Eru gengistryggð lán ólögleg? - endurbirt færsla

Ég birti þessa færslu fyrst í apríl og vil birta hana aftur vegna skyndilegs áhuga Morgunblaðsins á málinu. Með því að smella á tengilinn má sjá umræðuna sem skapaðist síðast.

17.4.2009 | 02:55

Eru gengistryggð lán ólögleg?

Í lögum nr. 38/2001 um vexti og verðbætur er í greinum 13 og 14 fjallað um vísitölutengingu skuldbindinga.

VI. kafli. Verðtrygging sparifjár og lánsfjár.
13. gr. Ákvæði þessa kafla gilda um skuldbindingar sem varða sparifé og lánsfé í íslenskum krónum þar sem skuldari lofar að greiða peninga og þar sem umsamið eða áskilið er að greiðslurnar skuli verðtryggðar. Með verðtryggingu er í þessum kafla átt við breytingu í hlutfalli við innlenda verðvísitölu. Um heimildir til verðtryggingar fer skv. 14. gr. nema lög kveði á um annað.
Afleiðusamningar falla ekki undir ákvæði þessa kafla.
14. gr. Heimilt er að verðtryggja sparifé og lánsfé skv. 13. gr. sé grundvöllur verðtryggingarinnar vísitala neysluverðs sem Hagstofa Íslands reiknar samkvæmt lögum sem um vísitöluna gilda og birtir mánaðarlega í Lögbirtingablaði. [Vísitala sem reiknuð er og birt í tilteknum mánuði gildir um verðtryggingu sparifjár og lánsfjár frá fyrsta degi þar næsta mánaðar.]*
Í lánssamningi er þó heimilt að miða við hlutabréfavísitölu, innlenda eða erlenda, eða safn slíkra vísitalna sem ekki mæla breytingar á almennu verðlagi.

*(L. 51/2007. 1. mgr.)

Það vekur athygli í þessum greinum, sem "gilda um skuldbindingar sem varða sparifé og lánsfé í íslenskum krónum" að "[h]eimilt er að verðtryggja sparifé og lánsfé .. sé grundvöllurinn verðtryggingarinnar vísitala neysluverðs" eða "hlutabréfavísi[tala]..eða safn slíkra vísitalna".  Þó svo að greinin banni ekki beint aðrar tengingar, þá verður að túlka hana á þann hátt.  Það er jú verið að nefna það sem er heimilt á grundvelli reglunnar "allt er bannað sem er ekki sérstaklega leyft".  Ekki væri verið að nota orðið "heimilt", nema vegna þess að annað er bannað.

Í greinargerð með frumvarpinu (sjá http://www.althingi.is/altext/126/s/0872.html) segir um 13. og 14. gr.:

    Í 13. gr. frumvarpsins er fjallað um gildissvið kafla um verðtryggingu sparifjár og lánsfjár.
    Í 1. mgr. er lagt til að heimildir til að binda skuldbindingar í íslenskum krónum við gengi erlendra gjaldmiðla verði felldar niður. Frá 1960 var almennt óheimilt að binda skuldbinding ar í íslenskum krónum við gengi erlendra gjaldmiðla. Þessi almenna regla var tekin upp í lög nr. 13/1979, um stjórn efnahagsmála o.fl. („Ólafslög“). Með breytingum á þeim árið 1989 var þó heimilað að gengisbinda skuldbindingar í íslenskum krónum með sérstökum gengis vísitölum, ECU og SDR, sem Seðlabankinn birti. Þessi breyting var liður í auknu frelsi í gjaldeyrismálum á sínum tíma. Gengisbinding á grundvelli þessara vísitalna hefur notið tak markaðrar hylli.
    Samkvæmt 13. gr. og 1. mgr. 14. gr. frumvarpsins verður ekki heimilt að binda skuldbindingar í íslenskum krónum við dagsgengi erlendra gjaldmiðla. Er talið rétt að taka af allan vafa þar að lútandi.

(Leturbreytingar: MGN)

Ég fæ ekki betur séð en að gengistryggð lán, hvort heldur hrein eða með myntkörfu í bland við íslenskar krónur, séu ólögleg! ".. ekki verður heimilt að binda skuldbindingar í íslenskum krónum við dagsgengi erlendra gjaldmiðla".  Verður það nokkuð skýrar?  Fjármálafyrirtækin eru búin að vera að selja ólögleg lán í fjölmörg ár.

Þar sem  þessi lán eru helsti dragbítur margra heimila og fyrirtækja, þá skiptir þetta miklu máli.  Hvernig stendur á því að Fjármálaeftirlit, Seðlabanki Íslands og viðskiptaráðuneytið hafa látið þetta óátalið?  Hvað segir ríkissaksóknari við þessu?  Mér finnst alveg með ólíkindum að þetta hafi verið látið óátalið í öll þessi ár, þegar reyndin er að með lögum nr. 38/2001 var löggjafinn að banna þessi lán.

Nú þýðir ekki fyrir fjármálafyrirtæki að ætla sér að snúa út úr og segja að þetta hafi verið skuldbindingar í erlendum gjaldmiðli.  Lánsumsóknir eru undantekningarlaust um fjárhæð í íslensum krónum, útborgun lánanna var í íslenskum krónum, afborganir lánanna eru/voru í íslenskum krónum og þegar upplýsingar eru gefnar um stöðu lánanna, þá eru þær gefnar í íslenskum krónum.  Auk þess er einn möguleiki að fá blandað lán, þar sem hluti þess er miðaður við verðtryggð kjör samkvæmt vísitölu neysluverðs meðan restin er miðuð við "dagsgengi erlendra gjaldmiðla".  Nú er spurningin hvort skjól gömlu bankanna fyrir lögsóknum muni koma í veg fyrir að lántakendur sem tóku hin ólöglegu lán geti leitað réttar síns.

 

Voru gengisbundin lán bönnuð samkvæmt lögum?

Ill eru úrræði Jóhönnu

Hún er merkileg þessi frétt um áhrif greiðsluaðlögunarinnar á möguleika fólks til eðlilegs lífs.  Hér hefur manneskja neyðst til að fara þessa leið vegna þess að hún gat ekki selt húsið sitt og henni er refsað með því að vera stimpluð vanskilamanneskja.  Já, ill eru úrræði Jóhönnu, ef satt reynist.

Ríkisstjórn Samfylkingarinnar og VG hefur ítrekað bent á greiðsluaðlögunina sem skynsamlegt úrræði fyrir þá sem verst eru standir.  Jafnan er bent á að þetta sé til að koma í veg fyrir nauðungasölu og gjaldþrot.  Mér sýnist niðurstaðan vera nákvæmlega sú sama.

Hagsmunasamtök heimilanna höfðu varað við því að greiðsluaðlögunin væri illur kostur af þessari ástæðu.  Hún væri því alls ekki lausn fjöldans, heldur bæri aðeins að nota hana í neyð.  Samtökin vöruðu einnig við því að skilja á milli greiðsluaðlögunar vegna veðlán og samningskrafna (t.d. yfirdráttur, kortaskuldir, o.s.frv.).   Þessi varnaðarorð hafa nú reynst orð í tíma töluð.  Það er bara verst að Alþingi hlustaði ekki betur á samtökin.

Ég held að þessi frétt Morgunblaðsins eigi eftir að fæla marga frá því að feta þessa slóð.  T.d. má lesa út úr fréttinni, að ekki voru öll lán tekin inn í greiðsluaðlögunina, enda hér greinilega bara um greiðsluaðlögun veðlána. Síðan gleypti bankinn launin með húð og hári fyrstu mánaðarmótin eftir að aðlögunin hafði verið samþykkt og ekkert svigrúm gefið til að greiða óveðtryggðar skuldir.  Ég hélt að tilgangur greiðsluaðlögunarinnar hafi verið að stilla greiðslur þannig af, að viðkomandi gæti borgað af lánunum sínum og hefði samt pening til framfærslu.  Þetta dæmi virðist ekki benda til þess.  Ástæðan er fyrst og fremst þetta furðulega fyrirkomulag að greina á milli greiðsluaðlögunar vegna veðlána annars vegar og annarra lána hins vegar.  Galli sem er æpandi augljós og varða var við.

Ég vona, að þegar fólk selur íbúðir, að ég tali nú ekki um á undirverði, þá setji það í kaupsamninga, að verði lán sem fylgja í kaupunum leiðrétt/færð niður, þá njóti seljandi þess.  Í tilfelli þess einstaklings, sem frétt Morgunblaðsins fjallar um, þá gæti þetta skipt sköpum varðandi það að koma undir sig fótunum aftur.  Það er mikið réttlætismál, að sá sem varð fyrir tjóninu njóti leiðréttinganna.  Sama á við, ef fólk er neytt eða sér sig tilneytt að fara út í greiðsluaðlögun, að allar síðari tíma leiðréttingar skili sér til lækkunar á útistandandi kröfum.  Annað er ekki sanngjarnt.  Nauðasamningur, eins og greiðsluaðlögun er, á ekki að rýra rétt viðkomandi til leiðréttinga síðar.  Við gerð samkomulags um greiðsluaðlögun verður að tryggja slíkan rétt skuldarans.  Hafi það ekki verið gert, þá hefur umsjónarmaður greiðsluaðlögunarinnar ekki staðið sig í stykkinu.

Á vanskilaskrá í greiðsluaðlögun

Eru úrræðin einkamál lánveitenda?

Því ber að fagna, að fjármálafyrirtæki eru loksins byrjuð að huga að einhverjum bitastæðum úrræðum fyrir illa setta lántakendur.  Lántakendur sem þessi sömu fjármálafyrirtæki eða forverar þeirra komu á kaldan klakann með glæfralegum fjárfestingum og útlánum til eigenda og einkavina.  En mér er spurn:  Hafa þessi úrræði verið borin undir fulltrúa skuldara?  Bæta þessi úrræði þann skaða sem fjármálafyrirtæki og eigendur þeirra ollu lántakendum á síðustu árum?

Ég ætla ekki að efast um vilja fjármálafyrirtækja, þar með nýju bankanna, til að koma með úrræði sem léttir á stöðu lántakenda.  En mótun úrræðanna er ekki einkamál lánveitendanna.  Það eru tveir aðilar að hverjum einasta lánasamningi.  Hagsmunasamtökum heimilanna hafa barist linnulítið fyrir réttindum lántakenda og bent á ýmsar leiðir sem eru færar.  Ég hef ekki hugmynd um það hvort fjármálafyrirtækin eru á nokkurn hátt að taka mark á málflutningi samtakanna.  Þau svo sem þurfa það ekki, en væri nú ekki skynsamlegt að bera hugmyndirnar undir hagsmunahópa á borð við HH?

Eins og ég hef ítrekað bent á hér á þessari síðu, þá finnst mér vanta að greina vandann og skilgreina markmiðin með úrræðunum.   Nýja Kaupþing kynnti úrræði fyrr í þessum mánuði, sem eingöngu eru ætluð þeim sem eru komin fram yfir veðrými á eignum sínum.  Hvað með hina, sem eru með mjög svo þyngri greiðslubyrði og hækkun höfuðstóls, þó svo lánin rúmist innan veðrýmist eignarinnar?  Þessir aðilar þurfa líka lausnir.  Fjármálafyrirtæki geta ekki hunsað þennan hóp vegna þess að hann á nægar eignir.  Eða hvað með þá sem eru með þokkalegar tekjur og hafa því greiðslugetuna, en ráðstöfunartekjur eftir afborganir lána hafa kannski dregist saman um 30%?  Það er mikilvægt fyrir neysluna í samfélaginu að þessi hópur sé áfram virkur á neytendamarkaði.

Meðan mótun úrræðanna er einkamál fjármálafyrirtækjanna, þá er ekki hægt að treysta því að komið sé til móts við þarfir fjöldans.  Einnig er ekki hægt treysta því að hagsmunir lántakenda séu tryggðir að fullu.  Við sjáum bara hliðarverkunina af greiðsluaðlöguninni.  Kona sem fékk greiðsluaðlögun hjá héraðsdómi var sett á vanskilaskrá.  Ég hélt einmitt að greiðsluaðlögun væri samningur um skuldaskil sem koma ætti í veg fyrir að einstaklingurinn lenti á vanskilaskrá.  Var þetta það sem löggjafinn ætlaði sér?  Var það virkilega ætlun löggjafans að bjóða fólki úrræði sem hefur þessar afleiðingar?  Spyr sá sem ekki veit.

Hagsmunasamtök heimilanna hafa stutt tillögu Gísla Tryggvasonar, talsmanns neytenda, um gerðadóm.  Það getur vel verið að tillögur hans þurfi að útfæra upp á nýtt, en það sem mikilvægast í hans tillögum er ekki hvaða úrræði eiga koma út úr gerðadómnum, heldur sú greining og skilgreining sem á að eiga sér stað á einstökum hópum lántakenda.  Vanti þetta, þá er ómögulegt að treysta því að þarfir allra hópa lántakenda hafi verið uppfylltar.  Dæmið um greiðsluaðlögunina að ofan sannar að það úrræði er bjarnargreiði og við þurfum ekki fleiri slíka greiða.

Bankarnir skoða leiðir til að skuldbreyta íbúðalánum

Furðuleg afstaða Ráðgjafastofu heimilanna

Ég hlustaði á Ástu Sigrúnu Helgadóttur, forstöðumann ráðgjafastofu heimilanna, í Kastljósi í kvöld.  Ég furða mig á fjölmörgum ummælum sem þar komu fram.  Ásta virtist á flestan hátt verja fjármálastofnanir og stjórnvöld í staðinn fyrir að verja hagsmuni skjólstæðinga sinna, heimilanna.  Það var alveg sama hvaða atriði voru borin upp, alltaf tókst Ástu að taka þann pól í hæðina að fólk ætti að greiða fram í gjaldþrotið.  Vandamálið var svo erfitt, að stjórnvöld hefðu bara ekki haft tíma til að leysa það.  Samningar voru með fyrirvara um verðbólgu og gengisþróun og fólk átti að vita það.  

Það er rétt að fólk skrifaði undir með fyrirvara um þróun verðbólgu og gengis, en það reiknaði ekki með því að lánveitandinn myndi kerfisbundið vinna gegn lánasamningnum eins og virðist hafa gerst. Fólk skrifaði ekki undir að slíkt myndi gerast.  Fólk treysti því líka að greiningadeildir bankanna væru að greina satt og rétt frá.  Miðað við það sem hefur komið fram, þá hafa greiningadeildirnar annað hvort verið skipaðar gjörsamlega vanhæfu fólki eða þær voru virkur þáttur í blekkingunni.  Ég get tekið mýmörg dæmi um álit og spár greiningadeildanna, þar sem þær reynast hafa verið að fara með staflausa stafi, fleipur og vitleysur.  Fólk skrifaði undir lánasamninga í trausti þess að greiningadeildirnar væru traustsins verðar.  Þær voru það ekki og ég viðurkenni fúslega, að ég treysti ekki einu einasta orði sem kemur frá þeim eða fyrrum starfsmönnum þeirra í dag eða tek með miklum fyrirvara. Ég er líka tortrygginn gagnvart þeim sem skipt hafa um starfsvettvang.

Mér fannst alveg ljóst á þessu stutta viðtali við Ástu, að það er fyrst og fremst tilgangur Ráðgjafastofu heimilanna að hjálpa bönkunum að blóðmjólka viðskiptavinina.  Ráðgjafastofan er ekki á nokkurn hátt að taka afstöðu með skuldurum í vanda.  Nei, afstaðan er 100% tekin með þeim sem borga launin, þ.e. stjórnvöldum og fjármálafyrirtækjum.  Ég varð fyrir miklum vonbrigðum með viðbrögð Ástu, svo ekki sé meira sagt.

Það sem Sigurður G. Guðjónsson var að kynna einfaldan hlut, sem heitir deponering.  Þetta er vel þekkt úrræði, þegar ágreiningur er um upphæð greiðslu.  Deponering hefur í áratugi, ef ekki árhundruð, verið notuð til að leggja til hliðar pening án þess að borga skuldareiganda fulla upphæð.  Áhættan af deponeringu er almennt engin, þar sem peningarnir eru lagðir inn á vaxtaberandi reikning á meðan.  Það hlýtur að vera eðlilegt að gefið sé tækifæri til að útkljá álitaefni fyrir dómstólum.  Tökum öll þessi atriði sem Sigurður nefndi og bætum síðan við efasemdum um lögmæti gengisbundinna lána.  Af hverju svarar FME ekki fyrirspurn Hagsmunasamtaka heimilanna um lögmæti gengistryggðra lána?  Annað sem hafa skal í huga.  Fólk fer ekki á vanskilaskrá, ef það er lagalegur ágreiningur um skuldina. Gerist það, þá á fólk einfaldlega að hafa samband við CreditInfo og skýra mál sitt og þessi tilteknu vanskil eru tekin út af skránni.

Síðan eru það úrræðin.  Ásta sagði aftur og aftur að staðan væri svo erfið og flókin.  Það eina sem er erfitt og flókið í stöðunni er að fá stjórnvöld til að ræða málin.  Hagsmunasamtök heimilanna hafa beðið frá því í febrúar eftir því að Jóhanna og Steingrímur kalli fulltrúa samtakanna á fund, eins og þau nefndu á sínum fyrsta blaðamannafundi.  Ásta fullyrti að stjórnvöld væru að reyna að finna leiðir til að aðstoða fólk.  Hvað hefur komið frá stjórnvöldum?  Jú, þau hafa verið önnum kafin við að hafna öllum leiðum sem aðstoða fólk, en leita frekar leiða til að tryggja að fjármálafyrirtækin fái sem mest.  Já, þessi sömu fjármálafyrirtækin sem lögðu allt í rúst.  Ef stjórnvöld vilja finna leiðir til að hjálpa fólki, þá er fyrsta skrefið að ræða við FÓLK ekki fjármálafyrirtæki, stjórnmálamenn eða embættismenn.  Fólkið vill lausnir sem hentar því, en ekki lausnir sem henta stjórnvöldum og fjármálafyrirtækjum.

Ásta talaði um að nauðsynlegt sé að styrkja greiðsluviljann og greiðslugetuna, en gefur svo í skyn að illa gæti farið fyrir Íbúðalánasjóði.  Af hverju óttast menn ÍLS?  Það er ekkert sem bendir til að ÍLS fari illa nema að fólki sé stefnt í þrot.  ÍLS hefur lánað út um 450 milljarða til heimilanna.  Ef við segjum að 20% verði afskrifað, þá er það 90 milljarðar.  Það er innan við 8% af því sem varið var í að verja innistæður í bönkunum þremur.  Ef þessi upphæð er afskrifuð á lánstíma lánanna, þá gerir þetta um 3 milljarða á ári í 30 ár.  Ef þessi leið er ekki farin, þá þarf ÍLS að afskrifa beint um 45 milljarða vegna tapaðra veða, auk þess má búast við því að á næstu árum bætist í þetta einhverjir tugir milljarðar.  Áttar fólk sig ekki á því að ákveðinn hluti útlána er þegar tapaður.  Hann er sokkinn kostnaður og peningurinn kemur aldrei aftur.

Annars tiplaði Ásta Sigrún í kringum spurningarnar eins og köttur í kringum heitan graut.  Hún svaraði engu beint og forðaðist að koma með skoðun á nokkrum hlut, ef hugsast gat að það styggði stjórnvöld og fjármálafyrirtæki.  Það eru nærri 11 mánuðir síðan bankarnir féllu á nefið og hátt í 18 mánuðir síðan krónan hóf ferð sína niður í hyldýpið.  Af hverju hefur Ráðgjafastofa heimilanna ekki kallað eftir fleiri úrræðum fyrir umbjóðendur sína allan þennan tíma?  Ef það er einhver aðili sem sér hvað vandinn er mikil, þá hlýtur það að vera Ráðgjafastofa heimilanna, en nei það hafa engar opinberar tillögur komið frá þessu apparati.  Engar.

Ásta Sigrún fullyrti að "við" hefðum ekki ráð á almennri skuldaniðurfellingu (ég giska í anda tillaga HH, Framsóknar og fleiri).  Hvað veit hún um það?  Það hefur ekki farið fram nein umræðu um lausnir.  Eina sem hefur verið gert er að hafna öllum og útmála það sem ómögulegt, óframkvæmanlegt.  Hún vill nýta sértæk úrræði fyrir hina allra verst settu.  Málið er að þó núna séu frekar "fáir" (kannski 10 þúsund) í hópi hinna "allra verst settu", þá mun fjölga hratt í þeim hópi ef beðið verður með úrræði á línuna.  Það verður að koma með víðtæk úrræði fyrst og síðan hafa öryggisnet undir fyrir þá sem ekki tekst að bjarga með víðtækum úrræðum.  Ráðgjafastofa heimilanna annar ekki öllum sem þangað ættu að leita og margir forðast að leita þangað vegna þess að úrræði stofunnar eru svo takmörkuð og miðuð við að tryggja fjármálafyrirtækjunum sitt.  Það hafa aðilar hringt í mig sem hafa ekki sagt farir sínar sléttar eftir að hafa haft samband við ráðgjafastofuna.  Fólk hefur séð eftir að fara þangað og fundist sem það hafi verið neytt út í aðgerðir sem það telur eftir á hafa verið sér ákaflega óhagstætt.  Aðrir hafa verið ánægðir með úrræðin.  Síðan er hópur sem segist ekkert hafa fengið út úr samskiptum sínum við ráðgjafastofuna.  Ég man sérstaklega eftir einu pari sem fékk þá tillögu að selja íbúðina sína.  Ég ræddi í nærri klukkutíma við þann aðila.  Viðkomandi var á barmi örvæntingar og sagðist ekki skilja þá mannvonsku sem fólst í ráðgjöfinni sem viðkomandi fékk.

Staðreyndin er sú að úrræðin vantar vegna þess að ríkisstjórnin hélt að málið myndi leysast af sjálfu sér.  Það er nákvæmlega ekkert gagn í nefnd pólitískra "sérfræðinga".  Kristrún Heimisdóttir er allra góðra gjalda verð, en henni var falið að finna lausn sem er ríkisstjórninni þóknanleg.  Nefnd embættismanna úr ráðuneytunum.  Sorry, ég treysti ekki stjórnvöldum, ég treysti ekki embættismönnum og ég treysti ekki bönkunum.  Vilji Árni Páll, Jóhanna og Steingrímur finna lausn, þá er lágmark að lausnin byggi á forsendum heimilanna.  Að lausnin tryggi að fólk haldi heimilum sínum.  Að í lausninni felist sanngjörn og réttlát leiðrétting á því ástandi sem fjármálafyrirtækin sköpuðu hér á landi með rúllettu spili sínu með fjöregg þjóðarinnar.  Vilji stjórnvöld skipa nefnd, þá þurfa að sitja í henni fulltrúar neytenda og fulltrúar heimilanna.  Gísli Tryggvason, talsmaður neytenda, kom með tillögu að slíkri nefnd 20. maí sl., en hún var úthrópuð af þeim sem ekki áttu hugmyndina.  Nefnd Gísla átti að vera skipuð tveimur frá neytendum, tveimur frá lánveitendum og oddamanni skipuðum að Hæstarétti.  Hvernig væri bara að skipa þessa nefnd og senda Kristrúnu í eitthvað verkefni í tengslum við ESB?  Hún hefur mun meira vit á þeim málum.  Nú ef Hæstiréttur treystir henni í hlutverk oddamanns, þá mætti hún alveg taka þá stöðu. Ég get ekki séð að nefnd embættismanna, sem fá pólitískt erindisbréf, sé það sem almenningur vill sjá.

Fleiri sjá ljósið

Sigurður G. Guðjónsson, hæstaréttarlögmaður, var í viðtali á Stöð 2 fyrr í kvöld, þar sem hann hvetur skuldara til að greiða ekki meira en upphaflegar forsendur sögðu til um.  Á visir.is er frétt um málið og vil ég gjarnan vitna í hana hér:

Lán landsmanna hafa hækkað upp úr öllu valdi eftir efnahagshrunið og forsendur þeirra breyst verulega frá því þau voru tekin. Sigurður G. Guðjónsson lögmaður segir að fólk ætti eingöngu að greiða af láninu miðað við upphaflegar forsendur.

Sigurður segir 36. grein samningalaga vernda lántakendur breytist lánsforsendurnar og þau heimili dómstólum að víkja frá samningsskilmálum.

Sigurður vísar til rúmlega tuttugu ára gamallar fræðigreinar Viðars Más Matthíassonar, setts hæstaréttardómara, í tímariti lögfræðinga þar sem hann hafi reifað sömu sjónarmið.

Hagsmunasamtök heimilanna eru með hópmálsókn í undirbúningi gegn bönkunum vegna breyttra lánsforsendna eftir hrunið. Sigurður segir tímasóun að fara í mál við þá, þeir eigi að sækja sín mál sjálfir við alla sína lántakendur sjái þeir ástæðu til.

Við hjá Hagsmunasamtökum heimilanna föngum öllum sem taka undir okkar málflutning.  Til að koma hlutunum á hreint, þá sagði Sigurður ekkert annað en það við höfum sagt.  Fólk á að greiða í samræmi við upprunalega greiðsluáætlun.  Það er mál í gangi, þar sem banki er að sækja að einum félagsmanni, sem neitar að viðurkenna kröfu bankans.  Auk þess stendur til að höfða mál til ógildingar á lánasamningum og fá lánin felld niður en til vara verulegar leiðréttingar í samræmi við ákvæði 36. gr. samningalaga nr. 7/1936.  Ég vil benda á bloggfærslu mína frá 13. febrúar 2009 þar sem ég spyr:  Er hægt að ógilda verðtryggða og gengistryggða lánasamninga?   Í athugasemd við þessa færslu nefni ég einnig hugsanlegt ólögmæti gengistryggðra lána vegna ákvæða í 13. og 14. grein laga nr. 38/2001 um vexti og verðbætur.

Það er fagnaðarefni að málsmetandi lögmenn eru loksins farnir að taka undir málflutning okkar hjá Hagsmunasamtökum heimilanna.  Betur ef fyrr hefði verið.  Er málið hugsanlega að stjórnvöld hafa ákveðið að fara í leiðréttingarnar, en geta ekki látið líta út fyrir að verið sé að ganga að kröfum Hagsmundasamtaka heimilanna?  Núna hafa á nokkrum dögum fjölmargir aðilar stigið fram og tekið undir málflutning okkar og einhvern veginn hnýta allir aðeins í samtökin.  Á því er ein áhugaverð undantekning í formi Ragnars Þórs Ingólfssonar sem telur HH vera eina sanna málssvara húsnæðiseigenda í landinu, sbr. þessi orð hans:

„Hvernig væri ef VR greidddi Hagsmunasamtökum heimilanna nokkrar milljónir? Þeim virðist vera meira umhugað um framtíð okkar en ASÍ, sem gerir ekkert annað en að verja helstu kosningamál Samfylkingarinnar, sem eru Evrópusambandið, lánalengingar og annað úrræðaleysi.  Skrifstofu- og stjórnunarkostnaður VR var 404 milljónir á síðasta ári. Við hljótum að geta gert betur en frjáls hagsmunasamtök heimilanna sem starfa af hugsjóninni einni saman. Eða hvað?"

Það er sama hvar maður kemur og ræðir þessi mál.  Allir eru hissa á því að ekkert hafi verið gert og eru búnir að fá nóg.  Þorgeir Ljósvetningagoði sagði árið 1000, að ekki skuli hafa tvenn lög í landinu og þá er við brjótum lögin, brjótum við friðinn.  Núna eru tvenn lög í landinu.  Lög sumra fjármagnseigenda og lög annarra fjármagnseigenda og lántakenda.   Lög sumra fjármagnseigenda virðast ganga út á að tryggja að þeir tapi ekki neinu.  Lög annarra fjármagnseigenda og lántakenda ganga út á það að þessir aðilar skulu bera tjón sitt óbætt.  Það er því ljóst að lögin hafa verið brotin.  Með lögum er ekki átt við lög frá Alþingi, heldur þjóðfélagssáttmálinn.  Slíkt getur ekki endað nema með ósköpum.  Vilji stjórnvöld að hlutirnir endi illa, þá halda þau áfram að gera það sem þau eru best í, að hunsa hagsmunaaðila.  Hvernig dettur stjórnvöldum í hug, að nefnd Kristrúnar Heimisdóttur verði talin trúverðug nema þeir sem bera hagsmuni heimilanna og neytenda fyrir brjósti séu virkir þátttakendur í mótun niðurstöðunnar.  Halda menn virkilega að við, heimilin í landinu og neytendur, látum bönkunum eftir að ákvarða örlög okkar.  Það er af og frá.  Við treystum ekki bönkunum.  Við treystum ekki stjórnvöldum.  Við viljum fá beinan aðgang að ákvörðunartöku um framtíð okkar.

Er þetta sami maður og sagði..

Árni Páll Árnason, félagsmálaráðherra, sagði fyrir nokkrum dögum, að ekkert í mannlegu valdi gæti fært niður skuldir heimilanna.  Hann hefur greinilega verið kallaður á teppið, því viðsnúningurinn er 180°.  Ert hægt að treysta orðum þessa manns?

Ég er búinn að tala um það frá því í september að nauðsynlegt sé að fara í aðgerðir til að lækka greiðslubyrði lána heimilanna.  Í október notaði talsmaður neytenda hugmyndir mínar í skjal sem sent var þáverandi félagsmálaráðherra um leiðir vegna skuldavanda heimilanna.  Talsmaður neytenda hefur unnið að þessum málum síðan.  Hagsmunasamtök heimilanna voru stofnuð um þetta mál í janúar á þessu ári og hafa barist hatrammri baráttu fyrir LEIÐRÉTTINGU á húsnæðislánum.  Í febrúar var bent á að gengisbundin lán hefðu verið bönnuð með lögum árið 2001.  Það er með þetta eins og svo margt annað, að það er ekki ráð nema í tíma sé tekið.

Því ber að fagna að ríkisstjórnin er að vakna af Þyrnirósarsvefni.  En til þess þurfti spark í rassinn frá formanni félags- og trygginganefndar, Lilju Mósesdóttur, sem hefur verið góður bandamaður í baráttu okkar hjá Hagsmunasamtökum heimilanna.  Ég vil hvetja stjórnvöld til að taka upp á sína arma tillögu talsmanns neytenda frá því í vor um gerðardóm sem fjalli um skuldir heimilanna.  Þannig verði hægt að segja að ekki sé um flata niðurfellingu að ræða, eins og AGS leggst gegn.  Ég veit hins vegar að AGS leggst ekki gegn leiðréttingum sem byggja á því að einstakir hópar séu skoðaðir og allir innan sama hóps fái sambærilegar málalyktir.  Þetta kom fram á fundi Hagsmunasamtaka heimilanna með AGS fyrir nokkrum dögum.  Fulltrúi AGS sagðist heldur ekkert hafa fjallað um útfærslu Nýja Kaupþings á úrræðum fyrir skuldara og því er það í tómi lofti gripið að AGS hafi lagst gegn því að skuldir umfram 110% af veðhæfi væru afskrifaðar.  Meðan málin væru afgreidd á einstaklingsgrunni, mál fyrir mál, þá væri ekki hægt að leggjast gegn afskriftum.

Ég hef fyrir því góðar heimildir, að erlendum kröfuhöfum finnst vera illa svindlað á sér, þegar ætlast er til þess að þeir veiti mikinn afslátt á lánasöfnum við tilfærslu þeirra úr gömlu bönkunum í þá nýju.  Kannski er það ástæðan fyrir viðsnúningi Árna "ekkert í mannlegu valdi" Páls Árnasonar.  Stjórnvöld fengu einfaldlega þau skilaboð, að tilboðið gilti ekki nema afslátturinn rynni til innlendra lántakenda.

Nú er kominn tími til að stjórnvöld bretti upp ermarnar og kalli alla hagsmunaaðila að borðinu,  Hagsmunasamtök heimilanna líka.  Jóhanna og Steingrímur hafa ítrekað sagst vilja ræða við okkur.  Nefndu tímann þann, Jóhanna, og við mætum.

Ráðherra vill afskrifa skuldir

Brýnt að grípa til aðgerða strax

Heimilin í landinu hafa í nærri tvö ár mátt líða fyrir hækkun höfuðstóls lán vegna verðbólgu og lækkandi gengis krónunnar.  Fyrir ári var staðan orðin svo slæm að Íbúðalánasjóður ákvað að kynna ýmsar aðgerðir fyrir heimili í greiðsluerfiðleikum og síðan hefur ástandið bara versnað.  Í október kynnti talsmaður neytenda þáverandi félagsmálaráðherra tillögur sem miðuðu að því að draga úr greiðslubyrði lántakenda.  Ekkert gerðist þá.  Fjölmargir aðilar skoruðu á næstu vikum og mánuðum á fjármálastofnanir og stjórnvöld að gera eitthvað til styrktar heimilunum, en fátt gerðist.  Það var ekki reynt að sporna gegn auknu atvinnuleysi eða tekjusamdrætti heimilanna.  Stjórnvöld stóðu máttvana frammi fyrir veikingu krónunnar og verðbólgunni sem því fylgdi.

Það var í þessum jarðvegi sem Hagsmunasamtök heimilanna urðu til.  Markmið samtakanna var og er að lán heimilanna verði leiðrétt, þannig að verðbætur umfram verðbólgumarkmið Seðlabanka Íslands verði bakfærðar og að gengistryggðum lánum verði breytt í verðtryggð lán frá lántökudegi.  Samtökin telja þessar kröfur sanngjarnar í ljósi þeirra upplýsinga sem komið hafa fram á undangengnum mánuðum um það sem er ekki hægt að kalla neitt annað en sukk og svínarí fjármálafyrirtækja og eigenda þeirra.  Hreiðar Már sagðist ekki þurfa að biðja þjóðina afsökunar, en þar skjátlaðist honum.  Hann og hans líkar hafa lagt hagkerfið í rúst.  Hann og hans líkar hafa með óábyrgum aðgerðum veikt krónuna og steypt þjóðfélaginu í botnlaust skuldahít. Við hjá Hagsmunasamtökum heimilanna viljum að hin nýju afsprengi fjármálafyrirtækjanna, sem settu allt í uppnám, bæti heimilunum í landinu þann skaða sem Hreiðar Már og hans nótar ollu okkur.

Það er alveg á hreinu að uppbygging íslensks samfélags getur ekki átt sér stað nema heimilin taki þátt í henni.  Þau gera það ekki við núverandi aðstæður.  Tekjutap heimilanna í kjölfar hruns bankanna hefur verið gríðarlegt.  Sífellt stærri hluti ráðstöfunartekna fer í afborganir lána sem eru í engu samræmi við þær forsendur sem lágu að baki lántökunni.  Höfum í huga að báðir aðilar vissu um þessar forsendur og það leysir ekki lánveitandann undan ábyrgðinni að "shit happens".  Í þessu tilfelli var annar samningsaðilinn 100% ábyrgur fyrir því sem gerðist, þ.e. lánveitandinn, og það er því óeðlilegt að hinn aðilinn eigi að bera tjónið.  Þessu til viðbótar, þá eru nýju afsprengin að taka lánasöfnin yfir með verulegum afslætti sem eðlilegt er og sjálfsagt að gangi til lántakenda.  Raunar hef ég vissu fyrir því, að erlendir kröfuhafar séu mjög óánægðir með þá ætlun nýju bankanna að innheimta öll lán að fullu, þrátt fyrir að hafa fengið þau með afslætti.

Uppbyggingin verður ekki nema með hjálp heimilanna.  Það eru jú heimilin sem bera ábyrgð á stórum hluta neyslu í samfélaginu, leggja ríki og sveitafélögum til tekjur og eru öflugur þátttakandi í fjárfestingum.  Sá samdráttur sem hefur orðið í þessum liðum gerir ekkert annað en að auka á kreppuna.  Því er brýnt að snúa þessu við.  Það verður ekki gert meðan greiðslubyrði lánanna þyngist.  Það verður ekki gert meðan sífellt stærri hluti heimilanna þarf að draga úr neyslu og stöðva allar fjárfestingar. 

Ávinningurinn af því að leiðrétta lán heimilanna er langt umfram þann hugsanlega kostnað sem af því yrði.  Þetta hafa hagfræðingar og ráðamenn víða um heim áttað sig á.  Þetta höfum við hjá Hagsmunasamtökum heimilanna fyrir löngu áttað okkur á.  Nú er kominn tími til þess að íslensk stjórnvöld átti sig líka á þessu.

Það eru til margar leiðir til að leiðrétta lán heimilanna.  Talsmaður neytenda stakk upp á gerðardómi.  Hagsmunasamtök heimilanna hefur stutt þá hugmynd.  Önnur leið er að fara með prófmál fyrir dómstóla og sjá hver niðurstaðan verður.  Við erum sannfærð um að heimilin munu vinna þau mál.  T.d. banna lög nr. 38/2001 tengingu íslenskra fjárskuldbindinga við dagsgengi erlendra gjaldmiðla.  Hvort sem við látum reyna á hugmynd talsmanns neytenda eða förum einhverja aðra leið, þá eru orð til alls vís.  Hagsmunaaðilar á báðum hliðum þessa máls verða að hittast og ræða þetta í alvöru.  Við höfum ekkert að gera við viðmælendur sem telja sig ekkert geta gert (sbr. ummæli félagsmálaráðherra um að ekkert í mannlegu valdi geti leiðrétt lánin) og hlustum ekki á "þetta er ekki hægt".  Það er nefnilega þannig, að sé viljinn fyrir hendi, þá má finna sameiginlega lausn.

Ræða stöðu heimilanna

Hvað með gerðardóm talsmanns neytenda?

Gylfi Magnússon virðist ekki hrifinn af almennri niðurfærslu skulda.  Við hjá Hagsmunasamtökum heimilanna viljum ekki kalla þetta niðurfærslu heldur leiðréttingu.  Það var nefnilega brotist inn til okkar og stolið af okkur háum upphæðum og við tekjum okkur ekki eiga bera tjónið.  Það þótti ekkert tiltökumál að nota háar upphæðir af skattpeningum almennings í að vernda innistæður í bönkunum, ekki bara höfuðstólinn heldur líka vextina, en það fer allt á annan endann ef leiðrétta á lán landsmanna eftir að bankarnir þrír fóru ránshendi um eigur fólks.  (Það segja örugglega einhverjir að skattpeningarnir hafi ekki verið notaðir til að verja innstæðurnar, það komi frá lánadrottnum bankanna.  En hvers vegna koma leiðréttingar á lánum frá skattborgurum, en ekki 1.170 milljarðarnir sem fóru í vernda innistæðurnar?)

Hagsmunasamtök heimilanna hafa farið fram á LEIÐRÉTTINGU á höfuðstóli lána heimilanna, þar sem ránsfénu er skilað.  Verðbólga síðustu tveggja ára er nær eingöngu vegna fjárglæfra Glitnis, Landsbankans og Kaupþings.  Fall krónunnar er eingöngu vegna þessara fjárglæfra.  Bankarnir þrír veðsettu þjóðina upp fyrir haus með óábyrgum útlánum til eigenda sinna og einkavina.  Það þarf ekki annað en að fletta blöðunum til að lesa um þetta.  Og þegar kvótinn var fullur hjá einum banka, þá fóru þeir í næsta banka.  Menn stóðu nefnilega saman í sukkinu.

Nýju bankarnir gera ráð fyrir því að afskrifa 2.800 milljarða af innlendum útlán sínum samkvæmt bráðabirgða efnahagsreikningum bankanna.  TVÖ ÞÚSUND OG ÁTTA HUNDRUÐ MILLJARÐA.  Ef farið yrði að kröfum Hagsmunasamtaka heimilanna var samkvæmt útreikningum samtakanna gert ráð fyrir leiðréttingu upp á 206 milljarða.  Af þessum 206 milljörðum reiknuðum við með að 60% væri þegar tapað fé, þ.e. mun aldrei innheimtast, restin 82 milljarðar væri að mestu innheimtanlegt, en félli samt undir forsendubresti og fleira.  Nú höfum við frétt að við yfirfærslu lánasafna heimilanna frá gömlu bönkunum til þeirra nýju væri gert ráð fyrir að verðtryggð lán yrðu færð yfir á 80% af virði og gengistryggð lán á 50% af virði.  Þetta er því nær því að vera 30-35% niðurfærsla lánanna, sem gerir afskriftir upp á að minnsta kosti 300 milljarða, ef ekki nær því að vera 500 milljarðar.  Neytendur gera að sjálfsögðu kröfu um að þessar afskriftir renni til þeirra.

En fyrirsögnin vísar í hugmynd talsmanns neytenda um gerðardóm.  Af hverju hefur þessi hugmynd ekki fengið umræðu?  Í viðræðum við bankamenn, eru allir sammála um að grípa verður til almennra aðgerða.  Þær þurfa ekki að vera eins fyrir alla, en til þess að hægt sé að ákvarða hvað þarf fyrir hvern hóp, þá þarf að eiga sér stað greining.  Gerðardómur talsmanns neytenda fjallar einmitt um þetta og því hvet ég til þess að horft verði betur til þeirrar hugmyndar.  Hagsmunasamtök heimilanna styðja þá hugmynd, þó svo að það gæti haft í för með sér að kröfur samtakanna nást ekki að fullu.  Í viðræðum við starfsmenn Alþjóðagjaldeyrissjóðinn í gær, þá kom fram að þessa hugmynd mætti vissulega skoða, þar sem hún felur ekki í sér almennar aðgerðir óháða stöðu skuldara.  Hvet ég Gylfa Magnússon, Jóhönnu Sigurðardóttur og Steingrím J. Sigfússon til að boða talsmann neytenda á sinn fund og ræða þessa hugmynd hans betur.  Það er ekki hægt að afgreiða allt sem ómögulegt eða nota hin fráu orð félagsmálaráðherra "ekkert í mannlegu valdi getur.."  Það er nefnilega málið, að á meðan málin eru ekki rædd á vitrænum grunni með ÖLLUM hagsmunaaðilum, þá fæst ekki vitræn niðurstaða.  Vinna saman að lausn.  Ekki afskrifa hugmyndir án umræðu.

Almenn afskrift skulda ekki skynsamleg

Greinargerðin styður ruglið

Ég verð alltaf meira og meira hissa á því sem kemur upp úr hattinum.  Nú er kominn greinargerð sem styður það, að með því að búa til margar kröfur vegna sömu innistæðunnar, þá er hægt að fá fyrst greitt fyrir upphæð á bilinu EUR 20.888 til 25.000 áður en greitt er fyrir upphæð frá EUR 14.000 til 20.887.  Hvers konar bull er þetta?  Ætla stjórnvöld virkilega að kyngja svona rökleysu.

Eftir að Bretar og Hollendingar ákváðu að greiða út innistæður á Icesave reikningunum eru kröfurnar í þrotabú Landsbankans vegna innistæðna tvær.  Vegna innstæðna í Bretlandi og innistæðna í Hollandi.  Að Bretar og Hollendingar greiði hærri tryggingu en íslenski tryggingasjóðurinn þýðir ekki að til verði viðbótarkrafa fyrir upphæðinni umfram EUR 20.887 jafnrétthá þeirri sem er upp að EUR 20.887.  Íslenski tryggingasjóðurinn tekur ábyrgð á fyrstu EUR 20.887, en greiðir það ekki nema Landsbankinn geti ekki greitt þær.  Til þess að Landsbankinn geti greitt þær, þá verður öll innkoma að renna til að greiða inn á reikningana upp að EUR 20.887 áður en byrjað er að greiða það sem er umfram.  Ég hef aldrei vitað að maður borgi á víxl inn á mismunandi stað á skuld.

Njóta ekki sérstaks forgangs

Glöggt er gests auga

Anne Sibert skrifar grein á fræðivefnum Vox, þar sem hún bendir á ýmsa veikleika sem hún telur vera hættumerki fyrir okkur Íslendinga.  Mér virðist sem sumir Íslendingar eigum erfitt með að samþykkja eða meðtaka ábendingar sem til okkar berast frá henni.  Auðvitað er það rétt, að þjóð þarf að vera af ákveðinni stærð til að geta verið sjálfstæð.  Hagkerfið þarf að vera af ákveðinni stærð til að geta borið sjálfstæðan og fljótandi gjaldmiðil.  Þetta er heilbrigð skynsemi.  Af hverju geta menn ekki bara tekið þessi ummæli hennar sem innlegg í umræðuna í staðinn fyrir að fara í blússandi vörn.  Við verðum að geta farið í naflaskoðun.

Ég lærði það í mínu námi að mikilvægustu spurningarnar eru "hvað ef" spurningar.  "Hvað ef þetta gengur ekki upp?"  "Hvað ef þetta bregst?"  "Hvað ef forsendurnar eru rangar?"  Þetta er það sem ég er að fást við í dag.  Áhættugreining, áhættumat, áhættustjórnun, grípa inn í ferli, brjóta þau upp, finna úrræði, leggja til úrlausnir.  Ef við erum ekki tilbúin að rengja gögnin, storka því viðtekna, neita að sætta okkur við hið vitlausa, þá rúllum við bara niður brekkuna og þurfum að byrja upp á nýtt.

En það er einmitt þetta sem mér virðist hafa skort hvað mest undanfarna mánuði og ár.  Það er að vefengja upplýsingar, storka hinu viðtekna, velta fyrir sér hvað gæti farið úrskeiðis og núna eftir að allt fór úrskeiðis, þá vantar að menn viðurkenni að þeir hafi gert vitleysu.  Nei, Kaupþing gerði allt rétt.  Davíð gerði ekkert rangt.  Landsbankinn fór rétt að öllu.  Björgólfarnir gerðu allt óaðfinnanlega.  Miðað við þetta, þá er bara furða að við allt hafi hrunið.  Það axlar enginn ábyrgð.  Það gerði enginn mistök.

Ég held að það gæti verið gott, ef Anne Sibert segði sig úr peningastefnunefnd Seðlabanka Íslands svo hún gæti sagt okkur meira.  Gæti komið fram með meiri gagnrýni og fleiri ábendingar.  Við þurfum fleiri eins og hana, sem geta horft á alla flækjuna úr fjarlægð án þess að vera tilfinningalega tengdir vitleysunni hérna.

Segir Davíð hafa skort sérfræðiþekkingu