Ruglið í kringum endurútreikninga gengistryggðra lána - Kvörtun á leið til ESA

Endurútreikningar fyrrum gengistryggðra lána hafa verið nokkuð í sviðsljósinu á Bylgjunni þessa vikuna.  Heimir og Kolla í þættinum Í bítið hafa fengið til sín hvern gestinn á fætur öðrum til að ræða þessi mál.  Sjálfur hef ég nokkuð ritað um þetta efni, eins og lesendum hafa vafalaust tekið eftir. 

Nú er liðinn sá tími sem fjármálafyrirtækin fengu til að ganga frá endurútreikningunum.  Flest hafa sent útreikningana til viðskiptavina sinna, þó enn þá séu brögð á því að svo sé ekki.  Yfirleitt fylgir upplýsingunum skilaboð um að lántaki tilgreini hvaða leið hann velji, þ.a. verðtryggt eða óverðtryggt lán, jafnar afborganir eða jafnar greiðslur, o.s.frv.  Nokkur fjármálafyrirtæki tilkynna svo að verði ekki valið fyrir tiltekna dagsetningu, þá velji það sjálfkrafa þá leið sem gefur lægstan höfuðstól miðað við endurútreikninginn.

Ég hef verið spurður af mörgum hvað eigi að gera varðandi þessa endurútreikninga.  Fyrst vil ég nefna að fjármálafyrirtækin eiga að senda upplýsingar um útreikninga, þannig að lántakinn geti sannreynt aðferðir fyrirtækisins.  Tölur á blaði (eða í excel-skjali) með engum skýringum um hvernig einstakar tölur eru fengnar eru eins og sjálfval í Lottó.  Handahófsvaldar tölur sem hafa enga þýðingu fyrir þann sem fær þær í hendur nema þær leiði til þess að stóri vinningurinn falli viðkomandi í skaut.  Líklegast er þó að peningurinn renni til einhverra annarra.  Á vef Hagsmunasamtaka heimilanna er skapalón að bréfi sem hægt er að senda vilji menn hafna útreikningunum.  Ég hvet fólk til að nýta sér það.  Ég hvet fólk einnig til að bera við aðildarskorti nýju bankanna vegna þess tíma sem lánin voru í eigu gömlu bankanna.  Loks hvet ég fólk til að framkvæma sína eigin útreikninga, senda bankanum og bjóða upp á samning í samræmi við þá útreikninga.  

Rétt er að benda lántökum á, að nýr samningur kemst ekki á með einhliða tilkynningu fjármálafyrirtækis.  Meðan lántaki hefur ekki skrifað undir og undirskriftin vottuð af bærum aðilum, þá er ekki kominn á samningur.  Svo einfalt er það.  Dómar Hæstaréttar í málum 30/2011 og 31/2011 segja að fjármálafyrirtækið getur ekki haldið áfram að innheimta gengistryggðan höfuðstól, eins og gengislánadómarnir frá 16. júní 2010 (93/2010 og 152/2010) hafi ekki fallið.  Það eina sem fjármálafyrirtækið getur gert er að innheimta lánið eins og það hafi verið án gengisviðmiðunar frá upphafi og með samningsvöxtum.

Ég er í hópi fólks sem hefur undirbúið kvörtun til ESA vegna setningar laga 151/2010 og túlkana fjármálafyrirtækjanna og dómstóla á úrskurði Hæstaréttar í dómi 471/2010 um vexti áður gengistryggðs bílaláns.  Kvörtunin sjálf verður kynnt af Hagsmunasamtökum heimilanna og Samtökum lánþegar, þegar hún hefur verið send sem verður á allra næstum dögum.  Kvörtunin er upp á yfir 50 blaðsíður og fylgiskjöl bæta svo um 500 blaðsíðum við.  Að mínu mati hefur verið vandað vel til verksins, sem allt er unnið í sjálfboðavinnu.

Umsagnir um gengislánafrumvarpið

Margt er athugavert við lög 151/2010 sem samþykkt voru á Alþingi 22. desember sl.  Nægir bara að líta til fjölmargra óvenju harðorðra umsagna um frumvarpið (mál 206 á 139. löggjafarþingi), þegar það var til meðferðar í efnahags- og skattanefnd.  Því miður skorti verulegu á sjálfstæði Alþingis í því máli og lét nefndin greinilega undan vilja ráðherra og fjármálafyrirtækjanna í þeim efnum, en gaf lítið fyrir vel ígrunduð rök aðila sem vöruðu við því að í frumvarpinu fælist hugsanlegt brot á stjórnarskrárvörðum eignarrétti skuldara. Vil ég m.a vekja athygli á umsögn frá LOGOS lögmannsþjónustu, en fyrirtækið er í hópi kröfuhafa til ráðgjafar.  Í umsögninni segir: 

Hins vegar er frumvarpið ekki nægilega skýrt um lögmæti gengistryggðra lánssamninga lögaðila í kjölfar dóma Hæstaréttar, um hvort ákvæði 1. gr. frumvarpsins gildi afturvirkt, um hvernig verði greint milli einstaklinga og lögaðila, og um hver séu mörk milli stöðu einstaklinga og lögaðila vegna samfærilegra lánssamninga, t.d. svokallaðra bílalána.  Samkvæmt greinargerð með frumvarpinu er það sett fram til að draga úr óvissu og þörf á miklum fjölda dómsmála.  Verði frumvarpið að lögum er ólíklegt að það verði til að setja niður deilur.  Nær öruggt megi telja að það muni leiða til fjölda dómsmála milli fjármálastofnana og skuldara til að fá skorið úr óvissu, sem fyrirsjáanlegt er að muni taka langan tíma.  Slík dómsmál verði kostnaðar- og orkufrek fyrir alla aðila svo og stofnanir samfélagsins sem þurfi að skýra réttarástandið með fullnægjandi hætti.  Þó réttur löggjafans sé fyrir hendi til að bregðast við réttaróvissu, auk þess að koma á og viðhalda efnahagslegum stöðugleika, verður það best gert með víðtækari sátt allra aðila, þ.á m. þeirra sem eiga fjárhagslegra hagsmuna að gæta í nýju bönkunum, og þa´bæði með hagsmuni einstaklinga og lögaðila að leiðarljósi.

(Feitletranir eru mínar)

LOGOS varar sem sagt við því að frumvarpið leiði til sátta og hefur áhyggjur af afturvirkni.  Þá hvetur fyrirtækið til þess að leitað verði víðtækari sáttar allra aðila.  Ekki var nú hlustað mikið á þessi varnaðarorð, sem er furðulegt í ljósi þess að þetta er umsögn frá ráðgjöfum kröfuhafa gömlu bankanna.

Ása Ólafsdóttir, lektor við lagadeild Háskóla Íslands með samningsrétt sem sérsvið og aðstoðarmaður Rögnu Árnadóttur meðan hún var dómsmálaráðherra, segir m.a. í sinni umsögn:

..Nú er komið að uppgjöri gengislánasamninga.  Þar er því uppi spurning um hver eigi að bera halla af því við uppgjörið, að neytendum var boðið upp á lánasamninga þar sem í voru ákvæði um ógilda verðtryggingu.  Þar sem gerð er rík krafa til fjármálafyrirtækja um sérfræðiþekkingu og um vandvirkni í viðskiptum við lántakendur, auk þess sem neytendur voru í góðri trú um að þeir hefðu greitt réttilega af lánum sínum, taldi ég að komast mætti að þeirri niðurstöðu að fjármálafyrirtæki ættu hér að standa við og efna þær tilkynningar sem þau hefðu gefið út við framkvæmd lánasamninganna, allt fram til þess að gengistryggingin var dæmd ólögmæt.

Við uppgjör lánasamninga milli neytenda og lánveitenda, þ.e.a.s. ef neytandi hefði greitt af lánum sínum samkvæmt ákvæðum upphaflegs lánasamnings, mætti því a.m.k. ekki líta svo á að neytendur hefðu vangreitt hluta afborgana...

PricewaterhouseCoopers Legal (PwC) sendi líka inn umsögn og er hún ákaflega áhugaverð, svo ekki verði meira sagt.  Þar sem fjallað er almennt um frumvarpið segir m.a:

Hins vegar telur PwC Legal að gallar frumvarpsins séu mun fleiri en kostir þess.  Það er mat okkar að frumvarpið geti að miklu leyti brotið gegn ákvæðum stjórnarskrár, þá aðallega reglum um eignarrétt neytenda og fyrirtækja.  Þá er einnig líklegt að meginefni frumvarpsins feli í sér íþyngjandi afturvirka lagasetningu.  Telur PcW Legal að neytendur hafi ríkari neytendavernd með stoð í gildandi löggjöf en með nýja frumvarpinu..

(Feitletranir eru mínar.)

Í athugasemdum við einstakar greinar frumvarpsins verður gagnrýnin enn þá harðar.  Hér er hluti umsagnar um 2. gr. frumvarpsins (breytingu á 1. mgr. 18. gr. vxtl., þ.e. að samningur skuli bera seðlabankavexti):

PwC Legal telur ákvæðið samræmist ekki neytendasjónarmiðum sem fram koma m.a. í 1. mgr. 36. gr. b. laga nr. 7/1936 um samningsgerð, umboð og ógilda löggerninga og í 2. og 3. mgr. 36. gr. c. sömu laga.  Ákvæðið getur verið mjög íþyngjandi fyrir neytendur.

Í athugasemd við 2. gr. (breyting á 5. mgr. 18. gr. vaxtalaga, um að "vangreiðsla" bætist á höfuðstól) segir m.a.:

..Er það álit umsagnaraðila að þessir útreikningar brjóti í bága við gildandi meginreglu kröfuréttar.  Sú meginregla gildir í kröfurétti að skuldari á ekki að greiða vexti eða aðrar vanskilagreiðslur af kröfu ef honum er ekki um að kenna að rétt greiðsla fór ekki fram.  Þessi meginregla er meðal annars lögfest í 7. gr. vxtl. hvað varðar dráttarvexti...

..Það er skoðun PwC Legal að löggjafinn ætti að kveða skýrt á um þá meginreglu i ákvæðinu að ekki skuli reiknast nokkurs konar vextir á van- og ofgreiðslur í þessum tilvikum heldur miða við það þegar [...] að uppgjör fór fram á samningi eða að annar aðili samningssambandsins, lántaki eða lánveitandi, sannarlega krafði gagnaðila sinn að samningnum um rétta greiðslu.

Í athugasemdum við 2. gr. (breyting á ákvæði 6. mgr. 18. gr. vaxtalaga) hnýtir PwC Legal í höfunda frumvarpsins:

..PwC Legal bendir á að orðalagið "ávinningur" sé mjög óheppilegt en umræddur ávinningur sem talað er um eru fjárhæðir sem fjármálafyrirtækin höfðu af skuldara með ólögmætum hætti.

Og loks vil ég vitna í athugasemdir við 2. gr. (breytingar á ákvæði 8., 9. og 10. mgr. 18. gr. vaxtalaga, um aðila- eða skuldaraskipti):

..Þessi regla getur verið mjög íþyngjandi og telur PwC Legal að reglan sé mjög líklega brot á 72. gr. stjórnarskrárinnar og reglum um bann við afturvirkni sem meðal annars eiga sér stoð í eignarréttarákvæði mannréttindasáttmála Evrópu..

Umræða undanfarinna daga og vikna eru nánast endurómun af umsögn þessara tveggja aðila, en það er fleira sem ég vil benda á.

Fyrst vil ég byrja á 8. - 10. mgr. sem vísað er til hér beint fyrir ofan um aðila- eða skuldaraskipti.  Þessi grein fór sýnist mér óbreytt inn í lögin.  Í henni er hvergi minnst á aðilaskipti á kröfuhafahliðinni, en í mörgum tilfellum hafa þau átt sér stað, þ.e. lán var gefið út af Kaupþingi, fluttist til Seðlabankans, var keypt af skilanefnd/slitastjórn og fært inn í Arion banka; lán var gefið út af Glitni og fært yfir í Íslandsbanka; lán var gefið út af Landsbanka Íslands og flutt yfir í NBI hf.; og lán var gefið út af BYR og flutt yfir í Byr sparisjóð.  Þar sem ekki minnst á hvað gerist við þessi aðilaskipti, þá hljóta ákvæði laga nr. 50/2000 um lausafjárkaup eiga þar við, en í 81. gr. laganna segir:

Kaup á kröfu sem ber vexti ná til áfallinna vaxta sem ekki eru gjaldfallnir á umsömdum afhendingartíma. Greiða skal jafnvirði vaxtanna sem viðbót við kaupverðið, enda hafi krafan ekki verið seld sem óvís krafa.

Samkvæmt þessu þarf nýr eigandi kröfu að greiða fyrir áfallna en ógreidda vexti, þ.e. vexti sem fallið hafa á kröfu frá síðasta gjalddaga eða rekja má til vanskil sem þá er vitað um, við uppgjör.  Aðra vexti á hann ekki á skuldara nema vegna síðari gjalddaga.

Þessar þrjár umsagnir, sem eru frá þremur mjög ólíkum aðilum, eru nokkuð samhljóða um margt.  Efnahags- og skattanefnd kaus að hunsa þær alveg vegna þess að hún var að fylgja fyrirmælum frá ráðherra.  (Fyrirmælin komu kannski ekki beinum orðum, en formenn nefnda hafa sínar leiðir til að sækja línuna.)

Eina umsögn vil ég nefna til viðbótar.  Ekki vegna þess að hún sé svo gagnrýnin á frumvarpið.  Nei, hún talar eiginleg mest lítið um það.  Um er að ræða umsögn Viðskiptaráðs Íslands, en í því taka samtöku á hlið atvinnurekenda í fyrsta sinn, svo ég viti til, undir þann málflutning Hagsmunasamtaka heimilanna síðustu rúmlega tvö ár og það sem ég hef ítrekað fjallað um hér, að forsend hagvaxtar er að lausn fáist á skuldavanda heimilanna.  Eða eins og segir:

Skuldaúrlausn heimila er ein forsenda þess að efla eftirspurn í hagkerfinu og styðja við fyrirtæki landsins enda eru hagsmunir heimila samtvinnaðir hagsmunum atvinnulífs með  margvíslegum hætti.  Atvinnulífið er nauðsynleg forsenda atvinnusköpunar og aukinna lífskjara og heimilin eru undirstaða þeirrar verðmætasköpunar sem gerir fyrirtækjunum kleift að halda uppi hagvexti.  Eftir því sem lífskjör heimila batna og tekjur fyrirtækja aukast, þeim mun betur gengur að standa undir sameiginlegri þjónustu og velferðarkerfi sem Íslendingar sækjast eftir.

Heimilli og fyrirtæki eru í sameiningu uppspretta þeirrar eftirspurnar sem er lífæð hagkerfisins.  Skuldavandi eftirspurnar dregur þrótt úr hagkerfinu og veikir þann efnahagslega bata sem er nauðsynlegur nú og á næstu  misserum.  Hagvöxtur er allra hagur og markvissum skrefum stjórnvalda og fjármálakerfisins sem miða að því að draga úr óvissu sem enn er til staðar um meðferð skulda heimila og fyrirtækja má leysa mörg af þeim afleiddu vandamálum sem nú er glímt við.  Ekki er nægilegt að taka einungis á skuldavanda fyrirtækja eða heimila.  Taka verður á vanda beggja stoða eftirspurnarinnar.

Aðildarskortur nýju fyrirtækjanna

Arion banki bar fyrir til aðildarskorti í máli Sjómannafélags Íslands gegn bankanum (sjá mál Héraðsdóms Reykjavíkur nr. E-5215/2010).  Héraðsdómur tók undir þann málflutning.  Ég tel að þetta gildi í báðar áttir og því sé nýi bankinn aðeins aðili að vaxtakröfum vegna þess tíma sem lánið var í eigu bankans.  Vilji gamli bankinn heimta af mér vexti vegna tímans sem hann var starfræktur, þá er honum velkomið að setja fram kröfu um slíkt.  Ég vil aftur benda honum á, að samkvæmt bókum bankans og kvittunum sem hann hefur sent mér, þá stóð ég skil við hann á öllum gjalddagagreiðslum í samræmi við heimsendar tilkynningar, þó vissulega hafi það komið fyrir að ekki væri greitt nákvæmlega á eindaga.

Óskiljanleg krafa um afturvirkni

Mér er ómögulegt að skilja þá túlkun fjármálafyrirtækjanna á dómum Hæstaréttar, að hægt sé að senda mér rukkun vegna gjalddagagreiðslu sem ég framkvæmdi í júní 2004.  Ég gerði ekki ágreining um þá greiðslu og bankinn sendi mér kvittun fyrir henni.  Sama gildir um greiðsluna sem framkvæmd var í september 2008 og allar þar á milli.  Í tilfelli þess láns, sem ég vitna til, þá eru upphæðirnar ekki ýkja háar, en munurinn á útreikningum mínum og bankans telst þó í hundrað þúsund köllum.  Varðandi annað lán, þá erum við að tala um nokkrar milljónir.  Samkvæmt umsögn Ásu Ólafsdóttur, sem er vel að merkja sérfræðingur í samningarétti, þá deilum við túlkun á þessu atriði.

Kvörtun til ESA

Kvörtunin til ESA verður ekki stöðvuð úr þessu.  Þar mun hún vonandi fá sína umfjöllun og bráðabirgðaálit stofnunarinnar mun líklegast liggja fyrir innan tveggja til þriggja mánaða.  Gæti þó dregist.  Alltaf eru einhverjar líkur á að ESA hafni því að taka hana til meðferðar, en samkvæmt samtali mínu við starfsmann ESA bæði sl. sumar og á haustmánuðum, þá tel ég ekki miklar líkur á því.  Af hverju hefur kvörtunin ekki farið fyrr spyrja einhverjir.  Ástæðan er einfaldlega sú að það var alltaf eitthvað í gangi sem gat gert kvörtunina óþarfa.  Fyrst var það biðin eftir dómi Hæstaréttar, þá boðaði ráðherra frumvarp, endurútreikningar bílalána voru að koma, gerð var krafa um að leitað yrði álits EFTA-dómstólsins í nokkrum málum, frumvarpið var lagt fram og gert að lögum, beðið var ákvörðunar Hæstaréttar um að leita til EFTA-dómstólsins og loks var beðið útreikninga fjármálafyrirtækjanna.  Þegar ljóst var að hvergi var virtur réttur neytenda, þá fór í gang vinna við kvörtunina og verður hún, eins og áður segir, kynnt af fulltrúum Hagsmunasamtaka heimilanna og Samtaka lánþega á næstu dögum.

Áminningarbréf ESA - Leggjum hausinn í bleyti til að finna rök okkur til varnar

Ég hef fengið sterk viðbrögð við færslunni minni Um hvað snýst áminningarbréf ESA og hver er vörn/sekt stjórnvalda? og sitt sýnist hverjum.  Mig langar að búa hér til vettvang, þar sem fólk sem hefur kafað dýpra ofan í þetta efni eða bara hefur góðar hugmyndir um hvernig verjast má spurningum ESA, getur komið með málefnaleg rök.  Hér fyrir neðan hef ég stillt upp hinum fjórum megin atriðum í bréfi ESA og síðan helstu rökum sem komið hafa fram (og ég hef vitneskju um) sem vörn fyrir málstað Íslands.  Eftir því sem rökunum fjölgar í athugasemdum mun ég færa þau á réttan stað í færslunni.  Þannig mun, smátt og smátt, byggjast upp vonandi góður grunnur af röksemdum.  Hvort lögfræðingarnir, sem Jóhanna og Steingrímur ætla að setja í að semja svarið, vilja eða geta notað afraksturinn verður síðan bara að koma í ljós.

Fyrst er hér tengill að áminningarbréf ESA, svo þeir sem vilja geti skoðað það í heild.  Mikilvægt er að þeir sem vilja leggja fram efni vegna "varnarinnar" gæti að því að tekið sé á réttum álitaefnum og treysti því ekki alfarið á mína túlkun.

Álitaefni 1:   4.1 Obligation of result under Article 7 of Directive 94/19/EC

Rök ESA

ESA tilgreinir að tilskipun 94/19/EC leggi eftirfarandi skyldur (obligations of result) á EFTA ríki:

- to ensure that a deposit guarantee scheme is set up that is capable of guaranteeing the deposits of depositors up to the amount laid down in Article 7(1) of the Directive, and

- to ensure that duly verified claims by depositors of unavailable deposits are paid within the deadline laid down in Article 10 of the Directive.

Sem sagt stjórnvöld eiga tryggja tilvist innstæðutryggingakerfis sem er fært um að tryggja innstæður innstæðueigenda upp að því marki sem tilgreint er í grein 7 (1) í tilskipuninni og sjá til þess að viðurkenndar kröfur innstæðueigenda sem eiga óaðgengilegar innstæður fái þær greiddar út innan þeirra tímamarka sem getið er í grein 10.

Er það mat ESA að þessar skyldur hafi ekki verið uppfylltar af Tryggingasjóði innstæðueigenda og fjárfesta (TIF) og raunar ekki verið gerð tilraun til þess heldur eða eins og segir í bréfi ESA:

Therefore, as neither the Fund nor the Government have ensured payment to those depositors in the Netherlands and the United Kingdom whose deposits became unavailable within the meaning of Directive, Iceland has failed to comply with its obligation under Article 7. The argument that the obligation in Article 7 is only imposed on the deposit guarantee schemes is addressed below.

Í framhaldi af þessu skoðar ESA 24. mgr. aðfararorða tilskipunarinnar þar sem segir (á íslensku):

Tilskipun þessi getur ekki gert aðildarríkin eða lögbær yfirvöld þeirra ábyrg gagnvart innstæðueigendum ef þau hafa séð til þess að koma á einu eða fleiri kerfum viðurkenndum af stjórnvöldum sem ábyrgjast innlán eða lánastofnanirnar sjálfar og tryggja að innstæðueigendur fái bætur og tryggingu í samræmi við skilmálana í þessari tilskipun.

og vitnar til úrskurðar Evrópudómstólsins í máli C-222/02 Paul and others því til staðfestingar.  En ESA heldur áfram:

As a matter of fact, neither the Fund nor the Icelandic state ensured that the depositors in the Netherlands and the United Kingdom whose deposits were unavailable received any compensation from the Fund.

Eftir frekari röksemdarfærslu kemst ESA síðan að eftirfarandi niðurstöðu:

Even if that were not the case that the Fund is part of the Icelandic State and is considered to be an independent entity, the State remains under the obligation to ensure full compliance with the Directive and proper compensation of depositors under its terms.

Rök til varnar

Í fyrsta lagi viðurkennir ESA, að samningaviðræður hafi átt sér stað milli TIF og íslenskra stjórnvalda annars vegar og breska Financial Services Compesation Scheme (FSCS), breskar stjórnvalda, hollenska seðlabankans (DNB) og hollenskra stjórnvalda hins vegar.  Þeim viðræðum hafi  lokið með samkomulagi um fyrirkomulag endurgreiðslu TIF til FSCS og DNB.  Færa má góð og gild rök fyrir því að með fyrsta Icesave samningi þjóðanna hafi TIF uppfyllt kröfur 7. greinar (1) og 10. greinar um útgreiðslu til innstæðueigenda.  Bæði FSCS og DNB höfðu gripið til þess ráðs að greiða innstæðueigendum út áður en frestur samkvæmt 10. grein tilskipunar 94/19/EC rann út.  TIF fékk því ekki tækifæri til að inna greiðslurnar af hendi, gjörsamlega óháð því hvort það sjóðurinn hefði fjárhagslega getu til þess eða ekki.  Eða eins og ég segi í annarri færslu:

TIF fékk frest til útgreiðslu í samræmi við lög og tilskipunina.  Sá frestur var framlengdur tvisvar.  Áður en til þess kom að hann rynni út, voru FSCS og DNB búin að greiða út til innstæðueigenda.  Það getur því ekki staðist að TIF hafi átt að greiða til innstæðueigenda sem áður höfðu fengið greitt frá sjóðum í sínum löndum.   Með Icesave I samningnum var samið um að FSCS og DNB veittu TIF lán til greiðslu á sínum hluta.  Tæknilega séð hafði TIF því uppfyllt skyldur sínar áður en lokafresturinn til að gera það rann út.  Sá samningur var samþykktur á Alþingi með fyrirvörum, sem síðar kom í ljós að Bretar og Hollendingar vildu ekki fallast á.  Nýr samningur komst á og var hann í grunninn byggður á sömu hugsun, þ.e. FSCS og DNB lánuðu TIF fyrir greiðslunni.  Aftur var því engin ástæða fyrir TIF að ætla að ekki hafi verið staðið við ákvæði tilskipunar 94/19/EC.

Í öðru lagi höfðu bresk stjórnvöld fryst eigur þrotabús Landsbanka Íslands, þannig að bankinn hafði ekki færi á að greiða innstæðueigendum (eða TIF) á sama hátt og Kaupþing og Glitnir gerðu gagnvart innstæðueigendum á KaupthingEgde og Save&Save. 

 

Álitaefni 2:  4.2  Directive 94/ 19/EC and exceptional circumstances

Rök ESA

ESA byrjar á því að vísa í bréf íslenskra stjórnvalda frá 23. mars 2010, þar sem þau benda á að könnun framkvæmdarstjórnar ESB hafði leitt í ljós, að í engu landi hefðu tryggingasjóðir getu til að standa undir nema í mesta lagi hruni miðlungsstórs fjármálafyrirtækis.  Sjóðunum sé því ekki ætlað að standa undir því að innstæður séu ekki aðgengilegar vegna meiriháttar eða alsherjar bankakreppu.  Þessu er ESA ósammála og vísar til dóms Evrópudómstólsins frá 1990 (mál C-19/90 og C-20/90).  Þar hafi dómstóllinn komist það þeirri niðurstöðu að óvanalegar aðstæður leystu ríki ekki undan því að uppfylla ákvæði tilskipana.  ESA rökstyður svar sitt jafnframt með því að íslensk stjórnvöld hafi framlengt frest TIF í samræmi við tilskipunina og þar með í reynd viðurkennt að ákvæði hennar ættu ennþá við.  Þá bendir ESA á að aldrei hafi verið gefin út almenn yfirlýsing um að innstæður yrðu ekki aðgengilegar á Íslandi.  Aðgerðir stjórnvalda (m.a. neyðarlögin) komu í veg fyrir að slíkt ástand skapaðist.  Eða eins og segir í bréfi ESA:

Consequently, "exceptional circumstances" do not release the Icelandic Government from its responsibilities under Directive 94/19/EC and in particular from its obligation to ensure payments are made to depositors under Article 7(1) of that Directive. Moreover, the Authority notes that the Court of Justice has rejected that Member States may plead financial difficulties to justify non-compliance with the obligation laid down in Community directives.

Rök til varnar

Hugsanlega þarf ekki að bera fyrir sig "exceptional circumstances", ef ESA fellst á rökstuðning vegna annarra álitamála.  Fallist ESA á að TIF hafi uppfyllt skyldur sínar, samanber rök við fyrsta álitamál, þá hefur þetta atriði enga þýðingu.

Álitamál 3:   4.3 Directive 94/19/EC and the issue of payment up to the amount available in the fund

Rök ESA

ESA byrjar á því að greina frá þeim skilningi íslenskra stjórnvalda að með setningu laga nr. 98/1999 hafi það uppfyllt kröfur tilskipunarinnar og beri því ekki frekari skyldur.  ESA nefnir síðan aftur að "exceptional circumstances" lyfti ekki greiðsluskyldu og segir síðan að samanburður við önnur lönd skipti ekki máli.  Síðan bendir ESA á:

Moreover, during the financial crisis that struck in the autumn of 2008, the other Member States took measuresto avoid deposits becoming unavailable. Thus, the depositors with the Icesave branches in the Netherlands and the United Kingdom are the only ones who have not received even the minimum compensation from the deposit guarantee scheme responsible under the Directive. 

The Court of Justice has held consistently that a directive by its nature imposes an obligation on the States to achieve the result envisaged by it and all the authorities of the Member States must take all the appropriate measures, whether general or particular, to ensure fulfilment of that obligation. Consequently, if the Deposit Guarantee Fund established under the Directive fails to achieve the result prescribed, the State authorities have the obligation to ensure that the result prescribed is attained. The authorities are free to determine how that result is attained. Nevertheless, it is incumbent on the Icelandic authorities to ensure that payments are made to depositors up to the minimum amount guaranteed by Article 7(1) of the Directive.

Síðar segir ESA:

On the contrary, Annex II item (c) makes clear that the home State and the host State must "cooperate fully with each other to ensure that depositors receive compensation promptly and in the correct amounts"

Loks segir ESA:

Finally, it should be noted that according to the information provided to the Authority the Icelandic deposit guarantee scheme has not made any refunds at all within the prescribeddeadline, even for part of the deposits in issue according to the means available to the Fund.

Rök til varnar

Í mörgu gilda sömu rök við þessu atriði og álitaefni 1, þ.e. að FSCS og DNB greiddu út innstæður innstæðueigenda áður en frestur TIF til þess rann út.  Einnig var kominn á samningur milli aðila um að FSCS og DNB lánuðu TIF fyrir hluta sjóðsins í útgreiðslunni.  Varla getur ESA ætlast til þess að TIF greiddi innstæðueigendum út peninga sem FSCS og DNB höfðu þegar greitt út.

Ekki verður betur séð en að íslensk stjórnvöld hafi einmitt viðurkennt greiðsluskyldu TIF með þeim þremur Icesave samningum sem gerðir hafa verið. Í staðinn fyrir að reiða fram peninga, þá var gerður lánssamningur vegna greiðslunnar sem FSCS og DNB reiddu fram.  Það sem meira er, að afgreidd voru lög nr. 96/2009 frá Alþingi, þar sem fyrirkomulag greiðslunnar var samþykkt.  Bretar og Hollendingar völdu sjálfir að hafna fyrirvörum Alþingis og komu þannig í veg fyrir að samningurinn tæki gildi.  Vart er hægt að álasa stjórnvöldum hér á landi fyrir það.  Mergur málsins er að settu marki var náð með Icesave samningnum frá því í júní 2009.  Ekki var á nokkurn hátt reynt að víkja sér undan greiðsluskyldu TIF gagnvart erlendum útibúum íslensku bankanna, þó ESA ýji að öðru.

Álitaefni 4:  4.4 Non-discrimination

Rök ESA

ESA byrjar að segja frá aðgreiningu innlendra og erlendra innstæðureikninga og:

As a result of the domestic deposits being moved over to the new banks, domestic depositors were covered in full, above and beyond what is required by Article 7(1) of Directive 94/19/EC, whereas the foreign depositors did not even enjoy that minimum guarantee.

The Court of Justice recalled recently in Sturgeon that "[...]all Community acts must be interpreted in accordance with primary law as a whole, including the principle of equal treatment, which requires that comparable situations must not be treated dffirently [...J." Directive 94/19/EC would therefore only allow the Icelandic Government to treat depositors with domestic branches differently from depositors at branches in other EEA States if they were regarded as not being in a comparable position.

Fleiri rök fylgja, en niðurstaðan er afdráttarlaus:

It follows from the above, that even if the provisions of Directive 94/19/EC were interpreted, contrary to the reasoning set out above, as not imposing obligations of result, by treating deposits located in Icelandic branches differently from deposits located in other EEA States, Iceland is in breach of Article 4(1) and 7(1) of the Directive and/or Article 4 EEA.

Accordingly, Iceland has failed to fulfil its obligations arising under Articles 3(1), 4(1), 7(1) and 10(1) of Directive 94/19/EC and/or Article 4 of the EEA Agreement by failing to insure payment of compensation of 20.000 EUR to depositors on the so-called Icesaveaccounts of Landsbankinn within the time limits laid down in the Directive.

Rök til varnar

Helstu rök ESA eru bann við mismunun.  Því er rétt að spyrja að skoða hvernig 4. gr. EES samningsins hljóðar:

Hvers konar mismunun á grundvelli ríkisfangs er bönnuð á gildissviði samnings þessa nema annað leiða af einstökum ákvæðum hans.

Nú er alveg óumdeild að íslensk stjórnvöld mismunuðu innistæðu eigendum eftir staðsetningu reikninganna en ekki verður séð að mismunun hafi verið eftir ríkisfangi. Erlendir ríkisborgarar sem áttu innistæður í innlendum útibúum bankanna voru jafn tryggðir með sínar innistæður og íslenskir innistæðueigendur.  Og á sama hátt komu íslenskir innistæðueigendur að Icesave reikningum í Bretlandi og Hollandi að jafn lokuðum dyrum og þarlendir innistæðueigendur að Icesave reikningum. Ekki var því um neina mismunun á grundvelli ríkisfangs.

Þá er næst að skoða tilvitnun ESA í mál C-402/07 og C-432/07 (Sturgeon and others). Sé tilvituð setning skoðuð til enda, þá kemur í ljós að ESA sleppir feitasta bitanum, því í heild er umræddur texti svona:

In that regard, all Community acts must be interpreted in accordance with primary law as a whole, including the princieble of equal treatment, which requires that comparable situations must not be treated differently and different situations must not be treated in the same way unless such treatment is objectively justified (Case C-210/03 Swedish Match [2004] ECR I-11893, paragraph 70, and Case C-344/04 IATA and ELFAA [2006] ECR I-403, paragraph 95).

Þannig að Evrópudómstóllinn leyfir að sambærilegar aðstæður séu meðhöndlaðar á mismunandi hátt og ólíkar á sama hátt enda verði slík meðferð studd hlutlægum rökum.

Auðvelt er að koma með slík hlutlæg rök:

1. Hér varð kerfishrun og 90% allra innstæðna hefðu orðið óaðgengilegar, ef bíða hefði átt eftir því að skilanefndir/slitastjórnir bankanna væru búnar að innkalla kröfur og úrskurða um þær, þá hefði þjóðfélagið einfaldlega stöðvast.  Fyrirtæki hefðu ekki getað greitt út laun, innflutningur hefði stöðvast, sama á við afborganir lána og allar framkvæmdir.
2. Með aðskilnaði bankanna í nýja og gamla var leitast við að skilja nægilegar eignir eftir báðum megin svo hægt væri að greiða út til innstæðueigenda.  Bresk stjórnvöld komu með frystingu eigna Landsbankans (og um tíma íslenska ríkisins og Seðlabanka Íslands) sjálf í veg fyrir að bankinn gæti ráðstafað þeim fjármunum til innstæðueigenda.  Varla er hægt að ætlast til þess að innstæðueigendur á Íslandi bíði eftir því að breskum stjórnvöldum þóknist að aflétta frystingunni.
3. Bresk og hollensk stjórnvöld komu í veg fyrir í fleiri mánuði að Alþjóðagjaldeyrissjóðurinn greiddi fyrsta hluta láns sjóðsins til Íslands.
4. Mikill munur var á Landsbankanum á Íslandi og útibúi hans í London.  Fyrir utan að vera í London, þá má ekki gleyma því að Icesave-reikningarnir nutu svo kallaðrar uppbótartryggingar hjá bæði FSCS og DNB.  Í Bretalandi voru þeir því tryggðir af FSCS upp að 50.000 GBP á innstæður umfram 16.700 GBP lágmarkstrygginguna og í Hollandi af DNB upp að 100.000 EUR á innstæður umfram 20.887 EUR lágmarkstrygginguna.

Svo má benda á að í 3. mgr. 28. gr. EES samningsins og í 33. gr. er opnað á ákveðna mismunun ef hún grundvallast á sjónarmiðum um allsherjarreglu, almannaöryggi eða almannaheilbrigði.

Reimar Pétursson birtir eftirfarandi málsástæður (að hluta sömu og að ofan) í grein sinni Ástæðulaust að óttast umfjöllun dómstóla um ólögmæta mismunun:

1. Almenna reglan í 4. gr. EES-samningsins á aðeins við um mismunun »á gildissviði« EES-samningsins. Nú háttar svo til að EES-samningurinn fjallar ekkert um almenna stjórn efnahagsmála. Þar hefur hvert ríki samningsins óhindrað forræði. Aðgerðir ríkisins í október 2008 falla undir þetta en þeim var með almennum hætti ætlað að afstýra hruni í íslenskum efnahagsmálum. Það má því ætla að aðgerðirnar falli utan gildissviðs 4. gr. EES-samningsins, a.m.k. þegar reglu EES-samningsins um lágmarkstrygginguna sem nemur 20.887 evrum sleppir.

2. Þá verður að hafa í huga að 4. gr. EES-samningsins á því aðeins við að tilvik sem eru borin saman séu sambærileg. En stendur innistæðueigandi í Bretlandi eða Hollandi í sömu sporum og innistæðueigandi í útibúi á Íslandi? Fátt bendir til þess að svo sé. Innistæðueigendur í Bretlandi og Hollandi stóðu utan íslenskrar greiðslumiðlunar og innistæður þeirra höfðu því engin áhrif á fjármálastöðugleika á Íslandi. Þá voru innistæður þeirra í erlendri mynt, en að langstærstum hluta voru innistæður í íslenskum útibúum í krónum. Það er því margt sem bendir til að þessir innistæðueigendur hafi ekki verið í sambærilegri stöðu og því geti aldrei verið ólögmætt að gera greinarmun á þeim.

3. Jafnframt skiptir máli í þessu tilviki að útlendingar sem áttu innistæður í íslenskum bankaútibúum fengu nákvæmlega sömu meðhöndlun og íslenskir innistæðueigendur. Vegna þessa er hugsanleg mismunun aldrei meira en svonefnd óbein mismunun. Slík mismunun er lögmæt ef hún styðst við lögmæt sjónarmið og unnt er að telja upp fjölda sjónarmiða sem geta réttlætt aðgerðir ríkisins. Til að mynda varð að tryggja að unnt væri að greiða laun, nota greiðslukort til að kaupa lyf, eldsneyti og aðrar nauðsynjar. Aðgerðir sem hafa slíkt að markmiði teljast lögmætar.

4. Svo er mikilvægt að hafa í huga í hverju aðgerðir íslenska ríkisins voru fólgnar. Íslenska ríkið tók aldrei á sig beina fjárhagslega ábyrgð á öllum innistæðum í íslenskum bankaútibúum. Stjórnmálamenn gáfu einungis pólitískar yfirlýsingar, sem voru og eru lagalega óskuldbindandi, um að innistæður væru tryggðar. Lagalegu aðgerðirnar fólust hins vegar í því að ríkið stofnaði nýja banka, yfirfærði til þeirra innlendar eignir á móti innistæðum, lagði þeim til hlutfallslega lítið fé í formi ríkisskuldabréfs í íslenskum krónum til greiðslu eftir 10 ár, og setti á gjaldeyrishöft til að koma í veg fyrir að innistæður væru teknar út úr hagkerfinu.

5. Af fjölmörgum augljósum ástæðum gat ríkið ómögulega gert þessar sömu lagalegu ráðstafanir varðandi innistæðurnar á Icesave. Sem dæmi skal nefna að ríkið hefur ekki vald yfir eignum eða skuldbindingum utan yfirráðasvæðis þess. Þar með gat ríkið ekki knúið fram færslu þeirra yfir í nýjan banka. Þetta kom reyndar bersýnilega í ljós þegar Bretar beittu hryðjuverkalögum til að kyrrsetja allar eignir Landsbankans í Bretlandi. Og fyrst þetta var ómögulegt getur þetta ekki hafa verið ólögmætt.

6. Síðan verður ekki horft fram hjá því að gjaldeyrishöftum var og er beitt gagnvart innistæðueigendum í íslenskum útibúum. Bretar og Hollendingar eru hins vegar sem forgangskröfuhafar í þrotabú gamla Landsbankans óbundnir af þeim og munu fá beinharðan gjaldeyri greiddan úr búinu. Í því felast gríðarleg verðmæti. Þeir eru því á vissan hátt að fá betri meðhöndlun en eigendur sparifjár í íslenskum útibúum.

Alain Lipietz, fyrrum þingmaður á Evrópuþinginu, nefnir í grein sinni sem birt var í Morgunblaðinu 12.2.2010 eftirfarandi rök (hér tekin af vef Advice-hópsins):

Þótt hægt sé að skilgreina bankastarfsemi sem fyrirtæki á markaði má ekki gleyma að þessi geiri sinnir einnig mikilvægu þjónustuhlutverki. Bankakerfið sinnir því hlutverki að sjá um almenna greiðslumiðlun, sem þýðir að ef hún leggst af hætta peningar, sem er sú verðmætaskráning sem mest sátt er um, að vera í umferð.

Lagarök í áður birtum greinum

Hér fyrir neðan eru tenglar í nokkrar greinar með lagrökum.  Er þær flestar að finna á vef Advice, þó svo að þær hafi upprunalega birst annars staðar:

Lagarök um Icesave Höfundar: Lárus L. Blöndal og Stefán Már Stefánsson – MBL 12. jan 2010.

Um mismunun á grundvelli þjóðernis Höfundar: Lárus L. Blöndal og Stefán Már Stefánsson – MBL 13. jan 2010.

Möguleg bótaskylda ESB Höfundar: Lárus L. Blöndal og Stefán Már Stefánsson – MBL 14. jan 2010.

Icesave og stjórnarskráin Höfundar: Stefán Már Stefánsson, Sigurð Líndal og Lárus L. Blöndal – MBL 15. jan 2010.

Áminning ESA  Höfundar: Lárus L. Blöndal og Stefán Már Stefánsson – MBL 4. júní 2010.

Alain Lipietz: Íslendingar skulda ekkert  Höfundur: Alain Lipietz, hagfræðingur og fyrrv. evrópuþingmaður (febrúar 2010).

Mun ESA-úrskurður umturna bankakerfi Evrópu?  Birtist í MBL 6. sept 2010 – Höfundar: Davíð Blöndal, Eiríkur S. Svavarsson, Ragnar F. Ólafsson og Jóhannes Þ. Skúlason meðlimir í InDefence.

Possible Court Justifications on Icesave Agreement – A Minute  Höfundur: Peter Örebech – Tromsö 23. march 2011

 

 

 

 

Fleiri verður bætt við eftir því sem tími vinnst og þörf er á.

Ætli íslensku olíufélögin hafi heyrt af þessu? - Tapar Steingrímur á þessu?

Í gær hækkuðu íslensku olíufélögin verð á bensíni um 3 kr.  Ég var heppinn að ég fyllti á tankinn áður en það gerðist.  Ekki það að 3 kr. á lítrann skipti öllu máli, en þegar krónurnar þrjár hafa verið að bætast á með reglulegu millibili í fleiri mánuði, þá er pyngjan farin að léttast.  Fyrir utan að maður þorir varla að hreyfa bílinn.

Líklegast er ekki hægt að kenna íslensku olíufélögunum um þessa miklu hækkun eldsneytis.  Þau eru bara að bregðast við hækkun á alþjóðamörkuðum.  Raunar sýnist mér sem verð hér á landi sé alls ekki hærra en í t.d. Danmörku og Þýskalandi.  Málið er að alls staðar í heiminum eru stjórnvöld búin að átta sig á því að ekki er til tryggari tekjuöflun en felst í sköttum og gjöldum á hinu bráðnauðsynlega bensíni eða díselolíu.

Hér á landi eru tvenns konar gjöld sem halda uppi verðinu fyrir utan innkaupsverð og álagning olíufélaganna:  1) olíugjald, 2) virðisaukaskattur.  Bæði þessi atriði eru hlutfallstala af því sem olíufélögin vilja í sinn hlut.  Hækki heimsmarkaðsverð, þá hækkar olíugjaldið og virðisaukaskatturinn. 

Með kolefnisskatti, þá rennur um 52% af bensínverði í ríkissjóð.  52% af 238 kr. gerir 123,76 krónur.  Sá sem er á bíl sem eyðir 10 lítrum/100 km, greiðir því 1.237,6 kr. til ríkisins fyrir að aka þessa 100 km.  Þegar verð á bensínlítra var 120 kr. (sem er ekki svo ýkja langt síðan), þá komu 624 kr. í hlut ríkisins.  Sama slit var á vegakerfinu, sömu umferðarmannvirki voru til staðar, en hugsanlega var viðhaldskostnaðurinn eitthvað lægri.  Hafi 624 kr. dugað ríkinu þegar verðið var 120 kr., hvers vegna þarf ríkið þá tæplega tvöfalda þá upphæð í dag?  Er þetta ekki bara græðgi eða í besta falli röng hugsun.

Rannsóknir sína að umferð hefur dregist mikið saman eftir að bensínverð hækkaði.  Sú hækkun fer að nokkru saman við kreppuna, þannig að ekki er víst að allur samdrátturinn er hækkun bensínverðs að kenna, en líklegast vegur hún þungt.  T.d. hefur hækkun síðustu mánaða gert það að verkum að ég velti vel fyrir mér hverri ferð í vesturhluta Reykjavíkur.  Það þýðir t.d. að séu spennandi atburðir bæði í vesturhluta Reykjavíkur og austurhluta Kópavogs, þá þarf sá í vesturhluta Reykjavíkur að vera ákaflega spennandi til að ég velji hann framyfir hinn.  Sama á við verslun.  Ef það kostar mig nokkur hundruð krónur aukalega að versla ódýrt í vesturhluta Reykjavíkur, en í austurhluta Kópavogs, þá getur einfaldlega verið hagstæðara fyrir mig að versla í Kópavogi og borga aðeins meira en að keyra út á Granda eftir vörunni á tilboði.  Hækkandi bensínverð er þannig farið að stjórna ferðum mínum.

Ég býst við að fleiri hafi tekið upp svona breytingar á akstri.  Spurningin er því hvort ákafi stjórnvalda að elta breytingar á heimsmarkaðsverði með hlutfallslegri hækkun opinberra gjalda og skatta sé ekki að verða til þess að tekjur ríkisins lækki.  Samdráttur í umferð þarf að vísu að vera mjög mikill til að vega um alla hækkunina, en kannski kemur að því að það gerist.

Mér finnst eðlilegt að eitthvert þak ég á olíugjaldinu.  Þannig sé gjaldi hlutfall af álagningarstofnunum þar til einhverri hámarkstölu er ná.  Þá standi olíugjaldið í stað, þó svo að heimsmarkaðsverð knýi olíufélögin til hækkunar.  Með þessu dregur úr hækkun eldsneytisverðs sem þar með verður til þess að umferð dregst ekki eins mikið saman og það sem meira er hækkun vísitölu neysluverðs verður minni.  Við vitum öll að vísitala fer beint í lánin okkar, sem að jafnaði hækka um meira en nokkru sinni kostnaðurinn okkar af hærra bensínverði.  (Auðvitað væri best að taka verðtryggingu úr sambandi, en það er efni í mun lengri pistil.)

Ég vil skora á Steingrím J. Sigfússon, fjármálaráðherra, að hugleiða vel að setja hámark á olíugjaldið.  Ég veit að við hróflum ekki við virðisaukaskattinum, en hinu er auðveldlega hægt að breyta.  Jafnfram sting ég upp á að þakið verði miðað við hámarkið náist þegar eldsneytisverð nær 150 kr./lítra hvort heldur um er að ræða bensín eða venjuleg díselolía.

Olíuverð lækkaði um rúm 3%