Umræða sem þörf er á - Sósíalisti ver auðvaldið

Ég var beðinn áðan um umsögn í nafni Hagsmunasamtaka heimilanna vegna greinar Sigurðar.  Mig langar að birta hana hérna ásamt því að ræða grein Ármanns Jakobssonar á Smugunni.

Hagsmunasamtök heimilanna fagna því að líf sé að færast í lögfræðilega umræðu um forsendubrest verðtryggðra lána.  Fyrst gerðist það með dómi Héraðsdóms Reykjaness í máli ÍAV vegna íþróttamannvirkjanna á Álftanesi og núna fjallar Sigurður G. Guðjónsson um þetta í grein sinni.  Það hefur verið skoðun Hagsmunasamtaka heimilanna frá stofnun samtakanna að verðbætur umfram 4% á ári valdi brotnum forsendum vegna verðtryggðra lánasamninga.  Verðbólgumarkmið Seðlabanka Íslands voru 2,5% á árunum 2001 fram á haust 2008 með efri vikmörk 4%.  Samtökin telja því að verðbólga umfram efri vikmörk sé frávik frá því sem lántakar gátu búist við og valdi því forsendubresti.  Sigurður G. Guðjónsson lýsir þessum forsendubresti vel í grein sinni og það gerði fjölskipaður dómur héraðsdóms líka.  Krafa Hagsmunasamtaka heimilanna er að þessi forsendubrestur verði leiðréttur afturvirkt til 1.1.2008.  Við höfum ekki farið fram á meira, en vissulega varð einnig forsendubrestur á árunum þar á undan.  Við erum tilbúin að láta þann forsendubrest kyrrt liggja verði orðið við kröfu okkar um leiðréttingu til 1.1.2008, en Sigurður ætlar lengra með sitt mál.

 

Fjármálafyrirtækjum var boðið á síðasta ári til samninga vegna gengistryggðra lána.  Þau hunsuðu sanngirniskröfur Hagsmunasamtaka heimilanna þá og fengu í staðinn yfir sig dóma Hæstaréttar.  Þau hlupu grátandi í pilsfald FME og SÍ og báðu um að verja sig fyrir hinum illa Hæstarétti sem gert var með því að brjóta gegn neytendaverndartilskipun ESB.  Vilja fjármálafyrirtækin taka áhættuna á því að næst verði forsendubrestur dæmdur á verðtryggð lán aftur til 2005 og stór hluti af 50% verðbótum verði dæmdur ólöglegur?

 

Hagsmunasamtök heimilanna eru tilbúin til viðræðna við fjármálafyrirtæki um lausn á skuldavanda heimilanna.  Samtökin hafa enga trú á að stjórnvöld muni taka upp hanskann fyrir heimilin vegna þeirra fjárhagslegu áfalla sem yfir þau hafa riðið.  Skjaldborgin góða náði ekki einu sinni að verða tjaldborg og öll úrræði stjórnvalda hingað til hafa gengið út á að tryggja að eins mikill peningur streymi frá fjárvana heimilum til fjármálakerfisins.  Ekkert skal afskrifað nema það sé sannanlega tapað og fólk annað hvort búið að tapa eigum sínum (á nauðungarsölu eða vegna gjaldþrots) eða það flúið land vegna þess skuldafangelsis sem felst í úrræðum stjórnvalda.  Samtökin fagna því öllum rökum sem geta opnað augu fjármálafyrirtækja fyrir því að viðræður eru af hinu góða.  Hagsmunasamtök heimilanna hafa ítrekað boðið fjármálafyrirtækjum upp á slíkar viðræður, nú er það þeirra að bregðast við og þiggja þær.  Hægt er að leysa þessi mál utan dómstóla, en þá verða fjármálafyrirtækin að þora að stíga það skref.  

 

Þá er það kostuleg grein Ármanns Jakobssonar á Smugunni.  Greinin ber fyrirsögnina Fátækt, sjálfbærni og hanttræn hugsun.  Í henni fjallar hann m.a. um fátækt á Íslandi og ber að hluta saman við fátækt á Haiti af öllum stöðum í heiminum.  En ég ætla ekki að fjalla um þann hluta greinar Ármanns, heldur pilluna sem hann sendir Hagsmunasamtökum heimilanna.  Í grein sinni segir hann:

Eftir hrunið hefur borið nokkuð á því að snúið væri úr fátæktarhugtakinu. Ég þekki sjálfur dæmi um manneskju sem lýsti sér sem fátækri þó að hún ætti bæði veglegt húsnæði, nokkra bíla og hefði farið nokkrum sinnum til útlanda á nýliðnu ári. Sjálfsagt vegna mikilla skulda sem eru sannarlega alvarlegt vandamál. Þess ber þó að gæta að boðið hefur verið upp á úrræði sem hin svonefndu Hagsmunasamtök heimilanna kalla „að lengja í hengingarólinni“. Það merkir á mannamáli að létt er á afborgunum þannig að ráðstöfunarfé eykst. Skuldin hverfur ekki og fólk á erfiðara með að finnast það eiga húsnæðið, er vissulega í allt annarri stöðu en það taldi sig vera. En fátækt?

Ég verð nú að segja það furðulegan sósíalisma þegar sósíalistinn fer að verja auðvaldið fyrir sanngjörnum kröfum almennings um að auðvaldið skili því sem það hefur ranglega tekið.  Sýnist mér þá sem það sé sósíalistinn sem er "svo nefndur" sósíalisti og að flokkur svo nefndra sósíalista sé "svo nefndir" Vinstri grænir.  Þegar stuðningsmenn þess flokks, sem telur sig lengst til vinstri í íslenskri pólitík telja sig þurfa að verja arðrán auðvaldsins meðan Alþjóðagjaldeyrissjóðurinn telur að lengra þurfi að ganga til móts við skuldsett heimili, þá fer maður að velta fyrir sér hvort ekki hafi orðið endaskipti á hlutunum. 

"Vont er þeirra ranglæti, verra þeirra réttlæti", mælti Jón Hreggviðsson í Íslandsklukku Laxness.  Koma þessi orð mér sífellt oftar í huga þessa mánuði. Þegar sósíalistar Íslands geta af flokkshollutu ekki staðið með almúganum gegn auðvaldinu, þá vil ég frekar "ranglæti" kapitalistanna en "réttlæti" sósíalistanna.

Telja væntanlega 21% vexti sanngjarna

Já, einmitt, FME að kenna að Sigga var ekki bannað að kaupa NIBC bankann - Áhættustjórnun Kaupþings var greinilega í molum

Sigurður Einarsson fer mikinn í viðtali við Fréttablaðið.  Velti ég því stundum fyrir mér hvort maðurinn skilji það klúður sem hann varð valdur að og hafi yfirhöfuð haft hæfi til að reka, sem stjórnarformaður, stærsta banka Íslands.  Hægt væri að tiltaka aragrúa atriða, þar sem mann setur hljóðan við lesturinn.  Mig langar að byrja á atriði úr lítilli rammagreina á blaðsíðu 26.  Í þessari litlu rammagrein kemur best fram ótrúleg einfeldni mannsins til viðskipta, en þar segir:

Sigurður gagnrýnir að stjórnkerfið á Íslandi hafi ekki stutt Kaupþingsmenn þegar mikið lá við.  Hann nefnir til dæmis þegar Kaupþing vildi koma sér út úr kaupunum á NIBC-bankanum í Hollandi.  Þá hefði honum þótt æskilegt að fá til dæmis bréf frá íslenska Fjármálaeftirlitinu, sem myndi í raun banna bankanum að ljúka kaupunum.

"Ég margræddi þessi mál við Fjármálaeftirlitið og átti samtöl við ýmsa ráðherra.  Aðstæðurnar höfðu breyst svo mikið að þetta var ekki skynsamlegt lengur og við gátum ekki bakkað út úr samkomulaginu einhliða..."

Hvers konar bull er þetta?  Átti FME að bjarga Sigga litla út haga af því að hann komst ekki heim?  Ganga viðskipta einkabanka út á það, að þegar Siggi og co. eru búnir að koma sér í sjálfheldu, þá á FME að koma og bjarga þeim.  Ef það var út á þetta sem viðskiptaáætlanir Kaupþings gengu, þá skil ég vel að allt hrundi þegar gaf á.  Það gleymdist að búa farið með björgunarbátum fyrir reksturinn vegna þess að allt gekk út á lúxus björgunarbátana fyrir fyrirmennin og eigendurna.  Þetta var eins og með Titanic forðum daga, almenningur á 3. farrými fékk ekki að fara í björgunarbátana hjá fína fólkinu, þó nóg væri plássið.  Og skipstjórinn í brúnni, Sigurður Einarsson, kennir núna FME um að hafa ekki bannað sér að stíma á fullu um hættuslóðir.

Annað dæmi er að kenna stjórnvöldum um að hafa ekki sagt bankanum að vaxa hægar, en um það segir Sigurður á bls. 28:

Og það er þannig, í mínum huga, að hafi stjórnvöld talið að við hefðum átt að minnka, vaxa hægar eða til dæmis færa starfsemina eitthvert annað, þá hefðu þau mátt benda okkur á það.  Það var aldrei gert.  Þannig að þegar spurt er hvort við höfum ekki átt að vita að Seðlabankinn eða stjórnvöld á Íslandi gætu ekki  verið lánveitandi til þrautavara eða aðstoðað okkur þá má hugsanlega segja að að við hefðum átt að gera okkur grein fyrir að það væri einhver hætta á því.  En ég held að það sé ekki nokkur leið að meta eitthvað í þessu andvaraleysi okkar sem saknæmt.  Frumkvæðið á ekki síður að koma frá eftirlitsaðilum og yfirvöldum hvað þetta varðar.

Jú, Sigurður Einarsson, andvaraleysi ykkar var saknæmt.  Kannski ekki gagnvart hegningarlögum, en það var það gagnvart hlutafélagalögum, lögum um fjármálafyrirtæki og bókhaldslögum, ef ekki fleiri.  Þið ákváðuð að snúa áhættumati bankans á hvolf.  Það sem stjórnvöld og eftirlitsaðilar vöruðu ykkur ekki við ákváðuð þið að væri óhætt.  Þannig virkar ekki áhættustjórnun.  Rétt framkvæmd áhættustjórnun snýst um að greina ógnir og veikleika í (rekstrar)umhverfi fyrirtækis, stofnunar eða þess vegna þjóðar og meta áhrif þeirra á afkomu, hagsæld, hagvöxt eða hvað það nú er sem nota á til viðmiðunar.  Þá er næst metið þol fyrirtækisins fyrir áföllum sem gætu riðið yfir, líkurnar á slíku áfalli og þá fyrst fara menn að velta fyrir sér hvaða utanaðkomandi kröfur eru gerðar.  Áhættustjórnun er framkvæmd af innri hvötum, ekki ytri.  Hún er unnin til að verja eigendur fyrir tapi, fyrirtækið og viðskiptavini fyrir tjóni, til að tryggja órofinn rekstur komi til áfalls.  Áhættustjórnun snýst um að viðhalda samfeldni rekstrarins og lágmarka tjón.  Áhættustjórnun snýst ekki um að athuga hvort stjórnvöld eða eftirlitsaðilar hafi áhyggjur af einhverju, enda ætti rétt framkvæmd áhættustjórnun að hafa greint slíkt löngu áður en stjórnvöldum (sem ekki sinntu áhættustjórnun) datt í hug að eitthvað hættulegt væri á ferð.  Þetta andvaraleysi bankanna þriggja var verra en nokkurt saknæmt athæfi sem samkvæmt skilningi Sigurðar Einarssonar á íslenskum lögum.  Og hefði Sigurður Einarsson verið skipstjóri á stóru skemmtiferðaskipi, þá hefði hann líklegast orðið valdur að dauða allra farþeganna, vegna þess að hann hefði beðið eftir því að eftirlitsstofnun hefði sagt honum að það væri hættulegt að sigla á ísjaka.  Hann hefði ekki haft vit á því sjálfur hvað var hættulegt.

Þetta sem ég skrifa hér að ofan er svar við spurningu sem Sigurður spyr í viðtalinu, en hún er:

Meginspurningin hlýtur að vera:  Af hverju skapast aðstæður hér á Íslandi sem verða til þess að Íslendingar fara verr út úr alþjóðakreppunni en aðrir og þurfa til dæmis að leita til Alþjóðagjaldeyrissjóðsins?

Svar mitt er einfalt:  Vegna þess að menn sinntu ekki áhættustjórnun af innri hvötum heldur sem viðbrögð til kröfu eftirlitsaðila.  Og það sem eftirlitsaðilanum datt ekki í hug að gera kröfu um, það hunsuðu menn þrátt fyrir að með því stefndu þeir rekstri sínum, afkomu viðskiptavina og eigenda og hagsæld þjóðarinnar í voða.  Aum er sú skýring að kenna öðrum um, þegar sökin liggur hjá þeim sjálfum.  Kaupþing sá um að taka stöðu gegn krónunni.  Kaupþing átti hugmyndina að jöklabréfunum eða a.m.k. átti drjúgan þátt í þeim vaxtaskiptasamningum sem jöklabréfin höfðu í för með sér.  Kaupþing sogaði til sín gjaldeyri á háu gengi og átti síðan stóran þátt í að fella það með því að frysta framboð á gjaldeyri.  Kaupþing var alveg sjálfrátt og einfært um allar sínar græðgilegu ákvarðanir, þar sem virðing fyrir þjóðinni og hagkerfinu var fótum troðin vegna þess að hægt var að græða á því.  Já, Kaupþing sá sjálft um að fella sig.  Það þurfti enga hjálp til þess.  Og þetta allt gerðist á vakt Sigurðar Einarssonar, sem kafsigldi skipinu sínu og dró þjóðfélagið með sér.

Vill rannsókn á vinnubrögðum sérstaks saksóknara

Skilja á milli framleiðslu, flutnings, dreifingar og sölu raforku

Þessi furðulega framsetning Orkuveitu Reykjavíkur á gjaldskrárhækkun fyrirtækisins sýnir að full þörf er til að skilja á milli framleiðslu fyrirtækisins á raforku og dreifingarinnar.  Komið hefur fram í fjölmiðlum að það er kostnaður við virkjanir sem eru að kaffæra OR.  Vissulega hefur OR lagt út í nýlagnir í hverfum sem ekki hafa byggst eins hratt upp og reiknað var með, en auðvelt ætti að vera að lesa út úr reikningum fyrirtækisins hver sá kostnaður er.  Hann er þó hverfandi miðað við kostnað vegna raforkuöflunar fyrir stóriðju.

Samkvæmt ársreikningi OR fyrir 2009, þá er eignarhluti OR í dreifikerfi 99,4 milljarðar, þar af er kostnaður vegna dreifikerfis í byggingu um 1,7 milljarður króna.  Bókfærður eignarhluti OR í framleiðslukerfinu var 131,5 ma.kr. og þar af 23,8 ma.kr. í byggingu.  Dreifikerfið skiptist síðan í dreifikerfi fyrir rafmagn, hitaveitu, vatnsveitu, fráveitu og gagnaveitu.  Gefum okkur að kostnaður vegna rafmagnsveitu sé umtalsvert minni en kostnaðurinn hitaveitu, vatnsveitu og fráveitu, þannig að þessar veitur vegi þrefalt á við rafmagnsveituna og að kostnaður vegna gagnaveitunnar sé hverfandi.  Út frá þessari einföldun, þá fæst að dreifikerfi rafmagns vegur 1/10 af heildardreifikerfinu eða um 10 milljarða.  Á síðasta ári tekjur OR þannig að 14,6 ma.kr. komu vegna rafmagnssölu (þar af um 10 ma.kr. vegna stóriðju).  Tekjur af heitu vatni voru 6,8 ma.kr., köldu vatni 2,6 ma.kr., fráveitu líka 2,6 ma.kr. og gagnaveitu 0,8 ma.kr.  Sé skoðað hvernig tekjurnar skiptast milli dreifingar annars vegar og framleiðslu og sölu hins vegar eru tekjurnar af hinu fyrra 5,6 ma.kr. og 19.6 ma.kr. af hinu síðara.

Það er sama hvernig ég sný þessum tölum, ég get ómögulega séð rökin fyrir því að hækka eigi verð á raforkunni til smánotenda um 11% en dreifinguna um 40% nema til þess að koma í veg fyrir að smánotendur flýji hátt raforkuverð og leiti til Orkusölunnar.  Ég sé heldur ekki rökin fyrir því að senda eigi reikninginn fyrir raforkuöflun fyrir stóriðju til almennra notenda.

Vel getur verið, að OR hafi gert vondan samning við stóriðjuver og geti ekki sent þeim reikninginn fyrir raunverulegum orkuöflunarkostnaði.  Arfavitlaus er þó hugmyndin að senda almennum notendum hann.  Ennþá vitlausari er hugmyndin að hækka dreifikostnað notenda (sem fer um einokunarhluta starfsemi OR) í staðinn fyrir að hækka heildsöluverð rafmagnsins til smásöluhlutans sem þá þarf að hækka smásöluverðið.

Allt kallar þetta á gagngera breytingu á Orkuveitu Reykjavíkur.  Skipta þarf fyrirtækinu upp í minnst fimm rekstrarlega og fjárhagslega sjálfstæðar einingar: 

• Framleiðsla og orkuöflun sem sér um að útvega raforku og heitt vatn sem afhent er í flutningskerfið.
• Flutningskerfið sem sér um að koma orkunni, heita og kaldavatninu frá upprunastað að dreifikerfinu.
• Dreifikerfi almenningsveitna, sem ber orkuna, heita vatnið og kalda vatnið að notkunarstað og sér um fráveitu.
• Sölukerfi almenningsveitna.
• Sölukerfi stórnotenda, gæti falið í sér tengingu frá flutningskerfi að notkunarstað.

Með þetta fyrirkomulag í sessi, sem er í samræmi við Evróputilskipanir, þá gæti OR ekki flutt tap af einum hluta rekstrarins yfir á annan hluta, eins og ætlunin er að gera núna.

Samkeppniseftirlitið skoðar hækkanir OR

Vaxtalögin, fjórfrelsið og neytendavernd í ESB lögum

Á föstudaginn var birt lögfræðiálit Logos fyrir Lýsingu, þar sem efast er um að 13. og 14. gr. vaxtalaganna standist fjórfrelsi EES samningsins.  Það vill svo til að ég átti um daginn langt og gott samtal við starfsmanna ESA um þessi mál.  Þar komum við m.a. inn á skilning á fjórfrelsinu hvað varðar bann við gengistryggingu. 

Til þess að greina satt og rétt frá, þá nefndi ég við viðmælanda minn, að þegar lánveitingar í erlendri mynt eru rétt framkvæmdar, þá kallar það á þinglýsingu tryggingabréfs á hina veðsettu eign en ekki skuldabréfinu sjálfu, auk þess sem í lánsumsókn er tiltekið að sótt er um lán í viðkomandi gjaldmiðlum.  Þetta væri gert vegna takmarkana í íslenskum lögum um þinglýsingar, en ekki til að koma í veg fyrir að skuld í erlendri mynt væri þinglýst.  Starfsmaður ESA hjó eftir þessu atriði og vildi vita hvort tryggingabréfið væri þá í erlendri mynt eða ekki.  Ég sagði honum, að eftir bestu vitund væri tryggingabréfið í erlendri mynt, a.m.k. kæmi fram á þinglýsingarvottorði að um gengistryggð veðbönd væri að ræða.  Sagði hann að það væri þá og því aðeins brot gegn fjórfrelsinu, ef ekki væri hægt að þinglýsa verðbréfi í erlendri mynt á íslenska eign.  Ekki skipti máli þó það væri aðeins snúnara í framkvæmd.  Hann sagði líka, að stjórnvöld hefðu verið í fullum rétti að setja ákvæði 13. og 14. gr. vaxtalaga nr. 38/2001, þar sem ekki hefði verið lokað fyrir lántökur í erlendri mynt.  Á meðan opið væri fyrir lántökur í erlendri mynt, væri ekki verið að koma í veg fyrir flæði fjármagns milli landa, t.d. með því að íslenskur aðili tæki lán hjá dönskum banka.

Við ræddum þessi mál fram og til baka og fórum m.a. inn á 36. gr. c í samningalögum, neytendaverndartilskipun ESB, muninn á stöðu einstaklinga og fyrirtækja og fleira.  Er ætlunin að senda til ESA fyrirspurn um stöðu/kvörtun vegna tilmæla Seðlabanka Íslands og FME gagnvart 36. gr. samningalaganna.

Meðan ég var að semja þessa færslu barst mér tölvupóstur, þar sem athygli mín var vakin á grein í The Economist frá síðustu viku.  Þar er m.a. fjallað um mál, sem ég skrifaði um fyrir þremur árum, þ.e. húsnæðislánamál í  Ungverjalandi. Ungverjar gengu í gildrur austurrískra banka og tóku bæði húsnæðislán og bílalán í evrum, jenum og frönkum á árunum 2004 - 2007.  Árið 2007 voru 20.000 lúxusbílar vörslusviptir í Ungverjalandi vegna vanskila og mjög margir Ungverjar átti í reynd ekkert í húsnæðinu sína.  Ég fór þrisvar til Ungverjalands frá ágúst 2007 fram í júní 2008 og fékk þessar upplýsingar frá ákaflega málglöðum leigubílsstjóra, verkfræðingi sem hafði misst vinnuna og fór í staðinn að keyra leigubíl.

Í grein The Economist er þessi staða Ungverja skoðuð og m.a. bent á að ráðherraráð ESB hafi ákveðið að skera upp herör gegn erlendum húsnæðislánum innan ESB með því að yfirskattleggja þau eða gera þau minna aðlaðandi.  Þætti mér furðulegt, ef þetta er reyndin að bann á Íslandi við gengistryggingu gæti verið brot á fjórfrelsinu.

Eins og ég skil neytendavernd í ESB lögum, þá veitir hún vernd fyrir alla samninga og efnahagslegum færslum (economic transactions).  Neytendaverndartilskipunin (e. Directive on unfair terms in consumer contracts)  93/13/EEC er mikilvægust þegar kemur að þeim álita málum sem eru uppi varðandi gengistryggð lán og hugsanlega verðtryggð, auk tilskipunar um ósanngjarna viðskiptahætti (e. Directive on unfair commercial practices) 2005/29/EC.  Ef þessar tilskipanir eru lesnar, þá kemur í ljós að þær vernda húsnæðiskaupendur fyrir að ósanngjörnum skilmálum sem bætt við lánasamninga án vilja og samþykkis neytenda.  Þetta er í grunninn það sem 36. gr. c í samningalögunum segir, en þó gengur tilskipunin lengra á þann hátt, að hún leyfir engar breytingar meðan íslensku lögin leyfa breytingar sem ekki eru neytanda í óhag.  Þessu til viðbótar, þá veita neytendatilskipanir ESB vernd fyrir ólöglegum ákvæðum samninga og kveða á um ógildingu ósanngjarnra samningsákvæða, þá er lögð skylda á herðar þess sem útbýr samninginn að allt sé gert í góðri trú og á sanngjarnan hátt.  Auðvelt er að færa rök fyrir því, eftir að hafa kynnt sér efni skýrslu rannsóknarnefndar Alþingis, að verulega hafi skort á þetta síðast nefnda a.m.k. síðustu 2 árin fyrir hrun.

Ég mun eftirláta það lögspekingum að fara dýpra í þessar pælingar, en niðurstaða mín eftir viðræður við fólk sem veit meira um lögin en ég er eftirfarandi:

• Lög um vexti og verðtryggingu nr. 38/2001 eru ekki brot á fjórfrelsinu, þar sem þau banna ekki lántöku í erlendri mynt, þó þau banni að fjárskuldbindingar í íslenskum krónum séu tengdar við dagsgengi erlendra gjaldmiðla.
• Neytendaverndartilskipun ESB 93/13/EEC gengur lengra en 36. gr. c í lögum nr. 7/1936 í að vernda neytendur fyrir breytingum á samningsskilmálum, þannig að þó íslensk lög leyfi slíka breytingu, sem fælist t.d. í því að breyta vöxtum áður gengistryggðra lána, þá er það í mótsögn við tilskipunina.
• Lagðar eru ríkar kröfur á sterkari aðila samningsins að hann sýni sanngirni og heiðarleika við samningsgerðina og geti ekki skýlt sig bakvið vanþekkingu eða að hafa ekki séð fyrir það sem síðar gerðist.

Þessu til viðbótar er nýlega fallinn dómur í Héraðsdómi Reykjaness, þar sem fjölskipaður dómurinn komst að því, að jafnvel stórfyrirtæki, sem ætla mætti að hefði alla burði til að átta sig á efnahagsaðstæðum, hafi orðið fyrir forsendubresti vegna meiri verðbólgu en spár/markmið Seðlabanka Íslands gerðu ráð fyrir og meiri gengisbreytinga en spár um efnahagsstöðugleika og greiningadeilda bankanna gerðu ráð fyrir á þeim tíma sem verksamningurinn var gerður.  Ef stórfyrirtæki er talið hafa orðið fyrir forsendubresti, þá er alveg öruggt að einstaklingur hefur orðið fyrir slíkum bresti.  Hafa skal í huga, að bankarnir héldu stíft á lofti "spám" um verðstöðugleika og styrk íslensku krónunnar á árunum fyrir hrun.  Og ekki bara bankarnir, heldur líka Seðlabanki Íslands.  Það er sama hvaða efnahagsspá er tekin frá Seðlabankanum, alltaf var miðað við að verðbólgumarkmiðum upp á 2,5% yrði náð innan 12 mánaða.  Varla var það hlutverk einstaklinga að efast um forsendur Seðlabankans fyrir stöðugleika.

Margt bendir til þess að einstaklingar eigi mjög sterkan rétt til þess að fá lán sín leiðrétt.  Þá er ég ekki bara að tala um þau lán, sem áður voru gengistryggð, heldur einnig verðtryggð lán.  Forsendubrestur vegna falls krónunnar og mikillar verðbólgu hefur verið viðurkenndur gagnvart verktaka fyrirtækjum, Hæstiréttur dæmdi gengistrygginguna ólöglega og neytendaverndarlöggjöf ESB, sem er hluti af EES rétti, ver almenna neytendur fyrir breytingum sem eru þeim óhagstæðar.  Stjórnvöld og fjármálafyrirtæki þráast við að viðurkenna þetta.  Er það miður, þar sem afleiðingin er að reka þarf óteljandi máli fyrir dómstólum.  Ég hef margoft hvatt til þess að samningaleiðin verði reynd.  Það er ekki um seinan, þó tækifærunum fari fækkandi.

Kemur ekki á óvart - Raunstýrivextir ennþá yfir meðaltali síðustu tveggja ára

Ég var byrjaður á bloggfærslu í gær, sem ég hætti við vegna anna.  Þar spáði ég 1% lækkun stýrivaxta, vegna þess að lækkun verðbólgu frá síðustu tveimur stýrivaxtaákvörðunum er það mikil að efni var fyrir þessa lækkun og raunar var efni til meiri lækkunar.

Ég hef fylgst með þróun stýrivaxta í ansi mörg ár og sérstaklega skoðað þá með hliðsjón af raunstýrivöxtum, þ.e. stýrivexti umfram verðbólgu.  Með ákvörðun Seðlabankans í morgun lækkaði bankinn raunstýrivexti úr 3,53% í 2,53%.  Fyrri tala er jafnframt með hæstu raunstýrivextir sem við höfum séð síðustu rúmlega tvö ár.  Síðari talan er á móti 75 punktum yfir meðalstýrivöxtum síðustu tveggja ára.  Það er því að mínu áliti verulegt rými fyrir frekari lækkun stýrivaxta á næsta vaxtaákvörðunardegi.

Ég hef nokkrum sinnum fjallað hér á þessari síðu um þróun raunstýrivaxta og hvernig þeir áttu í reynd stóran þátt í því að ýta almenningi og fyrirtækjum út í að taka gengistryggð lán.  Sérstaklega fyrirtæki hreinlega sögðu sig frá hinu gamla íslenska lánakerfi.  Nú er viðsnúningur að verða og mér finnst að fjármálakerfið eigi að grípa tækifærið og þróa nýtt lánakerfi. 

Vextir lækka um 1%

Ótrúleg hógværð Seðlabankans - Álit hans skiptir ekki sköpum!

Jæja, þá er næsta stig afneitunarinnar í gangi.  Fyrsta stigið er að segja ekki frá, næsta stig að segja það ekki sitt hlutverk að greina frá, þriðja að gera lítið úr aðallögfræðingi sínum og núna að gera lítið úr álitinu/minnisblaðinu almennt.  Hvenær ætla menn að átta sig á því að það að birta ekki minnisblað aðallögfræðings Seðlabanka Íslands er meiriháttar klúður og hefur mögulega raskað verulega fjármálastöðugleika í landinu?  Seðlabankinn og FME hafa haldið því fram að í svörtustu sviðsmynd gætu 350 milljarðar króna fallið á veikburða fjármálafyrirtæki vegna þess að ekki var, að því virðist að þeirra áliti, tekið nægilega tillit til niðurstöðu minnisblaðs Sigríðar Logadóttur við uppgjör milli gjaldþrotahluta fjármálakerfisins og þess sem reist var úr rústunum.  Nei, nei, minnisblað Sigríðar skipti ekki sköpum og þess síður nöfnu hennar Rafnar Pétursdóttur hjá viðskiptaráðuneytinu.

Ef álit Seðlabankans skipti ekki sköpum, af hverju fóru fjármálafyrirtækin þá ekki eftir áliti Gísla Tryggvasonar og Björns Þorra Viktorssonar?  Jú, vegna þess að þau álit voru léttvæg fundin.  Þau höfðu ekki vigt.  Álit frá Seðlabankanum eða minnisblað hefur allt annað vægi.  Fjármálafyrirtækin hefðu ekki getað hunsað slíkt skjal.  Það hefði virkað eins og flóðvarnargarður við erfiða á meðan álit Gísla og Björns voru meira eins og ábending um að reisa þyrfti slíkan garð.

Annars er Seðlabankinn með tvískinnungshátt í þessu máli.  Hann treysti sér ekki til að koma fram með álitið, þegar það gat komið lántökum til góða vegna þess að alltaf þurfi að bíða eftir niðurstöðu dómstóla, en þegar eitthvað ógna aumingja fjármálafyrirtækjunum, þá tvínónar bankinn ekki við að grípa til aðgerða byggðar á lagatúlkun bankans.  Er bankinn að reyna að rústa því litla trausti sem almenningur ber til hans?  Hvers vegna getur bankinn túlkað lög hægri-vinstri og gripið fram fyrir hendur dómstóla, þegar verja þarf fjármálafyrirtækin fyrir hinum ógnvænlegu lántökum, en þegir þunnu hljóði þegar bankinn kemst að þeirri niðurstöðu að þessi sömu fjármálafyrirtæki og sumum tilfellum undanfarar þeirra brutu lög?

En hvað með það.  Þetta er búið og gert og lántakar eiga víst að borga reikninginn, einu sinni sem oftar.  Mig langar bara að benda lántökum gengistryggðra lána á, að þeim ber nákvæmlega engin skilda til að greiða af lánum sínum í samræmi við tilmæli Seðlabanka Íslands og FME.  Tilmælunum var beint til fjármálafyrirtækjanna og hafa nákvæmlega engin áhrif á samning þriðja aðila við fjármálafyrirtækin.  Vilji þau semja við lántaka upp á nýtt, þá er það hið best mál, en þar til dómar falla fyrir Hæstarétti í fordæmisgefandi málum, þá eru lántakar eingöngu bundnir af því að greiða samkvæmt greiðsluáætlun meðan það er skoðun lántaka að hann hafi ekki nú þegar greitt meira en greiðsluáætlun segir til um.  Lántaka hjá Avant fóru illa út úr því að treysta orðum fyrirtækisins og eru líklega búnir að tapa einhverju af því sem þeir greiddu af lánum sínum síðustu mánuði.  Ég spyr bara, hvers vegna eiga aðrir lántakar að taka sömu áhættu?  Höfum líka í huga, að SÍ hylmdi yfir með lögbrjótum í rúma 13 mánuði áður en tilmæli voru gefin út.  Að hylma yfir lögbroti er lögbrot út af fyrir sig.  Hverju svarar Seðlabankinn því?

Töldu lögfræðiálitin ekki skipta sköpum

Stærsti glæpur Gylfa og Seðlabankans var að hylma yfir með lögbrjótum og það er lögbrot

Ég svaraði Merði á síðunni hans í gær og vil birta það svar hér:

Mörður, ég get alveg tekið undir að velta má fyrir sér hvort Gylfi hafi gert þetta viljandi eða ekki (eða þannig skil ég orð hans). Mér finnst þetta snúast um þrennt:
1) hvort Gylfi hafi yfirhöfuð skilið spurningu Ragnheiðar.
2) hvort hann hafi áttað sig á muninum á „myntkörfuláni“ og „erlendu láni“.
3) hvort skildi hann innihald minnisblaðs.

Ef ég byrja á þessu fyrsta, þá er mikill vafi á þessu. Ragnheiður spyr um myntkörfulán og Gylfi segist vera svara henni og tala um erlend lán. Þ.e. eitt af eftirfarandi gerðist 1) hann skildi ekki spurninguna, 2) ruglar saman myntkörfuláni og erlendu láni eða 3) snýr viljandi út úr.

Vafist þá eitthvað fyrir Gylfa hvað er erlent lán og hvað er myntkörfulán? Ef svo var, þá erum við í vondum málum, því við þurfum að velta fyrir hvað fleira vafðist fyrir Gylfa að skilja.

Nú loks er það varðandi minnisblað Sigríðar Rafnar Pétursdóttur. Í því kemur skýrt fram að í 13. og 14. gr. laga nr. 38/2001 sé bara heimilt að verðtryggja með vísitölu neysluverðs og því sé gengistrygging óheimil. Hún segir einnig að vafi kunni að vera á því hvaða lán falla undir ákvæði greinarinnar og loks að greinin banni ekki lánveitingar í erlendum gjaldmiðlum. Sigríður Rafnar segir í niðurstöðukafla minnisblaðs síns, að lánveitingar í erlendum gjaldmiðlum, tengdar gengi erlendra gjaldmiðla, séu ekki ólögmæt, en hún leggur líka áherslu á í niðurstöðukaflanum að bara megi verðtryggja lán í íslenskum krónum með vísitölu neysluverðs. Gylfi lyndi því Alþingi helmingnum af niðurstöðu Sigríðar í undirkafla 4.1. Gerði hann það viljandi, las hann ekki lengra eða skildi hann ekki minnisblaðið. Það skal bent á að Sigríður eyddi mun meira púðri í gengistrygginguna en erlend lán.

Þetta sagði ég á blogginu hans Marðar, en ég vil bæta við að málflutningur Steingríms J frá því í gær þegar hann reynir að færa sökina á klúðri Gylfa yfir á Ragnheiði, er aumkunarverður.  Ég er í samskiptum við talsverðan hóp þingmanna og einn þeirra sagði mér í vikunni, að þingmenn hefðu margir áttað sig á því að Gylfi hafi snúið út úr með því að segja "erlend lán" í stað "myntkörfulán".  Þeir hafi bara ekkert geta gert.  Dagskrárliðurinn sé þess eðlis að ekki sé hægt að koma að athugasemd við síðustu ræðu þess sem svarar fyrirspurn.  Aðrir þingmenn hafa sagt mér að aldrei fáist hreinskilin svör frá Gylfa í fyrirspurnartímum, hvorki þegar fyrirspurn er undirbúin né þegar hún sé óundirbúin.

Einnig vil ég birta hér svar til Baldurs McQueen á Eyjunni, en hann tekur þátt í þessum leik að færa sökin yfir á þingmenn út í sal:

Ég get sagt þér að margir þingmenn úti í sal kveiktu á „mistökum“ Gylfa. Þingmenn hafa sagt mér að þeir hafi orðið alveg æfir út í ráðherrann, en þeir hafa ekki önnur úrræði til að spyrja hann beint en í gegn um svona fyrirspurnartíma. Þess vegna hefur Gylfi verið spurður líklega þrisvar til viðbótar um þetta sama málefni og alltaf hefur hann ekki svarað sannleikanum samkvæmt. Brotavilji hans hefur því miður verið mjög einbeittur. Tvisvar var hann spurður um hvort ráðuneytið hefði lögfræðiálit undir höndum. Annað skiptið veitti hann munnlegt svar en í hitt skiptið skriflegt svar. Þetta mál eftir að verða ennþá stærra áður en það byrjar að fölna.

Við hjá Hagsmunasamtökum heimilanna fengum veður af því í águst á síðasta ári, að til væri lögfræðiálit í viðskiptaráðuneytinu sem segði gengistryggingu lána ólöglega. Þá er ég ekki að vísa til álita talsmanns neytenda og Björns Þorra Viktorssonar, heldur að til væri utanaðkomandi álit virtrar lögfræðistofu. Okkur datt ekki í hug að auk þess álits væru tvö mjög skýrt orðuð minnisblöð og þar af annað frá Sigríði Logadóttur, aðallögfræðings Seðlabankans. Jæja, við skoruðum á nokkra þingmenn að beina fyrirspurn til Gylfa um hvort þetta álit væri til. Því miður var spurningin of þröngt orðuð og þess vegna gat Gylfi vikið sér frá því að segja að álit LEX væri til. Af þeirri ástæðu var spurt aftur og aftur vék Gylfi sér undan því að svara af heiðarleika. Í millitíðinni hafði talsmaður neytenda fengið að sjá minnisblað Sigríðar Rafnar, en ráðuneytið nýtti sér ákvæði í lögum og ákvað að trúnaður ætti að gilda um álitið, þannig að Gísli Tryggvason, talsmaður neytenda, gat ekki greint frá innihaldi minnisblaðsins. Ráðuneytið reyndi því allt sem það gat til að fela það fyrir almenningi, að lögfræðingur ráðuneytisins hafi komist að samhljóða niðurstöðu og ég, HH, Gísli Tryggvason og Björn Þorri og raunar fleiri aðilar, að gengistrygging væri ólögleg samkvæmt 13. og 14. gr. laga nr. 38/2001. Ráðuneytið brást líka þeirri skyldu sinni að vekja athygli FME á málinu (að því virðist) og þar sem ráðuneytið var þeirrar skoðunar að lögbrot hafi verið framið, þá braut það lög með því að tilkynna ekki um lögbrotið. Það varð samsekt.

Það er þetta síðasta í svarinu til Baldurs sem ég vil gera að umræðuefni hér.  Af hverju kærðu hvorki Seðlabankinn né viðskiptaráðuneytin grunuð lögbrot fjármálafyrirtækjanna til lögreglu?  LEX lögmannsstofa, Sigríður Logadóttir, aðallögfræðingur Seðlabanka Íslands, og Sigríður Rafnar Pétursdóttir, lögfræðingur viðskiptaráðuneytisins, höfðu öll komist að þeirri niðurstöðu að gengistrygging væri ólögleg verðtrygging samkvæmt 13. og 14. gr. laga nr. 38/2001.  Samkvæmt 18. gr. sömu laga varða brot gegn lögunum sektum.  Það felur í sér aðkomu löggæsluyfirvalda og dómstóla.  Af hverju hunsuðu þessir opinberu aðilar skyldu sína að kæra?  Ekki hefur vafist fyrir Seðlabanka og/eða FME að kæra brot á gjaldeyrislögum til lögreglu.  Eru brot gegn vaxtalögum ómerkilegri brot?  Eða var þetta hluti af samtryggingu stjórnvalda með fjármálakerfinu, sem var toppuð með tilmælum SÍ og FME 30. júní síðast liðinn.

Ég verð að segja, að það er svo margt í þessu máli öllu sem gengur engan veginn upp nema að ætla verður ríkisstjórninni, Seðlabanka og FME að þessir aðilar hafi ákveðið að verja hlut fjármálafyrirtækjanna.  Lögbrot hafa verið framin hér hægri - vinstri, en menn gera allt til að bjarga lögbrjótunum.  Kaupþing, Glitnir, Landsbanki Íslands, Icebank, BYR og hugsanlega SPRON völtuðu yfir lögin eins og þeim kæmi þau ekki við með ólögmætum viðskiptaháttum, bókhaldsfiffi, markaðsmisnotkun, blekkingum og ég veit ekki hvað.  Þessi fyrirtæki og Lýsing, SP-fjármögnun, Avant, SagaCapital, AskarCapital, VBS, Frjálsi fjárfestingabankinn og fjölmargir sparisjóðir um allt land brutu lög með því að veita lán með ólöglegri gengistryggingu.  Af hverju kærðu viðskiptaráðuneyti og Seðlabanki ekki þessi fyrirtæki til efnahagsbrotadeildar ríkislögreglustjóra í fyrra sumar?  Þau geta ekki borið fyrir sig, að ekki hafi verið vitað hvaða lán heyrðu undir 13. og 14. gr. og hver ekki, þar sem það er efnahagsbrotadeildarinnar og síðar saksóknara að ákveða það.  Og af hverju er ekki búið að kæra þessa aðila nú þegar?  Er það í lagi að brjóta lögin, þegar í hlut á lánafyrirtæki með marga starfsmenn, en þegar í hlut eiga fjögurra manna fyrirtæki sem stundar gjaldeyrisviðskipti, þá er það glæpur gegn þjóðinni?

Meðvirkni stjórnvalda, Seðlabanka og FME gagnvart brotum fjármálafyrirtækjanna ríður ekki einteymingi.  Ítrekað taka þessir aðilar upp hanskann fyrir fyrirtæki sem farið hafa mjög illa með þjóðina.  Er mönnum sjálfrátt í vitleysunni?  Og núna kemur í ljós að fyrir 15 mánuðum lá fyrir í Seðlabanka Íslands álit sem sagði að fjármálafyrirtæki væru að brjóta lög. Það heitir yfirhylming að greina ekki frá grun sínum um lögbrot.  Lögfræðiálit eða ekki, gruni einhvern að annar aðili brjóti lög og greinir ekki frá því, þá er sá að hylma yfir með lögbrjóti.  Það er Gylfi sekur um, það er viðskiptaráðuneytið sekt um og það er Seðlabanki Íslands sekur um.

Fráleitt að Gylfi hafi logið

Skildi hvorki spurninguna né minnisblaðið

Gylfi Magnússon, efnahags- og viðskiptaráðherra, kemur með sína skýringu á svari sínu til Ragnheiðar Ríkharðsdóttur og heldur áfram að hagræða sannleikanum.  Eða er hann að opinbera að hann hvorki skildi spurningu Ragnheiðar né minnisblað Sigríðar Rafnar Pétursdóttur.

Hann byrjar að skýla sér bakvið að í umræðunni "í þinginu var ýmist talað um myntkörfulán, erlend lán eða lán í erlendri mynt".  Það er gott og blessað en spurning Ragnheiðar hljómaði sem hér segir:

Ragnheiður Ríkharðsdóttir (S):

Frú forseti. Í ljósi þessarar fyrirspurnar langar mig að spyrja hæstv. viðskiptaráðherra. Svo virðist sem myntkörfulánin séu í raun hrein krónulán en með erlendu viðmiði. Því spyr ég hæstv. viðskiptaráðherra: Telur hann lögmæti slíkra lána hafið yfir allan vafa þegar höfð eru til hliðsjónar lög nr. 38/2001, um vexti og verðbætur? Þar kemur fram að ekki megi miða lán við neitt annað en það sem þar stendur. Því spyr ég hæstv. viðskiptaráðherra: Telur hann lögmæti myntkörfulána hafið yfir allan vafa?

(Feitletrun mín.)

Ragnheiður var því hvorki að spyrja um "erlend lán eða lán í erlendri mynt".  Hún var að spyrja um myntkörfulán sem að hennar mati virðast vera "í raun hrein krónulán en með erlendu viðmiði".  Ekkert um "erlend lán eða lán í erlendri mynt".  Samt svarar Gylfi henni með eftirfarandi:

Viðskiptaráðherra (Gylfi Magnússon) (U):

Frú forseti. Ég vík fyrst að fyrirspurn Ragnheiðar Ríkharðsdóttur um lögmæti lána í erlendri mynt. Lögfræðingar bæði í viðskiptaráðuneytinu og annars staðar í stjórnsýslunni hafa vitaskuld skoðað það mál. Niðurstaða þeirra er að lánin séu lögmæt.

Hann tekur sérstaklega fram að hann ætli fyrst að víkja að fyrirspurn Ragnheiðar og segir hana snúast um "lögmæti lána í erlendri mynt".  En það er bara ekki rétt.  Ragnheiður spurði hvort hann teldi "lögmæti myntkörfulána hafið yfir allan vafa".  Hvernig getur maðurinn sagt, að hann hafi ekki verið að afvegaleiða umræðuna, þegar hann segir í dag að svar sitt hafi snúist um "erlend lán", en kemur með inngang um að hann sé að víkja að "fyrirspurn Ragnheiðar Ríkharðsdóttur", sem var um lögmæti myntkörfulána.  Þetta segir mér að hann hafi annað hvort ekki skilið spurningu Ragnheiðar eða vísvitandi svarað henni vitlaust og þar með afvegaleitt þingið.

Nú hann virðist ekki heldur skilja minnisblað Sigríðar Rafnar Pétursdóttur, þegar hann segir í seinni hluta tilvísunar minnar:

Lögfræðingar bæði í viðskiptaráðuneytinu og annars staðar í stjórnsýslunni hafa vitaskuld skoðað það mál. Niðurstaða þeirra er að lánin séu lögmæt.

Aftur verðum við að hafa í huga að Ragnheiður var að spyrja um "myntkröfulán" ekki "erlend lán eða lán í erlendri mynt".  Hann er því annað hvort að afvegaleiða þingið eða skilur ekki álit Sigríðar Rafnar.

Það er rétt að Sigríður Rafnar segir ekkert í lögum sem banni lánveitingar í erlendum gjaldmiðli:

Að mati undirritaðrar verður þó ekki lagður sá skilningur í ákvæði 13. og 14. gr. laga nr. 38/2001 um vexti og verðtryggingu, út frá umræddu ákvæði, að þau banni lánveitingar í erlendum gjaldmiðli og tengingu við gengi þeirra í lánssamningum með hliðsjón af gildissviði VI. kafla laganna og meginreglunni um samningsfrelsi.

En spurningin snerist ekki um "lánveitingar í erlendum gjaldmiðli" heldur myntkörfulán sem að mati Ragnheiðar "séu í raun hrein krónulán en með erlendu viðmiði".  Það merkilega við álit Sigríðar Rafnar, Sigríðar Logadóttur, LEX lögmannsstofu og Gísla Tryggvasonar, talsmanns neytenda, er að öll komast að þeirri niðurstöðu að óheimilt sé að tengja fjárskuldbindingar í íslenskum krónum við dagsgengi erlendra gjaldmiðla.  Gylfi Magnússon hafði því undir höndum eða aðgang að fjórum lögfræðiálitum innan úr stjórnsýslunni eða sem stjórnsýslan hafði óskað eftir, sem öll sögðu að lánin sem Ragnheiður Ríkharðsdóttir spurði um væru með óheimila gengistryggingu.  Ekkert þessara álita tók á nokkurn hátt undir að einhver vafi væri á þessu.  Það sem aftur Sigríður Rafnar Pétursdóttir segir að vafi leiki á því hvaða lán teljist gengistryggð og hver ekki:

Það getur verið álitaefni hvort um ræði lánveitingu í erlendum gjaldmiðli  eða  lánveitingu í íslenskum krónum.  Lánssamningar eru mismunandi og túlkun þeirra skiptir máli.  Úr slíku álitaefni verður að skera á grundvelli þeirra samningsskilmála sem við eiga hverju sinni, með hliðsjón af atvikum við samningsgerð, stöðu samningsaðila o.s.frv.  Heildarmat verður að fara fram á efni samnings, þ.m.t. samningskjörum, enda kunna atvik eða skilmálar að renna stoðum undir að lán sé í þeirri mynt sem tilgreind er eða jafnvel benda til þess að lán sé í raun í annarri mynt þrátt fyrir tiltekið orðalag.

Gylfi var ekki beðinn um að slíka greiningu, en ef ég ætti að búa til rétt svar við spurningu Ragnheiðar út frá minnisblaði Sigríðar Rafnar, þá væri það eftirfarandi:

Viðskiptaráðherra (Gylfi Magnússon) (U):

Frú forseti. Ég vík fyrst að fyrirspurn Ragnheiðar Ríkharðsdóttur um lögmæti myntkörfulána. Lögfræðingar bæði í viðskiptaráðuneytinu og annars staðar í stjórnsýslunni hafa vitaskuld skoðað það mál. Niðurstaða þeirra er að óheimilt sé samkvæmt 13. og 14. gr. vaxtalaga nr 38/2001 að tengja fjárskuldbindingar í íslenskum krónum við dagsgengi erlendra gjaldmiðla.  Það sem aftur leiki vafi á um sé hvaða lán teljast falla undir þetta ákvæði laganna og því sé ekki sjálfgefið að myntkörfulán séu ólögmæt.  Nauðsynlegt geti að fá úrskurð dómstóla um slíkt.  Þau lán sem ekki falla undir ákvæði vaxtalaganna, gætu verið lögleg að mati lögfræðings ráðuneytisins.

Þetta er rétt svar við spurningu Ragnheiðar og hefði átt að vera svar Gylfa.  Með þessu væri hann ekki að segja að öll svona lán væru afdráttarlaust með ólöglega gengistryggingu og heldur ekki að segja að öll form erlendra lána væru afdráttarlaust lögleg.  Málið er nefnilega að Sigríður Rafnar tekur nefnilega ekki afdráttarlausa afstöðu í hvorugu tilfelli.  Bara að annað sé í einhverjum tilfellum ólögleg og í hinu að 13. og 14. gr. banni lánin ekki, en ekkert er sagt til um önnur ákvæði laga eða önnur álitaefni sem gætu tengst slíkri lánveitingu.

Ekki kappsmál að vera ráðherra

Leikritið fjármagnseigendur Íslands í leikhúsi fáránleikans

Það fer ekkert á milli mála, að það sem við höfum orðið vitni að allt frá hruni og hugsanlega fyrir hrun er uppsett leikrit.  Vissulega breyttist efnisþráðurinn eftir að bankarnir hrundu, enda fengum við nýjan handritshöfund, en tilgangurinn er sá sami. Hann er að koma sem mestum eignum frá almenningi og almennum fyrirtækjaeigendum í hendur fjármagnseigenda.  Eftir hrun kom smá snúningur á þetta varðandi stærstu fyrirtæki landsins, þar sem helstu/stærstu eigendur þeirra teljast til fjármagnseigenda og því er róið að því virðist öllum árum í gömlu og nýju bönkunum að losa þessi fyrirtæki við skuldir.  Það er gert með því að færa (samkvæmt fréttum) eignir inn í eitt fyrirtæki í samsteypu, en skilja skuldir eftir í öðrum.  Síðan eru skuldsettu fyrirtækin látin fara á hausinn, en gamla fjármagnsklíkan fær að halda fyrirtækinu sem verðmætin eru í.  Það er gert með því að láta bankana sölsa undir sig hvert fyrirtækið á fætur öðru og selja það í sýndarferli til útvalinna fjármagnseigenda.  Það er gert með því að taka yfir minni eignir (t.d. bíla, vélar, tæki og húsnæði) á skammarlega lágu verði og selja það vildarvinum á sýndarverði svo þeir geti hagnast óhugnanlega með því að selja eignirnar áfram.  Dæmi hafa verið nefnd af tækjum sem tekin voru af verktökum og seld úr landi fyrir smámuni til skúffufyrirtækja í útlöndum (í eigu vildarvina) sem síðan selja tækin áfram á réttu verði og hagnast vel.  Bílar hafa verið seldir á gjafverði á bílasölu til vildarvina, sem síðan selja þá áfram á réttu verði fyrir Easy buck.  Hús eru auglýst til sölu á fáránlega lágu verði, svo kemur tilboð frá almennum viðskiptavini til þess eins að vildarvinurinn býður 500 kr. hærra og því tilboði er tekið á nóinu án þess að öðrum sé gefið færi á að bjóða.

Þetta er leikritið sem er í gangi og þetta láta stjórnvöld líðast.  Ekkert af þessu væri hægt nema vegna þess að slitastjórnir, skilanefndir og skiptastjórar leyfa þetta.  Fjármálafyrirtæki sem uppvís hafa orðið af því að brjóta lög í allt að 10 ár og starfa utan tilkynntra og auglýstra starfsleyfa fá óáreitt að halda starfsemi áfram.  Í Bandaríkjunum hefðu dyr þessara fyrirtækja verið innsiglaðar daginn sem dómar Hæstaréttar féllu, öllu starfsfólki smalað út í rútu af lögreglu og allir bókaðir fyrir þátt sinn í lögbrotinu.  Nei, það gerist ekki hér á landi.  Hér koma FME og Seðlabanki og kyssa á bágtið. Hér er lögbrjótum bjargað vegna þess að lögbrotið orsakaði forsendubrest hjá lögbrjótnum!  Hvað með forsendubrest lántakanna?  Nei, hann er ekkert vandamál, vegna þess að hann var skrifaður í upphaflega handritið. 

Staðreyndin er að lög og reglur eru fótum troðnar í þessu landi af stórum hluta fjármálakerfisins og af stjórnsýslunni.  Fatta menn ekki að það verður ekkert Ísland, ef þetta heldur áfram.  Fatta menn ekki að fólk er að gefast upp.  Sífellt fleiri tala um að flytja úr landi.  Sífellt fleiri tala um að fara í gjaldþrot.  Sífellt fleiri ná ekki endum saman.  Örvæntingin er sífellt að verða sterkari meðal almennings.  Einyrkjar og eigendur smárra fyrirtækja eru margir komnir í spennutreyju fjármálafyrirtækjanna.  Þeir, sem geta, koma peningum sínum undan.  Fólk sér ekki tilganginn í að standa í skilum.

Toppurinn á þessu leikriti eru fjárkúgunarbréf sem einn banki sendir viðskiptavinum sínum þessa daganna.  Já, fjárkúgunarbréf eru það, vegna þess að þau eru ekkert annað.  Í þessum bréfum er fólki sagt að það skuldi bankanum fleiri hundruð þúsund í vangreiddar greiðslur lána, ef það samþykkir ekki ofurskilmála um að breyta innihaldi lánasamninga.  Svo virðist sem bankinn sé kominn á ystu nöf og hann vilji ekki eiga í frekari viðskiptum við þessa lántaka.  Viðskiptavinirnir hljóta að spyrja sig hvort þeir treysti þessum banka um framtíðarviðskipti.  Aðferðir hans eru aumkunarverðar og sýnir hann viðskiptavinum sínum lítilsvirðingu.  Allt er þetta gert í nafni réttlætis FME og SÍ.  Segir ekki í Íslandsklukkunni:  Vont er þeirra ranglæti, verra þeirra réttlæti.  Hvernig getur fólk sem staðið hefur í skilum með allar afborganir lána sinna allt í einu skuldað 43% til viðbótar við það sem það hefur greitt hingað til og greiðslubyrði eftirstöðva hækkað um tugi þúsunda á mánuði.  Svo vælir leigupennakór fjármálafyrirtækjanna, að lántakar sem voru með gengistryggð lán séu skuldlausir núna á kostnað skattgreiðenda.  Þá er nú betra að vera skuldugur en svona skuldlaus.

Stundum kemur óvæntur snúningur á efnisþráð leikritsins.  Það nefnilega villtist utanaðkomandi leikari inn í það.  Maður sem var ekki vanur svona handriti.  Núna er hann að vandræðast með að lesa handritið og láta líta út sem hann sé professional leikari, en hann er það ekki.  Hann er bara amatörsveitó og gleymir línunni sinni aftur og aftur og ruglast á blaðsíðum.  Hann lærði ekki trixið við hvítu lygina fyrr en hann var búinn að svara rétt við vitlausri spurningu.  Svo hélt hann áfram að svara vitlausum spurningum með svari upp úr handritinu.  Hann bara fattaði ekki að hann var á rangri blaðsíðu í handritinu.

Í byrjun handritsins haarderaði aðalleikarinn svo mikið að hann var skrifaður út úr því.  Í staðinn kom Lady GreyGrey og hún virðist líka hafa verið skrifuð út úr handritinu.  A.m.k. er þetta sá aðalleikari sem minnst hefur komið við sögu í nokkru þekktu leikriti.  Það er svo sem eins gott, vegna þess að þessi Lady kann ekki nema eitt orð:  ESB.  Og það er nefnilega stærsta plottið í leikritinu.  Það er ætlun stórs hóps leikaranna að klúðra leikritinu svo svakalega, að kalla þurfi inn leikstjóra frá ESB.  Haarderinn fékk leikstjóra frá AGS, en hann er að klikka að mati Ladyinnar og er búinn að leggja til að fyrsta vinstristjórn Íslandssögunnar geri meira fyrir heimilin í landinu en vinstristjórnin vill gera.  Það er ekki nógu gott og því þarf að fá leikstjóra frá ESB.  Og hvernig er því komið í kring.  Jú, það er ekkert gert.  Engar ákvarðanir teknar, engri atvinnuuppbyggingu komið í gang, öllum framkvæmdum er frestað vegna tæknilegra formgalla á útboðum, heimilin blóðmjólkuð og fyrirtæki keyrð í gjaldþrot.  Það á að drulla svo gjörsamlega upp á bak, að pöpullinn í landinu grátbiður ESB að koma og þrífa upp skítinn.

En Lady GreyGrey er hæst ánægð með ástandið.  Því erfiðara sem það verður, því líklegra er að  pöpullinn láti glepjast og grátbiðji ESB um að hleypa sér inn.  Fólk heldur nefnilega að við getum ekki fengið vanhæfara lið í leikendahópinn en þar er fyrir.  Öllum tillögum um uppbyggingu og breytingu er hafnað.  Vonarneistinn er slökktur um leið og hann kviknar.  Pöpullinn skal skilja að skjaldborgin um heimilin var slegin svo tryggt væri að allur peningur og eignir heimilanna færu ekkert meðan verið væri að færa þær smátt og smátt yfir til fjármagnseigendanna.  Nei, skjaldborgin var ekki til að vernda heimilin.  Og þegar þriðja valdið lét ekki að stjórn, þá voru eftirlitsaðilarnir sem sváfu á verðinum í 10 ár gerðir að varðhundum og sigað á þá sem dómsvaldið hafði sleppt út úr girðingunni.  Til að refsa þeim sem sluppu í nokkra daga, þá skulu þeir borga fjármálafyrirtækjunum 50% ofan á allt sem áður var búið að borga, en skulda samt jafn mikið.  Já, pöpullinn skal fá að kenna á því að hann hafi vogað sér að setja sig upp á móti fjármagnseigendunum.

Ég veit ekki hvernig þetta leikrit endar, en næstu þættir líta ekki gæfulega út.  Fjárkúgunarbréf eru farin að berast þeim sem sluppu út og blóðhundarnir eru byrjaðir að smala.  Amatörsveitó leikarinn er ennþá að ruglast á síðum í handritinu og það verður erfitt að halda honum inni mikið lengur.  Vandamálið er þó að Lady GreyGrey kann ekki að smala köttunum sem eiga að syngja í kattakórnum sem á alltaf að hljóma í bakgrunni.  Liljur spretta upp þar sem þær eiga ekki að vera og draga ókunna ketti að sér.  Pöpulinn þarf samt ekki að óttast, vegna þess að það er verið að kenna honum að trufla ekki vinnandi fólk.  Það nefnilega datt einni konu að taka brauðmolana, sem Lady GreyGrey og aðrir leikarar voru að henda í pöpulinn og henda þeim fyrir mávinn.  Það truflaði vinnandi fólk og enginn má komast upp með það.  Nú er búið að senda þau skilaboð til pöpulsins:  Ekki trufla vinnandi fólk.  Það gæti gert einhverja vitleysu eins og að lesa ranga blaðsíðu í handritinu.

Eins og leikritið þróast, þá stefnir í að það verði engir áhorfendur að lokahlutanum.  Þeir sem ekki verða farnir til útlanda munu ekki hafa efni á að horfa á sýninguna.  Náttúrulega fyrir utan fjármagnseigendurna, en þeir eru ekki niðri í salnum.  Nei, þeir eru á svölunum, eins og kóngafólkið.  Og það klappar ekki, heldur hristir glingrið, eins og Lennon orðaði það svo vel um árið.  En það er allt í lagi, þó enginn verði niðri í salnum, því þá eru meiri líkur á að þeir sem eftir eru vilji fá ESB til að leikstýra.  Það er jú markmiðið samkvæmt handritinu í dag.

Það virðist vera þörf á nýjum handritshöfundi og með honum góða leikara og innlendan leikstjóra.  Þetta handrit sem við höfum í dag sökkar stórt.  Það er gjörsamlega vonlaust.  Varðandi leikarahópinn, þá getur ekki verið, þó við veljum 12 úr hópi almennings að við endum uppi með jafn vonlaust lið.  Vandinn er að pöpullinn er orðinn svo vanur að láta drulla yfir sig, að hann er hættur að bregðast við meira skítkasti.  Hann veit líka hvaða skít hann er að fá yfir sig núna og óttast að nýir leikarar sem fara eftir nýju handriti gætu hent yfir hann óþægilegri skít.  Það er betra að þola þennan, maður er þó orðinn vanur honum og er farinn að læra að víkja sér undan.  "Maður veit aldrei nema ástandið versni, ef við hendur Lady GreyGrey út", hugsa margir.  Já, pöpullinn er orðinn svo meðvirkur að hann er meira að segja farinn að vorkenna Lady GreyGrey og Amatörsveitó leikaranum.  Svo er líka svo gaman að fylgjast með kattadansinum og -smöluninni.  "Látið ekki svona", segja sumir, "Lady GreyGrey er gömul kona og það er ljótt að atast í gömlu konum.  Hún þarf að hvíla sig svo mikið og því er hún ekki áberandi.  Hún er nú búinn að standa sig svo vel í gegn um tíðina, að það er í lagi þó hún kasti bara skít yfir okkur núna."  Já, meðvirknin er pöpulinn lifandi að drepa.  Við erum eins og kötturinn sem var verið að merinera lifandi.  Þeim sem dettur í hug að trufla vinnandi fólk er bent á að gera ekki slíkan óskunda.

(Þessi færsla er unnin upp úr sögum fólks sem haft hefur samband við mig og samræðum sem ég hef átt við það.  Þetta eru ekki orð eins aðila, heldur margra.  Þó ég setji þetta á blað, þá eiga viðmælendur mínir jafnmikið söguna/færsluna og ég.  Skilaboðin eru:  Fólk er búið að fá nóg.)

Álit lögfræðings ráðuneytisins segir gengistryggingu óheimila, en snerist um ranga spurningu

Viðtal Helga Seljan við Gylfa Magnússon, efnahags- og viðskiptaráðherra, í Kastljósi var alveg ótrúlegt.  Ég veit ekki hversu oft Helgi gaf Gylfa færi á að segja að kannski hafi hann misskilið eitthvað eða hann hafi kannski ekki alveg farið með rétt mál, en Gylfi roðnaði frekar og svitnaði en að nýta sér þessi tækifæri.

Ég búinn að skoða þetta mál frá ýmsum hliðum síðustu daga, en uppákoman í kvöld er toppurinn á vitleysunni.  Skoðum enn og aftur hvers Ragnheiður Ríkharðsdóttir spurði:

Ragnheiður Ríkharðsdóttir (S):

Frú forseti. Í ljósi þessarar fyrirspurnar langar mig að spyrja hæstv. viðskiptaráðherra. Svo virðist sem myntkörfulánin séu í raun hrein krónulán en með erlendu viðmiði. Því spyr ég hæstv. viðskiptaráðherra: Telur hann lögmæti slíkra lána hafið yfir allan vafa þegar höfð eru til hliðsjónar lög nr. 38/2001, um vexti og verðbætur? Þar kemur fram að ekki megi miða lán við neitt annað en það sem þar stendur. Því spyr ég hæstv. viðskiptaráðherra: Telur hann lögmæti myntkörfulána hafið yfir allan vafa?

Hún spyr um myntkörfulán og hvort lögmæti þeirra sé hafið yfir allan vafa.  Og þá er það svar Gylfa við spurningu Ragnheiðar:

Viðskiptaráðherra (Gylfi Magnússon) (U):

Frú forseti. Ég vík fyrst að fyrirspurn Ragnheiðar Ríkharðsdóttur um lögmæti lána í erlendri mynt. Lögfræðingar bæði í viðskiptaráðuneytinu og annars staðar í stjórnsýslunni hafa vitaskuld skoðað það mál. Niðurstaða þeirra er að lánin séu lögmæt. En það er auðvitað ekki framkvæmdarvaldsins að skera úr um það. Ef það réttarágreiningur í máli sem þessu er það dómstóla þannig að ég tel að telji einhverjir að þessi lán séu ólögmæt þá liggi beinast við að dómstólar skeri úr um það. Það er alla vega hvorki á valdi viðskiptaráðuneytisins né annarra arma framkvæmdarvaldsins að gera það.

Hann svarar fyrirspurn um lögmæti lána í erlendri mynt.  En Ragnheiður spurði um MYNTKÖRFULÁN.  Þegar ráðherra segist vera að svara fyrirspurn Ragnheiðar "um lögmæti lána í erlendri mynt" er nokkuð óeðlilegt að þingheimur hafi skilið það þannig, að hann væri að meina MYNTKÖRFULÁN.  Hann plataði mig, svo eitt er víst.

Nú næst er að benda á orðin: 

Lögfræðingar bæði í viðskiptaráðuneytinu og annars staðar í stjórnsýslunni hafa vitaskuld skoðað það mál. Niðurstaða þeirra er að lánin séu lögmæt.

Fyrri setningin er rétt, þ.e. að lögfræðingar í ráðuneytinu og annars staðar í stjórnsýslunni höfðu skoðað málið, en síðari setningin er röng ef miðað er við það sem Gylfi segist vera að svara, þ.e. spurningu Ragnheiðar um MYNTKÖRFULÁN.  Hún er aftur rétt sem svar við allt annarri spurningu, sem enginn var að spyrja.

Í fyrsta lagi hafði aðallögfræðingur Seðlabankans komist að þeirri niðurstöðu að bannað væri að nota gengistryggingu.  Sigríður Logadóttir var mjög afgerandi í afstöðu sinni.  Hún ekki bara endurtekur efni úr áliti LEX lögmannsstofu, heldur bætir við eigin athugunum.  Svo segir hún:

Undirrituð tekur undir lögfræðiálitið.

Ég spyr bara, er hægt að tala skýrar?

Í öðru lagi hafði talsmaður neytenda sent viðskiptaráðuneytinu í apríl 2009 efasemdir sínar um lögmæti gengistryggingar.  Kannski telst talsmaður neytenda ekki undir lögfræðinga í stjórnsýslunni?

Í þriðja lagi er grundvallarspurningin sem Sigríður Rafnar Pétursdóttir, lögfræðingur viðskiptaráðuneytisins allt önnur, en felst í spurningu Ragnheiðar og því var ekki hægt að nota niðurstöðu Sigríðar Rafnar við spurningunni til að svara Ragnheiði.  Hver var spurningin sem Sigríður Rafnar leitaði svars við?

Eru lánveitingar í erlendum gjaldmiðlum, tengdar gengi erlendra gjaldmiðla, ólögmætar?

Satt best að segja skil ég ekki hvernig Sigríði datt í huga að spyrja hennar.  Var einhver að velta vöngum yfir þessu?  Nei, ekki svo ég viti til.  Sigríður Logadóttir, Gísli Tryggvason, Björn Þorri Viktorsson og fleiri voru að velta fyrir sér hvort heimilt væri að tengja höfuðstól í íslenskum krónum við gengi erlendra gjaldmiðla. Ekki hvort heimilt væri að tengja lán í erlendri mynt við erlenda gjaldmiðla!

En gefum okkur nú að Sigríður Rafnar hafi verið að meina þetta.  Hvað segir þá í áliti hennar?  Jú, hún bendir á texta athugasemda með frumvarpi að lögum nr. 38/2001, þar sem segir að gengistrygging sé bönnuð og rétt sé að taka af allan vafa um það.  Einnig bendir hún á framsöguræðu ráðherra, þar sem hann segir að felldar séu niður heimildir til að gengistryggja skuldbindingar í íslenskum krónum.  Nú hún kemst líka að því, að eingöngu er hægt að verðtryggja íslenskar krónur með vísitölu neysluverðs.  Mér finnst þetta vera nokkuð skýrt fram tekið hjá Sigríði Rafnar að gengistrygging sé óheimil.  Það eina sem vefst fyrir henni (eins og mjög mörgum í dag) er hvaða lán teljast til hvaða flokks.  Það er nefnilega alveg á hreinu að lán í erlendri mynt eru lögleg að uppfylltum ákveðnum skilyrðum.  Í álitinu segir:

Það getur verið álitaefni hvort um ræði lánveitingu í erlendum gjaldmiðli  eða  lánveitingu í íslenskum krónum.  Lánssamningar eru mismunandi og túlkun þeirra skiptir máli.  Úr slíku álitaefni verður að skera á grundvelli þeirra samningsskilmála sem við eiga hverju sinni, með hliðsjón af atvikum við samningsgerð, stöðu samningsaðila o.s.frv.  Heildarmat verður að fara fram á efni samnings, þ.m.t. samningskjörum, enda kunna atvik eða skilmálar að renna stoðum undir að lán sé í þeirri mynt sem tilgreind er eða jafnvel benda til þess að lán sé í raun í annarri mynt þrátt fyrir tiltekið orðalag.

Ekki geri ég athugasemd við þetta og tel þessa ályktun Sigríðar Rafnar vera mjög vandaða, sem og þá næstu sem hún kemur með:

Ákvæði lánssamnings í íslenskum krónum  (eða lánssamnings sem túlka má þannig að sé í raun og veru í íslenskum  krónum) um verðtryggingu í erlendum gjaldmiðli  („gengistryggingu“) kann að koma til álita að ógilda fyrir dómstólum á þeim grundvelli að sérstaka heimild hefði þurft til að semja um tengingu við gengi erlendrar myntar.

Ég verð að viðurkenna, að ég sé ekki betur en að Sigríður Rafnar taki í grófum dráttum undir álit nöfnu sinnar Logadóttur.

En þar sem spurning Sigríðar Rafnar Pétursdóttur var hvort erlend lán væru lögleg eða ekki, þá fjallar niðurstaða hennar náttúrulega um það.  Hún er mjög skýr:

Að mati undirritaðrar verður þó ekki lagður sá skilningur í ákvæði 13. og 14. gr. laga nr. 38/2001 um vexti og verðtryggingu, út frá umræddu ákvæði, að þau banni lánveitingar í erlendum gjaldmiðli og tengingu við gengi þeirra í lánssamningum með hliðsjón af gildissviði VI. kafla laganna og meginreglunni um samningsfrelsi.  

Þetta er gott og blessað, en fjallar bara nákvæmlega ekkert um spurningu Ragnheiðar Ríkharðsdóttur og því er það algjört klúður hjá Gylfa Magnússyni að vitna í þessa niðurstöðu, þegar hann svara Ragnheiði.  Ef hann hefði notað málsgreinina sem byrja á "Ákvæði lánssamnings.." sem ég vita í hér fyrir ofan, þá hefði hann verið að svara Ragnheiði.

Spurningin sem ég hlýt að spyrja er hvort ráðherra hafi ekki skilið álit Sigríðar Rafnar eða hvort hann hafi ekki skilið spurningu Ragnheiðar.  Það er ekki um nema þetta tvennt að ræða.  Mér finnst álit Sigríðar Rafnar vera mjög skýrt, þegar ég var búinn að skoða það í ró og næði, og einnig spurning Ragnheiðar.

Sigríður Rafnar veltir fyrir sér í lok álits síns hvernig væri farið með lánin ef gengistryggingarákvæðið yrði ógilt.  Spurði Gylfi sig aldrei af hverju Sigríður var að skoða þetta?  Hún var náttúrulega að því, vegna þess að henni fannst líklegt að á það reyndi.  Eða þannig skil ég vangaveltur hennar.  Hún kemst að svipaðri niðurstöðu og héraðsdómari komst að um daginn, að eitthvað sanngjarnt viðmið kæmi í staðinn.  Hún aftur varar við því að þetta sanngjarna viðmið geti verið breytilegt eftir gerð samninga eða eins og hún segir:

Ef á reyndi myndi dómstóll væntanlega kveða á um það við hvað sanngjarnt væri að miða í staðinn fyrir ógilda gengistryggingu láns í íslenskum krónum (t.d. verðtryggingu, þ.e. þróun vísitölu neysluverðs á lánstímanum).  Fordæmisgildi slíkrar dómsniðurstöðu takmarkast við sambærilega staðlaða lánssamningsskilmála (og atvik við samningsgerð).

Það þýðir líklega, að Sigríður telur líklegt að mismunandi vaxtaviðmið geti verið dæmd á ólíka samninga.

Ótrúlegur skilningur eða skilningsleysi Gylfa

Niðurstaða af þessu öllu er að Gylfi misskilur gróflega spurningu Ragnheiðar og svara í reynd allt annarri spurningu.  Hann misskilur líka álit Sigríðar Rafnar, þar sem hann skoðar svar við spurningu sem enginn spurði.  Nú verst af öllu er að vegna þess að Gylfi er að svara allt annarri spurningu en hann var spurður, þá segir hann ekkert um málið sem spurt var um, en það gátu þingmenn og almenningur ómögulega vitað.  Það er því alveg ljóst að viljandi eða óviljandi afvegaleiddi Gylfi þingheim og almenning með svörum sínum.

Nú veit ég ekki hvort er verra að Gylfi fóru villu vegar viljandi eða óviljandi.  Hafi hann gert það viljandi, þá á hann ekki um neitt annað að ræða en að segja af sér (þó ég sé ekkert viss um að við höfum betri einstaklinga í starfið á reiðum höndum).  Hafi hann gert það óviljandi, þá verður hann maður með meiru að koma fram og biðjast afsökunar.  Ég skil alveg að hann hafi ruglast, þar sem álitið sem hann var með í höndunum er að leita að svari við allt annarri spurningu, en umræðan á þingi og í þjóðfélaginu snerist um.  Það er aftur grafalvarlegt mál, ef ráðherra skilur ekki gögnin sem hann er með í höndunum.  Ætli það sé eitthvað fleira sem hann hefur misskilið?

Mátti ekki dreifa minnisblaði