hún er komin í dreifingu og fer síðan inn á bókasöfn.  Hún er skráð í leitarvélar og verður því eilíf.  Röng staðhæfing má ekki fara á prent ef hægt er að varna því.

Segir vogunarsjóði bera út sögur um Ísland

Weasley klukkan fyrir Mugga

Eitt af mörgum undrum í Harry Potter bókunum var klukka sem var upp á vegg hjá Weasley fjölskyldunni.  Klukkan var þeirrar náttúru að hún sýndi hvar hver og einn fjölskyldumeðlimur var staddur á hverjum tíma. 

Í rúm 2 ár hefur verið talað um að Microsoft væri að þróa nokkurs konar Weasley klukku og nú mun hún vera orðin að veruleika.  Fregnir herma að fyrirtækið sé að hefja prófanir á forriti og vefþjónustu sem leyfir fjölskyldumeðlimum að skrá stöðu sína á hverjum tíma.  Forritið birtir svo staðsetningu þeirra á skjá heima hjá viðkomandi.  Með því að keyra lítil forrit upp á t.d. farsíma, þá sendir farsíminn stöðu sína til vefþjónustu sem síðan áframsendir hana til heimilistölvunnar.  Staðsetning er reiknuð út frá hnitum næsta farsímasendis.  Við komu á vinnustað eða skóla eru slegin inn skilaboð í símann sem segir að viðkomandi sé kominn á sinn stað og hættir þá forritið að senda staðsetningarskilaboð.

Nú er bara spurningin hvort fólk vilji fá sér svona Weasley-klukku eða hvort fólk vilji bíða eftir því að töfraklukkan fáist. 

Það verður spennandi að sjá hvernig menn leggja göng

Ástæðan fyrir þessari fyrirsögn er meðfylgjandi frétt á visir.is.  Ég er nú alveg sannfærður um að menn ætla annað hvort að bora göngin eða sprengja þau, en ef búið er að finna upp nýja tækni þannig að hægt sé að leggja þau, þá er ég viss um að viðkomandi aðilar verða moldríkir.  Ætli menn hafi einhvern rörbút sem er lagður ofan á fjallið þar sem göngin eiga að koma og svo sekkur hann bara inn í bergið?

 

Vísir, 08. apr. 2008 16:31

Samið um lagningu Óshlíðarganga

Frá undirritun samninga í dag. MYND/Hafþór Gunnarsson

Skrifað var undir samning um lagningu Óshlíðarganga milli Hnífsdals og Bolungarvíkur í dag.

Samningurinn var gerður á milli Vegagerðarinnar annars vegar og Íslenskra aðalverktaka og Marti Contractors frá Sviss hins vegar en samið var við fyrirtækið að undangengnu útboði.

Framkvæmdir við göngin hefjast innan tíðar. Þau verða fimm kílómetra löng en auk þess verða byggðar tvær nýjar brýr og vegakaflar beggja vegna ganganna. Þegar til kemur verður einn hættulegasti vegarkafli á landinu úr sögunni. Þar fellur grjót iðulega á veginn, snjóflóð falla á hann að vetrarlagi og í stórviðrum gengur sjór stundum upp á veginn.

 

Er matvælaskortur næsta krísan?

Nú virðist "fjármálakrísan" að vera að ganga yfir.  Krónan er búin að rétta sig talsvert af og menn úti í hinum stóra heimi eru farnir að trúa því að íslensku bankarnir séu bara nokkuð traustir.  Þar sem heimur virðist þrífast á kreppu, þá er nauðsynlegt að átta sig á því hvaða kreppa kemur næst.  Búið er að tala um heimsfaraldur inflúensu (fuglaveiki) í nærri 5 ár og það bólar ekkert á henni.  Olíuverð virðist vera farið að síga aftur, þannig að hugsanlega er sú kreppa í hjöðnun.  Byrjað er að tala um kolakreppu, en í sama mund tala menn um að það séu 50 - 100 ára birgðir eftir.  Hlýnun jarðar gæti orðið meiri háttar vandamál innan 50 ára, en það er of langt þangað til svo hægt sé að tala um kreppu.  Hvaða kreppu sjá menn þá eiginlega fyrir?

Svarið er matarskortur.  Úti um allan heim er farið að bera á skorti á hinum og þessu matvælum og hrávöru.  Á Indlandi stefnir í skort á hrísgrjónum þannig að útflutningsbann er í pípunum.  Sama er uppi á teningunum í Egyptalandi, Víetnam og Kína.  Ástæðan er m.a. samkeppni frá þeim sem nota hrísgrjón til að framleiða eldsneyti.  Ríkisstjórnir í þróunarlöndum sjá fram á að setja hömlur á útflutning á landbúnaðarvörum og hindra svartamarkaðsbrask.  Þessi krísa virðist vera raunveruleg og hún á eftir að versna.

Íslenskir neytendur hafa séð verð á margs konar innfluttri nauðsynjavöru hækka og setja flestir það í samhengi við lækkun á gengi krónunnar.  En fólk þarf að átta sig á, að verð á innfluttum matvælum á eftir að hækka verulega á næstu mánuðum hreinlega vegna þess að matvælaframleiðsla í heiminum annar ekki eftirspurn.  Því er eðlilegt að spyrja:  Getum við séð okkur farborða?  Er hægt að auka matvælaframleiðslu nægilega hér á landi til að bæta fyrir fall í framboði á öðrum matvælum?  Munum að það sem gert er í dag getur haft alvarlegar afleiðingar síðar.  Skýrt dæmi um þetta er fataiðnaðurinn hér á landi.  Fyrir 25 árum var hér á landi öflugur fataiðnaður.  Þá var landið skyndilega opnað fyrir innflutningi á "ódýrari" fatnaði og hver framleiðandinn á fætur öðrum fór á hausinn eða hætti rekstri.  Nú er svo komið að innlendir framleiðendur anna ekki nema brotabroti af eftirspurn og það sem verra er þekkingin er að hverfa líka.  Gæti innlend matvælaframleiðsla lent í sömu sporum?  Ég er ekki að verja íslenskan landbúnað eða hvetja til þess að hætt verði við að leyfa innflutning á erlendum landbúnaðarvörum.  Ég er bara að segja að í upphafi skuli endinn skoða.  Pössum okkur á því að ganga ekki það nærri innlendri matvælaframleiðslu, að hún verði ekki til staðar, þegar við þurfum nauðsynlega á henni að halda.  Enginn veit hvað átt hefur fyrr en misst hefur.

OK, gerum ráð fyrir að við ætlum að halda uppi matvælaframleiðslu.  Hvað fleira gæti komið í veg fyrir að landsmenn fái matvælin?  Hvað þarf til að koma framleiðslunni til neytenda?  Það þarf tæki og umbúðir, alls konar bætiefni og efni til að halda framleiðslunni heilsusamlegri svo fátt eitt sé nefnt.  Hvað af þessu getum við skaffað hér innanlands?  Hvað af þessu er hægt að framleiða úr innlendum hráefnum?  Og það sem ekki er hægt að framleiða úr innlendu hráefni eða hreinlega ekki hægt að framleiða hér á landi, munum við hafa aðgang að hrávöruninni eða fullunninni vöru?  Getum við flutt þetta til landsins?  Mér sýnist umbúðir vera einn mikilvægasta hlekkinn í þessu ferli, þar sem t.d. öll mjólkurframleiðsla fer í innfluttar umbúðir.  Án þeirra fer varan ekki á markað.

En burt frá þessu tali og að matvælaskorti á heimsvísu.  Getur verið að spákaupmennirnir hafi fundið sér nýtt viðfangsefni og hafi snúið sér að landbúnaðarvörum?  Maður heyrir þessu æ oftar fleygt á öldum ljósvakans og á Internetinu.  Það kæmi mér ekkert á óvart, þar sem þeir eru sífellt að leita sér að nýjum leiðum til að græða. 

Arðsemi menntunar: Borgar menntun sig?

Þessari spurningu er velt upp reglulega, en sjaldnast er eitthvert einhlítt svar við henni.  Í dag kom út skýrsla frá BHM, þar sem birtar eru niðurstöður umfangsmikillar launakönnunar og laun skoðuð með hliðsjón af menntun.  Þetta er svo sem ekki í fyrsta skipti sem svona könnun er gerð og man ég eftir einni frá 10. áratug síðustu aldar.  Báðar eiga þessar kannanir það sameiginlegt að niðurstöður þeirra benda til þess að verknám/starfsnám á framhaldsskólastigi sé í mörgum tilfellum arðsamara fyrir einstaklinginn en háskólanám.  Það gengur raunar svo langt að konur/stúlkur sem flosna upp úr námi í framhaldsskóla hafa betri laun en kynsystur þeirra sem lokið hafa grunnnámi á háskólastigi.  (Þetta er nokkuð sem grunnskólakennarar hafa vitað í mörg ár og þarf því ekki að koma á óvart.)

En það er ekki bara að tekjurnar séu lægri hjá langskólamenntuðu (kven-)fólki heldur spilar margt annað inn í sem í reynd ætti að fæla stóra hópa fólks frá því að halda áfram námi og ríkið frá því að bjóða upp á slíkt nám.  Skoðum þessi atriði:

1. Lengra nám - hærri námskostnaður.  Þó svo að hver önn í iðnnám, svo dæmi sé tekið, kosti kannski 20 - 50% meira en bóknámsönn til stúdentsprófs, þá er kostnaðinum ekki lokið við útskrift.  Stúdentsprófið er fyrst og fremst aðgöngumiði að háskóla og hvert misseri í háskólanámi kostar talsvert meira en önn í framhaldsskóla.
2. Tekjuöflun tefst og varir skemmri tíma.  Eftir því sem einstaklingur er styttri tíma í námi má búast við að hann byrji fyrr að afla tekna.  Einstaklingur með sérfræðinám á háskólastigi lýkur sínu sérfræðinámi kannski á 6-10 árum.  Meðan á námi stendur er viðkomandi sjaldnast með einhverjar tekjur að viti og mjög líklega engar.  Tekjuöflunartímabil langskólagengins einstaklings hefst því allt að 10 síðar en t.d. húsasmiðs.  Starfsævi hvors um sig lýkur við 67 ára aldur, þannig að tekjuöflunartímabilið er mislangt.  Síðan eru talsverðar líkur á því að sá langskólagengni þurfi að hætta fyrr einfaldlega vegna þess að þekking hans úreldis fyrr.
3. Meiri skuldir.  Stór hluti þeirra sem fara í háskóla taka námslán.  Þetta fólk byrjar því með hærri skuldir á bakinu, þegar það fer út á vinnumarkaðinn.  Það þarf því hærri laun til að geta borgað af hærri lánum, sem m.a. verður til þess að það missir af vaxtabótum og barnabótum eða þessar bætur skerðast verulega.  Ofan á þetta koma svo húsnæðislán.
4. Minni ævitekjur - minni ráðstöfunartekjur.  Þar sem tekjuöflunartímabilið er styttra ná mjög margir langskólagengnir ekki að "vinna upp" forskot hinna. Að auki skerðast ráðstöfunartekjur vegna afborgana námslána.
5. Skert lífsgæði - meiri lántökur.  Ekki bara að ævitekjur séu minni, heldur þurfa þeir að "vinna upp" ýmis lífsgæði sem hinir hafa aflað sér á mörgum árum, en það verður ekki gert nema með auknum lántökum.
6. Lægri tekjur ríkissjóðs - töf á tekjum.  Lengra nám leiðir til þess að langskólagengnir byrja síðar að greiða skatta.  Lægri ævitekjur leiða til þess að heildarskattgreiðslur verða lægri.  Lægri ráðstöfunartekjur verða til þess að viðkomandi greiðir lægri neysluskatta.  Á móti kemur að viðkomandi hefur minni rétt til barnabóta og vaxtabóta.

Þegar öllu þessu er bætt við niðurstöður launakönnunar BHM, þá er mesta furða að nokkrum manni skuli detta í hug að eyða bestu árum ævi sinnar í skóla.  Skilningsleysi ríkisvaldsins og sveitarfélaga í kjaramálum opinberra starfsmanna getur ekki leitt til neins annars en að skortur verður á starfsmönnum í uppeldis- og umönnunarstörfum.  Maður heyrir ekki annað frá grunnskólakennurum en að fjöldaflótti sé að renna á stéttina.  Meðan nemendur þeirra í hlutastörfum fá hærra kaup á kassa í matvöruverslun eða við afgreiðslu í tískuvöruverslun, þá er bara eðlilegt að fólk leiti annað.  Hugsanlega munu þrengingarnar sem nú ganga yfir hjálpa við mannaráðningar í grunnskólum, en það verður ekki þannig til lengdar.  Launakerfi sem refsar fólki fyrir að mennta sig er ranglátt og ef einhverjum dettur í hug að tveggja ára lenging á kennaranámi breyti því, þá lifir sá hinn sami í blekkingum.

Launakönnun BHM sýnir að ástandið hefur versnað, ef eitthvað er á síðustu 10 árum.  Til er skýrsla frá 1997, sem tekin var saman af Birgi Birni Sigurjónssyni og Vigdísi Jónsdóttur, um ævitekjur og arðsemi menntunar.  Sú skýrsla sýndi heldur skárri arðsemi menntunar en sjá má í launakönnun BHM nú.  Er það alvarlegur hlutur að ekkert hafi unnist í launamálum háskólafólks á mesta uppgangstíma þjóðarinnar.  Þrátt fyrir mjög mikla uppstokkun á launakerfi kennara og verkföll á verkföll ofan, þá er arðsemi menntunar neikvæðari en nokkru sinni fyrr. 

Við, sem stóðum í kjaradeilu framhaldsskólakennara sumarið 1997, höfðum m.a. aðgang að þessari skýrslu Birgis Björns og Vigdísar.  Með mikilli harðfylgni tókst okkur að fá í gegn miklar kjarabætur til handa aðstoðarstjórnendum í framhaldsskólum og á næstu árum fylgdu kjarabætur fyrir framhaldsskólakennara og síðar grunnskólakennara.  Það var stoltur hópur samningamanna sem gekk frá þeim samningum, en það er leitt að þetta fór fyrir lítið.  Við afrekuðum það að svipta þakinu af hinni heilögu launatöflu ríkisins, sem miðaðist við að þeir sem báru ábyrgð á menntun ungmenna í landinu máttu ekki hafa hærra kaup en deildarstjóri í ráðuneyti!  Ég man sérstaklega eftir því, þegar viðsemjandi minn (en ég var einn fulltrúa aðstoðarstjórnenda) hinum megin við borðið sagði með hneykslan í röddu.  ,,Þá verður þú með hærra kaup en ég."  En það tókst og í lok samningstímans (vorið 2000) urðu þau merku tímamót að grunnlaun aðstoðarskólameistara Iðnskólans í Reykjavík rufu 200.000 kr. múrinn.  Já, það er ekki lengra síðan.

Ég vissi það þá og fæ það staðfest nú, að arðsemi bóknáms er allt of oft neikvæð (bæði fyrir ríkið og launþegann).  Það er því furðulegt hve lítil áhersla er lögð á verknám og starfsnám á framhaldsskólastigi.  Menn bera fyrir sig kostnaði, en þegar kostnaðurinn við háskólanámið leggst við, þá er verknámið ódýrara og arðsamara.  Ekki bara það.  Í mörgum tilfellum er kostnaður framhaldsskóla við hvern útskrifaðan verknámsnema lægri en við útskrifaðan bóknámsnema.  Það er því ansi margt sem ætti að hvetja til þess að styrkja verknám í staðinn fyrir að vera sífellt að grafa undan því.  Það má heldur ekki líta framhjá því, að rafeindavirki sem síðan lýkur stúdentsprófi er að öllum líkindum mun betur búinn fyrir nám í rafmagnsverkfræði eða rafmagnstæknifræði, en bóknámsstúdent af eðlisfræðibraut.

Eru matsfyrirtækin traustsins verð?

Við lestur umfjöllunar um efnahagsmál í erlendum og innlendum fjölmiðlum þá ber sífellt meira á gagnrýni á matsfyrirtækin S&P, Moody's og Fitch.  Eru menn í auknu mæli farnir að velta fyrir sér þátt þeirra í þeim mikla vanda sem fjármálakerfi Evrópu og Bandaríkjanna eru í.  Þannig eru nefnilega mál með vexti að þessi fyrirtæki (öll eða sum) hömpuðu skuldabréfavafningum sem innifólu í sér undirmálslánin svo kölluðu. 

Ég spurði af því í færslu hér í gær hvort að þessi fyrirtæki nytu trausts.  Karl Wernersson viðrar sömu skoðun í viðtali við Markaðinn í gær, en hann bendir eins og margir aðrir á það að S&P gaf þessum skuldabréfavafningum einkunnina AAA, sem er hæsta einkunn sem hægt er að fá.  Bandarísk ríkisskuldabréf hafa sömu einkunn og því hefði mátt halda að fjarfesting í þessum skuldabréfavafningum væri sambærileg við að kaupa bréf úr einhverjum flokkum US Bonds.  Nú er komið í ljós að þetta var tóm tjara og líður fjármálakerfi Evrópu og Bandaríkjanna fyrir þessa glórulausu einkunnargjöf.  Það sem er svo alvarlegt við þess einkunnargjöf, er að S&P hefði átt að vita að þessir pappírar voru ekki AAA-bréf.  Þeir voru í besta falli B-pappírar, ef ekki hreinlega verðlausir. 

Ég byggi skoðun mína á umfjöllun fréttaskýringarþáttarins 60 minutes sem sýndur var fyrir nokkrum vikum og því sem lesa má, t.d., á vef BBC og FT.  Þessi undirmálslán hafa verið á markaðnum í nokkur ár.  Þau byggja á því að húsnæðislánafyrirtæki gefa út skuldabréf sem þau selja á markaði á móti þeim skuldabréfum sem húsnæðiseigendur fá.  Þannig enda bréf húsnæðiseigendanna ekki á skuldabréfamarkaði og því eiga húsnæðislánafyrirtækin veðréttin í eigum fólks, en ekki þeir sem í raun fjármagna lánin.  Oft er sagt að undirmálslánin hafi byrjað í Cleveland, þar sem fólk tók lán vegna efnahagskreppu.  Vandamálið við þessi lán er að þau hafa innifalda gildru, ef svo má segja.  Þessi gildra fellst í því að fyrstu tvo árin eru lánin með lágum vöxtum, en eftir það hækka vextirnir verulega, tvöfaldast eða jafnvel þrefaldast.  Það sem meira er að þetta gerist sjálfkrafa.  Fólk sem áður gerði ráð fyrir að greiða USD 1.000 á mánuði þarf allt í einu að greiða USD 2.000 og þeir sem greiddu USD 2.000 greiða nú allt í einu USD 4.000.  Það gefur augaleið í hagkerfi, þar sem þennsla er lítil og atvinnutekjur stöðugar, að almenningur ræður ekki við slíkar hækkanir.  Lánin féllu því í gjalddaga og fjöldagjaldþrot eða -uppboð fylgdu í kjölfarið.  Þessi hrina uppboða og gjaldþrota byrjaði í Cleveland fyrir nokkrum árum, en á meðan húsnæðisverð hélst hátt og ástandið einangraðist við einn stað, þá hafði þetta ekki áhrif.  En á síðustu árum var farið að bjóða þessi lán út um öll Bandaríki og það sem hafði verið staðbundið vandamál var allt í einu farið að verða innanríkisvandamál.  Þetta áttu matsfyrirtækin að sjá fyrir (miðað við reynsluna frá Cleveland) og þau hefðu því ekki átt að halda undirmálslánunum í AAA. Þetta sést m.a. á þessum tveimur gröfum fyrir neðan.

   Grafið til vinstri sýnir vöxt undirmálslána á tímabilinu frá 1994 til 2006, en grafið til hægri fjölda uppboða vegna greiðsluþrots á árunum 2000 - 2006 og áætlanir vegna 2007 og 2008.  Hvernig lán sem "tryggð" voru með jafn ótryggum fasteignabréfum gátu fengið einkunnina AAA er með öllu óskiljanlegt.  Matsfyrirtækin sérhæfa sig í svona mati, en láta allar viðvaranir framhjá sér fara.  Allt fram á mitt síðasta ár eru þau ennþá að "gulltryggja" undirmálslánin með einkunnum sínum.  Hvernig getur slíkt gerst? 

En það er fleira sem matsfyrirtækin hefðu átt að vita og vara við.  Fyrstu stóru afskriftir alþjóðlegs banka vegna undirmálslána urðu vegna fjárhagsársins 2006.  HSBC afskrifaði þá USD 10,5 milljarða vegna undirmálslána.  Þetta er gríðarlega há tala og vekur það furðu að nokkur aðili hafi fjárfest í slíkum bréfum á síðasta ári.  Hvað þá fjárfestingabanki á borð við Askar Capital, sem kom nýr inn á markað.  Hver er líklegasta ástæðan?  Jú, eins og Karl Wernersson sagði í samtali við Markaðinn í gær:  "Þetta voru hins vegar afurðir sem virtustu matsfyrirtæki heims voru búin að fara í gegnum og segja að væru jafnöruggar eignir og til dæmis bandarísk ríkisskuldabréf."

Þrátt fyrir fjölmargar viðvörunarbjöllur, þá komu ekki aðvaranir frá matsfyrirtækjunum (a.m.k. fann ég þær ekki með leit á vefnum og 60 minutes fann þær ekki heldur).  Hver svo sem ástæðan var héldu þau sínu mati.  60 minutes spurði áleitra spurninga um ábyrgð matsfyrirtækjanna og ég velti fyrir mér hvort þau séu ekki hreinlega skaðabótaskyld.  Mér þætti a.m.k. athyglisvert að sjá hvað gerðist, ef Askar Capital reyndi að sækja tjón sitt á hendur S&P, þar sem það þarf engan snilling til að sjá að undirmálslánin voru lélegir og áhættusamir pappírar, en ekki einföld og örugg leið til að geyma peninga í stutta stund.  Traustið sem matsfyrirtækin sýndu þessum lánum hlýtur að fá hvern sem er til að efast stórlega um hæfi þessara fyrirtækja til að gefa út einkunnir um fjárhagslegan styrk/veikleika fyrirtækja og skuldabréfa. 

BBC breytir frétt sinni um "árásina" á íslenska hagkerfið

Það er fróðlegt að sjá, að BBC hefur breytt frétt sinni um "Icelandic economy 'under attack'".  Fyrr í dag var í þeim hluta fréttarinnar þar sem fjallað er um áhyggjur, sagt að íslensku bankarnir hefðu engan aðgang að lánsfé, en nú er búið að breyta textanum og segir í staðinn:

The three banks have funded expansion overseas by selling debt but the rise in the cost of credit worldwide has raised concern that their strategy could falter.

But Fitch said that Iceland's banks had sufficient liquidity and were able to operate without recourse to global capital markets for "some months to come".

Það er talsvert mikill munur á þessu, en ljóst er að BBC fellur eins og fleiri í þá gildru að bera ekki umfjöllun sína um íslenska hagskerfið undir aðila sem hafa rétta vitneskju um stöðu mála.  Spurning er bara hvort hin ranga frétt hafi náð að fara víða. 

Eftir stendur samt í fréttinni hin sérkennilega fullyrðing matsfyrirtækjanna að íslensku bankarnir séu í einhverri krísu og þurfi hjálp ríkisvaldsins.  Ég veit ekki til þess að bankarnir hafi óskað eftir slíkri hjálp og veit ekki betur en að búið sé að fjármagna starfsemi þeirra langt fram á næsta ár. Þessi fullyrðing er svo að auki í andstöðu við tilvitnunina hér að ofan.

 

S&P að þvinga fram aðgerðir

Mér finnast þær einkennilegar athugasemdir S&P og Fitch Ratings sem birtust í gær.  Taka á lánshæfiseinkunn Íslands til endurskoðunar með möguleika á lækkun vegna þess að Seðlabanki og ríkisstjórn hafi ekki sagt til um hvað á að gera.  Hvenær var það samþykkt að matsfyrirtæki, sem hafa verið sem blaktandi strá í vindi varðandi mat sitt á ríkissjóði og íslensku bönkunum undanfarið ár, gætu þvingað fram efnahagsráðstafanir á Íslandi?  Ég kannast ekkert við að þessi fyrirtæki hafi slíkt vald.  Ég raunar kannast heldur ekkert við það að þessi fyrirtæki njóti þess trausts á alþjóðamarkaði, eftir háðung þeirra gagnvart bandarískum undirmálslánum, að þau gætu eitthvað verið að setja sig á háan hest gagnvart aðgerðum (eða aðgerðaleysi) Seðlabanka Íslands og ríkisstjórnarinnar.  Auk þess veit ég ekki betur en að Seðlabankinn hafi þegar tilkynnt talsvert umfangsmiklar aðgerðir, en þær virðast hafa farið framhjá matsfyrirtækjunum. 

Þess fyrir utan kemur einn talsmaður fyrirtækjanna ítrekað fram í fjölmiðlum og fer með fleipur um stöðu mála á Íslandi.  Heldur því fram að bankarnir og ríkið geti bara tekið lán með ofurkjörum, þegar raunveruleikinn sýnir allt annað.  Hann heldur því fram að Seðlabankinn hafi enginn úrræði, þegar til er samningur milli seðlabanka á Norðurlöndum um gagnkvæma aðstoð ef þörf er. Ég held að þeim sé nær að hætta að hlusta á slúður og vogunarsjóði og skoða raunverulega stöðu bankanna og þjóðarbúsins.  Hætta að taka þátt í Hrunadansi þeirra sem tala upp skuldatryggingarálag ríkisins og bankanna og fjalla um það hvernig standi á því að skuldatryggingarálag íslensku bankanna sé komið í flokk með bönkum í Zimbabve.  Það var furðulegt tilsvar herra Rowlins í gær þegar fréttamaður spurði hann hvort þeir væru ekki í raun að koma með sjálfuppfyllandi spádóma (spurning var orðuð öðru vísi).  Hann svaraði neitandi, þeir væru bara að endurspegla skuldatryggingarálagið.  Hann bara gleymdi að segja að álagði væri aftur að endurspegla matið, sem var að endurspegla fyrra álag, sem var að endurspegla fyrra mat, sem endurspeglaði álagið þar á undan o.s.frv.  Allt fór þetta af stað þegar þeir ákváðu að setja íslensku bankana í flokk með flottustu og best reknu bönkum í heimi í sama bjartsýniskasti og þegar þeir sögðu undirmálslánin í Bandaríkjunum vera jafn góð og ríkisskuldabréf, þrátt fyrir að nær öll lánin væru með klausu sem kvæðu á um að vextir myndu hækka úr 3 - 4% í 11% á fyrri hluta síðasta árs og ólíklegt væri að nokkur skuldari hefði efni á slíkum vöxtum.  Fyrir þetta mat sitt mokaði S&P inn háum upphæðum í þóknun.  Því segi ég aftur:  Hafa S&P eða Fitch Ratings traust og leyfi til að krefjast skjótra efnahagsaðgerða á Íslandi?  Er það ekki frekja og ábyrgðarleysi hjá þessum fyrirtækjum að tala um möguleika á lækkun og þar með ýta undir neikvæðar horfur í stað þess að segja bara að ástandið sé til skoðunar?  Mér finnst þetta vera eins og úttektarmaður sem kemur í fyrirtæki og er búinn að ákveða fyrirfram að hann finni eitthvað neikvætt.  Slíkur úttektarmaður getur ekki verið hlutlaus og af sama skapi getur skoðun matsfyrirtækjanna ekki verið hlutlaus, þar sem þau munu hunsa allar jákvæðar vísbendingar af þeirri einu ástæðu að þau eru að leita að neikvæðum vísbendingum.  Það hlýtur að vera hægt að gera þær kröfur til matsfyrirtækjanna, að þau séu hlutlaus og kveði ekki fyrirfram upp dóm sinn.  Mér finnst vinnubrögð þeirra bera vott um hroka og ófagmennsku.  (Ég tek það fram að mér hefði líka þótt það hroki og ófagmennska, ef þau hefur nefnt að skoða ætti lánshæfi með möguleika á hækkun.)

Vissulega hefðu ríkisvaldið og Seðlabankinn átt að hafa tilbúna aðgerðaráætlun sem hægt hefði verið að grípa til ef í óefni stefndi.  Ég aðstoða fyrirtæki gjarnan við að útbúa slíkar áætlanir.  Í slíkum áætlunum eru skoðuð þau atriði sem geta ógnað rekstrarsamfellu fyrirtækja, innleiddar ráðstafanir til að styrkja innviði þeirra og skjalfestar viðbragðsáætlanir sem hægt er að grípa til, ef/þegar áfall ríður yfir.  Vandamálið er að fæst fyrirtæki hafa farið út í slíka vinnu og fyrirtækið Ísland virðist enginn undantekning á því.  (Fjallaði ég nýlega um rekstraröryggi og stjórnun rekstrarsamfellu hér á blogginu mínu.)  Ef áhugi er fyrir því hjá stjórnarráðinu að fræðast nánar um stjórnun rekstrarsamfellu, þá er ég til í að halda námskeið fyrir starfsmenn þess gegn hæfilegri þóknun .

„Gildra fyrir birni verður að koma á óvart"