Er aðkoma Samtaka atvinnulífsins að kjarasamningum brot á samkeppnislögum? - Röng taktík launþegahreyfinga dregur úr launahækkunum

Undanfarin ár hafa nokkur áberandi samtök verið sektuð af Samkeppniseftirliti fyrir það sem er að mati stofnunarinnar ólöglegt samráð um verðhækkanir.  Ein af þessum samtökum voru Bændasamtökin eða einhver grein innan þeirra.  Glæpur þeirra var að stuðla að hækkun verð á landbúnaðarafurðum og hafa þannig bein áhrif á hækkun tekna bænda.  Ekki ætla ég að mæla þessu bót, langt því frá.

Ástæðan fyrir því að ég rifja þetta upp, er aðkoma Samtaka atvinnulífsins (SA) að kjarasamningum.  Mér sýnist sem  séu með samkeppnishindrandi tilburði með því að gefa út alls konar skilaboð til atvinnurekenda og einstakra starfsgreinasambanda innan sinna vébanda, að engir munu "fá aðrar launahækkanir en aðrir hópar semja um", eins og haft er eftir Vilmundi Jósefssyni.  Ég sé ekki muninn á því að samræmast um takmörkun á kauphækkunum og að samræmast um hækkun matarverðs.

Líklegast hafa samtök atvinnurekenda tryggt að undanþága er til staðar í samkeppnislögum sem heimilar hömlur á samkeppni af þessum toga.  Hefur ekki Verslunarráð stært sig af því að 90% allra tillagna þeirra um lagabreytingar hafi ratað inn í lög.  Því ættu félagar þeirra innan SA að hafa verið einhverjir eftirbátar?

Frelsi til samninga í orði en ekki borði

Nú segir vafalaust einhver, að það sé frjáls samkeppni á launamarkaði og atvinnurekendum sé frjálst að bjóða hærra kaup en kjarasamningar gera ráð fyrir.  Satt og rétt svo langt sem það nær.  Ég leyfi mér að fullyrða að nær öll laun í landinu taka á einn eða annan hátt mið af kjarasamningum.  Þau eru ýmist bein taxtalaun, eitthvert margfeldi af launataxta eða taka fasta krónutölu ofan á taxta.  Hækki launataxtar um 2,5% þá ratar sú prósentutala á einn eða annan hátt til allra sem hafa laun sín tengd við taxtana.  Annað sem ég þori að fullyrða, að ekki væri þörf fyrir launahækkanir, ef hér á landi ríkti algjört frelsi í launamálum.  Við værum ekki með stóra hópa í landinu á lágmarkslaunum sem að auki duga ekki fyrir framfærslu einstaklings.  Raunar væri ekki þörf fyrir jafn víðtækar kjaraviðræður ef hér á landi ríkti í raun og veru algjört frelsi í launamálum.  Nei, slíkt frelsi er ekki til staðar og það hindrar samkeppni að atvinnurekendur skuli fá að sammælast um þær hækkanir og kjör sem launþegum eru boðin.  Skiptir þá í mínum huga ekki máli hver viðsemjandinn er, þ.e. Samtök atvinnulífsins, launanefnd sveitarfélaganna eða ríkið.

Af hverju eiga öll fyrirtæki að bjóða sömu hækkun á laun óháð stöðu þeirra?  Af hverju eiga fyrirtæki sem eru svo heppin að standa vel, að láta hin sem standa illa ákvarða hvaða launahækkanir starfsmenn þeirra fá?  Hvers vegna eiga sveitarfélög í vanda að ráða því hve vel er gert við starfsmenn sveitarfélaga sem eru á grænni grein (ef slíkt sveitarfélag er þá til)?  Hvers vegna á opinber vinnustaður, þar sem vantar starfsmenn (vegna slakra launa eða lítt áhugaverðs starfsumhverfis), að vera felldur undir sömu launastefnu og launahækkanir og vinnustaður sem ekki skortir starfsfólk?  Ekkert af þessu stenst heilbrigða skynsemi, en launagreiðendur komast upp með þess framkomu, þar sem viðsemjendurnir leyfa þeim það eða geta ekkert við því gert.

Á hinn bóginn má segja að óeðlilegt sé að launþegahreyfingarnar fái að komast upp með samráð um kröfur.  Það á heldur ekki að vera leyfilegt út frá samkeppnissjónarmiðum.

Allir að verða jafnilla settir

Þessi einsleitni í velferðarsamfélaginu sem samflot í kjaraviðræðum hefur skapað er að verða til þess að allir verða smátt og smátt eins illa settir.  Leitað verður sátt á lægsta samnefnaranum sem færir öllum sömu fingurbjörgina, þ.e. nánast ekki neitt og oft minna en ekki neitt.  Jafnaðarmennskuhugsun ASÍ er að leiða til þess að félagsmenn bera í reynd sífellt minna úr bítum.  Í hvert sinn sem lægstu taxtar eru hækkaðir umfram taxtana fyrir ofan, þá færast lægstu taxta nær meðaltöxtum.  Eftir þrjár til fjórar umferðir er bilið á milli lægstu taxta og meðaltaxta orðið svo lítið, að nær allir launamenn eru komnir nánast á lægstu taxta og launagreiðendur sem greiddu einu sinni 30 - 40% hærri laun en lægstu taxtar voru, greiða núna laun sem eru 10 - 15% yfir lægstu töxtum.  Núna líður sem sagt nær öllum launamönnum að meðaltali jafnilla.  Jafnaðarmennskan hefur unnið.

Laun byggja á goggunarröð

Fyrir tæpum 15 árum sat ég ásamt tveimur öðrum í samninganefnd aðstoðarstjórnenda í framhaldsskólum.  Elna Katrín Jónsdóttir fór fyrir samninganefnd kennara þá og var ljóst frá upphafi að enn einu sinni átti að hunsa kaupkröfur okkar aðstoðarstjórnenda.  En þegar við vorum búinn að leggja málin á borðið fyrir Elnu Katrínu, þá gat hún ekki annað en samþykkt aðgerðaáætlun okkar.  Staðan á þeim tíma var sú, að hæsti taxti kennara var um kr. 168.000.  Skipti þá ekki máli hvort hann var aðstoðarstjórnandi eða bara svona sprenglærður.  Stefna KÍ var að hrófla ekki við þessu þaki en færa þá sem voru á lægri grunnlaunum (algeng á bilinu 110 - 135 þúsund) ofar.  Þetta hefði haft tvennt í för með sér, sem okkur fannst óæskilegt: 1) umbunin fyrir að taka að sér starf aðstoðarstjórnanda fór minnkandi og jafnvel hvarf alveg; 2) best menntuðu kennararnir (þar með þeir sem voru komnir í hæstu launaflokka) misstu hluta af umbun sinni fyrir að vera vel menntaðir.  Planið sem lagt var fyrir Elnu var einfalt.  Svipta þyrfti þakinu af launatöflunni og leyfa aðstoðarstjórnendum að vinna upp það sem tapast hafði í undanförnum samningum.  Rýmið milli aðstoðarstjórnenda og kennara stækkaði tímabundið, en um leið væri rudd leiðin fyrir launahækkun kennara í framhaldsskólum í komandi samningum og það sem meira var grunnskólakennarar gætu fylgt í kjölfarið og síðan leikskólakennarar.

Taktík sem ekki gengur upp

Staðreyndin er sú að launakerfi er byggt á goggunarröð.  Innan þess hluta skólakerfisins sem lítur samningum við ríki og sveitarfélög, þá er goggunarröðin sú að rektor Háskóla Íslands er best launaður.  Út frá rektor HÍ myndast þrjár raðir.  Fyrsta er aðrir rektorar, önnur er skólameistarar framhaldsskóla og sú þriðja kennarar og starfsmenn HÍ.  Efsti einstaklingur á hverjum lista raðast a.m.k. þrepi neðar en rektor HÍ og svo koll af kolli.  Nú efstur á lista skólameistara framhaldsskólanna kemur sá skólameistari sem er með stærsta skólann (þá voru það Iðnskólinn og FB) og síðan raðast aðrir skólameistarar þar fyrir neðan.  Aðstoðarstjórnendur í hverjum skóla raðast fyrir neðan skólameistara sinn, þannig að laun aðstoðarstjórnenda ráðast m.a. af stærð skólans.  Auk þess taka laun kennara í framhaldsskólum mið af launum skólameistara og síðan laun skólastjóra í grunnskólum.  Þetta goggunarraðarkerfi ásamt jafnaðarmennsku launastefnunni að sífellt þrengra bil verður á milli þeirra sem eru í efstu þrepum goggunarraðarinnar og þeirra sem eru í neðstu þrepum.  Munurinn á kaupmætti þeirra best launuðu og þeirra sem lökust hafa launin minnkar auk þess vegna skattastefnu stjórnvalda, sem halda að hafi maður 350 þús.kr. á mánuði, þá sé viðkomandi hátekjumaður. 

Mergur málsins er að þeir sem semja fyrir launþegahreyfinguna hafa látið viðsemjendur sína plata sig til víðtæks samráðs sem hefur dregið úr launakostnaði atvinnurekenda á undanförnum árum á þeim grunni að bæta þurfi kjör þeirra verst settu samanborið við þá sem eru fyrir ofan án þess að gæta að því að bæta kjör þeirra sem eru fyrir ofan nægilega mikið.  Ég skil vel að launþegahreyfingin vilji bæta kjör hinna lægst launuðu, en ef þakið er ekki hækkað nægilega um leið, þá verður fljótlega orðið ansi þröngt þar uppi.

Yfirborganir að hverfa - ríkið niðurgreiðir launakostnað

Stærsti munurinn á launakerfinu sem nú er ríkjandi og því sem var fyrir 20 árum eða svo, er að þá voru miklar og almennar yfirborganir á launataxta.  Ég tók t.d. laun á þeim tíma samkvæmt taxta VR með umtalsverðri yfirborgun.  Samkvæmt því sem ég hef heyrt, þá eru þessar yfirborganir nær alveg úr sögunni.  Fólk fær strípuð taxtalaun (sem er ekkert athugavert við) og því er mikilvægt að þau séu nægilega há til þess að fólk geti framfleytt sér og sínum á þeim launum.  Ríkið hefur með persónuafslætti vegna skatta og sjómannaafslætti í reynd greitt niður launakostnað atvinnulífsins.  Vissulega þyrfti skattprósentan ekki að vera eins há, ef enginn væri afslátturinn, en hér er samt um niðurgreiðslu á launum að ræða.  Sjómannaafslátturinn er ennþá skýrara dæmi um þessa niðurgreiðslu launakostnaðar.  Varla eru gerðir samningar án þess að launafólk taki þátt í því að greiða fyrir launahækkanir.  Hvað er inngrip ríkisins annað en það að launþegar eru að greiða fyrir eigin launahækkanir?

Réttlát leiðrétting skulda dregur úr þörf fyrir kauphækkunum

Kaldhæðnin er að rekja má ástæðuna fyrir mikilli þörf á launahækkunum til örfárra fyrirtækja innan Samtaka atvinnulífsins.  Þá er ég að vísa til hinna föllnu fjármálafyrirtækja.  Þessi fyrirtæki eiga jafnframt sök á því að launagreiðendur eiga ekki eins hægt um vik að hækka launin.  Lausnin virðist því vera að ráðast á rót vandans, þ.e. skuldabyrði fyrirtækja og heimila sem er afleiðing gjörða fjármálafyrirtækjanna í aðdraganda hrunsins. Staðreyndin er að það myndi koma nær öllum heimilum og fyrirtækjum landsins betur að leiðrétta skuldsetningu þeirra og stilla launahækkunum í hóf.  Meðan ekki er hróflað svo nokkru nemur við skuldsetningunni, þá er eina lausn heimilanna að laun hækki umtalsvert.

Fá ekki meiri hækkanir en aðrir

Ótrúleg játning varaformanns Sjálfstæðisflokksins: Óvanalegt að foringi í stjórnarandstöðu standi með því sem er rétt fyrir þjóðina

Ólöf Nordal, varaformaður Sjálfstæðisflokksins, varð heldur betur fótaskortur á tungunni í viðtali á Bylgjunni í morgun.  Heimir og Kolla voru að spyrja hana út í ólguna innan Sjálfstæðisflokksins með afstöðu Bjarna Benediktssonar, formanns flokksins, og átta annarra þingmanna gagnvart Icesave.  Viðbrögð hennar voru nokkurn veginn eftirfarandi:

Formaður flokksins stígur það skref, sem er mjög óvanalegt, tel ég, fyrir foringja í stjórnarandstöðu, að standa með því sem hann telur rétt fyrir þjóðina.

Hvorki Heimir né Kolla kveiktu á þessari ótrúlegu játningu Ólafar, að markmið stjórnarandstöðu Sjálfstæðisflokksins (a.m.k. miðað við hennar orð) sé ekki að gera það sem flokkurinn telur rétt fyrir þjóðina.   Það kom síðan fram í máli Ólafar að þingflokkurinn hafi verið lengi að komast að þessari niðurstöðu, þ.e. "að standa með því sem hann telur rétt fyrir þjóðina" og ekki voru allir sammála í þingflokknum um það.

Þetta kom hugsanlega eitthvað öfugt út úr varaformanninum,en hún sagði þetta.  Hún sagði það vera óvanalegt að foringi í stjórnarandstöðu tæki afstöðu til mála með hagsmuni þjóðarinnar í huga. Ólöf talar ekki fyrir hönd annarra stjórnarandstöðuflokka, fyrr eða síðar, og því ber ekki að yfirfæra orð hennar yfir á Hreyfinguna eða Framsókn.  Orð hennar voru samt mjög skýr og hún gerði enga tilraun til að leiðrétta þau:

Formaður flokksins stígur það skref, sem er mjög óvanalegt, tel ég, fyrir foringja í stjórnarandstöðu, að standa með því sem hann telur rétt fyrir þjóðina.

Hún segir síðar í viðtalinu, að Sjálfstæðisflokkurinn sé óvanur að vera í stjórnarandstöðu.  Reikna ég með því að sú staðreynd liti þessa afstöðu, þ.e. stjórnarandstöðuflokkurinn Sjálfstæðisflokkurinn heldur, að í því felist að vera í stjórnarandstöðu, að taka almennt þá afstöðu til mála að standa EKKI "með því sem hann telur rétt fyrir þjóðina".

Skýrir þetta, í mínum huga, margt í framgöngu flokksins, t.d. í málefnum heimilanna.  Hefur mér fundist flokkurinn mjög oft hafa lagt sig í líma við að strjúka þjóðinni öfugt og ýfa því sárin frekar en að finna lækningu.  Það sést líka í afstöðu flokksins til auðvaldsins (og þar með kvótahafa), þar sem ekki hefur mátt skerða á nokkurn hátt réttindi þessara aðila, en á sama tíma berst flokkurinn (mér liggur við að segja) fyrir því að heimilin beri eins skertan hlut frá borði eftir svik, lögbrot og pretti eigenda og stjórnenda fjármálafyrirtækjanna, sem svo virðist að séu ótrúlega margir flokksbundnir eða a.m.k. yfirlýstir Sjálfstæðismenn.  Það er mín upplifun, að Sjálfstæðisflokkurinn vilji að sem flestir hlutir fari í hund og kött í þjóðfélaginu, svo hann geti barið sér á brjósti fyrir næstu kosningar og bent á það sem úrskeiðis fór, þegar hann var ekki á vaktinni.  Kannski varð Ólöfu ekkert fótaskortur á tungunni. 

Kannski er það í raun og veru stefna Sjálfstæðisflokksins í stjórnarandstöðu að standa bara í undantekningartilfellum við það sem flokkurinn telur vera rétt fyrir þjóðina. 

Ég náði ekki að hlusta á viðtalið strax til enda, mér varð svo um ummæli hennar, en hún eiginlega bítur höfuðið af skömminni síðar í viðtalinu og dregur ennþá frekar línu undir það, að foringi í stjórnarandstöðu eigi fyrst og fremst að vinna gegn hagsmunum þjóðarinnar. Þá var hún spurð um það sem koma skal og sagðist hún hafa gott dæmi um það í þessari ákvörðun Bjarna Benediktssonar í síðustu viku og sagði:

Hvað gerði hann? Tók hann ákvörðun, eins og formaður hefði venjulega gert í stjórnarandstöðu? Nei, hann gerði það ekki.  Hann ákvað að standa með því sem hans flokkur hafði gert.

Svona heldur maður stundum að fólki hafi orðið fótaskortur á tungunni, en í ljós kemur að svo var alls ekki.  Hitt er annað mál, að Bjarni Benediktsson tók, samkvæmt orðum Ólafar, eingöngu þessa afstöðu til Icesave vegna þess að Geir H. Haarde hafi þessa afstöðu á sínum tíma.  Niðurstaðan er í mínum huga einföld:

Hafi Sjálfstæðisflokkurinn gert mistök í fortíðinni, þá ætlar núverandi forysta flokksins ekki að viðurkenna það heldur standa við mistökin.  Það er nefnilega betra að viðurkenna ekki að mistök hafi verið gerð, því þá halda kjósendur flokksins að hann sé óskeikull.  Sjálfstæðisflokkurinn er ekki flokkur sem ætlar að læra af reynslunni.

Annars er svo margt ótrúlega merkilegt í þessu viðtali, að ég skora á fólk að hlusta á það.  Má þar nefna stóriðju, nýtt viðhorf Sjálfstæðisflokksins til ráðherraábyrgðar (þ.e. Ögmundur eigi að segja af sér en ekki Geir, Þorgerður, Árni Matt, Björn og þeir aðrir sem sátu þegar allt hrundi yfir okkur), gagnrýni á afturhald í atvinnumálum frá flokki sem gerði ekkert til að verja störfin í kjölfar hrunsins og margt fleira.  Tengilinn á það má finna hér.

Ekki láta blekkjast. Grunnviðmið er án bíls og húsnæðis.

Ég bið fólk að láta ekki blekkjast. Grunnviðmiðið er í reynd hærri tala en skammtíma viðmiðið, þegar maður bera saman hvað er talið með í hvoru um sig. Inn í grunnviðmiðið vantar húsnæðiskostnað og eingöngu er reiknað með almenningssamgöngum. Á móti kemur að neysluvörur, þjónusta og tómstundir vega þyngra í grunnviðmiðinu en í skammtíma viðmiðinu.  Þegar maður tekur neysluvörur, þjónustu og tómstundir frá grunnviðmiði og samgöngu og húsnæði frá skammtímaviðmiði, þá fæst kr. 214.027 sem er nærri 13.000 kr. hærri tala en skammtíma viðmiðið er. 

Sé einstaklingur með framfærslukostnað upp á kr. 214.027, þá þurfa ráðstöfunartekjur að lágmarki að ná þeirri upphæð.  Næst hlýtur maður að spyrja hve háar þurfa tekjurnar að vera.  Svarið er:

kr. 288.288

miðað við núverandi skattprósentu og persónuafslátt, að greidd séu 4% í lífeyrissjóð og 1% í stéttarfélagsgjald.  Nú er spurningin hvernig verkalýðshreyfingin notar þessar upplýsingar.  Höfum í huga að hækki ríkisstjórnin persónuafslátt um t.d. 30.000 kr., þá duga kr. 240.000 til að eiga fyrir grunnneysluviðmiði einstaklings miðað við að hann lifi nákvæmlega eftir forskriftinni. 

Grunnviðmið 86.530 krónur