Orðrómur um setningu laga vegna gengisdóma

Hann er sífellt að verða þrálátari þessi orðrómur um að til standi að setja lög vegna gengislánadóma Hæstaréttar frá 16. júní.  Eyjan bað mig um álit á slíkum hugsanlegum lögum og hefur svar mitt verið birt undir fyrirsögninni:  Marinó: Lög á gengislánin væru skilaboð til fólks að éta það sem úti frýs. 

Tekið skal fram að fjármálaráðuneytið hefur síðan neitað því að slík lög séu í smíðum, en hvort þau eru í smíðum hjá Gylfa Magnússyni eða Jóhönnu Sig, skal ósagt látið.  Ég er aftur sannfærður um að menn hafa hugleitt þennan möguleika vel.  Hingað til hafa mörg lög sem varða fjármálageirann verið saminn hjá fjármálafyrirtækjunum og síðan send til ráðuneytanna.  Þannig gæti talsmaður fjármálaráðuneytisins alveg sagt rétt um að lögin séu ekki í smíðum innan ráðneytisins, en var spurt hvort einhver úti í bæ væri að semja lagatextann fyrir ráðuneytið eða önnur ráðuneyti.

En hér fyrir neðan er svar mitt eins og ég sendi það til Eyjunnar:

Ef satt reynist, þá er um afturvirk lög að ræða.  Eftir því sem ég best veit þykir það ekki gott að láta lög gilda afturvirkt og því mun Hæstiréttur ekki þurfa að fara að þessum lögum hvað varðar vexti frá lántökudegi til 16. júní 2010.  Annað í þessu, er að 36. gr. laga nr. 7/1936, samningalaga, er innleiðing á neytendaverndar tilskipun ESB 93/13/EB (EEC) (http://ec.europa.eu/consumers/policy/developments/unfa_cont_term/uct01_en.pdf).  Ég hefði nú haldið að innan stjórnarráðsins væru nægilega góðir og miklir lögspekingar til þess að vita, að Evrópudómstóllinn myndi dæma í samræmi við tilskipunina, en það er kannski orðinn siður hér á landi að hunsa alþjóðlegar skuldbindingar þjóðarinnar.

Það sem mér finnst mikilvægast í þessu máli, er að stjórnvöld og bankarnir leggi öll spil á borðið.  Þessir aðilar greini frá þeim staðreyndum sem þarf svo almenningur geti áttað sig á því hvað er satt og hverju er logið varðandi stöðu bankanna, hvaða afslátt nýju bankarnir (og sparisjóðirnir) fengu á hverri tegund lánasafna við færslu frá gömlu birtingarmyndum sínum, hvert bókfært verð á lánasöfnunum er inni í bönkunum (og sparisjóðunum) og hvaða upphæð er verið að innheimta.  Það er ekki nóg að fram komi að Íslandsbanki hafi að jafnaði fengið 47% afslátt, NBI hafi fengið 34% afslátt og Arion banki 24% afslátt.  Gengistryggð lán heimilanna stóðu í 270 miljörðum í septemberlok 2008 og í 117 milljörðum í marslok 2010.  Þetta endurspegla enga af þessum afsláttartölum.  Og svo hitt, af hverju eru engir fjölmiðlar að skoða hvers vegna 117 milljarða gengistryggð lán heimilanna eiga að geta valdið ríkissjóði 250 – 350 milljarða tjóni?

Staða gengistryggðra lána fyrirtækjanna er allt annað mál.  Samkvæmt gögn um Seðlabankans voru gengistryggð lán fyrirtækja 1.440 milljarðar í lok september 2008, en stóðu í tæpum 700 milljörðum í lok mars 2010.  Hluti þessara lána njóta verndar neytendaverndartilskipunar ESB, en önnur gera það ekki.  Það er því ekkert því til fyrirstöðu að tilmæli Seðlabanka og FME geti gilt fyrir þau lán sem ekki eru vernduð af tilskipun 93/13/EB.  Hæstiréttur gæti komist að einni niðurstöðu um vexti lána heimilanna og smærri fyrirtækja og annarri vegna lána stærri fyrirtækja og sveitarfélaga.  Lög sem sett væru, geta þó aldrei verið afturvirk, að ég best veit.  Framvirk, alveg örugglega, en ekki afturvirk.

Ég segi nú bara:  Er ekki skömm stjórnvalda orðin nægilega mikil, þó menn bæti ekki um betur.  Stjórnvöld voru vöruð við.  Þau höfðu öll tök á að leita álits þeirra stofnana samfélagsins, sem veita hlutlaus lögfræðiálit, en gerðu það ekki.  Þau gátu sett fyrirvara í samninga, en gerðu það ekki.  Þau gátu leitað samninga við hagsmunaaðila, en gerðu það ekki.  Það er eins og stjórnvöld séu haldin einhverri sjálfspíningarhvöt.  Markmiðið sé að leika sem flesta afleiki og koma hlutunum í sem mest klúður.  Hvað er það í samningum stjórnvalda við kröfuhafa bankanna, sem ekki þolir dagsljósið og þarf að breiða yfir með öllum tiltækum ráðum?  Hvers vegna geta stjórnvöld ekki varið hagsmuni almennra lántaka, hvort heldur með verðtryggð lán eða gengistryggð?  Hvers vegna á að festa í sessi forsendubrest lánanna með afturvirkum lögum?

Ég vona að þessi orðrómur sé ekkert nema það, því ég býð ekki í ástandið sem mun skapast hér, ef þessi lög verða sett.  Með þeim verða skilaboð stjórnvalda til almennings skýr:  Þið, þ.e. almenningur, skuluð éta það sem úti frýs.  Við, þ.e. stjórnvöld, göngum bara erinda fjármálafyrirtækja. 

Dómarnir ógnar ekki stöðugleika, heldur að veitt hafi verið lán með ólöglegum hætti

Merkilegt hvernig hægt er að snúa hlutunum sífellt á hvolf.  Hæstiréttur er ekki sökudólgur í þessu máli.  Útlánafyrirtækin eru þeir seku.  Að halda einhverju öðru fram er aum tilraun til að þrýsta á Hæstarétt um að rétta hlut lögbrjótanna í næstu umferð.  Ég spyr bara:  Hverjum er það að kenna, ef ökumaður er tekinn á 150 km hraða, lögreglunni eða ökumanninum? Eða ef sett er stöðusekt á ráðherrabíla sem er lagt ólöglega, stöðumælaverðinum eða ráðherranum/ráðherrabílstjóranum?

Mér finnst líka merkilegt, að það virðist enginn tala um að hér hafi verið óstöðugleiki þegar þessi lán fóru upp úr þakinu vegna falls krónunnar.  Það var vissulega talað um óstöðugleika vegna falls krónunnar, en óstöðugleikinn var ekki vegna hækkun lánanna.  En minna er fjallað um að styrking krónunnar á undanförnum vikum hafi valdið óstöðugleika.  Nei, styrkingin hefur valdið auknum stöðugleika.

Gengisvísitala stendur núna í 214 stigum.  Hún fór hæst í um 250 stig, þannig að gengið hefur styrkst um 36 stig sem nemur 14,5%.  Flest þessi lán voru tekin á frá ársbyrjun 2005 til febrúarloka 2008.  Á þessum tíma var gengisvísitalan að meðaltali 116 stig.  116 er 46% af 214 og 214 er 84% hækkun umfram 116.  Nú hefur Íslandsbanki lýst því yfir að bankinn hafi fengið 47% afslátt af öllum sínum lánum.  Bara hluti lána Íslandsbanka falla undir dóma Hæstaréttar.  Hjá Landsbankanum eru sambærilegar tölur 34% af nafnvirði (samkvæmt upplýsingum á heimasíðu bankans), en bara fyrir heimilin, og nú er spurningin hvað nafnverð var mikil lækkun frá raunverði.  En gefum okkur að nafnverð og raunverð sé það sama (þó það eigi almennt ekki við), þá er lækkunin 34% af öllum lánum heimilanna.  Arion banki fullyrðir að hann hafi gert versta samninginn, þrátt fyrir að upplýsingar í Creditors Report Kaupþings gefi annað í skyn, og bankinn hafi fengið 24% afslátt af öllum lánum heimilanna.  Nú hefur komið fram í Morgunblaðinu (um miðjan mars 2010) að verðtryggð lán voru almennt tekin yfir með 8 - 12% afslætti.  Samkvæmt upplýsingum á vef Seðlabankans voru gengisbundin lán fyrirtækja hjá bankakerfinu (þ.e. bankarnir þrír og sparisjóðir) um 61% af lánum til fyrirtækja 31.3.2010, gengisbundin lán heimilanna námu um 23% af lánum heimilanna og þar af voru gengisbundin húsnæðislán 22,4% af húsnæðislánum bankakerfisins.  Sjá meðfylgjandi töflu:

31. mars 2010	Öll lán	Gengisbundin lán	Hlutfall
Fyrirtæki	1.114.865	683.383	61,3%
Heimili	504.868	116.754	23,1%
þ.a. íbúðalán	272.807	61.043	22,4%

Já, takið vel eftir því, að gengisbundin lán heimilanna eru í bókum bankanna aðeins verðmetin á tæpa 117 milljarða samanborið við 273 milljarða í lok september 2008.  Það þýðir að bókfært verðmæti gengistryggðra lána í lok mars var eingöngu 43% af bókfærðu verðmæti í lok september 2008.  Á meðan er upphæð á niðurfærslureikningi lítið breytt, en hefur farið úr 105 milljörðum í 112 milljarða.  Fram hefur komið að einhver hluti íbúðalána Kaupþing og Landsbankans varð eftir í gömlu bönkunum, þannig að ekki er hægt að vera með beinan samanburð.

En hvort sem tölurnar eru hárnákvæmar eða ekki, þá eru þetta opinberar upplýsingar.  Samkvæmt þeim, þá er búið að færa lánasöfnin meira niður, en menn hafa reiknað út að áhrifin eru af dómum Hæstaréttar haldi samningsvextir.  Hvað er þá í gangi?  Af hverju valda dómarnir óstöðugleika, þegar þegar er búið að færa lánin verulega niður?  Hver eru frétta- og blaðamenn?  Af hverju spyrja þeir ekki þessara spurninga?  Þora þeir því ekki eða hafa yfirmenn þeirra bannað þeim það?  Lóa Pind virðist vera sú eina sem spyr.

Aftur að tölunum.  Íslandsbanki fékk 47% afslátt af öllum lánum.  Gefum okkur að það eigi líka við um lán heimilanna.  Hluti lánasafnsins, þ.e. verðtryggð lán, fóru á mun lægri afslætti, segjum 20% til að vera í hærri kantinum, óverðtryggð lán og yfirdráttarlán fór samkvæmt tölum Seðlabankans með 40% afslætti, og þá kemur í ljós, að þó Íslandsbanki gefi 100% afslátt af gengisbundnum lánum heimilanna, þá hefði bankinn ekki einu sinni nýtt afsláttinn í botn.  Sé afslátturinn á lánasöfnum heimilanna lægri en 47%, breytist lokaniðurstaðan, en bankinn er alltaf með nægt svigrúm til að standa af sér dóma Hæstaréttar gagnvart heimilunum.  Landsbankinn fékk 34% afslátt af lánum heimilanna og fram hefur komið að afsláttur af verðtryggðum lánum var 8 - 12%.  verðtryggð lán eru umtalsvert stærri hluti lána til heimilanna en gengistryggð og því er afslátturinn á þeim líklegast meiri en 34%.  Það er því líkt með Landsbanka og Íslandsbanka, að bankinn er þegar búinn að fá meiri afslátt en nemur áhrifum af dómum Hæstaréttar á lán heimilanna.  Arion banki er með versta samninginn og gæti því hugsanlega ekki verið með nægjanlegt svigrúm.  Á móti kemur að stór hluti gengisbundinna fasteignalána heimilanna, sem tekin voru hjá Kaupþingi, eru núna í eigu lífeyrissjóðanna og þeir fengu lánin með góðum afslætti.  Samkvæmt þessu, sé ég ekki að verið sé ógna einhverjum stöðugleika með dómum Hæstaréttar.  Það er aftur klárlega verið að hafa af bönkunum framtíðartekjur, sem þeir ætluðu að fá með því að láta lántaka ekki njóta afsláttarins sem bankarnir fengu.  Það er líka verið að hafa af kröfuhöfum hlutdeild í framtíðarhagnaði og það held ég að sé mergur málsins.

Dómar Hæstaréttar ógna stöðugleika

Flottu Símamóti Breiðabliks lokið

Í dag lauk ákaflega vel heppnuðu Símamóti Breiðabliks.  Mótið er fyrir stúlkur í 5., 6. og 7. fl. kvenna og hefur það verið haldið í meira en aldarfjórðung.  Í upphafi tóku líka þátt eldri stúlkur, en síðustu tvö skipti hafa flokkarnir verið þrír.

164 lið frá 29 félögum tóku þátt og sendur yfir 1.400 þátttakendur.  Á síðustu þremur dögum hafa farið fram 665 leikir á 18 völlum á íþróttasvæði Kópavogs við Smárann.  Var stemmningin frábær enda lék veðrið við keppendur.  Var svo heitt, að brögð voru að því, að leikmenn öfunduðu þær stúlkur sem fengu öðru hvoru að leika innandyra í Fífunni!

Verðlaunahafa mótsins voru sem hér segir:

Verðlaunahafar

5. flokkur A
Gull: KA
Silfur: Valur
Brons: Stjarnan

5. flokkur B
Gull: Valur
Silfur: Fylkir
Brons: Breiðablik

5. flokkur C
Gull: Valur
Silfur: Breiðablik
Brons: KA og Fylkir

5. flokkur D
Gull: Víkingur
Silfur: KA
Brons: Fylkir

Háttvísiverðlaun 5. flokks: Fjarðabyggð/Álftanes

6. flokkur A
Gull: Haukar
Silfur: ÍR
Brons: Breiðablik

6. flokkur B
Gull: FH 
Silfur: Stjarnan
Brons: Breiðablik

6. flokkur C
Gull: FH 1
Silfur: Fylkir
Brons: Víkingur og Stjarnan

6. flokkur D
Gull: ÍA
Silfur: Breiðablik 1
Brons: Fylkir og Víkingur

Háttvísiverðlaun 6. flokks: Grótta

7. flokkur SA - A-úrslit
Gull: Grindavík 1 og Breiðablik 1
Brons: Víkingur 1 og ÍBV

7. flokkur SB - B-úrslit
Gull: Álftanes og Valur 2
Brons: KR og FH 2

7. flokkur C - A-úrslit
Gull: Reynir og Haukar 1
Brons: Haukar 2 og Grindavík

7. flokkur C - B-úrslit
Gull: ÍA og Valur
Brons: FH og Álftanes

Háttvísiverðlaun 7. flokks: Breiðablik

(Tekið skal fram að þetta var í fyrsta sinn sem við skipuleggjendur mótsins voguðum okkur að veita Breiðablik háttvísisverðlaun, þá flokkar félagsins hafi oft verðskuldað það áður.)

Ég hef undanfarin ár verið í mótsstjórn og er það sem sagt skýringin á því að ég verið "off-line" síðustu daga.  Svo merkilegt sem það er, þá eiga fæstir okkar í mótsstjórn stúlkur sem leika fótbolta.  Þrátt fyrir það er þriðja helgin í júlí ár hvert eyrnamerkt þessu móti, með öllum þeim undirbúningi sem þessu fylgir.  Sýnir það bara hve skemmtilegt starf það er að standa að svona móti.  Ekki skemmir það, þegar samningar við veðurguðina ganga svona vel upp, eins og hefur gerst þrjú af síðustu fjórum árum. 

Hápunktur mótsins er leikur "landsliðs" og "pressuliðs", sem fór fram seinni hluta laugardags á aðalleikvanginum.  Þar kepptu stúlkur úr 5. flokki fyrir troðfullri stúku.  Var stemmningin stórkostleg og leikmönnum fagnað gríðarlega vel.  Hver veit nema meðal þessara stúlkna leyndist framtíðar landsliðskonur.  A.m.k. er vitað að í gegn um tíðina hafa margar núverandi og fyrrverandi landsliðskonur keppt við góðan orðstír.  Um kvöldið kom töframaður í heimsókn, Solla stirða og svo Ingó í Veðurguðunum, sem heillaði allar stelpurnar upp úr skónum frá tveggja ára og upp úr.  Sáust margar ömmur dilla sér undir söngi hans.

Oft var stutt á milli hláturs og gráturs, enda var stefnan sett hátt.  Mörg óvænt úrslit litu dagsins ljós, sérstaklega í útsláttarhluta mótsins.  Einnig varð spilastokkurinn örlagavaldur margra liða, þegar ýmist þurfti að skera úr um röð liða í riðlum eða úrslit leikja, þegar ekki tókst að fá úrslit í venjulegum leika og framlengingu.  Meðan eitt lið fagnaði gríðarlega, þá féllu tár úr augum annarra.

Í ár var í fimmta sinn sem ég sá um röðun mótsins.  Á þeim tíma hefur orðið talsverð breyting á mótinu.  2006 tóku t.d. bæði 3. fl. og 4. fl. þátt í mótinu og keppt var bara í A og B-liðum í öllum flokkum nema 5. fl., þar sem einnig voru C-lið.  Núna voru A, B, C og D lið í bæði 5. og 6. fl. og A, B og C-lið í 7. fl.  Yngstu keppendur eru því ennþá í leikskóla.

Í lokin langar mig að þakka öllum sem lögðu leið sína í Kópavogsdalinn á síðustu dögum fyrir komuna og vonandi koma sem flestir að ári.

Langavitleysan heldur áfram - Leggið spilin á borðið

Það heldur áfram sjónarspilið í kringum dóm Hæstaréttar.  Menn hamast á tölunni 900 milljörðum og segja hana vera upphæðina sem dómur Hæstaréttar virkar á.  Enn og einu sinni verð ég að benda á að þetta er ekki rétt tala miðað við upplýsingar sem komið hafa fram hjá Seðlabanka Íslands og bönkunum.

Samkvæmt frétt á Stöð 2 á mánudag, þá hefur Íslandsbanki viðurkennt að hafa fengið lánasöfn sín með 47% afslætti frá Glitni, Landsbankinn segir að afslátturinn hafi verið 34% og Arion banki að afslátturinn hafi verið í kringum 24%.  Sé aftur horft til upplýsinga á vef Seðlabankans, þá var virði lánasafna bankanna 31.12.2009 um 35% af virði innlendra lánasafna þeirra í lok september 2008.  Þar munar mestu um lækkun á virði lánasafna eignarhaldsfélaga, enda virðist sem þau hafi flest verið gervifélög til að fela raunverulega eignaraðild á bönkunum og skráðum fyrirtækjum. 

En skoðum tölur Seðlabankans. Taflan fyrir neðan er unnin upp í excel-skjalinu útlán_tímaraðir.xls sem finna má á vef Seðlabankans.  Eina breytingin er að ég tek tvo dálka með tölum, þ.e. desember 2009 og september 2008 og bæti við útreikning á muninum á þessum tveimur dálkum.  Nýjasta útgáfa af töflunni sýnir stöðuna í lok janúar, febrúar og mars 2010.

 

Seðlabanki Íslands
Upplýsingasvið
HAGTÖLUR SEÐLABANKANS
Flokkun útlána innlánsstofnana - tímaraðir
Milljónir króna	des.09	sep.08	Mismunur
Innlendir aðilar, alls (liðir 1-9)	1.678.578	4.786.249	65%
Fyrirtæki	1.074.056	1.987.460	46%
Eignarhaldsfélög	208.962	1.609.173	87%
Heimili	476.012	1.032.026	54%
þ.a. íbúðalán	248.451	606.494	59%
2   Yfirdráttarlán	124.903	251.515	50%
Fyrirtæki	62.373	110.918	44%
Eignarhaldsfélög	9.593	33.979	72%
Heimili	47.269	78.280	40%
4   Óverðtryggð skuldabréf	226.837	630.305	64%
Fyrirtæki	134.746	150.670	11%
Eignarhaldsfélög	70.510	415.679	83%
Heimili	14.948	26.724	44%
5   Verðtryggð skuldabréf	491.687	973.626	49%
Fyrirtæki	163.853	191.832	15%
Eignarhaldsfélög	22.744	54.433	58%
Heimili	300.304	627.091	52%
þ.a. íbúðalán	207.947	498.941	58%
6   Gengisbundin skuldabréf	885.623	2.855.024	69%
Fyrirtæki	670.968	1.441.289	53%
Eignarhaldsfélög	102.465	1.057.930	90%
Heimili	105.269	271.950	61%
þ.a. íbúðalán	40.505	107.553	62%
7   Eignarleigusamningar	21.332	57.823	63%
Fyrirtæki	15.770	34.631	54%
Eignarhaldsfélög	98	0
Heimili	4.994	22.136	77%
8   Gengisbundin yfirdráttarlán	30.293	110.735	73%
Fyrirtæki	24.274	51.295	53%
Eignarhaldsfélög	2.429	42.345	94%
Heimili	2.891	5.207	44%
9    Niðurfærslur	-105.649	-105.068	-1%
* nýjustu tölur eru bráðabirgðatölur
Heimild: Upplýsingasvið SÍ.

 

Úr töflunni má lesa að virði lána fyrirtækja í árslok 2009 er 54% af því þau voru í bankakerfinu 30.9.2008, virði lána eignarhaldsfélaga er eingöngu 13% og virði lána heimilanna er 46%. Hluta af skýringunni á þessum mun má vafalaust finna í því að ekki fór öll innlend lán frá gömlu bönkunum til þeirra nýju.  Á meðan ekki hefur verið greint frá því hve stór hluti lána heimilanna og fyrirtækja urðu eftir í gömlu bönkunum, þá er ekki hægt að segja hvað er rétt og hvað er rangt.  Hitt held ég að sé ótrúlegur snúningur á staðreyndum að segja að dómur Hæstaréttar geti haft í för með sér 40-60% afskriftir á þeim 900 milljörðum sem eru skráðir í bækur bankanna sem gengistryggð lán.

Gefum okkur að afsláttar tölur bankanna þriggja séu réttar, þ.e. 47% hjá Íslandsbanka, 34% hjá Landsbankanum (segir að vísu á vefsíðu bankans að það sé afsláttur af nafnvirði en samkvæmt fréttum á Stöð 2 er afslátturinn af heildarupphæð) og 24% hjá Arion banka.  Næst skulum við reikna með að afsláttur af verðtryggðum húsnæðislánum hafi verið um 8 - 12% (tölur sem birtust í Morgunblaðinu í mars).  Það þýðir að önnur lán hafa verið tekin yfir á meiri afslætti og þar með nokkuð örugglega gengistryggð lán.  Næst er rétt að benda á, að bankarnir hafa ekki allir fært gengishagnað til breytingar á höfuðstól lánanna eftir að þau voru tekin yfir.  900 milljarða talan er því tala sem þegar hefur, samkvæmt upplýsingum frá bönkunum sjálfum, verið færð verulega niður.  Innheimtukrafan á hendur lántökum hefur verið mun hærri svo nemur allt að 8-900 milljörðum, ef ekki meira.  Samkvæmt tölum Seðlabankans voru gengistryggð lán bankakerfisins (þ.e. banka og sparisjóða) skráð á 775 milljarða um síðustu áramót.  Aðrar lánastofnanir hafa því verið með gengistryggð lán upp á ca. 125 milljarða til að fá 900 milljarða alls.  Þessi tala, 775 milljarðar, er niðurfærð tala.  Það er búið að reikna inn í hana a.m.k. 47% hjá Íslandsbanka, 34% afslátt hjá Landsbankanum og 24% afslátt hjá Arion banka.  Að ætla telja fólki trú um að það þurfi að afskrifa 50-60% til viðbótar er í besta falli góður skáldskapur, en í versta falli tilraun til að blekkja þjóðina.

Ég skora á stjórnvöld og bankana að leggja spilin á borðið.  Sýnið okkur með tölum í hverju samningarnir um nýju bankana fólust.  Segið okkur nákvæmlega hvaða afsláttur fylgdi hverri tegund lána í samræmi við flokkun Seðlabankans.  Ef menn vilja ekki gera það banka fyrir banka, þá er besta mál að taka tölurnar saman.  Segið okkur hvert var virði lánasafnanna í gömlu bönkunum og hvert virði þeirra var í nýju bönkunum við yfirtöku.  Segið okkur líka hvert var virði þeirra lánasafna sem urðu eftir í gömlu bönkunum, aftur í samræmi við flokkun Seðlabankans.  Það er mun betra að þessar tölur komi frá opinberum aðilum á Íslandi, en að þeim verði á einhverjum tímapunkti lekið í fjölmiðla.  Verði viss um að það mun gerast.  Einn daginn mun koma fram "lítill bankamaður" og uppljóstra um tölur síns banka.  Sannleikurinn mun finna sér leið upp á yfirborðið.

Ég tek það fram, að allir mínir útreikningar eru byggðir á opinberum tölum.  Ég hef hvergi komist í leynilegar upplýsingar eða verið sagt eitthvað í trúnaði sem ég er að nýta mér.  Sé villa í opinberum gögnum, þá getur það leitt til þess að ályktanir mínar séu rangar.  En þar til einhver sannfærir mig um annað, þá get ég ekki annað en talið málflutning minn byggja á traustum rökum.

Íslenska fjármálakerfið í sviðsljósið á ný

Greining Arion banka á áhrifum gengisdóms byggð á sandi

Það er áhugavert að lesa Markaðspunkta greiningardeildar Arion banka um áhrif gengisdómsins á lán til heimilanna.  Fyrir utan ýmsar skemmtilegar söguskýringar, þá er með ólíkindum hve teygt er á tölum.

Skoðum fyrst helstu niðurstöður:

Ef miðað er við að öll gengistryggð lán til heimila séu ólögleg en miðað sé við Seðlabankavexti (þ.e. líkt og tilmæli Fjármálaeftirlitsins og Seðlabankans sögðu til um) gæti leiðrétting lánanna numið um 100 mö.kr. (gróft áætlað).  Verði hins vegar miðað við samningsvexti gæti upphæðin numið 200-250 mö.kr. (gróft áætlað).

Skoðum næst forsendur:

Með hæfilegri nákvæmni má segja að meðaltals lækkun erlendra gengistryggðra lána verði annars vegar 30% ef miðað er tilmæli Fjármálaeftirlits og Seðlabankans en 60% ef miðað er við samningsvexti;

• ...  Gerum ráð fyrir að meðal lánþegi erlendra lána hafi tekið lánið sitt í upphafi árs 2006...

Það er hérna sem greiningardeild Arion banka byrjar á því að fara út af sporinu.  Hvernig dettur fólki í hug að miða við upphaf árs 2006?  Um það leiti var gengi íslensku krónunnar í sögulegu hámarki með gengisvísitölu upp á rétt tæplega 105.  Fór lægst í 100,2 í nóvember 2005, en í apríl 2006 var gengisvísitalan komin í 133.  Það er því rangt viðmið að taka þessa dagsetningu.  Greiningardeild Arion banka getur gert betur en þetta.   Mun raunhæfara viðmið er meðalgildi tímabilsins frá 1. janúar 2005 til 1. mars 2008.  Þetta meðalgildi er 116,3 samkvæmt upplýsingum af vef Íslandsbanka.

Næsta staðhæfing:

Heimilin skulduðu 400 ma.kr. í gengistryggðum lánum og bílasamningum fyrir hrun skv. gögnum Seðlabankans.  Frá hruni hefur gengi meðal myntkörfu hækkað um u.þ.b. 60% og nema skuldirnar því 640 mö.kr. á núverandi gengi.

Síðar í skýrslu greiningardeildar Arion banka er vísað til þess að 400 ma.kr. séu miðaðir við lok september 2008, þ.e. að hrunið hafi átt sér stað í októberbyrjun.  Nú vil ég birta töflu með gengi annars vegar 30.9.2008 og síðan 1.6.2010 (sem vill svo til að er svipað og gengi dagsins í dag).

Gengi	EUR	USD	CHF	JPY	GVT
30.9.2008	149,43	106,05	94,78	1,0019	196,7
1.6.2010	156,5	127,46	110,48	1,398	214,74
Hækkun frá
30.9.2008	4,7%	20,2%	16,6%	39,5%	9,2%

Mér er alveg ómögulegt að sjá þessa 60% hækkun á meðalmyntkörfu, sem skýrsluhöfundar halda fram að hafi orðið.  Þó öll lánin hafi verið 100% í japönskum jenum, þá er hækkunin mest 39,5%.  Sé miðað við að meðallánið sé 50/50 jen og frankar, þá er hækkunin 28,0%.  Mér er gjörsamlega óskiljanlegt hvernig sérfræðingar Arion banka geta fengið út að lánin hafi hækkað um 60% vegna gengisbreytinga á þessu tímabili.

En ég ætla að nýta mér tölur þeirra og hér eru þær:

	Lánsupphæð		Leiðrétting
Gengistryggð lán heimilanna	sep.08	jún.10	Miðað við vexti SÍ	Miðað við samn.vexti
Heimili	400	500-600	100	200-250?
Húsnæðislán	107	170	10	60
Bílalán	140	225	70	135
Bílasamningar	20	30	5	10
Önnur lán	135	50-200?	15?	30?

Búið er að framreikna stöðuna við hrun um 60% eða svo, en eins og ég hef bent á er sú tala úr lausu lofti gripin. Látum vera að framreikningurinn hafi verið eftir réttu gengi, en að tvöfalda ef ekki sexfalda gengisáhrifin er náttúrulega meiriháttar klúður.

Greiningardeild Arion banka skipti síðan gengistryggðum lánum heimilanna milli banka (og sparisjóða) annars vega og eignaleiga (Frjálsi líklegast með) hins vegar:

Skipting milli lánveitenda	sep.08	jún.10	Miðað við vexti SÍ	Miðað við samn.vexti
Samtals	400	500-600	100	200-250?
Bankar	275	300-400	50	125
Eignaleigur	125	200	50	110

Samlestur á þessum tveimur töflum er áhugaverður.  Í neðri töflunni segir að 50 milljarðar falli á bankana sé miðað við vexti SÍ.  Í þeirri efri segir aftur að 10 milljarðar falli á bankana vegna húsnæðislána, 15 vegna annarra lána og síðan virðist sem 25 milljarðar falli á þá vegna 35 milljarða bílalána og bílasamninga (140+20-125) meðan 50 milljarðar falla á eignaleigufyrirtækin vegna 125 milljarða.  Ég veit að þetta eru grófar tölur, en þær er samt hægt að hafa réttar.

Nú vil ég nota útreikninga Arion banka á áhrifum leiðréttingarinnar miðað við mismunandi vaxtaforsendur, en nota það sem ég tel vera réttar tölur. Samkvæmt gögnum Seðlabankans stóðu gengisbundin lán heimilanna hjá bönkunum í 105 milljörðum um síðustu áramót og samkvæmt upplýsingum frá bílalánafyrirtækjunum (Lýsingu, Avant og SP), þá voru bílalán um 65 milljarðar hjá þeim í byrjun júní 2010 á gengi þess tíma.  Heildarbílalán voru um 85 milljarðar, þegar Íslandsbanki var talinn með.  Íslandsbanki virðist aftur hafa bókfært bílalán heimilanna á 5 milljarða um síðustu áramót og er þeirri tölu því bætt við 105 milljarða vegna gengisbundinna lána hér fyrir neðan.

Í mínum huga skipta lán sem ennþá eru inni í gömlu bönkunum ekki máli né heldur lán hjá fyrirtækjum sem eru í slitameðferð (SPRON/FF og nú síðast Avant), þar sem leiðrétting þeirra mun eingöngu bitna á kröfuhöfum fyrirtækjanna.  Eftir standa því lán sem bókfærð eru á í besta falli 140 milljarða, þ.e. 110 milljarðar hjá bönkum og sparisjóðum og 30 milljarðar hjá eignaleigufyrirtækjunum tveimur sem enn eru starfandi, þ.e. Lýsingu og SP-fjármögnun.  (Lán SP-fjármögnunar eru bókfærð á um 10 milljarða, en reiknað er með að lán Lýsingar séu bókfærð á 20 milljarða.)

Hægt er að lesa það út úr tölum greiningardeildar Arion banka að það kosti bankana um 125 milljarða að miða við samningsvexti af 275 milljörðum.  Kostnaðurinn af 110 milljörðum ætti því að vera 50 milljarðar. Kostnaðurinn við að færa lánin bara niður í seðlabankavexti væri um 20 milljarðar.  Allt í lagi, en það er þegar búið að gera ráð fyrir hluta af þessari niðurfærslu, þ.e. 275 milljarða lánin eru metin á 110 milljarða.  Mismunurinn er 165 milljarðar, sem er 40 milljörðum kr. hærri upphæð, en gert er ráð fyrir að það kosti bankana að miða við samningsvexti og 275 milljarða upphafspunkt.  Bankarnir eru að því virðist búnir að fá þetta í formi afsláttar.  Séu þeir ekki búnir fá þetta að fullu í formi afsláttar, þá eru efri mörkin á kostnaði bankanna alveg örugglega vel innan við 50 milljarða vegna samningsvaxta og vel innan við 20 milljarða vegna vaxta Seðlabankans.  Að halda öðru fram án betri rökstuðnings er nokkuð sem ég kaupi ekki.  Og þá komum við að rökstuðningnum (eða eigum við að segja skýringum) fyrir útreikningi greiningardeildar Arion banka.

Það er vart hægt að segja að farið sé djúpt ofan í það hvernig niðurstaðan er fengin.  Nánast er eins og fingri hafi verið stungið upp í loft.  Ég var aðeins búinn að tæpa á því fyrir ofan, en skoðum þetta betur:

Með hæfilegri nákvæmni má segja að meðaltals lækkun erlendra gengistryggðra lána verði annars vegar 30% ef miðað er við tilmæli  Fjármálaeftirlitsins og Seðlabankans en 60% ef miðað er við samningsvexti:

• 30% lækkun lána m.v. tilmæli FME og SÍ. Gerum ráð fyrir að meðal lánþegi erlendra lána hafi tekið lánið sitt í upphafi árs 2006. Sá aðili fengi  25-40%  lækkun láns (eftir myntsamsetningu) ef Seðlabankavextir verða hafðir til viðmiðunar. Sá sem tók lágvaxtakörfu úr CHF og JPY fengi 35% leiðréttingu. Meðal lánþeginn fengi eflaust um  30%  lækkun (því meiri afborganir sem hafa verið greiddar á röngu gengi, því meira eiga lánþegar inni hjá lánveitendum).
• 60% lækkun m.v. samningsvexti. Ef samningsvextir væru hinsvegar hafðir til viðmiðunar yrði lækkun höfuðstóls hinsvegar um 55-65% eftir myntsamsetningu, eða um 65% miðað við lágvaxta körfu, þ.e. JPY og CHF.   

Hver er þessi hæfilega nákvæmni?  Á hverju byggir hún?  Ég sé enga forsendu gerða um vexti lánanna, engar vangaveltur um vaxtaálag, bara slengt fram tveimur tölum: 30% og 60%.  Hefur farið fram greining á vöxtum bílalánanna (sem almennt voru með vaxtaálag á bilinu 6 - 9%)?  Hvernig fá menn út 30% miðað við vexti Seðlabankans?  Nú hafa þeir sveiflast mikið undanfarin ár og t.d. hafa meðaltalsvextir Seðlabankans frá ársbyrjun 2006 verið tæp 14,6% á ári.  Það er á bilinu 6 - 11% yfir LIBOR-vöxtum með álagi fyrir húsnæðislán eftir því við hvaða mynt lánið var tengt.  Hafi þessi tala bæst ofan á eftirstöðvar höfuðstóls (þar sem hún var ekki greidd), þá reiknast mér til að sú hækkun nemi um 60% miðað við 4% vexti og vaxtaálag.  Hér mun ég nota 50% til þess að vera í lægri kantinum.  Gengisvísitalan hefur hækkað að jafnaði (miða við meðalgengisvísitölu frá 1.1.2005 til 1.3.2008) frá 116 stigum í 214 eða um rúm 84%.  Munurinn á 50% hækkun og 84% hækkun er ekki 34% eins og einhverjir freistast til að halda.  Nei, munurinn er innan við 19%, þar sem bera þarf saman 184 og 150 og mæla hve stór hluti 34 er af 184 ((184-150)/184=18,5%).  Á sama hátt verður ekki 60% lækkun miðað við samningsvexti, þar sem 84/184=45,6.  En hvað með myntir eins og japanska jenið og svissneska frankann?  Samkvæmt upplýsingum sem komu fram á málstofu Seðlabanka Íslands 11. júní 2009 var ótrúlega lítill hluti gengistryggðra lána heimilanna bundin við þessar tvær myntir annað hvort aðra eingöngu eða báðar saman.  Vissulega verður gengishækkunin meiri, en það verður líka munurinn á vöxtum Seðlabankans og LIBOR-vöxtum með vaxtaálagi.

Stærsta óvissan í öllum þessum útreikningi er þó líklegast að ekki er gert ráð fyrir styrkingu krónunnar.  Hvernig getur greining Arion banka reiknað út svona stærðir nema að gefa sér tiltekna gengisþróun?  Til skamms tíma er kannski ekki von um mikla styrkingu krónunnar, en sé litið til 20-25 ára má örugglega reikna með því að raungengi krónunnar (verðum við á annað borð með hana) styrkist.  Hvergi er vikið að þessu í skýrslu greiningardeildarinnar.

Í lok skýrslu greiningardeildarinnar er vikið að áhrifum á ríkissjóð.  Rétt er það að ríkið gæti lent í því að tapa einhverju af því fé sem lagt hefur verið fram.  Það er aftur ekki því að kenna, að lán heimilanna verði leiðrétt þannig að samningsvextir gildi.  Ef það gerist, verður það vegna þess að fyrirtækin munu fljóta inn á öldunni sem heimilin sköpuðu.

Verði þetta að veruleika, þarf að setja tímabundið þak á innlánasöfnun bankanna

Fyrir Alþingi liggur frumvarp, þar sem lagt er til að innstæður verði varðar upp að EUR 100.000.  Í frumvarpinu er gert ráð fyrir að greiðslur fari fram að hámarki 20 dögum eftir að Fjármálaeftirlitið hefur úrskurðað að innlánsstofnun hafi verið tekin til slitameðferðar.

Ég veit ekki alveg hvað íslenskum stjórnvöldum gengur til að leggja fram þetta frumvarp.  Ekki sé ég að það sé fræðilegur möguleiki á því að ríkissjóður, hvað þá tryggingasjóðurinn hafi fjárhagslegt bolmagn næstu 10 - 15 árin til að standa undir þeim fjárútlátum, sem fall, þó væri ekki nema, eins af stóru bönkunum hefði í för með sér.  Vissulega eru sett mikil takmörk á það í frumvarpinu hverjir njóta trygginganna.  Þannig eru eftirfarandi innstæður ekki tryggðar

• innstæður í eigu fjármálafyrirtækja, 
• innstæður sem tengjast málum þar sem sakfellt hefur verið fyrir peningaþvætti,
• innstæður fyrirtækja sem fjármálafyrirtæki fara með virkan eignahlut í,
• innstæður ríkis, sveitarfélaga, stofnanna þeirra og fyrirtækja að meiri hluta í eigu opinberra aðila,
• innstæður rekstrarfélags verðbréfasjóða og annarra sjóða um sameiginlega fjárfestingu,
• innstæður annarra félaga í sömu samsteypu,
• innstæður sem ekki eru skráðar á nafn.

Þrátt fyrir þetta er líklegt að fall eins banka myndi setja ríkissjóð í nær ómögulega stöðu.

Gróft séð má skipta innstæðum í fjóra nokkuð jafna parta, þ.e. bankarnir þrír og síðan aðrir.  Falli einhver innlánsstofnun úr hópi hinna minni, þá verður höggið líklegast ekki svo mikið að ríkissjóður geti ekki hlaupið undir bagga.  Vandinn verðu mun meiri ef einhver af bönkunum þremur riðar til falls.  Þó það gerist er ekki víst að reyni á tryggingasjóðinn, þar sem við hrunið í október 2008 kom í ljós að Íslandsbanki og Kaupþing gátu greitt út sínar innstæður.  Landsbankinn hefur ekki ennþá getað gert það gagnvart Icesave-innstæðueigendum.

Um síðustu áramót voru innlán í íslenskum innlánsstofnunum um 1.660 milljarðar, samanborið við rúmlega 3.120 milljarða 30.9.2008.  Samkvæmt útreikningi Talnakönnunar fyrir efnahags- og viðskiptaráðuneytið var gert ráð fyrir að um 530 milljarðar væru tryggðir miðað við 50.000 evru tryggingu (prentvilla í athugasemd með frumvarpinu, en þar segir 100.000 evrur).  Hækkum upphæðina í 100 þ.EUR og gengi evru upp á 150, þá má gera ráð fyrir að tryggðar innstæður gætu verið allt að 650 milljarðar, þó sú tala sé líklegast í hærri kantinn.  (Höfum í huga að eingöngu 1% innstæðureikninga einstaklinga og 4% hjá fyrirtækjum voru með hærri innstæðu en 10 m.kr. annars vegar í lok september 2008 og hins vegar árslok 2008, samkvæmt útreikningum Talnakönnunar.)

Gerum nú ráð fyrir að einn stóru bankanna falli, en hann eigi fyrir 70% af innlánum.  Þá standa eftir um 50-60 milljarðar.  Reynslan sýnir okkur aftur, að falli einn banki, þá eru miklar líkur á því að hinir fylgi með.  Við erum því hugsanlega að tala um að tryggingasjóðurinn þurfi að reiða fram 150-180 milljarða innan viku frá því að bankarnir hrynja.  Þið verðið bara að afsaka, en ég sé það ekki gerast.  Ekki má gleyma því að áhætta eykst eftir því sem bankarnir stækka og ekki er það markmið þeirra að minnka.

Ef ég á að segja eins og er, þá er eina leiðin til þess að Ísland geti uppfyllt væntanlega tilskipun ESB og þau lög sem liggja í frumvarpi fyrir Alþingi, að setja hömlur á vöxt innlána hjá bönkunum þremur þar til að hér hefur verið komið á betra eftirliti með fjármálafyrirtækjum, regluverk fyrir fjármálakerfið hefur verið stórlega eflt og hér eru framkvæmd alvöru álagspróf.   Framtíðarsýnin sem fellst í nýju tryggingakerfi er þess eðlis, að það þarf margar hæfilega stórar einingar í stað þriggja risastórra.  ESB er ekki að gera þannig breytingar (samkvæmt fréttum) á tryggingakerfinu, að það henti íslenskum aðstæðum.  Hærri tryggingafjárhæð gerir ástandið bara erfiðara í litlum hagkerfum.  Telji menn þetta svartsýnistal hjá mér, þá segir reynsla sögunnar okkur annað.  

Innistæðutrygging hækkuð?

Af hæfi manna - Ósæmilega vegið að Gísla Tryggvasyni, talsmanni neytenda

Sérkennilega staða er komin upp.  Umboðsmaður Alþingis og talmaður neytenda hafa sent Seðlabanka Íslands og Fjármálaeftirlit erindi um stjórnvaldsákvarðanir stofnanna til fjármálafyrirtækja um að nota vexti Seðlabankans í stað samningsvaxta á gengistryggð lán.  Umboðsmaður Alþingis segir nánast beint að SÍ og FME skortir lagastoð til að gefa út tilmælin, meðan talsmaður neytenda gengur lengra og segir það undanbragðalaust.  Báðir fjalla um málið út frá málsmeðferðinni, þ.e. viðkomandi stofnanir hafi ekki heimild, samkvæmt lögum og reglum sem um stofnanirnar gilda, til að taka þær stjórnvaldsákvarðanir sem þar um ræðir.  Hvorugur ræðir nokkuð um það hvernig túlka skuli dóm Hæstaréttar.

Þarna eru tvö embætti að gegna starfsskyldum sínum.  Annað er að gæta réttar neytenda og hitt að tryggja að stjórnvald hafi rétt til athafna samkvæmt lögum og jafnvel stjórnarskrá.  Viðbrögð sumra fjölmiðla eru því alleinkennileg.  Allt í einu er efast um hæfi talsmanns neytenda til að fjalla um málið, vegna þess að hann er með gengistryggt lán.

Mér finnst sem ruglað sé saman umfjöllun talsmanns neytenda um málsmeðferð og ákvörðun SÍ og FME um vaxtastig.  Gísli Tryggvason, talsmaður neytenda, er eins og fjölmargir aðrir landsmenn með lán sem hann hefur tekið vegna húsnæðiskaupa.  Ég hef spurt hann út í þetta og hann sagði mér að hann væri með lán hins dæmigerða Íslendings.  Þess vegna hefur hann gætt vel að sér í umfjöllun sinni, sem talsmaður neytenda, að halda sig eingöngu við málsmeðferð og snerta ekki á því hvaða vextir eru réttir.  Ég hef setið með honum marga fundi og þar höfum við vissulega rætt dóm Hæstaréttar, en aldrei hefur hann kveðið úr um það að samningsvextir væru þeir einu vextir sem kæmu til greina, enda væri það Hæstaréttar að ákveða það.  Það sem hann hefur aftur sagt á slíkum fundum er, að á meðan Hæstiréttur væri ekki búinn að kveða upp sinn úrskurð, þá hefði enginn aðili heimild til að grípa inn í það ferli með ákvörðun á borð við þá sem felst í tilmælum SÍ og FME.  Talsmaður neytenda hefur sem sagt fjallað um málsmeðferðina.  Til þess er hann hæfur og til þess er hann bær.  Það er starf hans að lögum.

Tilmæli talsmanns neytenda til fjármálafyrirtækja endurspegla einmitt þessa afstöðu hans.  Í þeim leggur hann til málsmeðferð.  Hún er að fjármálafyrirtæki ákveði lága, fasta greiðslu.  Hann nefnir ekki upphæðina (tillaga að henni kom frá Hagsmunasamtökum heimilanna) og hann víkur sér frá því að segja eitt eða annað um hvaða vextir eiga að gilda.  Tilmæli talsmanns neytenda eru skólabókardæmi um það hvernig hægt er að finna málamiðlun þar sem sneitt er gjörsamlega hjá því að fjalla um ágreiningsefnið.  (Hafa skal í huga að það ferli sem endaði með tilmælum talsmanns neytenda, tilkynningu Hagsmunasamtaka heimilanna og loks ákvörðun Samtaka fjármálafyrirtækja hófst mörgum dögum áður en SÍ og FME sendu út sín tilmæli.)

Þrátt fyrir mjög vönduð vinnubrögð Gísla Tryggvasonar, talsmanns neytenda, þá eru þeir til sem vilja gera hann tortryggilegan.  Hann hljóti að vera að þessu til að lækka sín lán.  Ja, ég segi bara:  Margur heldur mig sig. Við skulum velta því fyrir okkur næst, þegar fréttamenn þessara miðla fjalla um einhver umdeild þjóðfélagsmál, s.s. skattahækkanir, hvort þeir séu hæfir til að fjalla um málefnið.  Það nefnilega snertir þá persónulega!  Nei, ég ætla ekki að ganga svo langt, en þarna er saman líkja.  Embætti talsmanna neytenda mun fjalla um mál, þar sem einstaklingurinn Gísli Tryggvason mun njóta eða líða fyrir niðurstöðu talsmanns neytenda, enda er Gísli Tryggvason neytandi eins og allir aðrir landsmenn.  Á sama hátt er fréttamaðurinn/blaðamaðurinn sem fjallar um þjóðmál, hann er að fjalla um mál sem snerta hann persónulega sem þjóðfélagsþegn.  En að það þýði að viðkomandi sé óhæfur til að fjalla um málin er aftur argasti þvættingur og er þeim til minnkunar sem halda slíku fram.

Að þessi umræða sé komin upp enn einu sinni sýnir að einhver í "kerfinu" er að verja sig og sína hagsmuni.  Þannig er það alltaf.  Raunar er ég hissa á því hvað menn biðu lengi með þetta.  Talsmaður neytenda þykir í þessu tilfelli hentugt skotmark, en það hefðu alveg eins getað verið við hjá Hagsmunasamtökum heimilanna.  Búið er að beita þessari taktík á Björn Þorra Viktorsson og þar vomir stöðugt yfir vötnum saga sem tengist Byr.  Hún tekur sífelldum breytingu eftir því sem hún er sögð oftar og minnir mig á söguna sem fjöðrina sem varð að nokkrum hænum.  Reynt var að smyrja því á okkur hjá Hagsmunasamtökum heimilanna, að við væru stórskuldugt óreiðufólk haldið mikilli áhættufíkn.  Svona mun þetta halda áfram, því miður, vegna þess að einhverjum finnst sér ógnað með baráttu okkar fyrir réttlæti og sanngirni.

Mistök embættismanna og ráðherra kosta skattgreiðendur hugsanlega 100 milljarða - Lán heimilanna eru ekki ástæðan

Það er gott að menn kunni að reikna.  Vandamálið er að það er ári of seint.  Í febrúar í fyrra var fyrst byrjað að vekja athygli á því á opinberum vettvangi að gengistrygging væri hugsanlega ólöglegt form verðtryggingar.  Nú er verið að hóta landsmönnum með því, að eigi túlkun neytenda um að samningsvextir gildi á lánum með ólöglegu gengistryggingunni, þá komi 100 milljarða bakreikningur á skattgreiðendur.

Komi þessi bakreikningur, sem ég hef ekki gögn til að sannreyna, þá er hann eingöngu vegna alvarlegra mistaka og vanrækslu þeirra sem stóðu í samningum fyrir hönd ríkisins við yfirfærslu á lánasöfnum gömlu bankanna til þeirra nýju.  Já, ég segi mistaka og vanrækslu vegna þess að umræðan um hugsanlegt ólögmæti gengistryggingarinnar var komin á fullt í apríl í fyrra.  Birtust greinar eftir og viðtöl við menn sem höfðu efasemdir um lögmæti gengistryggingarinnar í apríl og maí í fyrra og í framhaldi af því voru send bréf á alla sem máli skipti.  Umræðan hélt áfram í allt fyrra sumar og í september varð mikilsvirtur hagfræðingur, Gunnar Tómasson, þátttakandi í henni.  Hann sendi líka ráðamönnum og Alþingismönnum bréf þar sem hann varaði við því að gengistrygging væri ólöglegt form verðtryggingar.  Þeir embættismenn og ráðherrar sem komu að samningum við kröfuhafa bankanna höfðu því öll tækifæri til að gera viðeigandi ráðstafanir.  Falli 100 milljarðar á skattgreiðendur, þá er það ekki því að kenna að fólk leitaði réttar síns.  Nei, það er þeim að kenna sem tóku þátt í samningum fyrir hönd stjórnvalda við kröfuhafa.

Heyrst hefur að ástæða hræðsluáróðursins sé staða Landsbankans.  Hann geti tekið á sig hluta af því höggi sem verði, ef samningsvextirnir verði staðfestir, en ríkissjóður þyrfti að leggja honum til 50 milljarða í aukið eigið fé.  Restin af upphæðinni dreifist á aðra.  Fyrst að því sem gæti dreifst á aðra.  Þurfi ríkissjóður að leggja Arion banka, Íslandsbanka og einhverju öðrum fjármálastofnunum til aukið eigið fé, þá leiðir það óhjákvæmilega til þess að hlutur ríkisins í þessum fyrirtækjum eykst.  Þessir eignarhlutar munu á einhverjum tímapunkti verða seldir og gera má ráð fyrir að ríkið endurheimti því framlag sitt, þegar að þar að kemur.  Landsbankinn er verra mál, en á móti verða eignasöfn hans "innheimtanlegri", þannig að meiri líkur er á að rekstraráætlanir hans standist í framtíðinni.

En eru líkur á því að 100 milljarðar falli á skattgreiðendur?  Eina leiðin til þess að það gerist er að stór hluti lána fyrirtækja falli einnig undir fordæmisgildi dóma Hæstaréttar.  Ástæðan er ekki lán einstaklinga.  Landsbankinn lýst því yfir í fréttatilkynningu frá 5. júlí að hann hafi fengið lán heimilanna með 34% afslætti frá nafnvirði lánanna, þ.e. upphaflegri höfuðstóls fjárhæð lánanna.  Kannski er þessi fréttatilkynning ekki sannleikanum samkvæmt, en þar til annað kemur í ljós, þá stendur hún.  Hafi bankinn fengið öll lánasöfn heimilanna með 34% afslætti frá nafnvirði, þá er frekar ólíklegt að hann ráði ekki við að samningsvextir gildi.  Íslandsbanki segist hafa fengið 47% afslátt af lánasöfnum heimilanna.  Það gefur bankanum umtalsvert svigrúm.  Auk þess kemur fram í gögnum Seðlabanka Íslands, að verðmæti eignaleigusamninga heimilanna hjá bönkunum hafi lækkað úr 22,1 milljarði 30.9.2008 í 4,6 milljarða 31.12.2009.  Það skyldi þó ekki vera að menn hafi gert ráð fyrir niðurstöðu Hæstaréttar.  Svo má ekki gleyma því að öll gengistryggð lán hafa einhver endurskoðunarákvæði vaxta og að þó LIBOR vextir séu lágir í dag, þá voru þeir það ekki sumarið 2008.

Falli 100 milljarðar á skattgreiðendur, þá er það ekki vegna þess að heimilin hafi fengið leiðréttingu sinna mála.  Til þess eru gengisbundin lán heimilanna einfaldlega ekki nógu há.  Samkvæmt tölu Seðlabankans námu þau um 110 milljörðum 31.12.2009.  Nei, ástæðan er gengisbundin lán fyrirtækja.   Þau námu 31.12.2009 um 900 milljörðum kr.

En þrátt fyrir þetta, er líklegt að 100 milljarðar falli á skattgreiðendur?  Ekkert er útilokað, en sé eitthvað að marka tölur Seðlabankans, þá virðist sem bankarnir hafi borð fyrir báru.  Fyrir hrun voru gengisbundin lánasöfn þeirra til einstaklinga og fyrirtækja að upphæð um 1.750 milljarðar, 31.12.2008 hafði þessi tala lækkað í 935 milljarða og 31.12.2009 stóð hún í 775 milljörðum.  Vissulega er búið að afskrifa eitthvað, sérstaklega hjá fyrirtækjum, en ef við miðum við töluna frá 31.12.2008, þá er búið að gera ráð fyrir ríflega 800 milljarða niðurfærslu þessara lána.  Þrátt fyrir að hafi 160 milljarðar bæst við á síðasta ári, þá skiluðu bankarnir þrír á því ári 50 milljarða hagnað eftir skatta!

Niðurstaðan er því sú, að lendi 100 milljarðar á skattgreiðendum vegna þess að gengistryggingin var dæmd ólögmæt, þá er það af tveimur ástæðum:

1. Vegna ótrúlegra mistaka og klúðurs embættismanna og ráðherra

2. Vegna þess að fyrirtæki landsins munu fá sín lán leiðrétt líka

Ástæðan er ekki að heimilin séu skráð fyrir 110 milljörðum í gengisbundnum lánum, sem bankarnir hafa auk þess verið að innheimta eins og lánin standi í rúmum 290 milljörðum.

Loks vil ég mótmæla þeirri orðanotkun að tala um "eignartilfærslu".  Þetta er ekki "eignartilfærsla", vegna þess að bankarnir hafa ekki fært lánin að fullu sem eign í bókum sínum.  Það sem aftur hefur verið í gangi, er að lán heimilanna sem bókfærð eru upp á 110 milljarða hafa verið innheimt eins og þau standi í rúmum 290 milljörðum og bókfærð 670-800 milljarða lán fyrirtækja hafa verið rukkuð eins og þau stand í 1.440 milljörðum.  Það á engin eignatilfærsla sér stað.  Það er aftur spurning hvort með þessu sé verið að koma í veg fyrir að fjármálafyrirtækin búi sér til með grófum hætti framtíðarhagnað á kostnað lántaka.  Þetta er það sem Alþjóðagjaldeyrissjóðurinn vildi koma í veg fyrir þegar hann birti í októberskýrslu sinni á síðasta ári súluritin tvö sem ég ætla að birta hér fyrir neðan.  AGS vildi tryggja að afslátturinn sem gömlu bankarnir veittu þeim nýju rynni til lántaka, en ekki til baka til kröfuhafa í gegn um hagnað.  Efri myndin sýnir lán heimilanna, en sú neðri lán fyrirtækja.  Vinstri súlan sýnir upphæð lánanna eins og þau hafa að mestu verið innheimt, hægri súlan (fyrir utan hluta Íbúðalánasjóðs) sýnir upphæð eins og lánin stóðu í bókum fjármálafyrirtækjanna.

 

350 milljarða tilfærsla

Samtök fjármálafyrirtækja verða við tilmælum talsmanns neytenda og tillögum Hagsmunasamtaka heimilanna

Ég get ekki annað en fagnað því að Samtök fjármálafyrirtækja hafa orðið við tilmælum talsmanns neytenda og tillögum Hagsmunasamtaka heimilanna frá síðast liðnum föstudegi.  Fólust tilmæli talsmanns neytenda í því að afborgun gengistryggðra lána miðist við fasta lága krónutölu og gerðu Hagsmunasamtök heimilanna í framhaldinu tillögu að því að sú krónutala væri á bilinu 5.000 - 5.500 kr. á hverja milljón miðað við upprunalegan höfuðstól lánanna.  Samkvæmt útreikningum Hagsmunasamtaka heimilanna ætti sú krónutala í ölum tilfellum að vera lægri en upphæð samkvæmt greiðsluáætlun.

Nú er bara spurningin hvort fjármálafyrirtækin fari eftir því atriði í tillögum Hagsmunasamtaka heimilanna, að ekki þurfi að fara út í skilmálabreytingar með tilheyrandi skjalagerð, þinglýsingu og kostnaði.  Eins verður forvitnilegt að vita hvort þau fjármálafyrirtæki sem eru með bílalán og önnur slík lán verði við því að takmarka greiðslur við 13.500 - 15.000 kr. fyrir hverja upphaflega milljón, eins og Hagsmunasamtök heimilanna lögðu líka til.

Ég lít svo á, að með tilmælum SFF til aðildarfélaga sinna sé nánast búið að grafa tilmæli Seðlabanka Íslands og Fjármálaeftirlits.  Sýnir sú niðurstaða sem nú hefur fengist að orð eru til alls vís.  Nokkur samskipti hafa verið milli aðila frá 25. júní um niðurstöðu sem sátt gæti orðið um.  Því komu tilmæli Seðlabanka og FME í síðustu viku á óvart.  En núna skapast vonandi friður í þjóðfélaginu og fólk getur betur notið sumarleyfis síns.

Arion banki á hrós skilið fyrir að bregðast svona skjótt við tilmælum SFF og vona ég að önnur fjármálafyrirtæki bregðist einnig hratt við.  

Ég var ekki fyrr búinn að vista færsluna, en hinir tveir bankarnir tilkynntu að þeir ætla að verða við tilmælum SFF og vil ég einnig hrósa þeim fyrir skjót viðbrögð.

Greiði 5000 krónur af hverri milljón

Orðaleikir Steingríms J og Landsbankans

Mér finnst þeir vera með ólíkindum orðaleikir stjórnvalda og Landsbankans varðandi verðmæti og afslætti á lánasöfnum.  Nú er tími til kominn að menn hætti þessari vitleysu og fari rétt með tölur.

Steingrímur J var í viðtali á Bylgjunni í morgun og samkvæmt frétt á visir.is sagði hann þar:

Þetta er stærsti einstaki útlánastabbi fjármálafyrirtækjanna, upp á milli 8 og 900 milljarða króna og ef höfuðstóll þeirra er færður niður um 40-60% þá er það gríðarlegar fjárhæðir.

Stuttu áður segir fjármálaráðherra að lánasöfnin hafi verið færð mikið niður við yfirfærsluna frá gömlu bönkunum til þeirra nýju. 

Solla spyr svo ráðherra af hverju stjórnvöld. FME og Seðlabanki Íslands taki stöðu með fjármálafyrirtækjunum en ekki skuldurunum, þá svara Steingrímur:

Nei,þau taka þarna að mínu mati, eru að reyna að taka málefnalega afstöðu, til þess sem þau telja og mjög margir telja að sé nú líklegasta niðurstaðan.  Að horft verði til þeirrar leiðsagnar sem er að finna í lögum vexti og verðtryggingu. 

Ég hef nokkrum sinnum fjallað um þetta hér og vil gera það enn einu sinni.  Ég ætla að byrja á þessu síðara. 

Eins og ég og raunar flestir þeir lögfræðingar, sem ég hef rætt við, þá er ekkert í vaxtalögum sem styður tilmæli Seðlabanka Íslands og Fjármálaeftirlits.  Þær greinar sem gjarnan er vísað í eiga annars vegar við um vexti sem kröfuhafa ber að reikna vegna endurgreiðslu til skuldara (18. gr.) og hins vegar ef vaxtaprósenta eða vaxtaviðmið er ekki tiltekið í samningnum (4. gr.).  Það er alveg ljóst hvor aðilinn er kröfuhafinn og hvor er skuldarinn.  Það stenst því enga lagaskýringu að ákvæði 18. gr. eigi við.  Varðandi 4. gr., þá hróflaði Hæstiréttur ekki við vöxtum skuldabréfanna hvað sem síðar kann að verða.  Þar til síðari niðurstaða er kunn, þá gilda samningsvexti burt séð frá öllum vangaveltum um sanngirni.

Varðandi fyrra atriðið um að dómurinn gæti þýtt 40-60% niðurfærslu á þeim 8-900 milljörðum sem bankarnir eiga í gengisbundnum eignum, þá er það gjörsamlega út út kú.  Í excel-skjölum sem birt eru á vef Seðlabanka Íslands og samkvæmt upplýsingum í októberskýrslu Alþjóðagjaldeyrissjóðsins, í skýrslum Ólafs Garðarssonar, skiptastjóra Kaupþings, til kröfuhafa, í gögnum sem birst hafa í fjölmiðlum og jafnvel í fréttatilkynningum bankanna sjálfra, þá kemur skýrt fram að lánasöfn heimilanna og fyrirtækja voru færð frá gömlu bönkunum til þeirra nýju með verulegum afslætti án þess að viðskiptavinir bankanna hafi á nokkurn hátt orðið varir við þann afslátt í þeim greiðslum sem þeir hafa verið krafðir um.  Ósannindi og rangar staðhæfingar verða ekki að sannleika hversu oft sem það er endurtekið. Í þessu samhengi vil ég birta hluta af fréttatilkynningu Landsbankans frá því í gær:

Landsbankinn hefur upplýst að einstaklingslán hafi verið keypt af Skilanefnd Landsbanka Íslands hf. fyrir um 66% af nafnvirði þeirra að meðaltali. Lítill munur er á innlendum og erlendum lánum hvað þetta varðar.

(Fréttatilkynningin í heild er birt neðst í þessari færslu, ef ske skyldi að bankinn breytti henni.) Þarna segir bankinn berum orðum að lánin hafi verið færð niður frá nafnverði, en nafnverð er jú upphafleg upphæð lánanna.  Ég reikna svo sem með að um misritun sé að ræða, en þá stendur þó eftir að "lítill munur er á innlendum og erlendum lánum hvað þetta varðar", þ.e. að verðtryggð lán voru færð jafnmikið niður og gengistryggð lán.

En aftur að Steingrími og fullyrðingu hans um 40-60% niðurfærsluna.  Hafi Landsbankinn tekið við lánunum með 34% afslætti, þá standa þau í 66%.  Þessi 34% sem hafa þegar verið veitt í afslátt eru því ekki hluti af 8-900 milljarða stabbanum, þau eru utan við hann.  Verði heildarleiðréttingin 40%, þá eru það bara 6% til viðbótar sem bætast við og upp í 26% sé miðað við 60% niðurfærslu.  En málið er að samkvæmt gögnum Seðlabankans, þá voru gengistryggð útlán bankanna færð frá gömlu bönkunum til þeirra nýju með mun meiri afslætti en 34%.  Nær er að tala um 58% (með fyrirvara um að einhver lán hafi orðið eftir í gömlu bönkunum).  Tökum eignaleigusamninga heimilanna hjá bönkunum (sem voru bara hjá Glitni).  Þeir stóðu í 22,1 milljörðum fyrir hrun (30/9/08), en eftir hrun (31/12/08) standa þeir í 9,3 milljörðum.  Það þarf varla að leiðrétta þessa tölu mikið til viðbótar nema búið sé að ofrukka fólk svo mikið að lítið sem ekkert sé eftir.  En þá er talan frá síðustu áramótum áhugaverð, því þá er verðmæti eignaleigusamninga heimilanna metið vera 5 milljarðar.  Nei, Steingrímur þarf að vera með trúverðugri málflutning ætlist hann til þess að honum sé trúað.  Raunar held ég að það sé best, ef samningarnir við erlenda kröfuhafa og um flutning lánasafnanna frá gömlu bönkunum til þeirra nýju veri gerðir opinberir.  Að landsmenn fái að vita hvað fólst í þessum samningu, án þess að farið verði ofan í viðkvæm málefni.  Ég sé enga ástæðu lengur til að fela fyrir landsmönnum hve mikill afsláttur var veittur af hinum ýmsu tegundum útlána, sér staklega þar sem gögn Seðlabankans eru opinber.

Fréttatilkynning Landsbankans eins og hún var birt í gær:

Fréttir og tilkynningar - 5. júlí 2010 17:48

Leiðrétting vegna fréttar Stöðvar 2 um fasteignaverðsspá Landsbankans

Rangt er að Landsbankinn hafi gefið út eða gert sérstaka spá um verðþróun á fasteignamarkaði á höfuðborgarsvæðinu eins og fram kom í frétt Stöðvar 2 að kvöldi 4. júlí. Engin slík spá hefur verið gerð.

Við mat á færslu eigna milli gamla bankans og nýja bankans, var stuðst við ákveðnar sviðsmyndir eða reiknilíkön sem byggð eru m.a. á fasteignamati og öðrum gögnum um fasteignamarkað.  Í einni  sviðsmyndanna var ráð fyrir því gert að bankar þyrftu að leysa til sín íbúðir í stórum stíl og eiga þær um nokkurn tíma með tilheyrandi verðfalli á markaði. Í þeirri sviðsmynd sem segja má að sé sú dekksta, var miðað við að Landsbankinn gæti ekki búist við að endurheimta meira en sem nemur 150 þúsund krónum á fermetra eftir að allur kostnaður væri reiknaður. Sú tala felur ekki í sér neinskonar almenna spá um verðþróun. 

Þetta ástand hefur aldrei skapast, enda hafa bankar og fjármálastofnanir ekki leyst til sín þann fjölda íbúða sem ofangreint dæmi byggðist á.

Landsbankinn hefur upplýst að einstaklingslán hafi verið keypt af Skilanefnd Landsbanka Íslands hf. fyrir um 66% af nafnvirði þeirra að meðaltali. Lítill munur er á innlendum og erlendum lánum hvað þetta varðar.

Allt tal um að bankinn hafi spáð því að almennt verð á fasteignamarkaði færi í 150 þúsund krónur pr. fermetra eða að bankinn hafi tekið yfir tiltekin fasteignalán á 25% af raunvirði er fjarri öllum sanni.