Eru fjöldagjaldþrot góður árangur?

Merkileg eru þau ummæli Murilo Portugal að

Aðgerðir til að mæta skuldavanda heimila og fyrirtækja hafi reynst gagnlegar

Ég velti því fyrir mér hver laug þessu að honum eða teljast það gagnlegar aðgerðir að helmingur fyrirtækja landsins eru annað hvort gjaldþrota eða á leið gjaldþrot og þúsundir heimila eru annað hvort búin a missa húsnæðið sitt eða á leiðinni að missa það.   Ef það síðara er sú mælistika sem AGS notar, þá bíð ég ekki mikið í hagstjórnarsnilldina á þeim bæ.

Það er gott og blessað að þessi niðurstaða skuli koma á þessum degi.  Alþingi logar í illdeilum og ekkert mun fara þar í gegn á næstu mánuðum.  Íslenskir neytendur hafa verið sviptir neytendavernd og lögbrjótar hafa fengið samþykki dómstóla fyrir því að lögbrot borga sig.  Fjármálakerfið er alvaldur Íslands og þó það kveiki í öllum fasteignum landsmanna, þá munu dómstólar örugglega finna glufu í lögunum til að kenna lántökum um brunann og gera þeim að greiða skaðabætur.

Mér finnst að Murilo Portugal ætti að rifja upp orð Marks Flanagans eftir fyrstu endurskoðun AGS, þegar hann sagði:

And finally in the debt restructuring area I just want to highlight that now we have managed to mark down loans to appropriate level in the banks' books, this has to be translated into appropriate debt relief to viable borrowers.

Í huga almennings eru þessir "viable borrowers" ekki Jóhannes Jónsson, Jón Ásgeir Jóhannesson og aðrir hrunverjar.  Nei, þetta eru óþekktir eigendur fyrirtækja sem hafa reynt að stinga sér í gegn um öldu markaðsmisnotkunar, svika og pretta, en þar sem þessir aðilar eru ekki nógu þekkt andlit, þá er besta mál að fórna þeim.  Þeir sem ekki eru þekktir gleymast hvort eð er fljótt.

Skilur AGS ekki að ástandið hér á landi er grafalvarlegt.  Í gær var ég að beygja inn á Hringbraut af brúnni yfir Bústaðarveg/Snorrabraut.  Þar var umferðartappi vegna slyss.  Þegar nær kom sá ég að snyrtilega klædd kona lá hreyfingarlaus á götunni. Ég veit ekki hvað gerðist, en ekki var að sjá að árekstur hafi orðið.  Þrír bílar voru í röð en engin virtist skemmdur.  Það hvarflaði að mér að hún hefði stokkið, þar sem ekkert var minnst á þetta í blöðunum í morgun.  A.m.k. sá ég hvergi minnst á árekstur á Hringbraut þar sem farþegi slasaðist.

Ég held svo sem að AGS skilji ástandið hérna mjög vel.  Það er bara ekki þeirra hlutverk að að taka þær ákvarðanir sem þarf að taka til að laga stöðuna hérna.  Það er hlutverk stjórnvalda og þau þora ekki.

„Mikill árangur hefur náðst“

Neytendavernd á Íslandi - Minningarorð

Til grafar var borin í dag neytendavernd á Íslandi.  Banamein hennar var dómur Hæstaréttar 16. september sl.  Hinstu líkræðu hélt Héraðsdómur Reykjavíkur 28. september 2010 og sami dómur sá um greftrun 29. september.  Blóm og kransar skulu lagðir við dyr Héraðsdóms Reykjavíkur og Hæstaréttar Íslands.  Þeir sem vilja minnast neytendaverndar á Íslandi er líka bent að senda erindi til ESA, Eftirlitsstofnunar EFTA, og EFTA dómstólsins, þar sem framferði dómstóla er mótmælt.

Neytendavernd á Íslandi, í þeirri mynd sem hér er borin til grafar, var sett í lög með lögum nr. 14 frá 6. mars 1995 sem gerðu breytingu á lögum nr. 7/1936 um samningsgerð, umboð og ógilda löggerninga.  Hún náði því að verða 15 ára, sex mánaða og 10 daga.  Á þessum tíma var hún hunsuð og fótum troðin af flestum þeim sem áttu að fara eftir henni eða vernda. Varð hún því neytendum aldrei sú vernd sem tíðkast í siðmenntuðum þjóðfélögum.  Enginn vildi heldur kannast við krógann og þannig afneitaði Neytendastofa honum ítrekað í undanfara og eftirmála hruns hagkerfisins og á síðustu 13 dögum gengu dómstólar svo að henni dauðri.

Með neytendaverndin verður einnig borin til grafar réttlæti í fjármálaviðskiptum, fjármálasiðferði og heiðarleiki í viðskiptum.  Bæði Hæstiréttur 16. september og Héraðsdómur Reykjavíkur hafa komist að því að þessir þættir eru til óþurftar í íslensku samfélagi.  Hægt er að stunda svik og pretti, setja heilt hagkerfi á hliðina, en halda samt öllum ávinningi af svikunum með hóflegri 30% álagningu sem dómstólar hafa ákveðið sem rættmætar bætur til lögbrjóta fyrir að brjóta lög.

Þeir sem vilja njóta neytendaverndar til jafns við það sem gerist í siðmenntuðum þjóðfélögum, er bent á að flytja lögheimili sitt til slíkra þjóðfélaga.  Þeim er bent á að snúa baki við samfélagi sem telur fórnarlömbin eiga að greiða gerandanum bætur fyrir að láta þá svíkja sig og pretta.  Hér er ekkert réttlæti að fá og þó svo að ESA eða EFTA-dómstólinn komist að gagnstæðri niðurstöðu, þá er því miður hefð fyrir því að hunsa slíkt.

Þar sem neytendavernd á Íslandi reis aldrei til hárra metorða verður hennar ekki minnst fyrir mikil afrek.  Hún var ítrekað hrakin, hædd og spottuð af fyrirtækjum og stofnunum sem töldu hana standa í vegi næstu græddu krónu eða koma í veg fyrir að stjórnsýslan hefði sinn gang.  Reykjavíkurborg hefur t.d. hunsað neytendavernd við skil lóða í Úlfarsárdal, bílaumboð hafa hunsað neytendavernd þegar kemur að ábyrgðarviðgerðum, tryggingafélög fengu stuðning löggjafans og dómstóla til að hafa af viðskiptavinum sínum tryggingabætur og svona mætti lengi telja.  Lífsþróttur neytendaverndar á Íslandi var því orðinn lítill, þegar Hæstiréttur veitti henni náðarhöggið 16. september sl. þar sem tekist var á um hvort mikilvægari væri forsendubrestur fjármálakerfisins eða neytenda.  Niðurstaða Hæstaréttar var stórfurðuleg og Héraðsdómur Reykjavíkur gekk ennþá lengra í líkræðu sinni í gær.  Refsa skal neytendum fyrir að fjármálakerfið bauð upp á ólöglega gengistryggingu með því að hækka skuld þeirra við fjármálakerfið um tugi prósenta.  Þetta minnir mann á sögur frá bananalýðveldum Karabíska hafsins og til marks um það, að við viljum setja okkur á stall með þeim.

Þrátt fyrir allt hefur neytendavernd á Íslandi haldið á lífi vonarglóð í brjóstum margra landsmanna og vonandi verður ótímabært fráfall hennar ekki til einskis.

Að því virðist er enginn sekur um eitt eða neitt - Þetta bara gerðist eða hvað?

Ég skil ekki þetta væl um pólitískar ofsóknir, flokkadrætti og þess háttar varnir gegn því að Alþingi hafi ákveðið að kæra Geir Hilmar Haarde fyrrverandi forsætisráðherra þjóðarinnar fyrir landsdómi.  Með fullri virðingu, þá var hann á vakt þegar allt hrundi.  Hann var líka á vakt, þegar ákveðið var að endurreisa bankana á fasteignum heimilanna og eignum fyrirtækjanna.  Hann var á vakt, þegar afþökkuð var aðstoð og ráðgjöf erlendra aðila á fyrri hluta árs 2008.  Hann var á vakt, þegar farið var í söluherferð fyrir bankana bæði 2006 og aftur 2008.  Hann var á vakt, þegar Seðlabankinn fór á hausinn og dró með sér a.m.k. 6 önnur fjármálafyrirtæki.  Hann var á vakt, þegar krónan hrundi í mars, í september og síðan í nóvember.  Það getur vel verið að hann hefði ekki getað komið í veg fyrir allt sem gerðist, en er einhver hér sem getur fullyrt að hann og hans ráðuneyti hafi gert sitt besta til að koma í veg fyrir það sem gerðist.

Ég stakk upp á því í nóvember 2008 að stofnuð yrði sannleiksnefnd að suður-afrískri fyrirmynd.  Ég taldi þá einsýnt og tel enn, að enginn yrði nokkru sinni dreginn til ábyrgðar vegna þess sem gerðist hér á landi á vakt Geirs H. Haarde á árunum 2006 - 2008.  (Byrjaði raunar á vakt Davíðs Oddssonar 1999 - 2004 og hélt áfram á vakt Halldórs Ásgrímssonar 2004 - 2006.)  Með sannleiksnefndinni taldi ég (og tel enn) að hægt væri að fá alla leikendur hrunsins til að koma fram og segja sannleikann um hvað gerðist.  Í staðinn höfum við sérstakan saksóknara, rannsóknarnefnd Alþingis, nefnd Alþingis um skýrslu rannsóknarnefndarinnar, landsdóm og síðar dómstólana.  Verið er að grafa allt klúðrið og mistökin í bákni skriffinnsku og dómsmála.  Þetta er svo vitlaus stefna, að maður veltir fyrir sér hver er master mændið bak við þetta.

Hvað hefur komið út úr þessu hingað til?  Jú, skýrsla rannsóknarnefndar Alþingis sem segir heilmargt, en sleppir því bitastæðasta og mikilvægasta.  (Fyrir utan að vera með allt of mikið af hálfsögðum sögum og hreinum rangfærslum.)  Sérstakur saksóknari (sem er góður vinur minn) vinnur af kappi og eljusemi, en virðist mjög víða rekast á veggi.  Vinnan gengur hægt, en vonandi bítandi, en erfiðasti hjallinn er eftir, sem er vanbúið dómskerfi landsins.  Mér kæmi verulega á óvart að hér verði nokkur maður dæmdur til fangelsisvistar.  Hingað til hafa héraðsdómar og Hæstiréttur ekki talið að nein brot hafi verið framin varðandi stökkbreytt lán heimila og fyrirtækja, af hverju ætti eitthvað annað að hafa verið ólöglegt?  Nú sú tillaga að kæra Geir, Ingibjörgu, Árna og Björgvin fyrir landsdóm fyllti marga vandlætingu, ekki vegna þess að þeir vilja ekki heyra sannleikann.  Nei, vegna þess að þetta er allt svo gott fólk og það getur ekki verið að það hafi gert eitthvað af sér.  Staðreyndin er sú, að þetta fólk hefur ekki tjáð sig um gjörðir sínar á meðan það var ráðherrar.  Ég veit ekki hvað það gerði eða hvaða ákvarðanir það tók.  Eins og hlutirnir litu við mér, þá voru Geir og Björgvin í losti í 3 mánuði eftir hrun bankakerfisins.  Mér kæmi bara ekkert á óvart að veikindi Ingibjargar megi rekja til þess álags sem hafði verið á henni síðasta heila árið á undan.  Þegar fólk er á kafi í afneitun í langan tíma, þá bilar heilsan.  Svo einfalt er það.

Hrun hagkerfisins varð ekki bara.  Það er afleiðing af fífldirfsku, svikum, lögbrotum, græðgi, lygum, vanhæfni, meðvirkni, undirlægjuhætti, auðtrú, einfeldni, heimsku, aulaháttar og ég veit ekki hvað æðstu stjórnenda bankanna, eigenda bankanna, stærstu viðskiptajöfra landsins og landsstjórnarinnar og þeirra stofnana ríkisins sem áttu að fylgjast með fjármálakerfinu og fjármálamörkuðum.  Hvað ætla stjórnmálamenn, þ.m.t. alþingismenn, að grafa hausinn langt niður í sandinn?  Það getur vel verið að Geir Hilmar Haarde hafi ekki getað komið í veg fyrir hrunið vegna þess að það var logið að honum á allar hliðar.  En hvers vegna var það gert?  Hvaða bankamanni dettur í hug að ljúga að hagfræðimenntuðum forsætisráðherra um stöðu þjóðhagsstærða eða efnahag bankanna, nema vegna þess að hann vissi að hann kæmist upp með það?  Ég man ekki eftir því í eitt einasta skipti á árunum fyrir hrun, að Geir setti hnefann í borðið eða teldi eitthvað að hér.  Nei, hér var alltaf allt í lukkunnar velstandi.  Vandamál, sem síðar hefur komið í ljós að voru óyfirstíganleg, voru smámál sem vart tók því að tala um.  Varnarorð erlendra sérfræðinga voru byggð á misskilningi eða öfund eða eða eða.  Það voru til einfaldar skýringar á öllu, en þegar litið er í baksýnisspegilinn, þá voru skýringarnar hluti af gengdarlausri meðvirkni eða einfeldni Geirs og hans fólks.  Kannski er ekki hægt að nota meðvirkni og einfeldni sem rök fyrir landsdómi, en ef það væri hægt, þá væru þau öll sek.  Seðlabankinn og FME líka.

Líklegast ollu utanaðkomandi aðstæður því að hrunið varð árið 2008, en það voru bankarnir og stjórnvöld sem stilltu upp leikmyndinni og sköpuðu aðstæðurnar.  Litla kreppan 2006 var mun alvarlegri en nokkur maður gerir sér í hugarlund.  Menn héldu virkilega þá, að bankarnir myndu hrynja.  Þá var Geir fjármálaráðherra og Árni sjávarútvegsráðherra.  Drógu menn engan lærdóm af þeirri stöðu sem kom upp 2006?  Sekt Geirs um aðgerðarleysi er ljósust út frá því.  Spyrjið Bjarna Benediktsson eða kannski betra að spyrja Benedikt Sveinsson:  Hversu nálægt voru bankarnir því að falla vorið 2006?  Mér er sagt að eina helgi vorið 2006 hafi verið sólarhringsvakt í Seðlabankanum, þar sem menn bjuggust við hinu versta.  Hvers vegna bannaði ekki ríkisstjórn Geirs H. Haarde hin fyrri Landsbankanum um að opna Icesave reikningana á ábyrgð íslenska tryggingasjóðsins?  Mér er sagt að stjórnendur bæði Kaupþings og Glitnis hafi látið í ljós miklar áhyggjur af þessu við ráðherra í ríkisstjórn GHH og við hann líka.  Icesave orsakaði svo sem ekki hrunið, en gerði allt mun viðkvæmara.  Hvers vegna tóku ríkisstjórnir GHH ekki á krosseignatengslum, aflandsviðskiptum, skattsvikum og að maður tali ekki um hinni gríðarlegu skuldsetningu sem blasti við að væri í gangi?  Voru umfjallanir fjölmiðla um þetta ekki nógu margar og skýrar?  Nei, það var ekki hægt að gera neitt út af meðvirkni, einfeldni, auðtrú o.s.frv.  Staðreyndin er sú, að fjármálafyrirtækin stjórnuðu landinu á þessum tíma og stjórnmálamennirnir stóðu og sátu eftir því sem þeim var sagt og gera það enn.

Þau eru svo mörg atriðin sem fóru úrskeiðis í forsætisráðherratíð Geir H. Haarde, að bara það réttlætir að hann þurfi að greina satt og rétt frá öllu fyrir landsdómi.  Það er kominn tími til þess, að Geir Hilmar Haarde segi þjóðinni sannleikann og hætti að slá úr og í eða hreint út sagt ljúga að fólkinu í landinu.

Þungbær og erfið niðurstaða

Uppgreitt lán skal taka nýja vexti og lántakar skulda 3,5 m.kr. á eftir

Héraðsdómur Reykjavíkur komst að þeir langtímalán tekið til húsnæðiskaupa skuli bera sömu vexti og 5 ára lán til bílakaupa.  Er þetta alveg stórfurðuleg og ákaflega varasöm niður staða, svo ekki sé meira sagt.  Furðulegast í dómi héraðsdóms er að lán sem greitt var upp í október 2008 skuli bera lægstu óverðtryggðu vexti Seðlabanka Íslands og því eigi lánveitandi kröfu á lántaka vegna vangreiddra afborganna hins uppgreidda láns!

Dómarinn rökstyður mál sitt með tilvísunar í dóma Hæstaréttar frá 16. júní og 16. september.  Fyrri dómarnir eiga vissulega við í þessu samhengi, en sá frá 16. september getur ekki átt við, þar sem með því er brotið gegn c-lið 36. gr. laga nr. 7/1936 um samningsgerð, umboð og ógilda gerninga.  Í þeirri grein er lagt bann við því að breyta samningi neytanda í óhag.  Dómurinn í dag gerir það varðandi öll lánin og sérstaklega eitt þeirra.  Lán nr. 712990 var greitt upp í október 2008.  Af því var greitt í samræmi við þann samning sem gerður var.  Gera má ráð fyrir að vextir lánsins hafi verið 4,5% á lánstímanum, sem var um 32 mánuðir miðað við að lánið var tekið 28. febrúar 2006 og greitt upp í október 2008.  Lægstu óverðtryggðu vextir Seðlabanka Íslands voru á þessu tímabili lægstir 12,45% og fóru hæst i 18,40%, að meðaltali voru þeir 16,14%.  Þetta þýðir að lántakarnir skulda lánveitanda sínum ríflega 3,5 m.kr. vegna láns sem búið er að greiða upp í samræmi við undirritaða samninga.  Þetta er svo freklegt brot á neytendaverndartilskipun ESB og c-lið 36. gr. laga nr. 7/1936, að ég skil ekki hvernig dómaranum dettur þetta í hug.

Það góða við þessa furðulegu niðurstöðu, er að þarna fáum við sem viljum beina málinu til ESA og þess vegna EFTA dómstólsins góð rök fyrir okkar málstað.

Dæmt í samræmi við bílalánsdóma

Kostnaður og ávinningur - hvort vegur þyngra?

Sem stjórnarmaður í Hagsmunasamtökum heimilanna hef ég lagt mikla vinnu í þær tillögur sem samtökin sendu frá sér í dag.  Þær eru að mati okkar bæði sanngjarnar og réttlátar, þó ég efist ekki um að ekki líki öllum þær.  Höfum það alveg á hreinu að Hagsmunasamtök heimilanna voru ekki að setja þessar tillögur fram til að þóknast einhverjum eða reyna að vinna hylli.  Tillögurnar eru settar fram núna, vegna þess að ástandið í þjóðfélaginu er grafalvarlegt og samtökin meta það sem svo að annað hrun sé yfirvofandi, ef haldið verður áfram á þeirri braut sem við erum á núna.

Það er eðlilegt að spurt sé hvað svona tillögur kosta, en þetta er flóknara en svo.  T.d. langar mig að vita hvað núverandi ástand kostar fjármálakerfið og þjóðarbúið og hve stóran hluta af þeim kostnaði væri hægt að forðast með því að fara í þessa aðgerð sem Hagsmunasamtök heimilanna leggja til.  Í hverju fellst kostnaðurinn í dag?

• Lækkandi markaðsverði húsnæðis vegna uppsöfnunar óseldra eigna hjá fjármálafyrirtækjum, offramboðs á markaði þar sem fólk er að reyna að selja t.d. til að forðast nauðungarsölu og óseldar nýjar íbúðir.  Fasteignamat íbúðarhúsnæðis var um 2.800 milljarðar í árslok 2008 og hefur fallið síðan.  Hver 10% þýða 280 milljarða.  Íbúðarhúsnæði var í árslok 2008 með 60% skuldsetningu, þannig að 280 milljarða lækkun fasteignamats veldur beint 6% rýrnun á verðmæti/gæðum lánasafna fjármálafyrirtækjanna.  Í þeim tilfellum sem fjármálafyrirtækin miðuðu útlán sín við markaðsverð hefur rýrnun verðmætis/gæða numið 20 - 30%, eftir því hvernig maður reiknar.  Þessi rýrnun nær til allra lána með veði í húsnæði, ekki bara húsnæðislána.
• Minnkandi skatttekjur vegna minni neyslu og eftirspurnar í hagkerfinu.  Einhvers staðar las ég að skatttekjur ríkisins hafi lækkað um 40 milljarða frá 2007 til 2009.  Verðbólgureiknum skatttekjur 2007 og þá fáum við út allt að 138 milljarða.  Þetta er þrátt fyrir hækkun skatta á þá sem ennþá greiða eitthvað af viti.  Ofan á þetta bætast skertar tekjur sveitarfélaga sem nemur tugum milljarða.
• Aukin útgjöld vegna atvinnuleysisbóta hleypur á milljörðum, er þó skiptimynt miðað við tvo síðustu liði.
• 50.000 manns hafa tekið út 42 milljarða af séreignalífeyrissparnaði hér á landi og síðan hafa fjölmargir tekið út annan sparnað.  Með úttöku séreignarsparnaðar er verið að ganga á skattstofna framtíðarinnar.
• 18.000 manns hafa flutt af landi brott á síðustu tveimur árum.  Vissulega stór hluti útlendingar, sem voru hér í vinnu, en þeir voru í verðmætasköpun fyrir land og þjóð og það sem mestu máli skipti, borguðu skatta til ríkis og sveitarfélaga.  Einnig voru viðkomandi virkir þátttakendur í neyslusamfélaginu, atvinnusköpun o.s.frv.  Þegar einstaklingar og fjölskyldur flytja brott, sem eiga skyldmenni hér á landi, þá teygist á fjölskylduböndum og þau jafnvel rofna og það eitt skilur eftir sár sem seint gróa.
• Fjármálafyrirtæki eiga yfir 1.500 íbúðir og á þriðja þúsund eru í nauðungarsöluferli.  Mun það fara vel með efnahagsreikning fjármálafyrirtækjanna að eiga 5 -7 þúsund íbúðir sem þau geta ekki selt nema fyrir slikk og þar með lækka fasteignaverð enn, sem grefur undan gæðum lánasafnanna.
• Stærsta og alvarlegasta tjónið verður ekki mælt í peningum.  Það er glatað traust og trú á samfélaginu, embættismönnum, bankamönnum og kosnum fulltrúum, brostnar vonir, brotnir draumar, brotthvarf heiðarleikans úr huga fólks og allt það annað huglæga og tilfinningalega skalanum sem er að bresta og brotna.  Ég mun t.d. aldrei aftur trúa orði sem kemur frá greiningardeild eins einasta banka hér á landi.  Ég mun ekki treysta uppgjöri stærri fyrirtækja og mun því ekki leggja mína peninga í hlutabréfakaup eða aðrar fjárfestingar í slíkum rekstri í ófyrirséðan tíma.  Ég mun ekki trúa einu orði sem kemur frá þjónustufulltrúa í banka um kauptækifæri eða sniðuga ávöxtunarleið.  Íslenskt þjóðfélag tapaði sakleysi sínu við bankahrunið og fjármálafyrirtækin eru ekkert að gera til að bæta því upp þennan skaða.

Jæja, tökum þá þann "kostnað" sem fjármálafyrirtækin hafa af tillögum HH:

• Lækkun höfuðstóls verðtryggðra lána verður samkvæmt tillögum HH líklega um 18%.  Tillögurnar ná eingöngu til lána vegna núverandi lögheimilis, fyrrverandi sem ekki hefur tekist að selja og tilvonandi sem er í byggingu eða ekki hefur verið flutt inn í.  Verðtryggð lán eru eitthvað um 1.200 - 1.400 milljarðar og gefum okkur að eingöngu 80% þeirra falli undir tillögur samtakanna.  Kostnaður fjármálafyrirtækjanna væri því á bilinu 173 - 202 milljarðar, þar af félli eitthvað um 90 milljarðar á lán hjá Íbúðalánasjóði og því 83 - 102 milljarðar á önnur útlánafyrirtæki.
• Varðandi gengisbundin lán, þá er búið að færa höfuðstól gengistryggðra lána niður í upprunalega krónutölu að teknu tilliti til afborgana, en eftir er að færa önnur gengisbundin lán niður.  Þar sem upphæð þeirra er ekki vituð, þá er gert ráð fyrir að sú tala sé 30% af öllum gengistryggðum húsnæðislánum eða 24 milljarðar.  Höfuðstóll þeirra mun skerðast um á að giska 35%, en það er breytilegt eftir gjaldmiðlum.  Á móti kemur að lánin verða verðtryggð sem gefur hærri vexti og ekki er víst að öll þessi lán uppfylli lögheimilisskilyrði.  Tökum samt 35% af 24 og fáum út 8,4 milljarða. Þá eru það áhrifin af því að önnur lán verða verðtryggð með þaki en ekki án þaks eða óverðtryggð.  Það eru 18% af að hámarki 56 milljörðum eða 10 milljarðar.  Líklegt er þó, að allt að helmingurinn af gengisbundnum lánum uppfylli ekki lögheimilisskilyrðin, þannig að líklegast er kostnaður bankanna vegna gengisbundinna húsnæðislána vegna lögheimilis (núverandi, fyrrverandi eða væntanlegs) um 9,2 milljarðar.
• Þá eru það óverðtryggð lán, mest í formi yfirdráttarlána. Vextir þeirra lækka niður í 8,5 - 10,3% úr 14 - 25%.  Meðallækkun er líklegast um 10% á ári.  Umfang þessara lána er ekki þekkt, en er vart mikið.  Hér er gert ráð fyrir 10 milljörðum, sem gerir þá 2 milljarða.

Miðað við þessar forsendur er heildarkostnaðurinn 192 - 221 milljarður.  Af þeirri tölu er það bara sú upphæð sem lendir á Íbúðalánasjóði, lífeyrissjóðunum og smærri sparisjóðum, sem er vandamál, ef svo má segja.  Tillögur HH gera ráð fyrir að þessi tala, líklega í kringum 110 milljarðar sé bætt með því að íbúðabréf, húsbréf og húsnæðisbréf Íbúðalánasjóðs taki einnig sama þak á verðbætur fyrir þann hluta þessara bréfa sem notaður var við að fjármagna lán vegna lögheimilis.  Vissulega eiga lífeyrissjóðirnir umtalsvert af þessum bréfum, en þau eru líka í eigu annarra fjárfesta.  Lendi Íbúðalánasjóður í miklum vanda, þá mun ríkissjóður ekki geta bjargað sjóðnum nema með miklu skattahækkunum.  Hér vegast því á hvort lántakar eigi að taka á sig óréttlátar hækkanir, skellurinn eigi að lenda á skattgreiðendum eða þeir taki á sig höggið sem geta unnið það upp með fjárfestingum m.a. í íslensku atvinnulífi sem mun örugglega taka kipp við þessar aðgerðir.  HH töldu ekki rétt að útfæra þennan hluta alveg, en samtökin telja að með því að lengja þann tíma sem notaður er til viðmiðunar við útreikning á tryggingafræðilegri stöðu úr 2 árum í 10 ár, þá gefist lífeyrissjóðunum nokkur ár til að jafna sig á þessum tapi.  Einnig mætti hugsa sér að láta skerðingu réttinda hafa minnst áhrif á þá sem eru komnir á lífeyrisaldur og mest á þá sem eiga lengst í það að komast á þann aldur.  Fyrri hópurinn hefur enga möguleika á að rétta sinn hlut komi til skerðingar, en hinn hefur mikla möguleika á því.  Íbúðabréf, húsbréf og húsnæðisbréf lífeyrissjóðanna námu tæplega 454 milljörðum 30. júní sl. af 807 milljarða útgáfu ÍLS eða 56%.  Á lífeyrissjóðina falla því 56% af 90 milljörðum auk að hámarki 30 milljarða vegna eigin útlána. Alls gerir þetta um 80 milljarðar, sem jafngildir um 4,5% af eignum lífeyrissjóðanna.  Telja HH að þetta sé vel viðráðanlegt tap, auk þess sem gert er ráð fyrir að lífeyrissjóðunum verði bætt þetta upp að einhverju leiti.

Líklegast verður áfallið mest fyrir minni sparisjóði, þar sem svigrúm þeirra er minnst.  Af þeim sökum leggja samtökin til að hægt verði að nota hluta vaxtabóta, sem annars hefðu farið til lántaka, til að bæta þeim þetta og síðan með endurgreiddum verðbótum á innstæður yfir 50 m.kr. vegna tímabilsins frá 1.1.2008 til 6.10.2008.

Ef litið er annars vegar kostnað fjármálafyrirtækja af tillögum Hagsmunasamtaka heimilanna og hins vegar samfélagsins af núverandi ástandi, þá finnst mér ekki spurning hvað er rétt að gera.  Önnur talan stendur í rúmum 192 - 221 milljarði meðan mælanlegi hluti hinnar fer auðveldlega vel yfir 700 milljarða og gæti hæglega endað í 1.200 milljörðum ef ekki meira.  Mismunurinn upp á kr. 500 - 1.000 milljarða er ávinningur samfélagsins af því að velja leið Hagsmunasamtaka heimilanna.  Nú er spurningin:  Hvort gengur fyrir ávinningur samfélagsins eða fjármálakerfisins?  Þeir sem svara fjármálakerfisins, ættu að velta fyrir sér hvað verður eftir í landinu, ef þröngir hagsmunir fjármálakerfisins verða látnir ráða og einnig hvort það séu yfirhöfuð hagsmunir fjármálakerfisins að hanga eins og hundur á fiskroði á uppblásnum kröfum sínum, sem blésu út vegna alvarlegra afglapa og hugsanlegra glæpa á árunum fyrir hrun.

Vilja þak á verðbætur

Ef bankakerfið hefði fallið fyrr..

Þetta er áhugavert atriði sem Margrét Tryggvadóttir bendir á í ræðu sinni.  Hvað ef bankakerfið hefði fengið að falla fyrr, hverju ætli það hefði breytt?

Allt bendir til þess, að bankakerfinu hafi verið orð ógreiðsluhæft um páskaleyti 2008.  Búið var að tæma alla sjóði og ganga á allar þrautavaraleiðir.  Þetta vissu Geir og Ingibjörg, Árni og hugsanlega Björgvin.  Þetta vissu líka Davíð, Ingimundur og Eiríkur í Seðlabankanum, Jónas hjá Fjármálaeftirlitinu, líklegast allir bankastjórar, bankastjórnir og eigendur stóru bankanna og fjölmargir embættismenn, starfsmenn og ráðgjafar bankanna.  Raunar vissu margir þessara aðila haustið 2007 í hvert stefndi.  Þess vegna ákvað hluti eigenda Kaupþings að taka mjög virka og grófa stöðu gegn krónunni.  Það var álit þessara manna að bönkunum yrði ekki bjargað eftir venjulegum leiðum vegna lausafjárkreppunnar í heiminum og að krónan myndi ekki standast það áhlaup sem færi í gang.  Í staðinn fyrir að stíga fram og viðurkenna þessar staðreyndir, þá var farið í umfangsmiklar björgunaraðgerðir, en á endanum var öllum þeim peningum sem í þær fóru kastað á glæ.

Ég hef bara þá mynd af þessu sem birst hefur í fjölmiðlum:

1.  Bankarnir notuðu krókaleiðir til að fá þrautavaralán hjá Seðlabanka Íslands með útgáfu "ástarbréfa" sem nytsamir sakleysingjar keyptu og notuðu sem tryggingar í endurhverfum viðskiptum við Seðlabanka Íslands.  Þetta kostaði Seðlabanka Íslands 345 milljarðar og setti Sparisjóðabankann (Icebank), VBS og einhverja sparisjóði í raun á hausinn.  Bankarnir fóru líka krókaleiðir til að fá lán hjá Seðlabanka Evrópu, beittu við það blekkingum sem skaðaði orðspor þjóðarinnar og gerði það að verkum að Seðlabanki Evrópu og Seðlabanki Bandaríkjanna ákváðu að sniðganga íslenska seðlabankann í gjaldeyrisvörnum.

2.  Seðlabankinn ákvað að létta á bindiskyldu bankanna í mars 2008.  Það hefðu átt að vera nógu skýr skilaboð til stjórnvalda, að staða bankanna var orðin þess leg að eingöngu mjög umfangsmiklar aðgerðir gætu bjargað þeim.  Með því að létta bindiskyldunni var bönkunum veittur aðgangur að nokkurs konar varasjóði.  Þessu hefði átt að fylgja mun meira eftirlit með starfsemi bankanna og raunar gefa tilefni til að taka þá í hálfgerða gjörgæslu.  Hún hefði ekki þurft að vera áberandi á yfirborðinu, fyrst það var það sem menn hræddust svo svakalega, en þessi aðgerð að létta bindiskyldunni var ein skýrasta vísbendingin um alvarlega stöðu bankanna.  Bankarnir voru orðnir þurrausnir af lausafé, voru greinilega búnir að tæma alla möguleika á auknu lánsfé frá Seðlabankanum og því var ekki um annað að ræða en að greiða út trygginguna, ef svo má að orði komast.  Höfum í huga að bindiskyldan er hugsuð til að verja hagsmuni viðskiptavina bankanna.

3.  Icesave reikningar voru opnaðir í Hollandi og tókst Landsbankanum með því í reynd að svíkja út úr hollenskum sparifjáreigendum og hollenska ríkinu hátt í 1,2 milljarða evra.  Haldið var áfram að safna innstæðum á Icesave í Bretlandi, þrátt fyrir að Landsbankamönnum mátti vera ljóst að bankinn væri tækilega gjaldþrota.  Hann átti ekki fyrir skuldum sínum og hefði því á vormánuðum 2008 átt að kalla til Fjármálaeftirlitið.  Breska fjármálaeftirlitið var mjög meðvirkt í þessu tilfelli, þar sem menn þar á bæ vissu af afleitri stöðu bankans, en ákváðu að treysta orðum íslenskra ráðamanna eða vonuðust til þess að úr rættist.

4.  Gengisvísitalan stóð í um 160 fyrir páska 2008.  Ef bankarnir hefðu fengið að falla þá, eru talsverðar líkur á að hún hefði veikust orðið í kringum 210 og stæði núna í 170.  Þetta eitt og sér hefur aukið skuldavanda heimila, fyrirtækja og sveitarfélaga mjög mikið.  Flestir hefðu ráðið við gengisvísitölu á bilinu 180 - 190, eins og hún hefði líklegast legið í mestan tímann.

5.  Ekki er víst að allir íslensku bankarnir hefðu fallið, en Landsbankinn og Kaupþing stóðu greinilega mjög illa og Glitnir átti ekki fyrir afborgunum lána 12 mánuði fram í tímann.  En blekkingarvefurinn sem settur var í gang með ástarbréf, hlutabréfasvikamyllur, innlánasöfnun og fleira í þeim dúr án þess að 1 króna kæmi frá eigendum til að styrkja við rekstur bankanna segir allt sem segja þarf.  Bankarnir voru í reynd gjaldþrota í lok mars 2008.

6.  Hægt hefði verið að snúa sér til alþjóðasamfélagsins fyrr og hugsanlega lina áfallið, en líklegast hefði skellurinn verið óumflýjanlegur.

Ég gæti haldið áfram í nokkurn tíma og t.d. rætt um svindl með hlutabréf, blekkingar í kringum gjaldeyrisskiptasamninga og jöklabréf, svikamyllu skúffufyrirtækja, flutning fjármagns til skattaskjóla, lyga stjórnenda bankanna og ráðamanna á Íslandi, en ætla að láta það vera.

Málið er að það var alveg vitað innan stjórnsýslunnar í febrúar 2008 að íslensku bankarnir mynda falla í síðasta lagi í októberbyrjun sama ár.  Þetta vita Íslendingar sem voru á Kanaríeyjum með kjaftaglöðum lögfræðingi innan úr bankakerfinu í febrúar 2008.  Hann fullyrti í vitna viðurvist að íslenska bankakerfið myndi hrynja í fyrstu viku október þá um haustið.  Raunar voru menn svo vissir um þetta að sagan segir að búið hafi verið að skrifa uppkast af neyðarlögum í júní eða júlí og hjá Reiknistofu bankanna var prufukeyrð hjá fyrirtækinu viðbúnaðaráætlun þar sem líkt var eftir hruni eins banka sömu helgi og Lehman Brothers féll.  Ég er alveg viss um að innsti kjarni ríkisstjórnar Íslands á þeim tíma vissi af þessari stöðu.  Ég skil vel að menn hafi reynt að halda andlitinu út á við.  Ég skil vel að þessu hafi verið haldið eins mikið leyndu og kostur var.  Ég vil aftur benda á, að erlendir stjórnmálamenn og háttsettir bankamenn reyndu ítrekað að fá íslensk stjórnvöld og Seðlabankann til að grípa inn í atburðarásina, en menn létu sér ekki segjast.  Vissulega hafði margt verið gert eftir krísuna 2006, en stjórnvöld virtust ekkert hafa lært nóg af því og svo voru ráðherrar Samfylkingarinnar greinilega svo ánægðir með stólana sína að þeir gerðu ekkert sem gat orðið til þess að þeir misstu sætið sitt. 

Kannski sigldu menn ekki sofandi að feigðarósi.  Líklegast gerðu menn það með galopin augu og vissu í hvað stefndi og gerðu fjölmargt sem a.m.k. menn vonuðu að myndi afstýra stórslysi.  Ég hreinlega trúi ekki öðru.  Ég efast ekki um að margt var gert til að afstýra þessu áfalli, en kostnaðurinn við björgunina hefur því miður reynst mjög dýrkeyptur.  Er ég þeirrar skoðunar eða vil að minnsta kosti trúa því að einhverjir aðilar innan stjórnsýslunnar hafi reynt sitt besta til að afstýra því sem varð, en annað hvort ekki haft getu, þor eða kjark til að taka nauðsynleg skref, sem m.a. fólust í því að taka fyrr fram fyrir hendurnar á, að því virðist, gjörsamlega vanhæfum stjórnendum bankanna.

Ég er sannfærður um að höggið hefði orðið minna fyrir íslenskt þjóðfélag, ef bankarnir hefðu verið settir í gjörgæslu Fjármálaeftirlitsins strax vorið 2008 á þeim tímapunkti þar sem þeir voru tæknilega gjaldþrota.  Í því felast líklegast stærstu mistök og um leið afglöp stjórnsýslunnar og stjórnenda bankanna.  Sagan segir okkur, að stjórnendur og eigendur bankanna voru búnir að missa stjórn á atburðarásinni seint í febrúar 2008.  Frá þeim tímapunkti voru menn í slæmri afneitun og á kafi í meðvirkni.  Menn sem nota óþverrabrögð og jafnvel lögbrot til að komast yfir meiri pening til að halda fyrirtæki sínu á floti, eru í engu frábrugðnir fíklinum sem gerir hvað sem er fyrir næsta skammt.  Ég segi óþverrabrögð og jafnvel lögbrot og vísa þá til hvernig nytsamir sakleysingjar voru fengnir til að leppa lán hjá Seðlabankanum (sem er alveg örugglega lögbrot), notuðu útibú sín í útlöndum til að ná til sín lánum frá erlendum seðlabönkum sem bankarnir áttu ekki rétt á, söfnuðu innlánum í Evrópu vitandi að bankinn gæti ekki greitt þau til baka, þvinguðu starfsfólk til að hringja í gamlamenni til að fá þau til að færa ævisparnaðinn í botnlausa hít skuldabréfasjóða, bjóðandi öllum sem báðu um lán gengistryggð lán vitandi að krónan var orðin innistæðulaus, sendandi út greiningar og spár um styrka stöðu efnahagslífsins, þegar allt benti til annars, og svona gæti ég haldið endalaust áfram.

Já, bara að bankarnir hefðu hrunið fyrr, þá værum við mun betur sett í dag.

„Ógeðsleg“ framganga Jóhönnu

Illur fengur fjármálafyrirtækja fellur í kramið hjá Moody's

Ég er kominn með nóg af þessu bulli sem er í gangi hér á landi.  2006 og 2007 undirbjuggu eigendur og stjórnendur nokkurra fjármálafyrirtækja ófyrirleitna aðför að íslenska hagkerfinu.  Hluti af plottinu var að skuldsetja heimili og fyrirtæki landsins ýmist í erlendum gjaldmiðlum eða verðtryggðum lánum.  Þegar búið var að ná nægilegri skuldsetningu gerðu þessir aðilar atlögu að íslensku krónunni.  Fremstir í flokki fóru eigendur Kaupþings og Glitnis, en til þess fengu þeir drjúga aðstoð frá stjórnendum Landsbankans, sem dældu innstæðum af breskum Icesave-reikningum inn á íslenskan gjaldeyrismarkað.  Markmiðið var að ná til sín eins miklu af gjaldeyrisforða þjóðarinnar og hægt var og búa síðan til gjaldeyrisskort.  En ekki er hægt að eiga í svona viðskiptum nema fá mótaðila í viðskiptunum.  Nokkrir nytsamir sakleysingar voru blekktir til að taka stöðu á móti "fjármálasnillum".  Bragðið tókst.  Gengið féll hraðar en steinn af bjargbrún.  "Fjármálasnillarnir" græddu á tá og fingri, en lífeyrissjóðirnir, almenningur og almenn fyrirtæki sitja uppi með tapið.  Lífeyrissjóðirnir þurfa að borga fyrir að vera nytsamir sakleysingjar, en almenningur og fyrirtæki með því að lán þeirra hafa hækkað upp úr öllu valdi.

Einhvern tímann hefði þetta verið kölluð fjársvik.  En vegna þess að þetta var gert í gegn um fjármálafyrirtæki með leyfi til alls konar viðskipta, þá virðist þetta löglegt.  Það sem meira er, kröfurnar sem myndast hafa á lífeyrissjóði, almenning og fyrirtækin í landinu eru varðar af eignarréttarákvæðum stjórnarskrárinnar!  Maður hefði nú haldið að stjórnvöld væri æst í að leiðrétta þessa vitleysu, enda er drjúgur hluti fyrirtækja landsins tæknilega gjaldþrota, tugir þúsunda heimila ná ekki endum saman og lífeyrissjóðir landsins sitja uppi með tap upp á fleiri hundruð milljarða.  Að ég tali nú ekki um byrðarnar sem lagðar eru á skattborgara.  Viðbrögð stjórnvalda voru náttúrulega að frysta eignir "fjármálasnillanna" og sækja þá til saka, krefja fjármálafyrirtækin um að lækka höfuðstól lána og afskrifa það sem nam fjársvikunum og styðja við endurreisn atvinnulífs í landinu.  Nei, þetta er það sem ríkisstjórn alþýðunnar myndi gera, en við erum með ríkisstjórn vinstri flokka og hún verndar auðvaldið.  Viðbrögð stjórnvalda voru að vernda innstæður "fjármálasnillanna", þannig að þeir töpuðu engu af hinum illa fengna auði sínum, sett voru lög sem bönnuðu lögsóknir gegn fjármálafyrirtækjunum sem svindluðu á viðskiptavinum sínum, önnur lög sem tryggðu að fólk og fyrirtæki gætu örugglega greitt eins mikið og mögulegt er til fjármálafyrirtækjanna af tekjum sínum og sparnaði.  Frá þeim tíma hafa yfir 50.000 einstaklingar tekið út yfir 42 milljarða til að greiða afborganir lána sinna.  Um þessar mundir eru yfir 2.000 beiðnir um nauðungarsölur í ferli og fjármálafyrirtæki hafa þegar eignast meira en 1.500 íbúðir einstaklinga sem ekki gátu staðið í skilum.  Þetta er glimrandi uppskrift að auðsöfnun sem "fjármálasnillarnir" fundu upp.  Svindlum bara nógu mikið og svínum á viðskiptavinum okkar og stjórnvöld, FME og Seðlabanki Íslands munu sjá til þess að við eignumst allt.  Koma meira að segja með það færandi á silfurfati.  Nú ef dómstólar eru með einhvern derring, þá breyta embættismenn lögum og loka fyrir þann leka.

Svo má ekki gleyma því, að sé maður nógu skuldugur, skuldar t.d. 10 milljarða eða meira, þá fær maður ekki bara 90% fellt niður heldur fær að halda öllum eignum sínum.  Skuldi maður aftur 2 milljónir, þá þarf maður að borga í topp eða allt er hirt af manni.  Mér finnst þessar innheimtuaðferðir fjármálafyrirtækjanna dálítið snúast um að hirða aurinn og kasta krónunni.  Skýringin á eftirgjöfinni til þeirra stórskuldugu er að þeir séu ómissandi fyrir fyrirtækið!!  Það er svo mikið helv.. bull að ég furða mig á slíkum málflutningi.  Ef ég væri lánadrottinn ónefnds stórfyrirtækis og ég væri nýbúinn að tapa 10 milljörðum af kröfum mínum, þá myndi ég aldrei vilja eiga viðskipti aftur við þá stjórnendur sem kostuðu mig 10 milljarða.  Þessi klisja um mikilvægi lykilstjórnenda er bölvað kjaftæði.  Staðreyndin er sú, að hér á landi er fullt af fólki sem er alveg jafn fært í að tapa 10 milljörðum og gömlu stjórnendurnir, en svo er líka mögulegt að það hafi hæfileika á sviði stjórnunar og rekstrar.  Margt af því er að vísu á sextugs- eða jafnvel sjötugsaldri og hefur áratugareynslu í stjórnun og rekstri.   Æi, það er náttúrulega of hæft í starfið og gæti náð að byggja fyrirtækið upp að nýju. 

Málið er, að svo virðist, sem bakvið tjöldin í nýju bönkunum séu gamlir hundar sem eiga að tryggja að "fjármálasnillarnir" haldi sínu.  Þetta eru sömu aðilarnir og lánuðu hinum og þessum útrásarvíkingi milljarða tugi sem síðan hurfu án þess að nokkur skilji hvað varð um þá.  Það er t.d. alltaf áhugavert að heyra skýringar Pálma í Fons á því hvað varð um peningana sem fóru í gegnum félögin hans.  Það virðist sama hve háar fjárhæðir voru settar í sýndarviðskipti í fyrirtækjum hans, peningarnir finnast ekki, en skuldirnar eru út um allt.  Eða aumingja Jón Ásgeir, sem hefur breyst frá því að vera með einkaneyslu upp á 2 milljarða árið 2007 í það að vera á framfæri konunnar sinnar.  Það er eins gott að hún á fyrir salti í grautinn.  Já, snilld "fjármálasnillanna" er svo mikil að þeir nenna ekki einu sinni að koma með sennilegar skýringar á svindlinu sínu.  Þeir nefnilega komast upp með allt á kostnað okkar almennings.

Aftur að þessu með stjórnarskrárbundna vernd eignarréttarins.  Þetta er svo mikil steypa að það tekur engu tali.  Hvernig getur eignarréttarákvæði stjórnarskrárinnar varið kröfurétt fjármálafyrirtækis á hendur einstaklingi eða fyrirtæki, þegar fjármálafyrirtækið skapaði þær aðstæður sem valda því að einstaklingur eða fyrirtækið geta ekki staðið í skilum?  Mér er bara alveg sama þó lögin segja að krafa sé krafa og hana eigi að greiða.  Krafan er illa fengin og þess vegna á hún ekki að njóta verndar stjórnarskrárinnar.  Tökum alveg gjörsamlega fáránlegt dæmi:  Banki A stóð fyrir (samkvæmt skýrslu Rannsóknarnefndar Alþingis) miklu svindli með hlutabréf fyrirtækisins, þar sem röð sýndarviðskipta var notuð til að blekkja markaðinn og láta fjárfesta halda að fyrirtækið væri einhvers virði.  Maður lætur blekkjast og kaupir hlutabréf með láni frá bankanum og veði í húsinu sínu.  Bréfin urðu verðlaus, en bankinn vill fá húsið.  Nú heitir bankinn nýju nafni og hann innheimtir lánið.  Blessaður maðurinn hefði aldrei aldrei keypt hlutabréf í A hefði hann vitað að verðhækkun hlutabréfanna var byggð á sýndarviðskiptum.  Hann hefði aldrei keypt bréfin, ef hann hefði vitað að árshlutauppgjör bankans síðustu 4 - 6 skipti voru eingöngu jafn ótrúlega góð vegna þess að endurskoðendur bankans tóku þátt í svindlinu eða voru ekki hæfir til verksins (mér er sama hvort er).  Hann vissi ekki að lögfræðideild bankans var búinn að spinna vef eignaflækju og fela þannig að raunverulegur eigandi stórs hluta hlutabréfa voru ekki eignarhaldsfélög nytsamra sakleysingja heldur bankinn sjálfur sem með því braut lög.  Og greiningadeild bankans sem átti að heita sjálfstæð og óháð eining innan bankans, sendi frá sér hagspár, spár um gengi og verðbólgu sem gáfu í skyn að allt væri í lukkunnar velstandi í þjóðfélaginu, þegar í reynd starfsmenn deildarinnar urðu að passa sig á því hvar þeir stigu niður, þar sem svo margar stoðir bankans voru fúnar að við eitt óvarlegt skref, þá duttu menn af efstu hæð og niður í kjallara.  Nei, blessaður nýi bankinn fær kröfur sínar varðar af eignarréttarákvæði stjórnarskrárinnar, þrátt fyrir að allt, já ALLT, í starfsemi bankans var meira og minna gegnsýrt af svindli, blekkingum og svikum og þrátt fyrir að ekki eitt einasta orð talsmanna bankans undanfarin 2 ár fyrir hrun var sannleikanum samkvæmt.

Ég býð eftir þeim degi, þegar stjórnvöld þessa lands ákveða að taka upp hanskann fyrir fórnarlömb hrunsins.  Ef þau hafa ekki dug í sér til að gera það, þá er tími til kominn, að efnt sé til kosninga.  Heimilin í landinu eiga ekki að endurreisa bankakerfið með eigum sínum.  Fyrirtækin í landinu eiga ekki að endurreisa bankakerfið með eigum sínum.  Og bankakerfið á ekki að endurreisa sjálft sig á grunni myrkraverka fyrirrennara sinna.  Bankarnir eiga að sjá sóma sinn í að leiðrétta misgjörðir fyrirrennara sinna, skítt með eignarréttarákvæði stjórnarskrárinnar.  Þetta snýst um mun meira.  Þetta snýst um að endurreisa þjóðfélag sem verður eftirsóknarvert, en ekki refsing, að lifa í.

Hæstaréttardómur dregur úr óvissu

Ákveðið að leita til ESA og EFTA dómstóls - Hæstiréttur leiðréttir forsendubrest lánveitanda

Mig langar að kynna hér betur þá ákvörðun sem frétt mbl.is fjallar um:

Stjórn Hagsmunasamtaka heimilanna samþykkti einróma á fundi sínum nú síðdegis að leita eftir áliti/ákvörðun ESA, Eftirlitsstofnunar EFTA, vegna dóms Hæstaréttar í máli 471/2010 um vexti af áður gengistryggðum bílalánum.  Jafnframt var ákveðið að leita leiða til að fá niðurstöðu EFTA dómsstólsins í málinu.  Loks var samþykkt að leita til ESA, Eftirlitsstofnunar EFTA, vegna hinnar víðtæku notkunar verðtryggingar í neytendalánum hér á landi.

Ég leitað óformlega til ESA vegna þeirra mála, sem þangað verður vísað, eftir að dómur féll í Héraðsdómi Reykjavíkur.  Niðurstaðan þá var að bíða eftir dómi Hæstaréttar.  Kvörtunin til ESA vegna vaxtadómsins mun byggja á annars vegar c-lið 36. gr. laga nr. 7/1936 um samningsgerð, umboð og ógilda gerninga og því hvernig neytendaverndartilskipun ESB, 93/13/EEC, var innleidd í lög hér á landi.

Ég tel að Hæstiréttur hafi gengið freklega á rétt neytenda í dómi sínum og hunsað alla möguleika til mildandi aðgerða.  Dómurinn telur að ógilding gengistryggingarinnar í dómum réttarins 16. júní sl. geri það að verkum að grundvöllur tengingar við LIBOR vexti sé þannig brostinn.  Þrátt fyrir heimildir í 2. gr. vaxtalaga nr. 38/2001 að rétturinn geti ákveðið réttláta og sanngjarna vexti, þá fór rétturinn því miður þá "ódýru leið" að taka ákvæði 4. gr. hrátt upp.  Með því verður dómsniðurstaðan mjög íþyngjandi fyrir þá sem tóku gengistryggð húsnæðislán, þó svo að niðurstaðan væri ekki svo óhagstæð fyrir lántaka í máli 471/2010.

Ég tel að Hæstiréttur hafi haft fleiri möguleika í stöðunni.  Dómafordæmi eru fyrir því að rétturinn víki frá leiðbeinandi vöxtum vaxtalaga og átti ég allt eins von á því að það yrði gert.  Einnig er tilgreint í 2. gr. vaxtalaga að vikja megi frá vaxtaviðmiði 4. gr., þ.e. lægstu óverðtryggðu vöxtum Seðlabanka Íslands, og raun hvatt til þess að gera það, sé það skuldara hægstætt.  Rétturinn ákvað einnig að líta gjörsamlega framhjá öllum rökum verjanda um forsendubrest lánanna og gerir í raun lítið annað en að skipta einum forsendubresti út fyrir annan, þegar áhrif dómanna frá 16. júní eru tekin með.  Opnar rétturinn því fyrir þann möguleika, að lántakar leiti aftur til dómstóla og í þetta sinn til að fá forsendubrestinn bættan.  Finnst mér klaufalegt af réttinum að skilja þetta atriði eftir í dómi sínum.

Neytendaverndartilskipun ESB bannar að samningum sé breytt neytanda í óhag. Í 8. gr. tilskipunarinnar er aðildarríki EES, í þessu tilfelli Íslandi, uppálagt innleiða eða viðhalda ströngustu ákvæðum til að tryggja neytendum vernd af hæsta stigi (e. Member State may adopt og retain the most stringent provisions compatible with the Treaty in the area covered by this Directive, to ensure a maximum degree of protection for the consumer).

Önnur tilskipun ESB, þ.e. 2005/29/EC um ósanngjarna viðskiptahætti (unfair commercial practices), skiptir hér líka máli.  Hafa skal í huga að Exista, móðurfélag Lýsingar, er stærsti einstaki stöðutakinn gegn íslensku krónunni.  Félagið sjálft telur sig eiga 180 milljarða í framvirkum samningum vegna stöðu sem það tók gegn krónunni, þ.e. veðjaði að krónan félli hressilega.  Það hljóta að teljast ósanngjarnir viðskiptahættir að fyrirtækið veðji þannig gegn viðskiptavinum sínum (þó þeir séu í dótturfélagi).  Kjarni tilskipunarinnar er þó, að sérhver grein samnings sem myndar ójafnvægi milli réttinda og skyldna samningsaðila neytandanum til tjóns, er óheimil (sem er sama markmið og tilskipunar 93/13/EEC).  Annað grundvallaratriði tilskipunarinnar er að fyrirtæki eru skyldug til að 

trade fairly, avoiding unfair and misleading commercial practices

sem mætti leggja út að sýna heiðarleika í viðskiptum og forðast óheiðarlega og villandi viðskiptahætti.  Efast má stórlega um að íslensk fjármálafyrirtæki hafi haft ákvæði tilskipunarinnar í heiðri í undanfara hrunsins.

Annars getur vel verið að hægt verði að reka dómsmál um ákvæði neytendaverndartilskipunarinnar hér á landi.  Það hefur jú ekki verið ennþá tekið á því að lánasamningarnir hafi innihaldið ósanngjarna skilmála sem röskuðu samningsstöðunni neytandanum í óhag.  Og þó svo að það hafi að einhverju leiti verið gert, þá finnst mér ljóst að dómur Hæstaréttar skekkir samningsstöðu neytenda ennþá frekar þeim í óhag.

Í mínum huga er þessum málum alls ekki lokið.  Hæstarétti tókst að finna leið sem jók á greiðslu- og skuldavanda fasteignalántaka, verði dómur í máli 471/2010 fordæmisgefandi fyrir gengistryggð fasteignalán.  Er það nákvæmlega sú niðurstaða sem ég óttaðist.  Ég átti að vísu von á að rétturinn færði þá minna afgerandi rök fyrir niðurstöðu sinni, t.d. með vísun í varakröfur sóknaraðila.  Niðurstaða réttarins er að tenging við LIBOR vexti hafi rofnað um leið og gengistryggingin var dæmd ólögleg.  Af þeim sökum verði að ógilda vaxtahluta lánasamningsins líka.  Þar með opnar Hæstiréttur fyrir möguleikann á því að vísa til 4. gr. vaxtalaga í staðinn fyrir það að horfa á þær kröfur sem voru hafðar uppi.  Þegar betur er að gáð, þá er þetta heldur ómerkileg leið til að segja að lánveitandi hafi orðið fyrir forsendubresti, þegar í ljós kom að hann hafði notað ólöglega gengistryggingu.  Hæstiréttur gerir því í raun nákvæmlega sama og undirréttur og ákveður að bæta þurfi lánveitanda upp forsendubrest.

Kæra niðurstöðuna til ESA

Arion banki fékk 750 milljarða afslátt

Innan um fréttir um aftöku vonarinnar og rökhyggjunnar í Hæstarétti gær, þá leynist mjög áhugaverð frétt á blaðsíðum Morgunblaðsins í dag.  Fréttin er á blaðsíðu 18 undir og langar mig að birta hana í heild hérna:

Meira inn á varúðarreikning

Arion banki hefur lagt 33 milljarða inn á varúðarreikning vegna útlána Heildarútlán til viðskiptavina nema 466 ma. í bókum bankans en krafan er yfir 1.200 ma.

 

Ívar Páll Jónsson [e-mail]

Arion banki lagði fjóra milljarða króna inn á varúðarreikning vegna útlána til viðskiptavina á fyrri helmingi ársins, samkvæmt uppgjöri sem birtist í fyrradag. Gefur það til kynna að bankinn búist við enn frekari afskriftum á útlánum til viðskiptavina, sem nema 466 milljörðum króna í bókum bankans.Þar er um að ræða verðmat Arion banka á umræddum útlánum, en nafnverð þeirra - krafa á viðskiptavini - er mun hærra og nemur 1.237 milljörðum króna. Útlánin voru færð úr gamla Kaupþingi yfir í nýja, nú Arion, með 738 milljarða króna afslætti, á 499 milljarða króna.Síðan það var gert hefur Arion banki svo að auki fært 32,8 milljarða króna á varúðarreikning vegna útlána til viðskiptavina. Sem fyrr segir bættust fjórir milljarðar á þann reikning á fyrri hluta ársins.Arion banki skilaði 7,9 milljarða króna hagnaði eftir skatta á fyrri hluta ársins. Rekstrartekjur voru 27,7 milljarðar króna á tímabilinu og hreinar vaxtatekjur 10,3 milljörðum króna. Hreinar þóknunartekjur námu 2,9 milljörðum og gengishagnaður var 1,4 milljarðar. Vaxtamunur af meðalstöðu vaxtaberandi eigna og skulda var 2,9%.

Í ljósi dóms Hæstaréttar í gær og umræðu sem hefur átt sér stað á undangengnum mánuðum um svigrúm og kostnað bankanna af því að leiðrétta lán viðskiptavina sinna og þola það að samningsvextir stæðust á áður gengistryggðum lánum, þá er ákaflega forvitnilegt að fá það staðfest að Arion banki fékk lán og inneignir hjá viðskiptavinum með um 60% afslætti frá Kaupþingi (þ.e. gamla bankanum).  Nú vil ég að þeir viðskiptavinir Arion banka, sem fengið hafa þennan afslátt, til sín rétti upp hönd. Þið sem fengið hafið einhvern afslátt án þess að til hafi komið hækkun vaxta mega líka rétta upp hönd.

Mér finnst 60% afsláttur vera þokkaleg upphæð og vil halda því fram að það gefi bankanum svigrúm til að koma til móts við viðskiptavini sína.  Gallinn er að hafi það verið gert sem einhverju nemur, hefur það haft í för með sér talsverða hækkun vaxta frá því sem áður var.  Nú finnst mér að Arion banki og raunar aðrar fjármálastofnanir sem geta státað af umtalsverðum muni á nafnverði og bókfærðu verði, eins og hér er lýst, sjái sóma sinn í því að láta umorðalaust helminginn af þessum mun renna strax til viðskiptavina sinna.

Í gær slökkti Hæstiréttur vonina sem þó lifði í brjósti almennings, um að réttlæti og sanngirni gæti verið til í þessu landi.  Frétt Morgunblaðsins um 60% afsláttinn sem Arion banki fékk er salt til að nudda í sárið.  Önnur frétt á sömu blaðsíðu um að Fons hafi greitt félagi í eigin eigu háa upphæð sem síðan er horfin, er annar skammtur af salti.  Ég verð að viðurkenna að hafi mér ofboðið bullið áður, þá slá þessar fréttir flest annað út.

Ásta segir allt sem segja þarf

Dómur Hæstaréttar mun seint teljast sanngjörn niðurstaða fyrir þá sem tóku sín lán á árunum 2003 - 2006 og stóðu í skilum allt þar til að fall krónunnar gerði fólki nánast ókleift að standa í skilum.   Með þessu erum við að byrja nýjan hring í fjárhagsvandræðum heimilanna.  Í upphafi vorum við með greiðslu- og skuldavanda.  Stjórnvöld og fjármálakerfið komu til móts við fólk varðandi greiðsluvandann (þ.e. mánaðarlegar greiðslur voru lækkaðar), en skyldu skuldavandann eftir (þ.e. höfuðstóll lánanna var ennþá stökkbreyttur).  Hæstiréttur sló á skuldavandann í sumar með því að dæma gengistrygginguna ólöglega, en bætir núna á greiðsluvandann með því að margfalda vextina.  Ég skil ekki alveg hvernig á að snúa ofan af þessu.

Ég hef ekki ennþá geta lesið mér til um tillögur ríkisstjórnarinnar, en kannski leynist í þeim vonarglæta.

 

Vextir geta orðið þungur baggi