600 milljarðar af skuldum heimilanna við bankana vegna verðtryggingar og fleira áhugavert

Þær hrúgast inn skýrslurnar og skjölin þessa daganna, sem styðja við fullyrðingar okkar sem staðið hafa í fararbroddi í fyrir hagsmunum heimilanna eftir hrun.  Rit Seðlabanka Íslands Fjármálastöðugleiki 2011-1, sem kom út í dag, dregur þar ekkert undan og "kjaftar frá" fleiri atriðum sem bankarnir vilja ekki að við vitum.  En hvað hef ég, Hagsmunasamtök heimilanna, Samtök lánþega, þingmenn á borð við Lilju Mósesdóttur, Eygló Harðardóttur, Þór Saari, Margréti Tryggvadóttur og fleiri óþægilegir andmælendur stjórnvalda og fjármálafyrirtækjanna sagt.

1. Bankarnir þrír fengu lán heimilanna með verulegum afslætti frá hrunbönkunum.  Á mynd II-39 á bls. 38 (sjá hér til hliðar) í skýrslunni sést svart á hvítu að útlán innlánsstofnana til heimilanna fóru upp í um 1.050 ma.kr. í  lok september 2008, en höfðu fallið niður í um 500 ma.kr.tveimur mánuðum síðar og standa í þeirri tölu í dag.  Kannski er ég bara svo endalaust óheppinn, en allt þar til í lok mars á þessu ári, þá héldu mínir viðskiptabankar því fram að mínar skuldir hefðu hækkað en ekki lækkað frá haustinu 2008.  Jafnvel í gögnum sem þessi fjármálafyrirtæki skiluðu inn til skattsins vegna skattskýrslu ársins, þá héldu þeir því fram að gengisdómar Hæstaréttar hefðu ekki haft nein áhrif á lánin mín, þrátt fyrir að í skýrslu fjármálaráðherra um endurreisn bankanna og á myndritinu á mynd II-39 sjáist glögglega að bankarnir gerðu strax ráð fyrir að lánin væru ólögleg eða í versta falli ekki innheimtanleg.  En samt héldu bankarnir áfram að innheimta þau eins og þeir hefðu greitt fullt verð fyrir þau.  Nú langar mig að vita í eitt skipti fyrir öll:  Hvort teljast útlán innlánsstofnana til heimilanna um 500 ma.kr. eða 1.000 ma.kr.?

2. Vanskil munu fara vaxandi verði ekki gripið til róttækra ráðstafana.  Mynd II-39 sýnir að hlutfall 90 daga vanskila heimilanna sem hlutfall af útlánum hafa farið út nánast engu fyrri hluta árs 2008 í um 11% hvað nemur fjárhæð, en samkvæmt mynd II-40 eru þetta 21% af heildarútlánum til heimila og hefur það haldist stöðugt síðasta árið.  Hafa skal í huga, að sé eitt lán lántaka hjá viðkomandi banka í 90 daga vanskilum, þá teljast öll lán viðkomandi hjá bankanum í vanskilum.  Þá sýnir mynd II-41 (sjá hér til hliðar) að glansmyndin sem Jóhanna og Árni Páll hafa dregið upp um að heimilum í alvarlegri stöðu hafi ekki fjölgað svo mikið (börðu sér á brjósti með þetta í eldhúsdagsumræðu á Alþingi á fyrri hluta árs 2010) er enn ein blekkingin.  Frá ársbyrjun 2009 hefur heimilum sem eru í alvarlegum vanda fjölgað um vel yfir 7.000 eða um 40%.  Þó svo að dregið hafi úr gjaldþrotum einstaklinga, þá er það mín tilfinning að þetta sé lognið á undan storminum.  Einnig má segja að úrræðin sem verið er að vísa einstaklingum í, þ.e. greiðsluaðlögun og 110% leiðin, sé ígildi gjaldþrots, þar sem fólk er gert eignalaust með öllu, þó það sé ekki formlega lýst gjaldþrota.

3. Verðtrygging ber ábyrgð á 600 af 1.400 ma.kr. af skuldum heimilanna hjá lánakerfinu.   Hún er fróðleg mynd II-37 á bls. 37 (sjá hér til hliðar).  Af um 1.400 ma.kr. útlánum lánakerfsins til heimilanna eru um 600 ma.kr. vegna verð- og gengisáhrifa eða tæp 43%. Þar sem gengisáhrif eiga að mestu að vera horfin út úr þessum útreikningum, þá má búast við því að verðtryggingin hafi hækkað höfuðstól útlána um 75%.  Ég veit ekki hvernig afslátturinn á lánasöfnunum frá hrunbönkunum hefur áhrif á verðtryggingarþáttinn.

4. Lítið hefur gengið í leiðréttingu skulda umfram það sem dómstólar hafa dæmt.  Ég hef, ásamt Hagsmunasamtökum heimilanna og Samtökum lánþega, ítrekað haldið því fram að ekki  fjármálafyrirtækin hafi lítið gert annað en þau hafa verið neidd til af dómstólum og jafnvel hafa mörg þeirra þrjóskast við.  Á bls. 39 í riti Seðlabankans segir:  

Eftir fjármálaáfallið hefur verið boðið upp á nokkur úrræði fyrir heimili í greiðsluerfiðleikum. Þar má nefna aðlögun íbúðaskulda að verðmæti veðsettra eigna, svokölluð 110% leið, greiðslujöfnun fasteignaveðlána, sértæk greiðsluaðlögun og ýmis úrræði varðandi sjálfskuldarábyrgðir og lánsveð. Niðurfærsla á skuldum heimilanna hefur þó líklega átt sér að mestu stað í gegnum endurútreikning á lánum sem innihéldu ólögmæta gengistryggingu.

Hér tekur Seðlabankinn alveg undir með okkur. Leiðréttingin er fyrst og fremst að skila sér fyrir tilstuðlan dómstóla!

Málefni fyrirtækja

Ég hef ekki  fjallað mikið um málefni fyrirtækja og er það einfaldlega vegna þess, að þau ættu að hafa nægan aðgang að sérfræðingum til að halda uppi vörnum fyrir sig.  Mér virðist aftur sem svo sé ekki og raunar hafi hagsmunasamtök fyrirtækja, svo sem Samtök atvinnulífsins, ákveðið að taka ekki afstöðu í skuldamálum þeirra.  Er mér það gjörsamlega óskiljanlegt, þar sem lán fyrirtækja voru líka færð frá hrunbönkunum til þeirra nýju með miklum afslætti.

Ástæðan fyrir því að ég vil taka upp málefni fyrirtækja hér eru ummæli seðlabankastjóra í  kvöldfréttum annarrar hvorrar sjónvarpsstöðvarinnar.  (Man ekki hvorri, en líklegast var það á Stöð 2.).  Þar nefndi hann að skuldir fyrirtækja væru svo og svo hátt hlutfall af landsframleiðslu (um 243% sbr. bls. 31 í riti SÍ).  Nú veit ég ekki hver sú verga landsframleiðsla er, sem Már Guðmundsson var að vísa til, eða til hvaða skulda er verið að vísa. Samkvæmt mynd II-21 á bls. 31 (sjá hér til hliðar), þá eru "útlán til innlendra og erlendra fyrirtækja" innan við 1.500 ma.kr.  (Í texta á bls. 32 er þetta sagt vera "bókfært virði".)  Samkvæmt skýrslu fjármálaráðherra um endurreisn bankanna voru lán nýju bankanna þriggja til viðskiptavina í stofnefnahagsreikningi 1.463 ma.kr., þ.e. svipuð tala og öll lán á bókfærðu virði eru í dag.  Samkvæmt upplýsingum á bls. 16 í riti Seðlabankans eru 952 ma.kr. af 1.700 ma.kr. útlánum viðskiptabankanna (að BYR undanskyldum) til fyrirtækja.  Í síðustu færslu benti é á, að hvergi hefur komið fram að við yfirfærslu lánanna hafi eitthvað verið fært á varúðarreikning hjá þeim vegna hugsanlegrar virðisrýrnunar.  Ársreikningar bankanna bera þess ekki heldur merki.  Bankarnir eru því annað hvort að færa bókhald sitt vitlaust og gefa rangar upplýsingar upp í ársreikningum sínum eða að fullyrðingar um að útlán og kröfur nemi 243% af landsrframleiðslu eru rangar.  Raunar er fáránleiki upplýsinga Seðlabankans ennþá meiri, þar sem sagt er að hæst hafi skuldirnar orðið 330% af landsframleiðslu og er þá líklegast verið að vísa til toppsins sem sést á mynd II-21, en hann nær um 6.200 ma.kr. Ekkert samræmi er á milli upplýsinga á mynd II-21 og þessara tveggja tilvísana í landsframleiðsluna.

En skoðum aðeins þessi 243% af landsframleiðslu.  Fyrst vil ég nefna að sú tala dettur nánast af himnum ofan í riti SÍ.  Ekki er skilgreint hvaða fyrirtæki eiga þessar skuldir, hvað þá hvort þetta séu sömu fyrirtæki og talað er um annars staðar í ritinu.  Ekki er hægt að draga aðra ályktun en svo sé, en samt vil ég gera fyrirvara um það hvað framhaldið varðar. 

243% af landsframleiðslu er um 3.550 ma.kr. miðað við að verg landsframleiðsla sé um 1450 ma.kr.  Á mynd II-21 sést greinilega að staðan núna er tæplega 1.500 ma.kr. eða 2.000 ma.kr. undir þessum 3.550 ma.kr.  Í svari Árna Páls Árnasonar, efnahags- og viðskiptaráðherra, til Gunnars Braga Sveinssonar, þingmanns Framsóknar, sem tilefni síðustu færslu, segir ráðherra að á árunum 2009 - 2010 hafi 481 ma.kr. verið afskrifaður af útlánum bankanna þriggja.  Leggjum þá tölu við og skuldir án afskrifta ættu því að vera um 4.100 ma.kr.  Þetta er því að lágmarki sú upphæð sem fjármálafyrirtæki (að stærstum hluta nýju bankarnir þrír hafa verið að innheimta af fólki og fyrirtækjum.  Þetta er áhugavert af tveimur ástæðum:  1) Samkvæmt myndum II-21 og II-39, þá hafa skuldir fyrirtækja og heimila haldist nánast óbreyttar frá nóvember 2008, þ.e. 1.500 ma.kr. annars vegar og 500 ma.kr.  Að teknu tilliti til afskriftanna sem koma fram í svari Árna Páls, en ekki í bókum bankanna, þá eru fjármálafyrirtækin að reyna að innheimta af fólki og fyrirtækjum 1.550 ma.kr. umfram bókfært virði krafna.  2)  Samkvæmt stofnefnahagsreikningi voru yfirtekið lán nýju bankanna vegna viðskiptavina gömlu bankanna 1.463 ma.kr.  Af þessu má draga þá ályktun að lán annarra innlánsstofnana til fólks og fyrirtækja hafi verið um 500 ma.kr.  Ef nýju bankarnir hafa fylgt bókhaldslögum, þá er síðan búið að afskrifa af þessum 1.463 ma.kr. um 481 ma.kr.

Hvernig sem þessar tölur eru skoðaðar, þá er ekki hægt að finna neitt samræmi milli þeirra.  Hvað eru skuldir fyrirtækja miklar?

1)  Samkvæmt stofnefnahagsreikningi nýju bankanna, þá eru þær 1.463 ma.kr. mínus skuldir heimilanna (hámark 500 ma.kr.) plús lán fyrirtækja hjá öðrum innlánsfyrirtækjum (hámark 500 ma.kr.) plús skuldir hjá öðrum lánafyrirtækjum (stóðu í 230 ma.kr. um áramót skv. hagtölum Seðlabanka Íslands) alls er þetta líklegast á bilinu 1.700 - 1.800 ma.kr.

2)  Samkvæmt svari Árna Páls var 481 ma.kr. afskrifaður af skuldum fyrirtækja hjá bönkunum þremur árin 2009 - 2010.  Líklegast eru þessar afskriftir ekki færðar á réttan hátt í bókhaldi bankanna, þar sem þær áttu í raun sér stað hjá hrunbönkunum, en gefum okkur nú að þetta hafi átt sér stað hjá nýju bönkunum, þá ættu skuldir fyrirtækja að vera að hámarki 1.800 ma.kr. - 481 ma.kr. = 1.319 ma.kr.

3)  Seðlabankinn segir aftur að skuldirnar séu 243% af vergri þjóðarframleiðslu eða um 3.550 ma.kr.  Hugsanlega er skýringin að inn í þessa tölu vantar Landsvirkjun, Orkuveitu Reykjavíkur og önnur fyrirtæki sem taka lán á erlendum markaði, en þá stenst ekki að 330% af vergri landsframleiðslu hafi verið um 6.200 ma.kr.

4)  Á bls. 16 í riti Seðlabankans er nefnt að bókfært virði heildarútlána viðskiptabankanna hafi í árslok 2010 numið 1.700 ma.kr. sem skiptist þannig að 56% eða 952 ma.kr. hafi verið til fyrirtækja, 25% eða 425 ma.kr. til heimila og afgangurinn til annarra.  Samkvæmt þessu eru lán fyrirtækja bókfærð á innan við 1.700 ma.kr.

Hvernig sem horft er á þessar gjörsamlega ósamanburðarhæfu tölur þriggja opinberra aðila, þá er niðurstaðan skýr.  Bókfærðar kröfur fjármálafyrirtækja á fyrirtækin í landinu eru vel innan við 2.000 ma.kr.  Bókfærðar kröfur nýju bankanna þriggja stóðu um síðustu áramót í vel innan við 950 ma.kr.  Hvernig stendurá því að hagsmunasamtök fyrirtækja láta það viðgangast að þessir 950 ma. eru innheimtir eins og þeir séu 2.000 - 2.500 ma.kr. hærri tala? Er það eitthvað lögmál, að nýju bankarnir eigi að taka yfir alla lífvænlega starfsemi í landinu, þegar gömlu hrunbankarnir afskrifuðu skuldir fyrirtækja um 60-70% áður en þær voru færðar yfir til nýju bankanna?  Eru atvinnurekendur svo linir að þeir láta nýju bankanna vaða yfir sig á skítugum skónum með kröfur sem gömlu bankarnir afskrifuðu?  Höfum eitt alveg á hreinu:  Nýju bankarnir hafa nánast ekki "afskrifað" neitt annað en það sem var þegar afskrifað í hrunbönkunum.  Samkvæmt ársreikningum þeirra voru útlán til viðskiptavina 1.559,4 ma.kr.  Samkvæmt þessum sömu ársreikningum voru afskriftir 47,9 ma.kr. árið 2010 og 44,4 ma.kr. árið 2009 eða alls 92,3 ma.kr., ekki 481 ma.kr. eins og Árni Páll segir í sínu svari til Gunnars Braga.  Eigum við þá að trúa því að mismunurinn hafi ekki verið færður til bókar í ársreikningum eða eru þessar tölur bara blekking?

Kannski sætta fyrirtækjaeigendur sig við vinnubrögð nýju bankanna!  Kannski líta þeir sem svo á málin að þeir eigi ekki annað skilið en að leggja bönkunum til eignir og hagnað næstu árin!  Ég hef a.m.k. ekki séð neina áberandi andstöðu fyrirtækja við innheimtuaðgerðir bankanna.  Hver sem ástæðan er, þá er hún hvorki að gera fyrirtækjunum gott né heimilunum.

25 þúsund á vanskilaskrá

Hvernig er hægt að afskrifa það sem ekki var fært til eignar?

Efnahags- og viðskiptaráðherra hefur svarað fyrirspurn Gunnars Braga Sveinssonar um tap [fjármála]fyrirtækja vegna gjaldþrota eða afskrifta hjá fyrirtækjum á árunum 2006 - 2010, sundurliðaða á ár og atvinnugreinar. Upplýsingarnar eru sem hér segir fyrir annars vegar 2008 og hins vegar 2009-2010 (hin árin skipta ekki máli fyrir þessa færslu):

Ár	2008	2009–2010
Byggingastarfsemi	349.233.725	25.293.365.239
Verslun	1.418.864.527	29.589.588.857
Fasteignafélög /     fasteignaviðskipti	181.879.013	34.536.814.023
Þjónusta, fjármálafyrirtæki,     samgöngur og flutningur	321.076.657	19.566.282.944
Iðnaður / landbúnaður /     matvælaiðnaður	139.250.192	15.583.528.024
Sjávarútvegur / fiskveiðar	170.965.857	10.529.116.789
Annað	2.319.565.477	345.783.448.333
Samtals	4.900.835.448	480.882.144.209

Segir í svari ráðherra að upplýsingar vegna 2009 og 2010 séu fengnar frá þremur stærstu viðskiptabönkunum og gef ég mér að um sé að ræða Íslandsbanka, Arion banka og Landsbankann.  Fyrir 2008 eru þetta 4,9 ma.kr. en 481 ma.kr. vegna 2009-2010 alls 486 ma.kr. og þar af 348 ma.kr. hjá öðrum fyrirtækjum.  Við þessar tölur hef ég eitt og annað að athuga.

Samkvæmt skýrslu fjármálaráðherra um endurreisn bankanna, þá eru lán viðskiptavina í stofnefnahagsreikningi nýju bankanna að andvirði 1.463 ma.kr., þar af 324,7 ma.kr. hjá Arion banka, 482,6 ma.kr. hjá Íslandsbanka og 655,7 ma.kr. hjá Landsbankanum.  Hafi þessi bankar afskrifað 481 ma.kr. á árunum 2009-2010, þá ættu þessi 481 ma.kr. að lækka verðmæti lána viðskiptavina sem þessu nemur og hefði átt að koma fram sem rekstrartap bankanna, en hver er reyndin?  Til að fá vitneskju um það, þá fletti ég í ársreikningum bankanna þriggja og fann ég ekkert í þeim sem benti til þess að svo háar fjárhæðir hafi verið afskrifaðar.

Íslandsbanki

Í ársreikningi Íslandsbanka fyrir 2008 segir í grein 2.1 á blaðsíðu 13 að bókfært verð (carrying amounts) lána viðskiptavina áður en þau voru færð yfir hafi verið 905,0 ma.kr. en þau hafi verið færð niður um 428 ma.kr.  Í athugasemdum 28 og 29 á bls. 48 kemur síðan fram að óendurskoðuð staða lána hafi veirð 482,6 ma.kr. sem hækkað hafi í 530,5 ma.kr. en af þeirri upphæð hafi 45,6 ma.kr. verið færðir á afskriftareikning, þannig að áramótastaðan hafi verið 484,9 ma.kr.  Skýrir þetta að mestu afskriftirnar í töflunni fyrir neðan.  Athyglisvert að þetta er tíföld sú tala sem kemur fram í svari ráðherra um afskriftir vegna 2008.  Bankinn bókfærði á móti tekjur upp á 37,6 ma.kr. sem var að mestu gengishagnaður.  Þessi gengishagnaður hefur síðan verið dæmdur ólöglegur í Hæstarétti.

Í ársreikningi Íslandsbanka fyrir 2009 eru afskriftir (færsla á varúðarreiking) 26,3 ma.kr. en gengishagnaður á lánum til viðskiptavina 16,3 ma.kr.  Útlánin sjálf hækka lítið, þ.e. úr 482,6 ma.kr. í 489,6 ma.kr.

Nú ársreikningur fyrir 2010 sýnir hvorki miklar afskriftir né mikla breytingu á útlánum til viðskiptavina.  Afskriftir eru 20,0 ma.kr. og útlán viðskiptavina séu 515,2 ma.kr.  Hvergi kemur fram að háar upphæðir hafi í raun og veru verið afskrifaðar.

Arion banki

Ég fann ekki ársreikning Nýja Kaupþings vegna ársins 2008, svo upplýsingar um það ár og næsta eru fengnar úr ársreikningi Arion banka vegna ársins 2009, einnig nota ég upplýsingar úr Creditors Report frá því í febrúar 2009 en hún var uppfærð reglulega allat árið 2009 og alla tíð síðan (sjá hér).  Samkvæmt CR voru lán viðskiptavina að verðmæti 1.410 ma.kr. færð yfir í nýja bankann með 954 ma.kr. afskrift/leiðréttingu.  Miðað við það var verðmæti lánasafnanna 456 ma.kr.   Samkvæmt ársskýrslu Arion banka 2009 var staða þessara lána 337,0 ma.kr. í árslok 2008 og samkvæmt skýrslu fjármálaráðherra var staða þeirra 324,7 ma.kr. í stofnefnahagsreikningi.  Afskriftir vegna tímabilsins frá 22.10 - 31.12. 2008 voru alls 19,7 ma.kr. en þar af voru 16,9 ma.kr. vegna gengishagnaðar á gengistryggðum lánum, en þar sem þau hafa síðan verið dæmd ólögleg, þá telst þetta ekki lengur afskriftir heldur leiðréttingar.

Vegna ársins 2009, þá kemur í ljós að afskriftir/varúðarfærsla var upp á 11,5 ma.kr., en að þessu sinni var gengistilfærsla lítil.  Lán til viðskiptavina höfðu hækkað í 357,7 ma.kr. og þar af tengdust lán að fjárhæð 176,5 ma.kr. varúðarfærlunum, þ.e. 28,7 ma.kr. af þessum 176,5 höfðu verið færðir á varúðarreikning/í afskriftir.

Úr ársreikningum fyrir 2010 má lesa að varúðarfærslur ársins/afskriftir vegna lána viðskiptavina voru 13,3 ma.kr. og lán til viðskiptavina höfðu hækkað í 451,2 ma.kr.  Hin mikla hækkun á upphæð lána skýrist af því að 8. janúar 2010 voru lánasöfn sem veðsett höfðu verið Seðlabankanum færð yfir til Arion banka.  Bókfært virði þeirra hjá Kaupþingi var 107,9 ma.kr. en gangvirði 84,0 ma.kr.   Inni í 451,2 ma.kr. er tekið tillit til 41,8 ma.kr. uppsafnaðrar varúðarfærslu/afskrifta (provision on loans and receivables), þar af eru 2,8 ma.kr. það sem kallað er "collective" sem þýðir að um áætlaðar afskriftir er að ræða án þess að búið sé að festa nákvæmlega vegna hvaða lána.  Ekkert kemur fram um að afskriftir hafi í raun átt sér stað.  Heildarlánin að verðmæti 237,5 ma.kr. standa baki þeim 39,1 ma.kr. eftir standa af varúðarfærlunni/afskriftunum.  Afskriftarhlutfall er því 16,5%.

Landsbanki

Líkt og varðandi Arion banka, þá fann ég ekki ársreikning Landsbankans vegna október - desember 2008 og notast því við tölur úr ársreikningi vegna 2009 og tölur úr skýrslu fjármálaráðherra um endurreisn bankanna.  Útlán til viðskiptavina voru samkvæmt stofnefnahagsreikningi 655,7 ma.kr.  Í ársreikningnum er í skýringu 4 á bls. 31 tafla sem sýnir að útlán og kröfur á viðskiptavini að bókfærðu virði 1.241,3 ma.kr. eins og þetta stóð í bókum Landsbanka Íslands hf. fyrir yfirfærslu.  Þessi lán voru því færð niður um 47,2%.  Við þetta má bæta að bókfært virði lána einstaklinga var 237,4 ma.kr., en gangvirði 158,4 ma.kr. eða 66,7%. Staða útlána og krafna á viðskiptavini var 705,1 ma.kr. í árslok, sem jafnframt er talið gangvirði.  Tap var á rekstrinum og nam það 6,9 ma.kr.  Má rekja tapið að mestu til þáttarins "hreinn hagnaður (tap) af fjáreignum tilgreindum á gangvirði" sem var neikvæður upp á 39,7 ma.kr. og má segja að hafi verið gjöf bankans til eigenda peningamarkaðssjóða upp á 42,8 ma.kr.  Bankinn færði aftur á móti 59,1 ma.kr. sem gjaldeyrishagnað vegna útlána og krafna á viðskiptavini, hagnað sem í dag er líklegast orðinn að engu vegna dóma Hæstaréttar. Hrein virðisrýrnun útlána og krafna var metin 1.256 milljónir kr., já, milljónir.

Árið 2009 var virðisrýrnun útlána og krafna 6,6 ma.kr. af 667,1 ma.kr. lánum til viðskiptavina.  Gangvirði lánanna er aftur talið 684,1 ma.kr.  Hagnaður bankans reyndist 14,3 ma.kr.  Virðisrýrnunin skiptist milli almennrar sem uppsöfnuð frá október 2008 var 6,3 ma.kr. og sérstakrar upp á 1,4 ma.kr. Afskrifuð útlán bankans eru 0 kr. samkvæmt skýringu 62 á bls. 67. Þ.e. engar afskriftir höfðu átt sér stað hjá bankanum.

Samkvæmt nýjasta ársreikngur bankans stóðu lán og kröfur á viðskiptavini í 593,0 ma.kr.  Bankinn taldi fram að virðisrýrnun lána og krafna væri 14,6 ma.kr. og tap á gengistryggingu 18,2 ma.kr.  Hagnaður ársins varð 27,2 ma.kr.  Í skýringu 6 á bls. 26 (30 í pdf-skjalinu) eru lán og kröfur viðskiptavina sagt vera 620,4 ma.kr. að gangvirði, sem er mismunur upp á rúmlega 27 ma.kr. frá bókfærðu virði. Engar afskriftir eru skráðar!  Ein skýring á því að lán til viðskiptavina hafa lækkað verulega milli ára er líklegast yfirtaka bankans á fyrirtækjum.  Samkvæmt árshlutauppgjöri vegna 1. ársfjórðungs 2011, þá skilaði sala á tveimur fyrirtækjum 4,1 ma.kr. hagnaði og virði fjárfestingafélagsins Horns hafði hækkað um 9,1 ma.kr.  Ekkert bendir því til þess að bankinn hafi tapað á yfirtöku þeirra fyrirtækja/eigna sem falla undir starfsemi þessara fyrirtækja.

Í töflunni hér fyrir neðan eru helstu töldur teknar saman.

Íslandsbanki	2008 (okt-des)	2009	2010
Lán viðskiptavina	484,9 ma.kr.	489,6 ma.kr.	515,2 ma.kr.
Hagnaður/tap	2,3 ma.kr.	23,9 ma.kr.	29,4 ma.kr.
Afskriftir	47,0 ma.kr.	26,3 ma.kr.	20,0 ma.kr.
Arion banki
Lán viðskiptavina	337,0 ma.kr.	357,7 ma.kr.	451,2 ma.kr.
Hagnaður/tap	4,8 ma.kr	12,9 ma.kr.	12,6 ma.kr.
Afskriftir	19,7 ma.kr.	11,5 ma.kr.	13,3 ma.kr.
Landsbanki
Lán viðskiptavina	705,1 ma.kr.	667,1 ma.kr.	593,0 ma.kr.
Hagnaður/tap	-6,9 ma.kr	14,3 ma.kr.	27,2 ma.kr.
Afskriftir	1,3 ma.kr.	6,6 ma.kr.	14,6 ma.kr.

Áhugavert er að bera þessar upplýsingar úr ársreikningum bankanna við svar efnahags- og viðskiptaráðherra.  Annað hvort eru ársreikningarnir rangir eða svar ráðherra er rangt.  Himinn og haf ber á milli uppgefinna upplýsinga. Að fullyrða að lánasöfn sem í stofnefnahagsreikningi voru metin á 1.463 ma.kr. hafi verið afskrifuð um 481 ma.kr., þegar bókfært virði útlána og krafna viðskiptavina í árslok 2010 var 1.559 ma.kr. er í besta falli góð lygasaga.  Þessara afskrifta sjást engin merki í ársreikningunum.  Stofnefnahagsreikningur bankanna á að lýsa raunverulegri stöðu eigna og skulda bankanna, þannig að hafi 481 ma.kr. afskrift átt sér stað á síðustu tveimur árum, þá voru stofnreikningarnir einfaldlega rangir.

Ég veit svo sem alveg hvað er í gangi.  Árni Páll/bankarnir eru að telja til afskrifta hjá viðskiptabönkunum þremur afskriftir sem í raun áttu sér stað hjá hrunbönkunum.  Verið er að telja nýju bönkunum til tekna eitthvað sem þeir eiga ekki.  Afskriftirnar áttu sér stað í október 2008, þó svo að nýju bankarnir hafi ætlað sér að hagnast eins og kostur var á þessu með því að láta afskriftirnar ekki ganga til viðskiptavinanna.  Þetta er því talnaleikur til að slá ryk í augu fólks.   Mér finnst þetta ljótur leikur.  Einnig finnst mér að Gunnar Bragi Sveinsson eigi að mótmæla því við forseta Alþingis, að ráðherra skuli leggja svona villandi og rangar upplýsingar fyrir þingið.  Það er álíka vitlaust að kalla þetta afskrift og segja að kaupmaður hafi afskrifað hluta af verði vöru, þar sem hann gat boðið hana á góðu verði vegna hagstæðra innkaupa.  Staðreyndin er að nýju bankarnir keyptu útlán og kröfu viðskiptavina á hagstæðu verði frá hrunbönkunum, en í staðinn fyrir að láta viðskiptavinina njóta hins hagstæða kaupverðs, þá átti að blóðmjólka þá.  Þegar það tókst ekki, þá berja þeir sér á brjósti og segja:

Sjáið hvað við erum rausnarlegir að gefa ykkur eftir það sem við fengum ókeypis!

Satt best að segja, þá finnst mér þetta bera vott um ömurlegt viðskiptasiðferði, ósvífni og græðgi.

Töpuðu 480.882.144.209 krónum

Áhugaverð úrræði hjá Landsbankanum, en hvað þýðir "smáaletrið"?

Gott er að heyra að Landsbankanum gangi svo vel að viðskiptavinirnir fái að njóta þess.  Leiðirnar þrjár eru áhugaverðar, en þær eru þó settar nokkrum hindrunum/takmörkunum sem ekki allir geta komist framhjá og hugsanlega síst þeir sem mest þurfa á úrræðunum að halda.  Fyrir þá sem geta nýtt sér þetta verður þetta góð búbót.

Ég verð þó að viðurkenna, að maður er orðinn svo brenndur af hinum mörgu misheppnuðu úrræðum fjármálafyrirtækjanna, að það verður ekki fyrr en allt "smáaletrið" hefur verið skýrt, sem ég treysti úrræðunum fullkomlega.

1.  Endurgreiðsla vaxta.

Hér er talað um að endurgreiða 20% allra vaxta sem greiddir voru á tímabilinu  31.12.2008 til 30.4.2011.  Ekki er tiltekið hvort endurgreiðslan takmarkist við eina tegund lána frekar en aðra og því líklegt að hún nái til allra lána. 

"Smáaletrið":  A.  Viðkomandi þarf að vera í skilum við bankann þann 30.4.2011.  Legg ég til við bankann, að endurgreiðslan verði notuð til að minnka vanskilin, séu þau til staðar í staðinn fyrir að svipta þá sem helst þurfa á þessu að halda þessum bjargráðum.

B.  Hámarkið er 1 milljón og þegar endurgreiddir vextir (líklegast vegna endurútreiknings gengislána) dragast frá.  Mér finnst þetta með þegar endurgreidda vexti vera óljóst.  Sé þarna átt við vaxtaendurgreiðslu vegna endurútreiknings þá var hann gerður í samræmi við dóm Hæstaréttar og lög 151/2010 og ætti því ekki að vera ruglað saman við þá endurgreiðslu sem hér er í boði.  Nær er að reikna endurgreiðsluna eingöngu á þá vexti sem standa eftir, þegar búið er að leiðrétta vexti áður gengistryggðra lána.

2.  Lækkun fasteignaskulda

Tvær breytingar, þ.e. fasteignamat verður látið ráða þegar það er undir 30 m.kr. og að aðrar eignir hafa ekki áhrif á lækkun veðskulda.  Er þetta hvorutveggja í samræmi við það sem lagt var upp með, þegar 110% leiðin var mótuð á sínum tíma og eins og framkvæmd hennar var meti í vinnu "sérfræðingahópsins" svo kallaða, sem ég átti sæti í haust.  Ég var aldrei sáttur við þá breytingu sem varð á þessari leið í meðferð fjármálafyrirtækjanna og fagna því þessari breytingu.  Lækkun skulda miðar við stöðu 1. janúar 2011.

"Smáaletrið":   Meta skal dýrari eignir og verði niðurfærslan umfram ótilgreint hámark gætu aðrar eignir haft áhrif.

3.  Lækkun annarra skulda

Landsbankinn ætlar að lækka aðrar skuldir umfram greiðslugetu.  Undir þetta falla m.a. yfirdráttur, skuldabréfalán, lánsveð og fleira, en ekki t.d. kortaskuldir eða veðskuldir.  Þessi niðurfærsla getur numið allt að 4 milljónum króna.

"Smáaletrið":  Greiða skal eftirstöðvar niður á 36 mánuðum og greiðslubyrðin fari ekki yfir 10% af ráðstöfunartekjum 2010.   Ekki er tilgreint hvað gerist ef það gengur ekki upp.  Þýðir það að viðkomandi fær ekki niðurfærslu annarra skulda eða verða þessi viðmið eitthvað sveigjanleg?

Fagna ber þessu frumkvæði Landsbankans og vona ég að hann haldi áfram á þessari braut.  Hingað til hefur hann þótt vera hægari í förum en Íslandsbanki og Arion banki, en hér hefur hann ákveðið að hætta sporgöngunni og marka frekar slóðina.

Eitt sem gott væri fyrir viðskiptavini Avant og SP að vita er hvort lán þessara fyrirtækja falli undir vaxtaendurgreiðsluna.

Endurgreiða hluta af vöxtum

Hæstiréttur fullskipaður í endurfluttu máli

Heldur hefur farið minna en ég átti von á fyrir umræðu um fréttir Fréttablaðsins og visir.is (sjá hér og hér) um að Hæstiréttur hafi ákveðið að mál NBI hf. (Landsbankans hf.) gegn þrotabúi Motormax ehf. skuli endurflutt fyrr fullskipuðum dómi eftir að það hafði áður verið flutt fyrir fimm manna dómi.  Eins og kemur fram í þessum fréttum er þetta meiriháttar mál.  Hæstiréttur er mjög sjaldan fullskipaður og ennþá sjaldnar gerist það, ef þá eru fordæmi fyrir slíku, að mál hafi þegar verið flutt fyrir fimm dómurum, þegar tekin er ákvörðun um að flytja það fyrir sjö dómurum.  Raunar telur Þorsteinn Einarsson, lögmaður þrotabús Motormax að ekkert slíkt fordæmi sé fyrir hendi.

Hvers vegna ætli Hæstiréttur hafi tekið þessa ákvörðun?  Um það eru þeir, sem ég hef rætt þetta má við, ekki sammála, en nokkur atriði virðast helst koma upp:

A.  Hæstiréttur er orðinn pirraður á endalausum málferlum vegna gengistryggðra lána. 

Frá því að dómar/úrskurðir Hæstaréttar komu í málum nr. 92/2010 og 153/2010, þá hefur rétturinn úrskurðað um sambærileg mál í dómum 603/2010, 604/2010, 30/2011 og 31/2011.  Í þessum málum hefur niðurstaðan verið mjög skýr:

Dómar Hæstaréttar 92/2010 og 153/2010

1.  Leigusamningar eru lánasamningar - helstu rök að lánasamningar bera vexti, ekki leigusamningar.

2.  Lánin eru í íslenskum krónum, þar sem lánsfjárhæð er í íslenskum krónum, lánið var greitt úr í íslenskum krónum og greiðandi greiðir afborganir í íslenskum krónum.

3.  Gengistrygging er ólögleg form verðtryggingar.

Dómur Hæstaréttar nr. 603/2010 og 604/2010

4.  Dómar um ólögmæti gengistryggingar gilda óháð lengd láns og tegund veðs þ.e. tilgangi með lántöku.

Dómar Hæstaréttar 30/2011 og 31/2011

5.  Kröfuupphæð má ekki tilgreina uppreiknaðar með gengistryggingu.  Krafan er þó áfram til staðar, en upphæðin er önnur.

Nú liggja fyrir nokkrir dómar Héraðsdóms Reykjavíkur um sambærileg efni og önnur mál bíða í röðum.  Það er eins og fjármálafyrirtæki ætli að láta reyna á hverja einustu kommusetningu í lánasamningum og hvert einasta form.  Menn virðast ekki geta heimfært fyrri dóma Hæstaréttar yfir á sín mál.  Með því að hafa réttinn fullskipaðan eigi að senda skýr skilaboð út um það að fordæmi fyrri niðurstaðna sé óumdeilt.

Ég er ekki viss um að þetta sé ástæðan, þar sem með þessu væri rétturinn að gengisfella sjálfan sig.  Héðan í frá yrðu bara dómar fullskipaðs réttar taldir fordæmisgefandi, en allir aðrir væru lítið sterkari en dómar héraðsdóma.

B.  Hæstiréttur ætlar að fjalla um túlkun á stjórnarskránni.

Lögmaður sem ég er í samskiptum við telur ástæðuna m.a. geta verið að fjalla eigi um túlkun stjórnarskrárinnar.  Síðast þegar rétturinn hafi verið fullskipaður hafi verið í þjóðlendumálinu sem snerist um eignaréttarákvæði stjórnarskrárinnar.   Spurningin er eingaréttur hvers?

Ég hef ekki séð málskjöl og veit því ekki á hvaða grunni málið er rekið fyrir Hæstarétti.  Hingað til hafa menn ekki rekið mál á grunni eignaréttarákvæðis stjórnarskrárinnar eða öðrum viðlíka ákvæðum.  Í dómi Héraðsdóms Reykjavíkur er hvergi vikið að því að málsaðilar hafi vísað til stjórnarskrárinnar í málflutningi sínum.  Ástæðan er líklega sú, að málið var þingfest áður en ýmis slík álitamál komust í almenna umræðu og áður en lög nr. 151/2010 voru samþykkt frá Alþingi.  Vissulega fór málflutningur fram í febrúar, en það var áður en fjármálafyrirtækin birtu útreikninga sína.

C.  Ætlunin er að kveða úr um vexti lánanna.

Þetta mál er heppilegt að einu leiti, að auðvelt er að fjalla um vaxtagreiðslur.  Greiðslusagan er hluti af dómi héraðsdóms og báðir aðilar settu fram kröfur varðandi þá.  Þrotabú Motormax var að mínu áliti ekki með réttar kröfur, þ.e. það hefði ekki átt að samþykkja seðlabankavexti frá upphafi lánstíma heldur eingöngu frá 16. september 2010, til vara frá 16. júní 2010 og til þrautavara frá gjaldfellingu lánsins.  Hugsanlega hafa aðilar fengið að fjölga kröfum og varakröfum vegna þess málflutnings, svo hægt sé að úrskurða um vextina.  Hæstiréttur hefur tvisvar vikið sér undan því (í málum 603/2010 og 604/2010) og núna er hreinlega bara kominn tími á endanlega niðurstöðu. 

D.  Breyta á fyrri niðurstöðu um lögmæti gengistryggingar.

Þetta er fjarlægur möguleiki.  Ég hef að vísu heimildir fyrir því, að einn af þeim dómurum sem stóð að niðurstöðunni 16. júní í fyrra hafi talið málið svo borðleggjandi að ekki hefði þurft 13 daga til að birta niðurstöðuna.  Lögin, þ.e. 13. og 14. gr. laga nr. 38/2001, hafi verið það skýr, einnig lögskýringargögn og annað sem lagt hafi verið fyrir réttinn, að málið hafi nánast dæmt sig sjálft.  Mér finnst því nánast útilokað að rétturinn ætli að breyta þessu atriði.

E.  Breyta á fyrri niðurstöðu um vexti lánanna.

Dómur Hæstaréttar nr. 471/2010 kveður úr um að vextir Seðlabanka Íslands, skv. 10. gr. laga nr. 38/2001, skuli koma í staðinn fyrir samningsvexti.  Fjármálafyrirtækin hafa túlkað þessa niðurstöðu sem svo að þeir eigi að reiknast allan lánstímann, þ.e. að áður greidda gjalddaga eigi að endurreikna og lántakinn skuli greiða mismuninn á greiddum vöxtum og reiknuðum vöxtum mörg ár aftur í tímann.  Mér hefur alltaf fundist þessi túlkun furðuleg, þ.e. að hgæt sé að krefjast viðbótargreiðslu vegna hugsanlega 7 ára gamals gjalddaga og sú viðbótargreiðsla ætti auk þess að vaxta reiknast frá þeim tíma.  Þetta er dæmi frá sjálfum mér, þannig að það er enginn tilbúningur.  

Nú er bara að sjá hver ástæðan er og bíð ég spenntur.  Spenntari er ég þó fyrir niðurstöðu ESA vegna kvörtunar lántaka um vexti lánanna og ekki síður um verðtrygginguna.

Afslættir sem bankarnir fengu á lánasöfnum heimila og fyrirtækja

Enn og aftur er komin upp umræðan um hvaða afslætti nýju bankarnir fengu af lánasöfnum sem flutt voru frá hrunbönkunum.  Í þetta sinn er tilefnið skýrsla fjármálaráðherra, Steingríms J. Sigfússonar, um endurreisn bankakerfisins.

Óhætt er að segja að skýrsla ráðherra hafi staðfest þann grun okkar, sem mest höfum haft okkur frammi, um hin gríðarlega afslátt sem nýju bankarnir fengu.  Raunar var það Alþjóðagjaldeyrissjóðurinn sem kjaftaði fyrstur frá í októberskýrslu sinni árið 2009 (kom reyndar út í byrjun nóvember).  Fjallaði ég um það í færslunni Tölur í skýrslu AGS tala sínu máli frá því 4.11.2009.  Í færslunni birti ég eftirfarandi ágiskaðar tölur um skuldir og afslætti varðandi skuldir heimilanna:

Skuldir heimilanna
Banki	Vergt virði	Matsvirði	Mismunur
Íslandsbanki	287.120	159.674	127.446
Nýja Kaupþing	278.330	153.814	124.516
Nýi Landsbanki	240.243	127.446	112.797
Alls	805.693	440.934	364.759

 

Vergt virði er bókfært verð skuldanna í gömlu bönkunum, matvirði er það verð sem skuldir fóru á yfir í nýju bankana og mismunurinn er afslátturinn.  Eins og sjá má var afslátturinn verulegur eða á bilinu 44-47% hjá bönkunum þremur og að meðaltali 45,3%. Þetta voru fyrstu tölur sem birtust og hafa bankarnir reynst í lengstu lög að gefa ekki upp nákvæmar tölur án þess þó að neita þessum.

Í annarri færslu birti ég skuldir fyrirtækja og þær tölur voru sem hér segir:

Skuldir fyrirtækja
Banki	Vergt virði	Matsvirði	Mismunur
Íslandsbanki	665.862	310.736	355.127
Nýja Kaupþing	932.207	310.736	621.471
Nýi Landsbanki	1.553.679	443.908	1.109.770
Alls	3.151.748	1.065.380	2.086.368

Í næstu töflu skoða ég hvernig einstakir flokkar lána heimilanna breyttust á milli september og október 2008.  Samkvæmt hagtölum Seðlabanka Íslands yfir útlán fjármálafyrirtækja, þá lækkuðu skuldir heimilanna úr 1.032 ma.kr í  561 ma.kr. á milli þessara tveggja mánaða eða um 471 ma.kr.  Mismunurinn á þeirri tölu og 364,7 ma.kr. að ofan skýrist líklegast af því að fleiri lán voru færð síðar á milli sem ekki voru tekin með í útreikninga AGS.  Höfum í huga, að í 1.032 ma.kr. og 561 ma.kr. eru líka útlán annarra fjármálafyrirtækja, en bankanna þriggja.  Þegar SPRON og Frjálsi duttu út úr tölu Seðlabankans, þá lækkuðu skuldir heimilanna um 65 ma.kr.  Þau lán höfðu ekki, mér vitanlega, verið færð niður áður en fyrirtækin fóru í þrot.  Hvort þeir 55 ma.kr. sem þá standa eftir (þ.e. 561 - 441 - 65 = 55) eru þá útlán annarra fjármálafyrirtækja til heimilanna er bara ágiskun en gæti svo sem alveg staðist.

HAGTÖLUR SEÐLABANKANS
Flokkun útlána innlánsstofnana
M.kr	okt.08	sep.08	Lækkun sept - okt 08
Heimilin alls (liðir 1-9)	561.477	1.032.026	45,6%
þ.a. íbúðalán	285.448	606.494	53%
1   Greiddar óinnleystar ábyrgðir	2	1	-
2   Yfirdráttarlán	56.772	78.280	28,5%
3   Víxlar	453	636	28,8%
4   Óverðtryggð skuldabréf	17.720	26.724	33,7%
5   Verðtryggð skuldabréf	333.615	627.091	46,8%
þ.a. íbúðalán	229.460	498.941	54,0%
6   Gengisbundin skuldabréf	138.535	271.950	49,1%
þ.a. íbúðalán	55.697	107.553	48,2%
7   Eignarleigusamningar	11.033	22.136	51,2%
8   Gengisbundin yfirdráttarlán	3.346	5.207	35,7%
Heimild: Upplýsingasvið SÍ.

Ef aðrar fjármálastofnanir en bankarnir þrír eru teknar út úr þessum tölum og þeim dreift hlutfallslega á alla flokka, þá lítur taflan aftur svona út:

Flokkun útlána innlánsstofnana
M.kr	okt.08	sep.08	Lækkun sept - okt 08
Heimilin alls (liðir 1-9)	451.477	840.000*	46,3%
þ.a. íbúðalán	229.525	478.000*	52,0%
1   Greiddar óinnleystar ábyrgðir	2	1	Hækkun
2   Yfirdráttarlán	45.650	69.937	34,7%
3   Víxlar	364	568	35,9%
4   Óverðtryggð skuldabréf	14.249	23.875	40,3%
5   Verðtryggð skuldabréf	268.256	560.252	52,1%
þ.a. íbúðalán	184.506	446.111	58,6%
6   Gengisbundin skuldabréf*	111.395	242.964	54,2%
þ.a. íbúðalán	44.785	96.089	53,4%
7   Eignarleigusamningar	8.872	19.777	55,1%
8   Gengisbundin yfirdráttarlán	2.691	4.652	42,2%

* Hluti húsnæðislána Kaupþings fóru inn í Seðlabankann og runnu ekki inn í Arioin banka fyrr en í janúar 2010.  Hér er giskað á að þau hafi verið bókfærð á 80 ma.kr. sem er líklegast í hærri kantinn.  Gengistryggð lán heimilinna hækkuðu samkvæmt tölum Seðlabankans um 29 ma.kr. milli desember 2009 og janúar 2010 og var það allt í íbúðalánum.  Tekið er tillit til þessara lána í heildartölu en ekki undir gengistryggð lán eða verðtryggð lán, en líklegt er að hinn mikli munur sem er á verðtryggðum lánum fyrir og eftir hrun skýrist af þessum lánum sem fóru til Seðlabankans.

Hvernig sem þessum tölum er snúið, þá kemur í ljós að lán heimilanna voru færð með verulegum afslætti frá gömlu bönkunum til þeirra nýju.  Í minni nálgun (að teknu tilliti til þeirra lána sem fóru til Seðlabankans), þá nemur lækkunin 388,5 ma.kr. Sú tala er glettilega nærri þeirri tölu sem ég las út úr gröfum í októberskýrslu AGS 2009, en þar giskaði ég á 365 ma.kr.

Í skýrslu fjármálaráðherra, þá kemur fram að alls voru eignir að bókfærðu verði 4.000 ma.kr. færðar frá gömlu bönkunum til þeirra nýju og var endurmetið verðmæti þeirra sagt vera á bilinu 1.880 - 2.204 ma.kr.  Fallist var á að meta eignirnar á 1.760 ma.kr. með möguleika á að greiddir yrðu 215 ma.kr. til viðbótar fyrir þær.  En ekki eru allar eignirnar lán.  Séu upplýsingar úr stofnefnahagsreikningum bankanna skoðaðar (sjá bls. 32 í skýrslu ráðherra), þá var verðmæti útlána til viðskiptavina 1.463 ma.kr.  Í þeirri tölu eru bæði lán heimilanna og fyrirtækja og er hún aðeins 43 ma.kr. lægri en ágiskun mín út frá upplýsingum í skýrslu AGS.  Aðrar eignir sem flokkuðust undir þessa 1.760 ma.kr. námu því 297 ma.kr. 

Þó ekki sé hægt út frá ofangreindum tölu að segja nákvæmlega hve mikinn afslátt nýju bankarnir fengu á lánsöfnum sem flutt voru frá gömlu bönkunum, þá gefa tölurnar góða vísbendingu um stærðirnar.  Skýrsla fjármálaráðherra segir líka talsvert.  Mín niðurstaða er að þessir afslættir hafi verið um 45% af lánasöfnum heimilanna og um 65% af lánasöfnum fyrirtækja með möguleikann á að ná 215 ma.kr. betri innheimtu en viðmiðunartalan segir til um.  Sé þeirri upphæð dreift hlutfallslega jafnt á milli heimila og fyrirtækja, þá þurfa nýju bankarnir að greiða 40% fyrir lán fyrirtækjanna og 60% fyrir lán heimilanna.  Nú er spurningin hve stór hluti af afslættinum verður notaður til að leiðrétta eða afskrifa lán viðskiptavina og hve stór hluti verði tekinn inn sem hagnaður á næstu árum.  Í mínum huga er ljóst, að hafi bankarnir einhvern áhuga á að viðhalda sambandinu við viðskiptavini sína, þá verða þeir að koma mun meira til móts við þá.  Svo einfalt er það.

Tóku stöðu gegn heimilunum

Enn hækka verðtryggð lán - Verðtryggingin verður að fara

Á fundi um verðtrygginguna í Háskóla Reykjavíkur fyrir réttri viku, þá sagði ég að ef fram héldi sem horfði, þá gætum við búist við yfir 10% verðbólgu á árinu.  Einn fundarmaður mótmælti þessari fullyrðingu minni og benti á að verðbólgan væri bara 2,8%.  Bað ég hann þá vinsamlegast að skoða verðbólgu síðustu þriggja mánaða, þ.e. frá janúar til apríl.  Hækkun milli mánuða þessa þrjá mánuði var nefnilega 1,2% milli janúar og febrúar, 1,0% milli febrúar og mars og 0,7% milli mars og apríl eða alls 3,0% yfir allt tímabilið.  Hér fáum við svo fjóðra mánuðinn í röð sem er með háa verðbólgu, þ.e. 0,94% hækkun frá síðasta mánuði.

Hægt er að skoða verðbólgu frá ýmsum sjónarhornum.  Algengast er að skoða hækkun vísitölu neysluverðs yfir tólf mánaða tímabil, en einnig er hægt að nota aðrar og styttri tímabil og yfirfæra þær mælingar yfir á eitt ár.  Þannig fáum við:

12 mánaðaverðbólga er 3,38%

6 mánaðaverðbólga yfirfærð á ársverðbólgu er 6,77%

4 mánaðaverðbólga yfirfærð á ársverðbólgu er 12,35%

3 mánaðaverðbólga yfirfærð á ársverðbólgu er 11,35%

1 mánaðarverðbólga yfirfærð á ársverðbólgu er 11,88%

Tölur síðustu fjögurra mánaða segja okkur allar að verðbólgan er komin á kreik aftur.  Stjórnvöldum og Seðlabanka er að skrika fótur í baráttu sinni við hinn mikla vágest.  Afleiðingarnar verða m.a. hækkun á verðtryggðum höfuðstóli lána heimilanna.  Þó verðbólga frá janúar 2011 til janúar 2012 verði bara eins og 12 mánaðaverðbólgan er, þá þýðir það 47 ma.kr. hækkun á höfuðstóli lánanna.  Hækkunin verður um 95 ma.kr. ef ársverðbólgan verður í dúr við hækkun síðustu 6 mánaða, en allt að 173 ma.kr. haldist verðbólga síðustu fjögurra mánaða út árið.  Ofan á þetta bætast svo vextir, þannig að vaxtabæturnar sem Steingrímur J. var að stæra sig af um daginn fara allar í að greiða vexti á verðbætur ársins.

Afnema verður verðtrygginguna

Í erindi mínu í Háskóla Reykjavíkur miðvikudaginn 18. maí skoðaði ég áhrif verðtryggingar síðustu 23 ára (þ.e. frá því núverandi vísitölumæling var tekin upp) á 10 m.kr. lán og bar saman við ef verðbólgan hefði verið önnur.  Annars vegar tók ég 30 ára lán og hins vegar 40 ára lán.  Gef ég mér að árleg verðbólga verði 4% það sem eftir er lánstímann.  Útkoman er sláandi eins og sést á myndritunum hér fyrir neðan.  Efra myndritið sýnir 40 ára lánið.  Heildargreiðsla af því miðað við raunverulega verðbólgu, 5,1% verðtryggða vexti og 4% árlega verðbólgu það sem eftir lifir lánstímans er 81,8 m.kr. samanborið við 23,2 m.kr. væri lánið óverðtryggt með sömu vexti.  Kostnaður lántakans af verðtryggingunni er því um 58,5 m.kr.

Neðra myndritið sýnir 30 ára lán.  Með sömu forsendum verður heildargreiðslan af því 51,5 m.kr., án verðtryggingar væri greiðslan 19,4 m.kr. eða mismunur upp á 32,1 m.kr.  Þetta er algjört bull.

Helstu rök þeirra sem vilja halda í verðtrygginguna eru:

1.  Ódýrara er til lengdar að vera með verðtryggð lán:   Ég er ekki sammála þessu.  Málið er nefnilega, að meðan verðtrygging er á útlánum til almennings, þá þurfa lánveitendur ekki að bera neina ábyrgð á óábyrgum útlánum sínum.  Þeir fá sitt með vöxtum og verðbótum. Í kostulegri skýrslu Askar Capital fyrir Gylfa Magnússon, þáverandi efnahags- og viðskiptaráðherra, er er setning sem allir ættu að kunna utanaðbókar, þó ekki væri nema til að átta sig á fáránleikans í hugsun þeirra sem ekki vilja sjá að baki verðtryggingunni:  

Varðandi fjölbreytni fjárfestingarkosta þá má líta svo á að verðtryggð ríkisskuldabréf séu áhættulaus eign og að án þeirra sé enginn slíkur fjárfestingarkostur til staðar.

Einmitt, fjárfestum á, samkvæmt skýrsluhöfundum, að standa til boða áhættulausir fjárfestingakostir!

2. Ekki verður hægt að bjóða verðtryggð innlán:  Þessi rök kaupi ég ekki heldur, þar sem enginn er að segja að verðtryggð útlán eigi að leggjast af, þó bannað verði að veita slík lán til almennings.  Fyrirtæki og ríkið geta gefið út verðtryggð skuldabréf, ef þeim finnst það skynsamlegt, og fjármálafyrirtæki geta boðið verðtryggð lán til þeirra sem sjá hag sínum best borgið með slíkum lánum.  Þessar eignir geta innlánsstofnanir notað til að vega á móti verðtryggðum innlánum. 

3.  Fjármálafyrirtæki munu ekki vilja veita lán til langs tíma:  Íslandsbanki og Arion banki eru báðir byrjaðir að bjóða óverðtryggð húsnæðislán.  Ekki þarf að fjölyrða frekar um þetta.

4.  Lífeyrissjóðirnir verða að hafa verðtryggingu til að ná 3,5% raunávöxtun:  Þetta er enn ein rökleysan.  Á árunum 2004 - 2006 var mun stærri hluti ávöxtunar lífeyrissjóðanna frá óverðtryggðum eignum.  Þó eignasöfn þeirra samanstandi um þessar mundir allt að 2/3 af verðtryggðum eignum, þá voru þessi hlutföll 35-45% í árslok 2007.  Staðreyndin er sú, að lífeyrissjóðirnir þurfa ekki verðtryggingu, en hún er svakalega þægileg fyrir þá.  Menn sem halda því fram að 3,5% raunávöxtunarkrafan bindi hendur lífeyrissjóðanna og þeir verði að því að eiga verðtryggðar eignir ættu þá að berjast gegn því að lífeyrissjóðirnir eigi yfirhöfuð eitthvað annan en verðtryggðar eignir.  Samkvæmt þessu eru erlendar eignir lífeyrissjóðanna ógn við 3,5% raunávöxtunarkröfuna.

5.  Ekki hægt að setja 4% þak á árlegar verðbætur vegna þess enginn lánveitandi tæki slíka áhættu:  Tvennt við þessu að segja.  Hið fyrra er að af síðustu 20 árum hefur verðbólga verið 11 sinnum undir 4% og einu sinni 4%.  Hitt er að raunávöxtun lán með 5,1% vöxtum og 4% þaki hefði síðustu 20 árin að jafnaði verið.. da, da, da, da:  3,5%.

Villur í verðtryggingarumræðunni

Einhverra hluta vegna, þá halda verðtryggingarpostular því mikið á lofti að ekki sé hægt að veita óverðtryggð lán, þar sem þá sé ekki hægt að tryggja jákvæða raunávöxtun allan lánstímann.  Um það hef ég þetta að segja:

Það er ávöxtun yfir lánstímann sem skiptir máli, en ekki ávöxtun einstakra ára.

Annað sem þeir halda fram og ég bendi á að ofan, þá eru menn uppteknir af 3,5% raunávöxtunarkröfu lífeyrissjóðanna.  Um það hef ég þetta að segja:

Verðtrygging tryggir ekki 3,5% raunávöxtun á eignum lífeyrissjóðanna.  Hún kannski auðveldar mönnum verkið, en fyrst og fremst er það góð stýring fjárfestinga sem gerir það.

Hverfi verðtryggð skuldabréf af markaðnum, þá bjóðast fjárfestum engar öruggar/áhættulausar fjárfestingar.  Um það hef ég þetta að segja:

Öllum fjárfestingum eiga að fylgja áhætta sem endurspeglast í ávöxtunarkröfu fjárfestanna.  Vilji menn áhættulausa fjárfestingu, þá eiga menn jafnframt að vera tilbúnir að fá nánast enga raunvexti.

Í mínum huga er rangt að almenningur taki alla áhættu vegna þróunar verðbólgu, hvort heldur á útlánahliðinni eða innlánahliðinni.  Að lágmarki þarf að dreifa áhættunni.  Það er mín skoðun að þak á verðbætur hvetji fjármálafyrirtæki til að viðhalda stöðugleika, þar sem veiti þau óverðtryggð lán með föstum nafnvöxtum til nokkurra ára í senn, þá vilja þau koma í veg fyrir þenslu sem étur upp ávöxtun þeirra.  Ég hef síðan engar áhyggjur af því að afnám verðtryggingar á útlánum til almennings skaði lífeyrissjóðina.  Ég er aftur viss um að það muni auka kröfur til þeirra aðila sem sjá um stjórnun fjárfestinga þeirra.

Vaxandi verðbólga

Áhugavert viðtal við Steingrím

Ég var loksins að hlusta á viðtalið við Steingrím J. Sigfússon sem tekið var við hann í þættinum Í bítið á Bylgjunni í morgun.  Fyrst var rætt við Sigurjón M. Egilsson stjórnanda Sprengisands, en hann ræddi þetta í þættinum sínum sl. sunnudag.  Taldi Sigurjón upp alls konar atriði sem bera vott um eignabruna venjulegs fólks og var af nógu að taka.  Síðan var það Steingrímur.

Steingrímur var spurður út í þessi orð sín og gerði hann tilraun til að þykjast ekki hafa sagt þau (!), en hafi hann sagt þau þá hafi þau nú líklegast ekki verið svona meint!  Ég hristi nú hausinn yfir þessari eftiráskýringu formanns VG.  Ég held að staðreyndin hafi verið, að þau hafi verið vel valinn til að falla inn í þann hóp sem var að hlusta.  Þetta voru sams konar orð og þegar Geir H. Haarde bað sjálfstæðismenn afsökunar á hruninu en ekki þjóðina.  Þar var að slá pólitískar keilur í sínum flokki til að sýna stöðu sína í flokknum.  Hann viðurkenndi í viðtalinu að allir hefðu tapað miklu, en hvernig gat hann þá sagt að venjulegt fólk hefði síst orðið fyrir eignabruna.  Var það vegna þess að "venjulega fólkið" hafði bara tapað 30% af eignum sínum, en aðrir allt að 150% (þ.e. stendur eignalaust í mikilli skuld).

Hann var næst spurður frekari aðgerðir til handa illa stöddum heimilum.  Benti Steingrímur á að heilir 18 ma.kr. fari á þessu ári og næsta í vaxtabætur.  Sleppti hann alveg að minnast á að vaxtabætur voru lækkaðar fyrir tveimur árum úr 10 ma.kr. í 8 ma.kr. og síðan hækkaðar í 12 ma.kr., þannig að 18 ma.kr. er bara 6 ma.kr. hækkun eða 12 ma.kr. á tveimur árum.  Bara vegna hækkunar vísitölu neysluverðs á tímabilinu frá janúar til apríl á þessu ári hækka verðtryggð lán um 3% eða um 40 ma.kr.  Árlegir vextir af 40 ma.kr. eru í kringum 2 ma.kr. og þá er öll önnur vísitöluhækkun ársins eftir. Þegar gengið var á hann, þá dró hann heldur í land með mikilvægi þessara 12 ma.kr. og fann sér svo undankomuleið í því að fagna leiðréttingu gengislánanna, eins og það komi fólkinu með verðtryggðu lánin til góða!  Nú ef fólk þyrfti meira til, þá ætti það að leita í úrræði sem að mínu mati er ekkert annað en hrein og bein eignaupptaka.  Ég geri mér grein fyrir að hugmyndafræði Steingríms er fengin úr Austurvegi, en varla vill hann koma hér upp stétt öreiga í anda stefnu sovéskra kommúnista á árum Stalíns.

Á jákvæðum nótum, þá vonaðist fjármálaráðherra til þess að ekki þyrfti að hækka skatta.  Því fylgdi spyrjandi eftir með spurningu um lækkun bensínskatta.  Þá fór nú gamanið að kárna hjá ráðherranum og greinilegt að hann var ekki vel vaknaður þegar viðtalið var tekið.  Hann byrjaði strax að fara undan í flæmingi og flúði úr einni hugsanavillunni eða blekkingunni í aðra.  Hann sagði vinnuhóp vera að skoða málið og ekki væri nú mikið sem við gætum gert í að lækka heimsmarkaðsverð.  Spurður aftur út í bensínskatta, þá eyddi hann því tali með því að segja að hlutfallslega álögur hefðu lækkað og hunsaði alveg ábendingar um að í krónum talið hefðu þær hækkað.  Ítrekað var að núna færi meira í ríkiskassann, en lítrinn kostaði fyrir nokkrum árum, en allt kom fyrir ekki.  Það var eins og meira máli skipti fyrir almenning að álögunar væru ekki eins stór hluti af bensínverðinu, en ég held alveg örugglega að flestum finnist betra að krónurnar séu færri.  Svona málflutningur ráðherra er honum ekki sæmandi og raunar til minnkunar.  Áfram hélt hann að afsaka að ekki væri hægt að lækka álögur með því að nefna þegar Bretar lækkuðu skatta um 1 pens, sem hækkandi heimsmarkaðsverð hefði étið upp á tveimur vikum.  Hvers konar arfavitleysa er það, að ekki sé hægt að lækka álögur vegna þess að heimsmarkaðsverð gæti hækkað?  Hann var að enda við að segja, að heimsmarkaðsverð réðist ekki af því sem við gerum hér á landi.  Auk þess held ég að Bretar hefðu verið betur settir með 1 penný lægri skatta, þegar heimsmarkaðsverðið hækkaði, þar sem það þýddi að verðið eftir hækkun heimsmarkaðsverðs var áfram pennýinu lægra en ef álögurnar hefðu ekki lækkað.

Staðreyndin varðandi álögur á eldsneyti er að ríkið á að setja sér ákveðið mark um innheimtu og breyta álögum innan ársins eftir því.  Segjum að gert sé ráð fyrir að 10 milljón lítra seljist, þá á innkoman ekki að aukast um milljóna tugi eða hundruð vegna þess að heimsmarkaðsverð hækkar.  Nei, álögurnar eiga að lækka miðað við tekjuáætlunina.  Það er eins og Steingrímur gleymi því að fjárlög eru lög og eftir þeim á að fara.  Geri fjárlög ráð fyrir 1 ma.kr. í tekjur af bensíni, þá er verið að brjóta lög með því að innheimta 1,2 ma.kr.

Loks var hann spurður út í opinberunarskýrslu sína um endurreisn bankanna.  Ég hef ekki einu sinni geð í mér að hafa eftir honum það sem hann sagði.  Afsakanir hans snerust um að menn eigi að þakka fyrir að fá skýrsluna og ættu því að sætta sig við innihaldið.  Þáttastjórnendur slepptu honum fullauðveldlega frá þessu atriði, þó svo að Kolla hafi skotið föstum skotum, þar sem megin atriðið er hvað bankarnir eru að gera við þessa rúmlega 2.000 ma.kr. sem ekki renna til gömlu bankanna og þar með kröfuhafanna.  Einnig var hann ekki spurður út í hvers vegna kröfuhafarnir voru fyrst og fremst kröfuhafar Landsbanka Íslands og því Icesave-kröfuhafar.

Magnaðar myndir Ingólfs Bruuns frá upphafi gossins - Amazing pictures from the start of the Vatnajökull eruption

Ingólfur Bruun, leiðsögumaður og lögreglumaður, var á ferð í Skaftafelli sl. laugardag og tók magnaðar myndir neðan af Skeiðarársandi af upphafi gossins.  Kjartan Pétur Sigurðsson, leiðsögumaður og ljósmyndari, hefur sett þær saman í hreyfimyndir á síðunni sinni.  Ingólfur hefur góðfúslega leyft mér að birta þær hér.

These amazing pictures were taken by Ingolfur Bruun as the eruption started in Vatnajökull last Saturday.  The picture show how fierceful the eruption was right from the beginning.

 

Öskufall byrjað á Reykjavíkursvæðinu

Ég fæ ekki betur séð en að öskufall sé byrjað á Reykjavíkursvæðinu.  Hengillinn er horfinn í kófið séð frá mínu heimili og sama gildir um hesthúsinn norðan við Suðurlandsveg.  Þetta kóf er mun þéttara en í fyrra og nær hraðar yfir stærra svæði.

Öskufall í Reykjavík

Í hvaða heimi lifir Steingrímur? - Ekki mikil eignabruni hjá venjulegu fólki!

Satt best að segja, þá hef ég aldrei heyrt aðra eins fásinnu, eins og þessa fullyrðingu Steingríms J. Sigfússonar, að ekki hafi orðið mikill eignabruni hjá venjulegu fólki.  Fróðlegt væri að fá að vita á hverju maðurinn byggir þessa staðhæfingu.  Stór hluti fasteigna landsmanna hafa ýmist lækkað mikið í verði eða lán hækkað upp úr öllu valdi, nema hvorutveggja sé.  Verðtryggð lán hafa hækkað um 30% á um þremur árum, ekki er ljóst ennþá hve mikil hækkun áður gengistryggðra lána verður, en standi vextir Seðlabankans, þá er sú hækkun nokkuð nærri að vera minnst 40% á sama tíma.  Lækkun fasteignaverðs hefur síðan verið á bilinu 20 - 40%.  20 m.kr. eign með 60% skuldsetningu í verðtryggðu láni í ársbyrjun 2008 er því kannski um 16 m.kr. virði í dag með 97,5% skuldsetningu.  Eignabruninn er 7,8 m.kr.  Algengt er að allt eigið fé sé horfið hjá fólki sem fjárfesti í fasteign á árunum 2000 - 2007 og gott betur en það.

Hún er einkennileg tilhneiging stjórnmálamanna sem hafa slæman málstað að verja, að velja tölur sem henta.  Dæmi um það má nefna vefrit fjármálaráðuneytisins sem birt var í gær (20.5.).  Þar eru taldar til tölur sem henta stjórnvöldum út úr skýrslu OECD.  Höfundur greinarinnar í vefritinu viðurkennir meira að segja að hagstæðari tölurnar hafi verið valdar.  Ég skil ekki svona vinnubrögð.  Sama á við um ummæli Steingríms.  Hvaða "venjulega fólk" er það sem ekki hefur orðið fyrir eignabruna?  Nær eina sem ég get hugsað mér eru þeir sem áttu enga fasteign en helling af peningum í innstæðum í bönkum.  Allir aðrir hópar í þjóðfélaginu hafa orðið fyrir verulegum eignabruna.  Verði húsnæðiseigendur að selja eignir sínar í dag, þá yrði tjón flestra verulegt.  Þar sem aðeins hluti þjóðarinnar er í þessari stöðu, þá gefst öðrum tækifæri til að bíða af sér verðlækkunina, en hækkun verðtryggðu lánanna mun sitja föst á höfuðstóli þeirra um aldur og ævi.

Það er gott og blessað að hækka vaxtabætur.  36 milljarðar á tveimur árum er þó dropi í hafi hækkunar lánanna.  Á tímabilinu frá 1. apríl til 30. júní munu t.d. verðtryggð húsnæðislán landsmanna hækka um sem nemur 3% eða um 40 milljörðum króna vegna hækkunar vísitölu neysluverðs.  Eldarnir loga um allt og Steingrímur stærir sig af því að hafa kastað vatnsfötu á eldana.  Betur má ef duga skal.

Nú 36 milljarðarnir sem Steingrímur ætlar að setja í vaxtabætur á þessu ári og næsta eru 16,7% af gjöfinni sem hann gaf erlendum kröfuhöfum samkvæmt skýrslunni sem hann laumaði inn á þing 31. mars sl.  Vá, almenningur sem hefur þurft að taka á sig tug milljarða skattahækkanir er að fá 1/6 af því sem erlendir kröfuhafar eiga að fá aukalega og er hvatinn fyrir óhóflegri hörku bankanna þriggja í innheimtu stökkbreyttra skulda heimilanna.

Er einhver til í að segja Steingrími sannleikann?  Ekki gera já systkin hans hjá VG það.  Ég fæ nánast á hverjum degi tölvupósta eða símtöl frá venjulegu fólki sem veit ekki hvað það á að gera.  Foreldrar sem eru að sjá á eftir börnum sínum úr landi, þar sem hrunið gerðu þau eignalaus.  Ellilífeyrisþega sem er ætlað að ráðast á ókleifan hamarinn.  Barnafólk sem er við að missa húsnæðið sitt.  Fólk sem neitar að viðurkenna innheimtukröfur eða endurútreikninga bankanna, þar sem það getur alveg eins lýst sig gjaldþrota eins og samþykkja þetta.  Er einhver til í að vekja athygli Steingríms á þessu áður en það verður um seinan. 

Auðvitað má deila um hvaða fólk er venjulegt.  Meðaltöl eru alltaf hættuleg og ekki er ég viss um að ef venjulegur maður er metinn út frá meðaltalinu, þá væri viðkomandi svo venjulegur.  Tölur Seðlabanka og fjármálaráðuneytisins, sem ég hafði aðgang að í vinnu hins svo kallaða sérfræðingahóps, sýndu að staða meðalfjölskyldunnar var frekar slæm.  Raunar var staðan sú, að eingöngu mjög fáar fjölskyldur voru í góðum málum.  Talsverður hluti hélt sjó, en mátti ekki við mikilli ágjöf án þess að þurfa að ganga á sparnað og eignir til að eiga fyrir útgjöldum.  Restin hafði gengið á sparnað, selt eignir, tekið út séreignarsparnað, hætt að borga af lánum, skorið niður neyslu o.s.frv. til að eiga fyrir nauðþurftum.  Allir hópar í samfélaginu hafa dregið úr neyslu, en þeir sem betur eru staddir gera það til að eiga borð fyrir báru.

Nei, Steingrímur, staðreyndin er sú að eignabruninn hefur einmitt orðið verulegur hjá "venjulegu fólki".  Almenningur í landinu hefur orðið fyrir miklum búsifjum vegna hrunsins og því miður hefur ríkisstjórn ykkar Jóhönnu lítið gert til að draga úr því áfalli.  Ef eitthvað er, þá hefur þessi endalausa eftirlátsemi ykkar við fjármálafyrirtækin gert illt verra.  Ríkisstjórn ykkar Jóhönnu hefur ekki svo ég muni tekið hagsmuni almennings umfram hagsmuni fjármálafyrirtækjanna í eitt einasta skipti.  Og er það þrátt fyrir að þú hefur vitað það frá vordögum 2009, að nýju bankarnir fengu allt að 65% afslátt af lánasöfnum fólks og fyrirtækja við flutning þeirra frá gömlu hryggðarmyndum sínum.

„Ekki hjá venjulegu fólki“