Ekkert fyrir heimilin - Þeim á að blæða út

Í stjórnarsáttmála nýrrar ríkisstjórnar er ekkert sem gefur til kynna að taka eigi á einn eða neinn hátt á vanda heimilanna.  Þar er stutt innihaldslaus klausa sem hefði alveg eins get hljómað bla, bla, bla.  En klausan er sem hér segir:

Skuldastaða heimila – velferðin varin

Ríkisstjórnin leggur mikla áherslu á að verja heimilin í landinu og velferðina sömuleiðis. Það verður gert með því að fylgjast grannt með skuldastöðu almennings og grípa til ráðstafana eftir því sem við á. Ráðgjafastofa heimilanna verður efld og ráðist í að kynna betur þær aðgerðir sem þegar hefur verið gripið til. Ríkisstjórnin mun í allri vinnu sinni leitast við að verja velferðarkerfið eins og framast er kostur.

Hafi ríkisstjórnin ekki ennþá áttað sig á hversu slæm skuldastaða heimilanna er, þá munu henni ekki duga 100 dagar í viðbót eða 1000 dagar.  Ég held að þau Jóhanna og Steingrímur hafi bara ekki grænan grun um hvað er að gerast í samfélaginu. Sorgleg staðreynd.

Ég hef svo sem ekki séð þennan 100 daga verkefnalista, en í stjórnarsáttmálanum segir:

100 daga áætlunin

Ríkisstjórnin gerir sér grein fyrir því að miklu skiptir að unnið sé hratt til að bregðast við þeim vanda sem við þjóðinni blasir. Hún hefur því sett sér markmið sem hún ætlar að ná á næstu 100 dögum sem fela meðal annars í sér að afgreiða forsendur fjárlaga til millilangs tíma, hefja lokavinnu við Icesave – samningana, ná samningum við aðila vinnumarkaðarins um stöðugleikasáttmála, endurfjármagna bankana og semja við erlenda kröfuhafa þeirra, leggja fram frumvörp um stjórnlagaþing, þjóðaratkvæðagreiðslur og persónukjör, ráða nýja yfirstjórn í Seðlabanka Íslands, hefja mótun nýrrar atvinnustefnu og hefja endurskoðun fiskveiðistjórnunarkerfisins svo nokkur atriði séu nefnd. Áfram verður unnið að verkefnum sem ríkisstjórnin hefur áður kynnt, þar á meðal endurskoðunar peningamálastefnunnar á vegum Seðlabanka Íslands og hann hefur líka það verkefni að fjalla um framtíð verðtryggingarinnar. Jafnframt verður haldið áfram vinnu við endurskipulagningu bankakerfisins og aðrar þær aðgerðir sem verða munu til að efla traust á fjármálakerfinu.

Mér sýnist sem heimilin hafi gleymst.  Önnur sorgleg staðreynd.

Óbreytt stjórnskipan

Hvað felst í aðgerðum/ greiðsluvandaúrræðum? - 29 atriði skoðuð

(Varúð, þetta er löng grein.  Í henni er m.a. farið yfir þau úrræði sem tvær ríkisstjórnir hafa gripið til vegna erfiðrar stöðu heimilanna.  Neðst í henni er hugsanlegt skúbb.)

Haft er eftir Hrannari B. Arnarsyni í Morgunblaðinu:

Greiðslubyrði lána fólks sem fer í gegnum þessar aðgerðir ætti í flestum tilvikum að verða svipuð eða jafnvel minni en fyrir bankahrunið síðastliðið haust. Þeir sem réðu við greiðslubyrðina þá ættu því að ráða við hana eftir þessar aðgerðir. Hafi tekjur hins vegar breyst mikið horfa málin öðruvísi við og þá gæti fleira þurft að koma til, þar á meðal hugsanlega greiðsluaðlögun.

Það getur vel verið að svo sé, en í orðum Hrannars kemur fram þessi ótrúlegi misskilningur að allt hafi verið í góðum málum í lok september.  Svo var alls ekki.  Hér var allt í rúst.  Verðbólgan var komin í 14,6% í ágúst og hún fór hæst í 17,9%.  Gengisvísitalan hafði hækkað um  63% frá áramótum til loka september (úr 120,5 stigum í 196,7 stig).  Frá hruni til dagsins í dag er hækkunin rétt um 13%. Hafi það eingöngu verið markmið ríkisstjórnarinnar að færa allt í það horf sem hlutirnir voru í við hrun bankanna, þá er von að þeim finnst nóg gert.  En þá var allt í steik.  Þess vegna hrundu bankarnir.

Íbúðalánasjóður bauð upp á aukin úrræði í ágúst.  Hvers vegna skildi það hafa verið?  Varla vegna þess að allt var í góðum málum?  Sjálfur lagði ég til í færslu 27.8. 2008 að bankarnir gerðu það líka (sjá Bankarnir bjóði upp á frystingu lána).  Ekki var ég að gera það vegna þess að allt var í lukkunnar velstandi.   Ég kom með tillögu í færslunni Fólk þarf leið út úr fjárhagsvandanum um setja hluta af höfuðstóli lána til hliðar 28. september (áður en Glitnir var tekinn yfir).  Varla var það vegna þess að mér fannst allt í fínu lagi.  Þó svo að bankarnir hefðu ekki fallið, þá var virkileg þörf á aðgerðum fyrir heimilin seinni hluta september.  Í bloggfærslunni Ó, vakna þú mín Þyrnirós frá 27.9. sagði ég m.a.:

Fjölmargar fjölskyldur í landinu eru komnar í alvarlega greiðslukreppu.  Afborganir og höfuðstólar lána hafa hækkað um tugi prósenta.

Varla var ég að minnast á þetta vegna þess að allt var í lagi?

Að mínu mati er samt mesti misskilningur í því, að fólki finnist vera nóg að létta greiðslubyrðina og lengja í lánunum.  Fólki finnst það vera óréttlátt og fáránlegt að þurfa taka á sig auknar byrðar vegna þess að stjórnvöld og Seðlabanki Íslands réðu ekki við stjórnun efnahagsmála og leyfðu bönkunum og nokkrum fjárglæframönnum að setja þjóðina á hausinn.  Um það snýst óánægja almennings og þess vegna duga aðgerðir ríkisstjórnarinnar ekki.

En ég vil ekki sína eintómt vanþakklæti yfir þeim aðgerðum sem tvær ríkisstjórnir hafa gripið til frá hruni bankanna. Þessar aðgerðir eru samt ekki nóg, þar sem ekki hefur verið tekið neitt að viti á undanfara bankahrunsins.  Síðan er kannski það sem er alvarlegast, er að fjármálafyrirtækin hafa ýmist ekki farið eftir þeim tilmælum sem tvær ríkisstjórnir hafa beint til þeirra eða ákveðið að finna leiðir framhjá þeim.

Við skulum skoða til hvaða aðgerða þessar tvær ríkisstjórnir hafa gripið.  Ég er svo sem nú búinn að skoða þetta áður og Morgunblaðið er með ágæta samantekt í sunnudagsblaðinu (sjá mynd), en þar sem ég hef verið beðinn um að fjalla um þetta efni á opnum fundi borgarafundanna á mánudag, þá hef ég verið að skoða málið betur vil greina frá því sem ég hef komist að. 

Til að skoða myndina betur, er smellt á hana og síðan aftur á þá mynd sem þá kemur upp.

Byrjum á aðgerðum ríkisstjórnar Sjálfstæðisflokks og Samfylkingar.  Þær voru kynntar 7. nóvember og má m.a. finna á vef Sjálfstæðisflokksins undir Öflugar aðgerðir ríkisstjórnarinnar til að verja stöðu heimilanna:

1. Sveigjanleiki á vinnumarkaði:  Til að sporna við vaxandi atvinnuleysi á að lengja þann tíma sem greiða má tekjutengdar atvinnuleysisbætur.  Ennfremur er gert ráð fyrir að greiðslur úr Ábyrgðarsjóði launa verði miðaðar við tekjur launamanns samkvæmt starfshlutfalli áður en til samdráttar kom. - Hvernig spornar það við atvinnuleysi að borga fólki hærri bætur?  Niðurstaða:  Efast eitthvað um að þetta hafi nokkuð spornað við vaxandi atvinnuleysi.  Gildir fyrir:  Nær til þeirra sem koma nýir á atvinnuleysisbætur.
2. Komið til móts við námsmenn erlendis:  Fallist hefur verið á tillögu stjórnar LÍN um breytingu á úthlutunarreglum sjóðsins fyrir yfirstandandi skólaár. Boðið verður upp á aukalán. Auðvelda á mönnum að hefja lánshæft nám á næsta ári. - Niðurstaðan af þessari aðgerð var ótrúleg. Mjög fáir námsmenn fengu þetta aukalán og það ekki fyrr en á þessu ári. Niðurstaða:  Þessi aðgerð virðist hafa þróast út í einn stórann brandara.  Gildir fyrir:  Nær til námsmanna erlendis.
3. Almenn velferð nemenda: Tilmælum beint til skólastjórnenda að huga að almennri velferð nemenda. - Gott og blessað.  Göfug hugmynd.  En hvað lagði ríkið mikið í þetta? Hvaðan eiga skólarnir að fá þessa peninga?  Mér skilst að velunnarar sumra skóla séu farnir að greiða skólamáltíðir fyrir þá verst settu, en ekkert eða því sem næst ekkert hafi komið frá stjórnvöldum. Niðurstaða:  Veit ekki hvort þetta er að virka. Gildir fyrir:  Nær til nemenda í grunn- og framhaldsskólum.
4. Mildaðar innheimtuaðgerðir:  Íbúðalánasjóður getur lengt tímann fyrir þá sem lent hafa í greiðsluerfiðleikum. - Pakki Íbúðalánasjóðs vegna greiðsluerfiðleika er líklegast sá besti af þeim sem lagðir hafa verið fram, en mildun innheimtuaðgerða hefði þurft að ná til allra.  Setja þarf lög sem breyta nokkrum grundvallaratriðum (sjá færsluna Yfirgengileg harka í innheimtu..) Niðurstaða:  Hér var engan veginn gengið nógu langt.  Harkan í innheimtuaðgerðum hefur aldrei verið meiri, bæði hjá aðilum í ríkiseigu og öðrum.  Hér þarf að grípa inn í með lögum, því tilmæli virðast ekki duga. Gildir fyrir:  Nær til allar sem skulda ríkinu.
5. Afborganir myntkörfulána frystar: Tilmælum beint til hinna nýju ríkisbanka að þeir frysti tímabundið vexti og afborganir af myntkörfulánum, þar til eðlileg virkni kemst á gjaldeyrismarkaðinn. - Fín hugmynd sem virðist virka, en leiðir bankanna eru misjafnar.  Þetta hefur bara ekki reynst nóg.  Hvað á að gera ef "eðlileg virkni gjaldeyrismarkaðar" verður með gengisvísitölu í kringum 200 eða 240? Það er því miður víst ekki hægt að miða við gengisvísitölu lengur þar sem Seðlabankinn er hættur að skrá hana.  Niðurstaða:  Hið besta mál, en ennþá vantar framtíðarsýn.  Gildir fyrir:  Er ætlað þeim sem eru með gengisbundin lán.
6. Breytingar á lánum auðveldaðar: Fella tímabundið niður stimpilgjöld af skilmálabreytingum og skuldbreytingum. - Besta mál, en þetta tók ekki gildi fyrr en seint í desember.  Einnig hefði verið gott að fella niður þinglýsingagjaldið líka.  Niðurstaða:  Gott framtak til að auðvelda skilmálabreytingar lána.  Gildir fyrir:  Nær til allra með veðlán.
7. Lenging skuldbreytingalána: Nú verður hægt að skulda í 30 ár í stað 15 ára. - Hér er fólki gefinn lengri tími til að greiða niður lán sín, en hvað með vaxtabyrðina.  Niðurstaða: Þetta vissulega nýtist, en hefði verið betra að bjóða upp á önnur úrræði. Gildir fyrir:  Nær til allra með veðlán.
8. Aukið námsframboð í háskólum og framhaldsskólum: Auka framboð hefðbundins náms og fjölga tækifærum til endurmenntunar. - Gott og blessað, en eru skólarnir tilbúnir að taka við 20 - 30 þúsund nýjum nemendum?  Þeir gera það ekki nema með háum framlögum úr ríkissjóði.  Er ríkið tilbúið að leggja þá peninga til?  Svo er það hitt:  Hvernig á fólk að framfleyta sér meðan það er í námi? Líklegast á að vísa fólki á LÍN, sem eykur á skuldirnar, sem eru nógar fyrir, og námlánin þarf að borga til baka.  Niðurstaða:  Ég á ennþá eftir að sjá þetta úrræði efnt.  Gildir fyrir:  Nær til þeirra sem eru skóla eða ætla í skóla.

Þessi úrræði ríkisstjórnar Sjálfstæðisflokks og Samfylkingar snúast um að lengja í lánum, bæta við lánum og fjölga þeim sem missa vinnuna. 

Skoðum þá það sem ríkisstjórn Samfylkingar og Vinstri hreyfingarinnar grænt framboð.  Upplýsingar um það má finna á síðunni Ísland.is undir IV. Aðgerðir í þágu heimila - velferðin varin:

1. Velferðarvakt sett á fót:  Líklegast best heppnaða leið ríkisstjórnarinnar.  Hún fær stóran plús fyrir þetta.  Niðurstaða:  Gott framtak. 
2. Greiðslujöfnunarvísitala/greiðslujöfnun verðtryggðra lána:  Hún var sett á og hefur vissulega tímabundin áhrif til að létta mánaðarlegri greiðslubyrði af heimilunum.  Vandinn við þetta er að það tekur lengri tíma að greiða lánin og því mun heildargreiðslubyrði lánanna þyngjast.  Þegar upp er staðið mun fólk greiða hærri upphæð vegna lánanna sinna, en samkvæmt gamla kerfinu.  Niðurstaða:  Engu er létt af heimilunum og heildargreiðslan eykst.  Gildir fyrir:  Tekur til þeirra sem eru með verðtryggð lán.
3. Fjölgun úrræða Íbúðarlánasjóðs (ÍLS):  Þetta er hið besta mál, en aftur er verið að líta til þess að lengja í lánum sem að lokum gerir það að verkum að fólk borgar meira.  Niðurstaða:  Engu er létt af heimilunum og heildargreiðslan eykst.  Gildir fyrir:  Lántakendur hjá ÍLS geta nýtt sér úrræðin í samræmi við stöðu sína.
4. Leigumarkaður ÍLS:  ÍLS má leigja fólki húsnæði sem það missir.  Væri ekki miklu nær að afskrifa strax nægilega mikið af skuldunum, til þess að fólk hafi efni á að greiða af afganginum? ÍLS hlýtur að vera með eitthvað viðmið varðandi leigugreiðslu.  Ef það er nóg fyrir ÍLS að fá þá upphæð upp í kostnað sinn, er þá ekki einfaldast að stilla höfuðstól lánanna þannig að árleg leigugreiðsla jafngildi árlegri afborgun og vöxtum lána og öðrum föstum kostnaði vegna húsnæðisins, sem annars mun falla á ÍLS.  Niðurstaða:  Rangur kostur valinn.  Gildir fyrir:  Þeir sem misst hafa íbúð sína til ÍLS geta óskað eftir þessu.
5. Fellt úr gildi að skuldajafna megi barnabótum og vaxtabótum:  Bara hið besta mál.  Niðurstaða: Gott framtak, en vegur ekki þungt, þar sem skuldirnar verða ennþá til innheimtu.  (Skilst að fólk þurfi að óska eftir þessu miðað við ábendingar sem mér hafa borist.) Gildir fyrir:  Nær til allra.  Hugsanlega þarf að óska eftir þessu.
6. Tímabundin heimild til niðurfellingar dráttarvaxta, kostnaðar og gjalda:  Líklegast sú aðgerð sem gæti nýst fólki sem komið er í alvarleg vanskil hvað best af þeim aðgerðum sem hér er rætt um.  Spurningin er:  Hve lengi er "tímabundið"?  Einnig væri frábært, ef þetta ákvæði næði til fleiri kröfuhafa en bara hins opinbera.  Síðan væri ennþá betra, ef opinberir aðilar færu eftir þessu, hafi það verið ætlunin að þetta næði til þeirra á annað borð.  Niðurstaða:  Hið besta mál, en ekki nógu víðtækt.  Gildir fyrir:  Nær til krafna innheimtumanna ríkissjóðs.
7. Dráttarvextir lækkaðir:  Gott mál, en þeir eru ennþá við okurmörk og það eru yfirdráttarvextir líka.  Hvers vegna í ósköpunum eru dráttarvextir 24% á sama tíma og verðbólga er 0,5%?  Niðurstaða:  Jákvætt skref, en með þessu áframhaldi komast þeir í viðundandi horf um aldamót.  Gildir fyrir:  Nær til allra dráttarvaxta.
8. Reglugerð um hámarksfjárhæð innheimtukostnaðar:  Reglugerðin kom til framkvæmda um áramót um leið og ný innheimtulög tóku gildi.  Ég vil spyrja að leikslokum varðandi þetta.  Eða eins og segir:  Dag skal að kvöldi lofa og mey að morgni.  Niðurstaða:  Hugmyndin er góð, en í ljós hefur komið að fyrirtæki eru búin að finna leið framhjá þessu.  Gildir fyrir:  Nær til allra innheimtukrafna.
9. Endurgreiðsla vörugjalda og VSK af bifreiðum:  Þetta er nú varla aðgerð sem kemur heimilunum vel.  Hún hefði betur verið í flokknum með aðgerðum fyrir fyrirtækin.  Niðurstaða:  Hefur óveruleg áhrif fyrir heimilin.  Gildir fyrir:  Nær til þeirra sem selja bíla úr landi.
10. Frysting gengisbundinna lána:  Sama aðgerð og nr. 5 úr aðgerðalista fyrri ríkisstjórnar.  Niðurstaða:  Hið besta mál, en ennþá vantar framtíðarsýn.  Gildir fyrir:  Nær til allra með gengisbundin lán.
11. Greiðslujöfnun gengisbundinna lána: Þetta kom til framkvæmda 5 mínútum fyrir kosningar.  Íslandsbanki var byrjaður eitthvað fyrr og uppskar mikla gagnrýni fyrir að flýta sér of mikið. Ólíkt öðrum aðgerðum, þá getur þetta leitt af sér lægri heildargreiðslubyrði, þar sem styrking krónunnar skilar sér á seinni gjalddögum.  Niðurstaða:  Hið besta mál.  Gildir fyrir:  Nær til allra með gengisbundin lán.
12. Hækkun vaxtabóta: Vaxtabætur voru hækkaðar um allt að 30% hjá tekjulágum og um allt að 500% hjá fólki í næsta tekjuhópi fyrir ofan.  (Ég veit ekki hvernig Morgunblaðið fær 66% út.)  Peningurinn sem notaður er í þetta er fenginn af skatttekjum af útgreiddum séreignasparnaði (sjá næsta lið).  Niðurstaða:  Hið besta mál, en nær hefði verið að fjórfalda vaxtabæturnar.  Sjá einnig næsta lið.  Gildir fyrir:  Nær til þeirra sem voru með vaxtagjöld á síðasta ári vegna húsnæðislána og tekjur heimilisins voru upp að 12 milljónum.
13. Útgreiðsla séreignasparnaðar: Þetta var vissulega gert, en tæp 40% fóru í skatta sem notaðir voru til að hækka vaxtabætur.  Mun betri lausn hefði verið að leyfa fólki að taka út séreignasparnaðinn skattfrjálst og sleppa hækkun vaxtabótanna.  Þá hefðu mun fleiri nýtt sér þennan möguleika.  Ríkið hefði vissulega tapað einhverjum skatttekjum, en sparað sér á móti hækkun vaxtabótanna.  Niðurstaða:  Röng útfærsla notuð.  Gildir fyrir:  Alla sem eiga séreignasparnað
14. Bankar og sparisjóðir bjóða sömu greiðsluvandaúrræði og Íbúðalánasjóður: Þetta kom til framkvæmda daginn fyrir kosningar. Ég hvatti til þess í ágúst að þetta yrði gert. Í ágúst og jafnvel október hefði þetta nýst mjög stórum hópi sem hafa tapað stórum upphæðum vegna þessara tafa. Síðustu daga hef ég svo komist að því að bankarnir eru ekki tilbúnir sem þessi úrræði.  Annars er mjög gagnlegt að hafa það á hreinu hvað bankarnir hafa lofað að gera og sést það fyrir neðan.  Niðurstaða:  Þessi úrræði eru góðra gjalda verð.  Sum munu lækka heildargreiðslu og önnur gefa fólki svigrúm án þess að lækka heildargreiðslu.  Ekkert af þessu eru varanleg úrræði.  
    1. Samningar um uppgjör vanskila: Unnt verður að semja um dreifingu á vanskilum í allt að 18 mánuði.  Gildir fyrir:  Nær til allra í vanskilum.
    2. Heimildir til greiðslufrestunar vegna sölutregðu: Með frystingu greiðslna verður komið til móts við lántakendur sem hafa keypt fasteign, en ekki getað selt fyrri eign vegna aðstæðna á fasteignamarkaði.  Gildir fyrir:  Nær til allra sem eru í þeim sporum að geta ekki selt og eru annað hvort búnir að kaupa eða eru að byggja.
    3. Skuldbreyting vanskila: Boðið verði upp á skuldbreytingu vanskila með því að bæta þeim við höfuðstól eða með því að gefa út nýtt skuldabréf eftir ákvörðun kröfuhafa.  Gildir fyrir:  Nær til allra í vanskilum.
    4. Frestun á greiðslum: Lántakandi getur óskað eftir frestun á greiðslu afborgana, að hluta eða fullu, og vaxta og verðbóta eftir atvikum, í allt að eitt ár í senn og með möguleika á framlengingu í samtals þrjú ár.  Gildir fyrir:  Nær til allra.
    5. Lenging  lánstíma: Mögulegt verður að lengja lánstíma lána að því marki sem það getur gagnast lántakanda enda rúmist lenging lánstíma innan lánareglna viðkomandi lánveitanda.  Gildir fyrir:  Nær til allra.
15. Greiðsluaðlögun samningskrafna: - Gildir bara fyrir suma, þ.e. er ekki fyrir einyrkja og aðra sem bera ábyrgð á atvinnurekstri.  Staða umsjónarmanns í þessu ferli virkar svona eins og "stóri bróðir". Niðurstaða:  Ákaflega takmörkuð aðgerð.  Gildir fyrir:  Gildir ekki fyrir þá sem undanfarin þrjú ár á undan hafa borið ábyrgð á atvinnurekstri.
16. Frestun nauðungaruppboða fram til loka október:  Var ein af fyrstu kröfum Hagsmunasamtaka heimilanna sem ríkisstjórn Jóhönnu Sigurðardóttur féllst á.  Ganga hefði mátt lengra og fresta öllum aðfaramálum líka.  Fólk þarf að óska eftir þessari frestun.  Hún kemur ekki sjálfkrafa.  Niðurstaða:  Hið besta mál.  Vissulega er engu létt af heimilunum og það á eftir að koma í ljós hvort ríkisstjórnin nýti tímann til að koma með varanlega lausn.  Gildir fyrir:  Er fyrir alla, en skuldari þarf að sækja sérstaklega um frest.
17. Lenging aðfararfresta úr 15 dögum í 40: Eins og ég nefni að ofan, þá hefði verið nær að lengja þennan tíma enn frekar.  Niðurstaða: Besta mál, en í ljós hefur komið að fyrirtæki hafa bara stytt alla aðra fresti til að vinna þennan upp.  Gildir fyrir:  Nær til allra sem lent hafa í slíku máli.
18. Aukin stuðningur aðstoðarmanns og leiðbeiningaskylda vegna gjaldþrota: Á eftir að sjá þetta í framkvæmd.  Þætti einnig gott að sjá ítarlegri leiðbeiningar í tengslum við nauðungarsölur og meiri réttarvernd fyrir þá sem missa eignir sínar í slíka sölu.  T.d. virðast fulltrúar sýslumann hunsa algjörlega ákvæði laga um að ógilda nauðungarsölur, þegar óraunhæf boð berast í eignir.  Þá er ég að nefna 1 milljón kr. tilboð í einbýlishús.  Niðurstaða: Jákvætt framtak, en hverju á þetta eftir að skila?  Gildir fyrir:  Nær til allra sem eru að fara í gjaldþrotameðferð.
19. Dregið úr vægi ábyrgðarmanna:  Hér er verið að draga úr vægi ábyrgðarmanns.  Einnig eru sett inn ákvæði sem gera það að verkum að getur í vissum kringumstæðum losnað undan ábyrgð.  Þannig er ekki hægt að ganga að ábyrgðarmanni fyrr en gengið hefur verið að þeim tryggingu sem eru fyrir láni.  Niðurstaða:  Hið besta mál, en eftir er að sjá hver framkvæmdin verður.  Gildir fyrir:  Alla ábyrgðarmenn, þar sem veð er fyrir skuld.
20. Greiðsluaðlögun veðlána (fasteignaveðkrafna):  Þessi lög taka gildi 15. maí.  Þeim er ætlað að gera skuldurum fært að setja veðkröfur í greiðsluaðlögun.  Takmörk eru sett á stærð húsnæðis og talað um "hóflegt húsnæði". Hver á að meta hvað telst "hóflegt húsnæði" er aftur ekki sagt. Heldur er ekki skilgreint við hvað umsjónarmaður á að miða, þegar hann ákvarðar hvað telst "hæfileg húsaleiga á almennum markaði". Loks hvað þýðir "skuldari hafi svo máli skiptir látið hjá líða að standa í skilum við veðkröfuhafa þótt honum hafi verið það kleift að einhverju leiti eða öllu"? (Ég gæti skrifað langa grein um þessi lög, þar sem í þeim eru svo mörg túlkunaratriði og þau skortir svo víða marktæk viðmið, t.d. "hóflegt húsnæði", "hæfielg húsaleiga", "framfærslukostnaður og önnur eðlileg útgjöld").  Hér hefði verið miklu betra að ákvarða  að 1/3 ráðstöfunartekna færi í greiðslu lána sem falla undir greiðsluaðlögun og skuldari hefði annað til ráðstöfunar upp að einhverju skynsamlegu marki miðað við fjölskyldustærð. Niðurstaða: Besta mál, en betra hefði verið að hafa ein lög um greiðsluaðlögun í stað þess að fjallað sé um hana í tvennum lögum.  Ýmislegt er óskýrt og því gæti orðið mikið ósamræmi í framkvæmd laganna.  Gildir fyrir:  Nær til allra með "hóflegt húsnæði miðað við fjölskyldustærð", sem ekki ráða við greiðslubyrðina, hafa ekki "hagað  gerðum sínum svo sem raun varð á með ráðnum hug m að leita tímabundinnar greiðsluaðlögunar fasteignaveðkrafna" (þ.e. ef fólk fer í greiðsluverkfall, þá fær það ekki greiðsluaðlögun), hagað sér glæfralega í fjármálum (þannig að allir með stóru bílana, hjólhýsin, sumarbústaðina, vélsleðana, fjórhjólin o.s.frv. fá hugsanlega ekki greiðsluaðlögun), voru í reynd ófærir frá upphafi að standa í skilum (þ.e. þeir sem beittu blekkingum eða var hleypt í gegnum greiðslumat án þess að uppfylla kröfur).
21. Lánareglur LÍN aðlagaðar:  Aðlaga á lánareglur LÍN breyttu efnahagsumhverfi þannig að atvinnulausir geti byggt upp þekkingu sína og færni með því að stunda lánshæft nám í stað þess að þiggja atvinnuleysisbætur.  Niðurstaða:  Það er ekki komin niðurstaða í þetta, ef marka má vefinn Island.is.  Gildir fyrir:  Atvinnulausa sem hyggja byggja upp "þekkingu sína og færni".

Hér hef ég nefnt 29 úrræði sem tvær ríkisstjórnir hafa gripið til á um 6 mánuðum til að koma til móts við heimili í greiðsluerfiðleikum.  Nokkur þessara úrræða munu hafa fjárhagslegan sparnað fyrir heimilin, einhver munu hafa fjárhagslegan ávinning umfram það að þau væru ekki til staðar, en flest gera ekkert annað en að festa í sessi eða auka við það fjárhagslega tjón heimilanna, sem þau hafa þurft að taka á sig undanfarna rúmlega 14 mánuði.  Í þessum úrræðum er ekkert sem

• bætir atvinnuástandið eða er hin minnsta tilraun til að verja störf fólks. 
• miðar að því að örva fasteignamarkaðinn. 
• leitar við að jafna ábyrgð á hækkun lána milli lántakenda og lánveitenda
• er hin minnsta tilraun til að leiðrétta það misgengi sem hér varð

Nú skilst mér að eitthvað mikið standi til á morgun (sunnudag).  Mínar heimildir greina frá svo stórtækum aðgerðum að ég á bágt með að trúa því.  Ef þetta verður að veruleika, þá er óhætt að segja að jólin hafi komið snemma í ár.  Það sem ég segi hér er því birt með fyrirvara um áreiðanleika heimildarinnar.

• Gengisbundnum lánum verði breytt í almenn verðtryggð krónulán og öll lán verða færð aftur til stöðunnar eins og hún var 1. janúar 2008.
• Skipuð verður ópólitísk nefnd, nokkurs konar gerðardómur, sem fari yfir grundvöll allra vísitöluútreikninga, reiknijöfnur sem notaðar eru og hafa verið við útreikning vaxta, verðbóta og uppfærslu höfuðstóls gildandi lánasamninga sem og kanna lögmæti samninga með tilliti til neytendasjónarmiða.
• Allar aðfarir, svo sem innheimtuferli, fjárnám, nauðungarsölur og gjaldþrotaferli (þ.m.t. greiðsluaðlögun) verði fryst þar til niðurstöður nefndarinnar/gerðardómsins liggja fyrir og hægt verður að endurmeta eftirstöðvar lána til raungildis.

Nú er bara að sjá hvort jólin komi á morgun.

 

Aðgerðirnar eru taldar duga flestum

Stefán Ólafsson fer með fleipur

Ég get ekki á mér setið og verð að svara orðum Stefáns Ólafssonar, prófessors í félagsfræði, sem koma fram í helgarblaði DV.  Í frétt DV, sem birt er á Pressunni segir:

Stefán Ólafsson, prófessor í félagsfræði, segir niðurfærslu skulda dæmigerða frjálshyggjukenningu ættaða frá Bandaríkjunum.

Mig langar að svar þessu þannig til, að ég kom fyrstur fram með þessa tillögu í færslu hérna 28. september 2008.  Þar segi ég:

[Ríkið] getur gert það með því að stofna einhvers konar afskriftarsjóð lána, þar sem bankar geta sótt pening til að afskrifa/lækka höfuðstóla húsnæðislána og bílalána.

Þetta var áður en Glitnir féll og hugmyndin byggir ekki á neinni kenningu frá einum eða neinum.  Mér fannst þetta þá og finnst þetta nú vera skynsamlegt. Ég hef aldrei kynnt mér "frjálshyggjukenningar ættaðar frá Bandaríkjunum" og á ekki von á því að ég sæki kenningar þangað.  Það vil bara svo til að þessar kenningar fara saman við mína skoðun.  Auk þess hefði ég haldið að þetta ætti skylt við eitthvað allt annað en frjálshyggju og hef alltaf haldið að þetta væri félagshyggja.  Sýnir það hvað ég veit lítið um þessar "hyggjur".

(Það skal tekið fram að í þessari sömu færslu setti ég fram hugmynd um "breytingu á vaxtabótakerfinu, þar sem vaxtabætur verða þre- til fjórfaldaðar næstu 10 árin eða svo".)

Talsmaður neytenda, Gísli Tryggvason, hafði samband við mig og óskaði eftir leyfi að fá að nota þessa hugmynd í tillögum sem hann ætlaði að senda félagsmálaráðherra nokkrum dögum síðar.  Gaf ég honum góðfúslegt leyfi til þess. Auk þess bað hann mig um að vera tilbúinn, því hann átti von á því að félagsmálaráðherra myndi óska eftir fundi.  Þetta var 1. október. Tillögur Gísla fóru inn í ráðuneyti 7. október og voru þær sem hér segir:

• Gengi erlendra lána verði fest varanlega í tiltekinni gengisvísitölu sem samrýmist meðallangtímagengi sem neytendur hefðu mátt vænta við lántöku.
• Þau lán sem um ræðir verði tekin inn í Íbúðalánasjóð sem samkvæmt heimild muni lækka þau til samræmis við það gengi sem var þegar lánið var tekið, sbr. ummæli viðskiptaráðherra á www.dv.is þann morgun.
• Gengistryggð lán verði yfirtekin á tilteknu gengi til bráðabirgða en hinn hluti lánsins frystur þar til betur árar.
• Greiðslubyrði lána verði fastsett tímabundið í tiltekinni krónutölu miðað við ákveðna gengisvísitölu.

Það er lítill vandi og líklega skynsamlegt að annað hvort tengja gengisvísitöluna á einhvern hátt við vísitöluneysluverðs eða klippa af vísitöluuppfærslu verðtryggðra lána.

Þar sem mér fannst Gísli ekki útfæra tillögu mína nægilega vel, þá setti ég mína útfærslu fram í bloggi  9. október.  Þar segir:

Í fullri lengd (en þó ekki að fullu útfærð) þá gengur tillaga mín út á eftirfarandi:

1. Íbúðalánasjóður yfirtekur lán að fullu hjá banka, sparisjóði eða lífeyrissjóði samkvæmt nánari ákvörðun ríkisstjórnar.
2. Fundið er viðmiðunargengi/vísitala, sem láni er stillt í, fyrir lántakanda að greiða.
3. Upphæð sem verður afgangs er sett til hliðar og geymd.
4. Lántakandi greiðir af sínum hluta lánsins eins og áður og tekur þaðan í frá á sig vísitölu- eða gengishækkanir eða nýtur vísitölu- eða gengislækkana.
5. Verði annað hvort mjög mikil styrking á krónunni/verðhjöðnun eða mikil kaupmáttaraukning, þá tekur lántakandi á sig stærri hluta lánsins.
6. Stofnaður verði sjóður sem renna í einhverjir X milljarðar á ári, t.d. af fjármagnstekjuskatti eða söluandvirði bankanna þegar þeir verða seldir, og hann notaður til að afskrifa þann hluta lánanna sem er geymdur.

Auðvitað er þetta ekkert annað en niðurfærsla höfuðstóls, en þó með þeim formerkjum að ekki er um endanlega niðurfærslu að ræða.

Í færslu 4. nóvember skýri ég mína hugmynd svo nánar:

Verðtryggðalán eru stillt af þannig að höfuðstóllinn þeirra er færður í það horf sem hann var þegar vísitalaneysluverðs var 281,8, sem er vísitalan um síðustu áramót.  Þessum höfuðstól er haldið óbreyttum þar til verðbólga milli mánaða er komin niður fyrir efri vikmörk Seðlabankans, en við það hefst aftur tenging höfuðstólsins við vísitöluna. 

Gengistryggð lán eru stillt af þannig að höfuðstóll þeirra sé miðaður við gengi um síðustu áramót.  Það má annað hvort gera með því að færa lánið yfir í íslenska mynt á þessu gengi og láta lánið eftir það breytast eins og um innlent lán sé að ræða eða með því að færa niður höfuðstól lánsins sem því nemur.  Verði farin sú leið að færa lánið yfir í íslenskar krónur, þá byrjar lánið strax að breytast í samræmi við skilmála nýs láns.  Verði farin sú leið að halda gengistengingunni, þá helst lánið í áramótagenginu, þar til nýtt ásættanlegt og fyrirfram ákveðið jafnvægi er komið á krónuna.  Þar sem algjörlega er óvíst hvert jafnvægisgengi krónunnar er, þá gæti þurft að endurskoða endanlega stöðu höfuðstóls þegar því jafnvægi er náð.

Sá hluti höfuðsstólsins, sem settur var til hliðar vegna þessa, er settur á sérstakan "afskriftarreikning".  Þessi reikningur getur lækkað með þrennu móti: 1. a) Verðtryggt lán: Ef breyting á vísitölu neysluverð fer niður fyrir verðbólguviðmið Seðlabankans, þá greiðir skuldarinn hærra hlutfall af skuldinni.  1. b) Gengistryggt lán: Ef gengisvísitala fer niður fyrir ákveðið gildi, þá lækkar höfuðstólsgreiðslan ekki, en skuldarinn greiðir í staðinn hærri hluta skuldarinnar.  2. Stofnaður er sérstakur afskriftarsjóður sem greiðir árlega niður lán á "afskriftarreikninginum".  Afskriftarsjóður hefur tekjur sínar af hagnaði ríkisbankanna, fjármagnstekjuskatti lögaðila og söluandvirði eins eða fleiri af ríkisbönkunum, þegar bankarnir verða seldir aftur.  3.  Við fyrstu sölu eignar rennur ákveðinn hluti andvirðis húsnæðisins í afskriftarsjóðinn.

Auðvitað þarfnast þetta allt nánari útfærslu, en markmiðið er að vera með sanngjarnar reglur.

Ég held ennþá að þetta sé ein af fáu raunhæfu leiðum út úr þeirri klemmu sem við erum í.  Auðvitað þarf að skoða útfærsluna nánar og brjóta hana frekar upp.  Forsendur breytast algjörlega, ef dómstólar komast að því að gengisbundin lán eru ólögleg eða að forsendubrestur hafi orðið varðandi verðtryggðu lánin.  Spurningin sem lánveitendur hljóta að vilja spyrja sig er:  Hvort er betra að bíða eftir dómsniðurstöðu og tapa málinu hugsanlega eða að setjast niður með lántakendum og finna lausn á þessu? 

Í þeirri fræðigrein, sem ég lagði stund á, þ.e. aðgerðarannsóknir, þá er tekið á þessu í undirgrein sem heitir leikjafræði (Game Theory).  Klassískt dæmi í henni heitir Valklemma fangans (Prisoner's Dilemma).  Hún gengur út á að tveir fangar eru í yfirheyrslu.  Báðir frömdu glæp en lögreglu gengur illa að fá fram játningu.  Hún heldur þeim aðskildum og býður hvorum um sig sama samninginn:  Greina frá staðreyndum og sleppa með vægari dóm eða taka sjensinn á að hinn kjafti frá og fá þá þyngri dóm.  Það eru tveir möguleikar í viðbót.  Annar er að báðir kjafti og fá þeir sama þunga dóminn eða að hvorugur kjafti, þá geta þeir hugsanlega sloppið.  Hvað á hvor fangi um sig að gera?

Ef við stillum stöðu bankanna upp í slíkt líkan, þá eru bankarnir öðru megin en dómstólar hinum megin.  Dómstólamegin eru tveir kostir dæmt er með eða á móti bönkunum.  Bankamegin eru tveir kostir, að semja eða ekki.  Versta niðurstaðan fyrir bankana er að þeir semji ekki og dómstólar dæmi þeim í óhag.  Besta niðurstaðan er að semja ekki og dómstólar dæmi þeim í hag.  Hinir kostirnir liggja á milli.  Þó er ljóst að verði samið, þá þarf ekki dóm, en það er samt hægt að gera tölulegan samanburð.  Í leikjafræði byggir lausnin á að finna það sem er kallað besta versta lausn.  Þá er kostnaðurinn við allar leiðir reiknaður út og tekin sú sem gefur bestu útkomu, ef mótaðilinn velur verstu útkomu.  Í þessu tilfelli er verra valið sem dómstólar geta tekið, er að dæma bönkunum í óhag.  Betri kosturinn fyrir bankana í því tilfelli er líklegast að semja. Leikjafræðin segir því að bankarnir tapi minna á því að semja strax!  Síðan má einnig setja þetta upp í ákvörðunartré og meta líkur á að hvert atvik eigi sér stað.  Ég stilli því kannski upp síðar.

 

Stjórn Hagsmunasamtaka heimilanna var ekki á staðnum

Vegna orða Jóhönnu Sigurðardóttur í frétt Mbl.is, þá vilja Hagsmunasamtök heimilanna taka fram að enginn talsmaður Hagsmunasamtaka heimilanna eða aðili með umboð samtakanna var á fundi fulltrúa Nýrra tíma með Jóhönnu Sigurðardóttur og Steingrími J. Sigfússyni í dag.  Vilji þau ræða við Hagsmunasamtökin þá verður það ekki í gegnum mótmælaaðgerðir eins og í dag, heldur á fyrirfram skipulögðum fundi.  Hagsmunasamtökin hafa lagt sig fram um fagleg og vel undirbúin vinnubrögð.  Kaffiboð með nokkurra mínútna fyrirvara fellur ekki undir það.

Stjórn Hagsmunasamtaka heimilanna er tilbúin að hitta forsætisráðherra og fjármálaráðherra hvenær sem er.  Við höfum þegar átt fund með mörgum aðilum, m.a. ráðuneytisstjóra fjármálaráðuneytisins, og eigum fulltrúa í undirnefnd Velferðarvaktarinnar.  Viljum við því koma þeim skilaboðum til forsætisráðherra og fjármálaráðherra að nefna þann tíma sem þeim hentar að hitta okkur og við munum ekki láta bíða eftir okkur.

Við hörmum að forsætisráðherra hafi þann skilning að fulltrúar Nýrra tíma hafi verið talsmenn Hagsmunasamtaka heimilanna.

Fyrir hönd Hagsmunasamtaka heimilanna

Marinó G. Njálsson, ritari

Kuldaboli bítur mótmælendur

Yfirgengileg harka í innheimtu - Búið að finna leið framhjá banni við vanskilagjaldi

Ég get ekki orða bundist.  Inn um lúguna rann innheimtubréf frá símafyrirtæki í eigu landsmanna í gegnum ríkið sem á það í gegnum ónefndan.  Efni innheimtubréfsins eru vanskil á símreikningi sem var á eindag 2. maí.  Eins og alþjóð veit, þá eru laun almennt borguð út fyrsta virka dag mánaðar, þó í þessu tilfelli hafi þau líklegast komið síðasta virka dag apríl.  Daginn eftir var 1. maí, þ.e. frídagur og síðan voru 2. og 3. maí helgi.  5. maí hefur bankinn greinilega tekið út lista yfir þá sem ekki voru búnir að greiða og í snatri hent út innheimtubréfi og þar með var hægt að leggja á 590 kr. innheimtugjaldi.  (Tekið skal fram að krafan var greidd 5. maí ásamt smávægilegum dráttarvöxtum enda upphæðin ekki há.)

Mér finnst þetta með ólíkindum.  Á öðrum virkum degi eftir eindaga er 590 kr. bætt ofan á skuld með gjaldi sem heitir "innheimtugjald".  Það má nefnilega ekki lengur leggja á vanskilagjald samkvæmt nýjum innheimtulögum!  Hvað gengur mönnum eiginlega til?  Þurfa menn alltaf að finna leiðir framhjá lögunum í staðinn fyrir að sætta sig bara við að það eru komin lög sem banna þetta.

En þar með er ekki öll sagan sögð.  Lögfræðideild bankans hefur greinilega verið fengin til að semja þennan mergjaða texta:

Vinsamlegast greiðið sem fyrst til að forðast frekari innheimtuaðgerðir sem geta haft aukinn kostnað í för með sér.  (Með tilvísun í innheimtulög er vakin athygli á að vanskil geta leitt til innheimtuaðgerða á grundvelli réttarfarslaga.)

Að 10 dögum liðnum frá dagsetningu þessarar innheimtuviðvörunar getur greiðandi átt von á því að krafan til ...

Að liðnum 30 dögum frá dagsetningu þessarar innheimtuviðvörunar getur greiðandi átt von á því að kröfuhafi synji greiðanda um alla þjónustu, þar með talið talsímaþjónustu, þar til krafan er að fullu greidd.

Ég get ekki annað en furðað mig á þessari hörku bankans í þessu máli.  Nú segir einhver að þetta sé símafyrirtækið, en svo er ekki ef dæma má af reynslunni.  Þessi reikningur hefur gleymst áður og þá kom ekki ítrekun fyrr en eftir rúma 30 daga.  Henni fylgdi ekki hótun sem þessi heldur eingöngu tilmæli um að koma reikningnum í skil.  Og þar var ekkert talað um að loka fyrir viðskipti, enda hefur fallið dómur (mig minnir í Hæstarétti) þar sem veitufyrirtæki dæmt í órétti fyrir að hafa lokað fyrir viðskipti eftir að viðskiptaskuld fór í vanskil.  Í dómnum var tekið fram (og nú er ég ekki að hafa orðrétt eftir) að veitufyrirtækinu væri fullnægjandi að fá greidda dráttarvexti fyrir drátt á greiðslu, það væri of harkaleg aðgerð að loka fyrir viðskiptin.

Ég held að kröfuhafar séu engu bættari með svona hörku.  Ég veit aftur af hverju þetta er gert.  Þannig eru nefnilega mál með vexti að ný innheimtulög tóku gildi um áramótin.  Þeim var ætlað að slá á ofurháa innheimtukostnað sem fellur á skuldir án þess að nokkur vinna sé að baki.  Fyrsta skref var að gera sjálfvirkt vanskilagjald útlægt.  Nú er sem sagt búið að finna lausn á því.  Svona innheimtuaðvörun gefur kröfuhafa nefnilega rétt á því að leggja gjald á reikninginn.  Það heitir ekki vanskilagjald heldur "innheimtuviðvörun".  Hvað ætli það bankinn hafi borgað þeim sem fann þetta orð upp?  Í mínum huga er þetta ekkert annað en gróft brot á nýju innheimtulögunum.  Til dæmis þætti mér vænt um að sjá þá útreikninga, sem sýna að kostnaðurinn við innheimtuviðvörunina hafi verið 590 kr., sem fyrir algjöra tilviljun er nokkurn veginn sama upphæð og var á vanskilagjaldinu.

En það er ekki bara verið að fara framhjá vanskilagjaldinu.  Í lögum nr. 23/2009 var gerð breyting á lögum nr. 90/1989 um aðför, þar sem aðfararfrestur var lengdur úr 15 dögum í 40 daga.  Þessi innheimtuviðvörun er greinilega tilraun til að komast framhjá þessu ákvæði.  Það hefur verið venja í mörg ár, að kröfur séu ekki sendar til innheimtu fyrr en eftir 30 - 60 daga vanskil, þess vegna 90 daga.  Aðfararfresturinn hefur því lagst ofan á tíma innheimtuaðgerða. Með því að stytta þennan frest niður í 10 daga, er jafnframt verið að flýta öllum öðrum dagsetningum í ferlinu.  Í reynd þá styttist tíminn frá vanskilum og þar til aðför er gerð í staðinn að lengjast um 25 daga, eins og var vilji löggjafans.

Ég verð að viðurkenna að mér finnst þetta með ólíkindum ósvífni.  Þjóðinni blæðir vegna gjörða bankans (hins gamla).  Sett eru lög til að slaka á innheimtukostnaði og innheimtuaðgerðum og hvað gerist.  Menn forherðast í vitleysunni.  Ég held að bankinn ætti að fara í djúpa naflaskoðun.  Innhverf íhugun í anda David Lynch gæti líka gagnast.  Bankinn ætti að skoða hvort honum finnst mikilvægara að koma fram af slíkri hörku við landsmenn á sama tíma og þeir eru að taka á sig gríðarlega hækkun lána og djúpa efnahagslega kreppu af hans völdum og hinna bankanna tveggja.  Ég skora á viðskiptaráðherra að taka fyrir þetta ekki seinna en strax.

Ég velti því fyrir mér hvað bankanum eða símafyrirtækinu þætti um að vera hótað innheimtuaðgerðum á öðrum virkum degi eftir eindaga og hvort þessi fyrirtæki hefðu hirt um að greiða "innheimtuviðvörunargjald".  Ég get alveg gert mér í hugalund að margir hefðu getað orðið ríkir, ef þessir aðilar (bankinn og símafyrirtækið) hefðu greitt dráttarvexti á allar viðskiptaskuldir sínar sem voru komnar fram yfir eindaga.  Þykist ég vita að þessi fyrirtæki hafi hagað sér eins og ríkið.  Ekki er borgað fyrr en kröfuhafi fer að ókyrrast og ýtir eftir greiðslu.

Peningamál Seðlabankans - Eru stjórnvöld að hlusta?

Ég var að kíkja í ritið Peningamál sem Seðlabankinn gefur út ársfjórðungslega.  Þar er eins og venjulega margt forvitnilegt að sjá.   Þó ég ætli að mestu að fjalla um raunlækkun fasteignaverðs, þá get ekki setið á mér að benda á nokkra gullmola í ritinu.

Gjaldeyriskreppan og verðbólga

Á blaðsíðu 5 er umfjöllun um gjaldeyriskreppuna.  Þessi umfjöllun er þannig að maður getur ekki annað en spurt sig hvaða tímatal Seðlabankinn notar.

Líkt og gjaldmiðlar margra smáríkja hefur gengi íslensku krónunnar lækkað verulega frá því í haust, í kjölfar alþjóðlegs fjármálaumróts.

Skoðum nokkrar tölur.  1. október var gengi EUR = 154,88 samkvæmt miðgengi Glitnis, þar fór hæst í 185,97 þann 1. desember og stendur í 170,16 þegar þetta er ritað.  Breyting upp á tæp 9,9% miðað við 1. október og styrking upp á 9,1% miðað við 1. desember eru augljóslega andstæðir pólar og því erfitt að meta hvað Seðlabankinn telur "verulega" lækkun.

Næst segir:

Frá sama tíma fyrir ári hefur gengi krónunnar lækkað um tæplega 30% gagnvart öðrum gjaldmiðlum. Gengislækkunin hefur aukið verulega á skuldabyrði þeirra heimila og fyrirtækja sem hafa tekið lán í erlendum gjaldmiðlum. Þetta hefur haft áhrif á gæði útlánasafns innlendra fjármálafyrirtækja. Þannig hefur efnahagur þeirra einnig orðið fyrir miklu áfalli, sem hefur komið niður á getu þeirra og vilja til frekari lánveitinga.

Er verið að tala um að lækkun krónunnar frá því í haust hafi valdið þessu eða lækkunin á einu ári?  Hefði Seðlabankinn fært viðmið sitt til 1. mars, þá erum við að tala um 41% lækkun eða 70% hækkun annarra gjaldmiðla að meðaltali.

Þau skyndilegu straumhvörf fjármagnsinnflæðis sem urðu hér á landi sl. haust og gjaldeyriskreppan sem fylgdi í kjölfarið hafa leitt til mikillar aðlögunar eftirspurnar.

Ég er svo vitlaus.  Ég hélt að straumhvörfin hafi byrjað í mars á síðasta ári og það sem gerðist "sl. haust" hafi bara verið afleiðing á því ferli sem fór á fullt í mars.

Horfur eru á því að verðbólgan fari niður fyrir 10% strax á þriðja fjórðungi þessa árs og muni verða við verðbólgumarkmiðið snemma á næsta ári.

Ég segi bara bíðið við.  Munum við ekki sjá verðbólguna fara niður fyrir 10% fyrr en með júlí mælingunni?  Mér finnst þetta vera í mótsögn við ummæli Seðlabankastjóra að stýrivextir muni lækka mikið næst.  Hvernig á það að geta gerst, ef verðbólgan lækkar ekki hraðar?

Vegna fjármálakreppunnar hefur lánsfjármyndun og verðlagning lánsfjár að miklu leyti farið úr skorðum. Það hefur dregið úr áhrifum stýrivaxta á aðra vexti og á fjármálamarkaði almennt.

Ég hélt í einfeldni minni að hátt vaxtastig hjá útlánastofnunum væri einmitt skýrt með því að stýrivextir væru svo háir.

Við það að miðlunarhlutverk fjármálakerfisins fór úr skorðum og vegna lánsfjárkreppunnar sem fylgdi í kjölfarið dró úr getu peningastefnunnar til að styðja við efnahagsbatann.

Nú er ég alveg hættur að skilja menn.  Peningastefnan hefur verið dragbítur á efnahagsbatann og raunar á allt atvinnulíf í landinu í langan tíma.  Það var peningastefnan sem dró hingað jöklabréfin, það var peningastefnan sem hélt uppi háu gengi og undanfarna mánuði hefur að verið ótrúlega skammsýn peningastefna sem hefur hjálpað til við að dýpka kreppuna.

Traust kjölfesta fyrir verðbólguvæntingar er forsenda þess að hægt sé að draga úr sveiflum í framleiðslu og atvinnu. Ljóst er af nýlegum atburðum á Íslandi að lítið traust á peningastefnuna hefur hindrað Seðlabankann í því að draga úr peningalegu aðhaldi eins hratt og annars hefði verið æskilegt.

Á að skilja sem svo, að Seðlabankinn sé ekki viss um að verðbólgan lækki?  Samt er bankinn búinn að tala um það frá því í haust, að hann reiknaði með að verðbólgumarkmiðum yrði náð innan tveggja ára.  Ég skil þetta ekki.  Ég aftur dáist af hreinskilni manna að viðurkenna að peningastefnan hafi notið lítils trausts.

Húsnæðismarkaðurinn

Seðlabankinn er nokkuð berorðum um hvernig hann sér þróun fasteignamarkaðarins fyrir sér.  Kannski hefur bankinn lært það af klúðri síðustu ára að best er að segja sannleikann hreint út frekar en að fela hann í minnispunktum eða leynifundum bankastjóra og ráðherra.

Mér finnst vanta í þessa spá nákvæmari lýsingu á því sem er framundan.  Til þess að átta sig á því hve mikil lækkun er í pípunum, þá þarf lesandinn að hafa nokkuð góða þekkingu á tölfræði. Skoðum þessar tölur betur.  46% raunlækkun og 32% lækkun nafnverðs. Seðlabankinn spáir að þessi lækkun eigi sér stað frá október 2007 til 2011.  Sagt er að á fyrri hluta tímabilsins hafi 25% og hins vegar 10% þegar komið fram.  Það þýðir að 21% og 22% eigi eftir að koma fram.  Ef við snúum þessu yfir á fjárhæðir, þá hefði íbúð sem kostaði 50 milljónir í október 2007 átt að hafa lækkað niður í 45 milljónir í apríl 2009 og endar í 34 milljónum í lok tímabilsins árið 2011. Hefði þessi sama íbúð hækkað í samræmi við verðbólgu ætti verð hennar að vera 60 milljónir í dag og 63 milljónir í lok tímabilsins.  Það áhugaverða við þetta er að Seðlabankinn reiknar með 5% verðbólgu frá apríl 2009 til loka tímabilsins árið 2011.  það neikvæða við þetta er að Seðlabankinn gerir ráð fyrir að nafnverð íbúðahúsnæðis eigi eftir að lækka um 25% frá því sem það er í dag þar til að botninum verður náð.

Ef þessi lækkun verður að veruleika, þá verður markaðsverð íbúðahúsnæðis líklegast komið undir fasteignamat og brunabótamat.  Slíkt hefur ekki gerst hér á höfuðborgarsvæðinu frá því um aldamót, ef það náði því þá, en þetta er alþekkt vandamál á landsbyggðinni.  Spurningarnar sem þarf að svara:  Er ástæða til þess að sporna gegn þessu?  Ef svo, hvernig er hægt að sporna gegn þessu?  Hver væri aðkoma ríkisvaldsins og bankanna í því ferli?  Getur verið að þetta sé vanmat á þeirri lækkun sem á eftir koma fram?

Það kemur fram í Peningamálum að í Finnlandi hafi íbúðaverð um 52% á tímabilinu frá 1989 til 1993.  Einnig hefur komið fram annars staðar að í norsku bankakreppunni hafi verð lækkað um 50% á fimm árum.  Væri ekki skynsamlegt núna að skoða hvað þessar þjóðir gerðu til að snúa þessari þróun við og hvað það tók langan tíma að endurheimta hver 10% sem verð á húsnæði lækkaði um.  Síðan væri einnig fróðlegt að sjá hvaða áhrif það hefði á íbúðaverð, ef hér verður gripið til leiðréttingu húsnæðislána eða að í ljós kemur að gengisbundin lán séu ólögleg og þeim verði breytt yfir í krónulán.

46% raunlækkun fasteigna

Lög nr. 38/2001 gætu bjargað gjaldeyrismisvægi bankanna

Gjaldeyrismisvægi í efnahagsreikningi nýju bankanna gæti sett allt á annan endann hefur Morgunblaðið eftir Gylfa Magnússyni, viðskiptaráðherra.  Í frétt blaðsins segir:

Erlend útlán bankanna, þ.e. eignir þeirra, eru á kjörum sem miðast við millibankavexti með ákveðnu álagi. Það eru tekjurnar sem bankarnir hafa af útlánum þeirra í erlendri mynt. Innlánin, þ.e. skuldir bankanna, eru með íslenskum vöxtum. Þar sem vextir eru nú háir hér á landi eru bankarnir í raun að taka á sig neikvæðan vaxtamun þegar horft er til inn- og útlána. Ef krónan myndi styrkjast myndu eignir bankanna lækka í verði. Þess vegna gæti eigið fé bankanna verið í hættu.

Hvort það er Gylfi eða fréttamaður, þá er forðast í fréttinni að birta einhverjar tölur, en upplýsingarnar eru engu að síður forvitnilegar.  Skoðum þetta nánar.

1. Útlán bankanna:  Samkvæmt upplýsingum sem hægt er að sækja á vef Seðlabanka Íslands (SÍ) og birti m.a. á fundi Félags viðskiptafræðinga og hagfræðinga, þá var staða innlendra útlána bankanna, en þau mynda eignasöfn bankanna, 30.9.2008 sem hér segir: 
   
   1. Yfirdráttarlán kr. 251 milljarður,
   2. óverðtryggð lán 630 milljarðar,
   3. verðtryggð lán kr. 971 milljarður,
   4. gengisbundin lán 2.963 milljarðar,
   5. annað 93 milljarðar eða
   6. alls 4.722 milljarðar
2. Útlán sem bera innlenda vexti eru samtals kr. 1.945 milljarðar.  Gerum ráð fyrir að helmingur þessara útlán sé tapaður, þá standa eftir 972,5 milljarðar.
3. Innlán:  Samkvæmt upplýsingum á vef SÍ voru innlán bankakerfisins 30.09.2008 alls 1.140 milljarðar.  Þessi innlán bera innlenda vexti.
4. Mismunur útlána sem bera innlenda vexti og innlána er því 805 milljarðar, sem útlánin eru meiri ef miðað er við töluna án niðurfærslu vegna tapaðra útlán, en 167,5 milljarðar eða 14,6% sem innlánin eru meiri, ef miðað er við niðurfært lánasafn. Þessi tala breytist, ef miðað er við önnur afskriftarhlutföll.

Miðað við 50% niðurfærslu útlána sem bera innlenda vexti, þá snýst vandamálið um 167,5 milljarða.  Ég hef fulla trú á því að útlán með innlendum vöxtum séu með mun hærri vexti en innlán með innlendum vöxtum.  T.d. býst ég við að yfirdráttarvextir og vextir óverðtryggðra útlána séu umtalsvert hærri en óverðtryggðir innlánsvextir.  Á sama hátt reikna ég með því að vextir verðtryggðra útlána séu umtalsvert hærri en óverðtryggðra.  Þetta á þó ekki við um öll lán, sbr. húsnæðislánin, en samkvæmt mínum upplýsingum nema þau um 460 milljörðum.  Nú þó svo að lánin verði færð niður þá munu bankarnir halda áfram að reyna að innheimta þau upp í topp og því má í raun segja að bankarnir séu með mun stærri tekjustofn innlendra vaxta en gjaldastofn.  Af þessu má draga þá ályktun að staða erlendra lána skiptir í besta falli engu máli og í versta falli litlu máli.

En er til lausn á þessu?  Já, ég tel að hún sé ekki bara til, heldur ákaflega augljós.

Í 13. og 14. gr. laga nr. 38/2001 um vexti og verðbætur þá segir:

VI. kafli. Verðtrygging sparifjár og lánsfjár.
13. gr. Ákvæði þessa kafla gilda um skuldbindingar sem varða sparifé og lánsfé í íslenskum krónum þar sem skuldari lofar að greiða peninga og þar sem umsamið eða áskilið er að greiðslurnar skuli verðtryggðar. Með verðtryggingu er í þessum kafla átt við breytingu í hlutfalli við innlenda verðvísitölu. Um heimildir til verðtryggingar fer skv. 14. gr. nema lög kveði á um annað.
Afleiðusamningar falla ekki undir ákvæði þessa kafla.
14. gr. Heimilt er að verðtryggja sparifé og lánsfé skv. 13. gr. sé grundvöllur verðtryggingarinnar vísitala neysluverðs sem Hagstofa Íslands reiknar samkvæmt lögum sem um vísitöluna gilda og birtir mánaðarlega í Lögbirtingablaði. [Vísitala sem reiknuð er og birt í tilteknum mánuði gildir um verðtryggingu sparifjár og lánsfjár frá fyrsta degi þar næsta mánaðar.]*
Í lánssamningi er þó heimilt að miða við hlutabréfavísitölu, innlenda eða erlenda, eða safn slíkra vísitalna sem ekki mæla breytingar á almennu verðlagi.

*(L. 51/2007. 1. mgr.)

Og í greinargerð með frumvarpinu (sjá http://www.althingi.is/altext/126/s/0872.html) segir um 13. og 14. gr.:

    Í 13. gr. frumvarpsins er fjallað um gildissvið kafla um verðtryggingu sparifjár og lánsfjár.
    Í 1. mgr. er lagt til að heimildir til að binda skuldbindingar í íslenskum krónum við gengi erlendra gjaldmiðla verði felldar niður. Frá 1960 var almennt óheimilt að binda skuldbinding ar í íslenskum krónum við gengi erlendra gjaldmiðla. Þessi almenna regla var tekin upp í lög nr. 13/1979, um stjórn efnahagsmála o.fl. („Ólafslög“). Með breytingum á þeim árið 1989 var þó heimilað að gengisbinda skuldbindingar í íslenskum krónum með sérstökum gengis vísitölum, ECU og SDR, sem Seðlabankinn birti. Þessi breyting var liður í auknu frelsi í gjaldeyrismálum á sínum tíma. Gengisbinding á grundvelli þessara vísitalna hefur notið tak markaðrar hylli.
    Samkvæmt 13. gr. og 1. mgr. 14. gr. frumvarpsins verður ekki heimilt að binda skuldbindingar í íslenskum krónum við dagsgengi erlendra gjaldmiðla. Er talið rétt að taka af allan vafa þar að lútandi.

(Leturbreytingar: MGN)

Ef við göngum út frá því að túlka beri lögin í samræmi við það vilja löggjafans, að "ekki [sé] heimilt að binda skuldbindingar í íslenskum krónum við dagsgengi erlendra gjaldmiðla" þá eru gengistryggðu útlánin einfaldlega ólögleg.  Einhver þessara lána eru vissulega tekin í erlendri mynt (þ.e. sótt var um lán í upphæð erlends gjaldeyris) og borguð út í erlendri mynt, en stærsti hlutinn var í reynd krónu lán með viðmið við erlendan gjaldmiðil, þ.e. "skuldbindingar í íslenskum krónum við dagsgengi erlendra gjaldmiðla". Ef þetta er niðurstaðan, þá er eðlilegast að þessum lánum verði breytt þannig að viðmiðið við "dagsgengi erlendra gjaldmiðla" verði einfaldlega fellt niður frá og með útgáfudegi.  Þá kemur upp spurningin hvernig á að meðhöndla vextina.  Í lögum nr. 38/2001 er ekkert sem bannar að boðið sé upp á erlent vaxtaviðmið, þó lánið megi ekki taka breytingum samkvæmt "dagsgengi erlendra gjaldmiðla". Það er því ekkert því til fyrirstöðu að viðmiðunin við vexti í Japan og Sviss haldi áfram.  Ég ætla svo sem ekki að leggja slíkt til og vil raunar ekkert tjá mig um það á þessu stigi hvaða vextir eru eðlilegir.

Verði gengisbundnu lánunum þannig breytt yfir í krónulán miðað við höfuðstól á útgáfudegi, þá hverfur vandamálið með gjaldeyrisjöfnuð bankanna líklegast alveg.  Bankarnir ná auk þess að uppfylla reglur SÍ um gjaldeyrisjöfnuð fjármálafyrirtækja frá 4. júní 2008 (ég fjallaði um þær í færslunni Auka reglurnar gengisáhættu?).  Það sem gerist til viðbótar, er að verðmæti lánasafnsins í gömlu bönkunum, sem nýju bankarnir yfirtaka, lækkar um líklegast helming ef ekki meira.  Og þetta er áður en farið er að endurverðmeta lánin vegna flutningsins.  Þar með minnkar efnahagsreikningur bankanna, ekki er þörf á eins háu eiginfjárframlagi frá ríkinu og skuld nýju bankanna við þá gömlu, sem gera á upp með skuldabréfi, verður ekki eins há.

Erlendir kröfuhafar munu líklega mótmæla þessum gjörningi og þess vegna brýn þörf á að fá leyst úr þeim ágreiningi sem kominn er upp um lögmæti þess "að binda skuldbindingar í íslenskum krónum við dagsgengi erlendra gjaldmiðla". Því fyrr sem úr þessu færst skorði því betra.

 

Gjaldeyrismisvægi gæti eytt eigin fé bankanna

Hvers vegna greiðsluverkfall?

(Það skal tekið fram í upphafi, að ég er á engan hátt með þessari færslu að hvetja fólki til að fara í greiðsluverkfall.)

Verkfall í hvaða mynd sem er, er vopn til að ná fram rétti.  Fyrir launafólk er fá rétt greitt fyrir vinnuframlag sitt.  Í þessu tilfelli að fá fram sanngjarna úrlausn og leiðréttingu á höfuðstól lána sem sumir lánveitendur orsökuðu að hækkuðu umfram þær væntingar sem voru bæði hjá lántakanda og lánveitanda.  Ég hef hvergi séð að einn einasti banki hafi iðrast gjörða sinna hvað varðar þátttöku sína í hruni krónunnar.  NBI baðst afsökunar á hruni hagskerfisins, en mér finnst það annar hlutur.  Það hefur ekki einn einasti lánveitandi boðist til að slá af kröfum sínum.  Nei, þeir hafa frekar hótað að bæta við kröfurnar.

Mér þætti alls ekkert óeðlilegt að bankarnir byðust til að lækka vexti lánanna og draga rösklega úr vöxtum vegna yfirdráttar.  En þeir hafa engan áhuga.  Þess vegna er bara eðlilegt og sanngjarnt að þeir sem ekki sætta sig við þetta viðhorf íhugi að grípa til aðgerða.

Hvað eru margir foreldrar í þeim sporum að geta ekki farið með börnunum sínum í sumarfrí í sumar?  Eða geta ekki sett börnin sín á sumarnámskeið?  Ég spyr bara: hvort er mikilvægara að sinna fjölskyldunni eða að missa út einn eða tvo gjalddaga af láni?  Lánið má greiða seinna, en tíminn með börnunum kemur ekki aftur. Ég skil vel að fólk velji að eiga frekar gæðastund með fjölskyldunni en að láta hverja einustu krónu renna í bankann sinn.

Mér þætti fróðlegt að vita hve mikið hinar og þessar útlánastofnanir, þ.e. bankar, sparisjóðir, fjármögnunarfyrirtæki, lífeyrissjóðir og Íbúðalánasjóður, fengu í fjármagnstekjur á síðasta ári.  Ég tel gengishagnað og verðbætur til fjármagnstekna.  Mér þætti einnig fróðlegt að sjá hvernig fjármagnsgjaldahliðin lítur út, gengistap meðtalið sem og greiddar vaxtabætur.  Mér kæmi ekkert á óvart að á þessum tveimur tölum væri verulegt ójafnvægi fjármagnstekjunum í hag.

En aftur að greiðsluverkfallinu. Stórir hópar fólks og fyrirtækja eru einfaldlega komin í þá stöðu að lengra verður ekki farið.  Tekjur hafa skroppið saman, en fjármagnsgjöld og afborganir hafa tútnað út.  Hvað er þá til ráða?  Greiðsluaðlögun veðlána er ekki komin til framkvæmda og sú leið virðist vörðuð afarkostum.  Stýrivextir haldast í hæstu hæðum, þrátt fyrir að hækkun vísitölu neysluverð hafi vart verið mælanleg milli mars og apríl.  Svo kallaðir breytilegir vextir haldast í á þriðja tug prósenta og það gera dráttarvextir og yfirdráttarvextir líka.  Fólk er búið að ganga á sína varasjóði og líka varavarasjóðina.  Stjórnvöld segja bara:  "Ekki hægt, ekki hægt.  Haldið áfram að borga."

Jafnvel velstæðir einstaklingar eru komnir með bakið upp að veggnum, hvað þá hinir sem minna þéna.  Það er búið að skera niður allan óþarfa. Segja upp sjónvarpsstöðum, áskriftum blaða og tímarita, jafnvel hætt að borga hádegismat barnanna í skólanum.  Samt hækka útgjöldin.

Hugmyndin um greiðsluverkfall er ákall til stjórnvalda og fjármagnseigenda/lánveitenda að komið sé til móts við lántakendur.  Fjármagnseigendur/lánveitendur vita að forsendubrestur hefur orðið.  Þeir vita að ekki verður mjólkað lengur nema eiga á hættu að kýrin missi nitin.  Góður bóndi gengur ekki of nærri mjólkurkúm sínum.  Það er betra að slaka á kröfum til að eiga meira inni síðar. 

Fjármagnseigendur/lánveitendur tóku áhættu í útlánum sínum.  Ísland er eina landið í heiminum, sem þeir eru samt tryggðir í bak og fyrir.  Alls staðar annars staðar þá þarf fjármagnseigandinn að taka á sig tjónið líka.  Af hverju gilda aðrar reglur hér?

Stærsta ástæðan fyrir því að fólk er að hugleiða greiðsluverkfall, er að það er orðið þreytt á úrræðaleysi stjórnvalda.  Það eru þessi sömu stjórnvöld og eiga stærstu fjármálafyrirtæki landsins, þ.e. Íslandsbanka, Kaupþing, NBI (Landsbankinn) og Íbúðalánasjóð.  Í dag eru 7 mánuðir frá því að neyðarlögin voru sett og 14 mánuðir frá því að hrun krónunnar byrjaði.  Á þessum tíma hafa stjórnvöld skellt skollaeyrum við óánægjuröddum frá fólkinu í landinu um að eitthvað sé gert til að koma til móts við sífellt þyngri stöðu heimilanna.  Fólk er reitt og þreytt.  Orkan er búin.  Þess vegna er fólk að skoða möguleikann á greiðsluverkfalli.  Fyrir utan að það sér ekki tilganginn í að halda áfram að greiða, þó það (þar á meðal ég) haldi því áfram af gömlum vana.

Það eru margir gallar við greiðsluverkfall.  Sá versti er að viðkomandi kemst hugsanlega á vanskilaskrá.  Annar er að fjármagnið hættir að berast til fjármálafyrirtækjanna eða það dregur verulega úr flæðinu, sem verður til þess að staða þeirra versnar.  Ýmsir spá því að það verði til þess að bankarnir hrynji aftur og Íbúðalánasjóður fylgi á eftir í haust.  En þess frekar ættu bankarnir að reyna að semja við lántakendur og það ekki seinna en núna. 

Mikilvægi þess að semja strax felst ekki síst í því að ekki er búið að meta endanlega þau lánasöfn sem færast eiga frá gömlu bönkunum yfir í þá nýju.  Nýju bankarnir hafa því ennþá tækifæri til að bjóða lægri upphæð fyrir lánasöfnin.  Ég vil sérstaklega benda á þá rúmlega 2.900 milljarða sem verðmæti gengisbundinna lánsafna er talið vera.  Verði tenging lánanna við dagsgengi erlendra gjaldmiðla talið ólöglegt, þá er helmingur þessarar upphæðar, ef ekki meira, tapað fé.  Það er því engin ástæða til að greiða nema 30-40% fyrir þetta lánasafn.  Ef fallist verður á kröfur um forsendubrest verðtryggðra lána, þá gætu hátt í 20% þurrkast út af þeim.  Loks er eftir að meta gæði lánasafnanna upp á hversu mikið hefur þegar tapast eða á eftir að tapast vegna gjaldþrota eða yfirtöku á lánanna á niðursettu verði.  Nýju bankarnir eiga að líta á ógnina sem felst í greiðsluverkfalli sem vopn í sinni baráttu um verðmæti lánasafnanna sem færast frá gömlu bönkunum.  Nú sætti þeir sig ekki við þetta, þá er mun nær að skjóta málinu fyrir gerðardóm, en að fara í kostnaðarsöm málaferli. 

Hvernig sem málin þróast, þá er ljóst að verið er að sýna lánveitendum og ríkisstjórn Samfylkingar og VG gula spjaldið.  Það er verið að vara við því að fólk er orðið þreytt á því að það sé notað sem dyramotta.  Hvernig sem það er orðað, þá eru skilaboðin skýr til stjórnvalda:  Við komum ykkur til valda í búsáhaldabyltingunni og við getum hæglega komið ykkur frá í nýrri byltingu!

Greiðsluverkföll ekki mikið nefnd

Hvað hafa stjórnvöld gert fyrir heimilin?

Það er gleðilegt að sjá að þingflokkur Borgarahreyfingarinnar lýsir yfir stuðningi við meginkröfur Hagsmunasamtaka heimilanna.  Þetta kemur svo sem ekki á óvart, þar sem báðir hópar, þ.e. samtökin og Borgarahreyfingin, spretta upp úr hópi almennings sem hefur ofboðið aðgerðarleysi tveggja ríkisstjórna gagnvart vanda heimilanna.

Jóhanna Sigurðardóttir hefur stært sig af því að þessi ríkisstjórn og hin síðasta hafi gert margt fyrir heimilin.  Mig langar að fara aðeins yfir þessar "aðgerðir", því í mínu huga eru þær heldur rýrar í roðinu.  Á því eru þó heiðarlegar undantekningar.

1. Greiðslujöfnunarvísitala:  Hún var sett á og hefur vissulega tímabundin áhrif til að létta mánaðarlegri greiðslubyrði af heimilunum.  Vandinn við þetta er að það tekur lengri tíma að greiða lánin og því mun heildargreiðslubyrði lánanna þyngjast.  Þegar upp er staðið mun fólk greiða hærri upphæð vegna lánanna sinna, en samkvæmt gamla kerfinu.  Niðurstaða:  Engu er létt af heimilunum og heildargreiðslan eykst.
2. Fjölgun úrræða Íbúðarlánasjóðs (ÍLS):  Þetta er hið besta mál, en aftur er verið að líta til þess að lengja í lánum sem að lokum gerir það að verkum að fólk borgar meira.  Niðurstaða:  Engu er létt af heimilunum og heildargreiðslan eykst.
3. Leigumarkaður ÍLS:  ÍLS má leigja fólki húsnæði sem það missir.  Vá.  Fólk á ekki bara að missa húsnæðið sitt vegna þess að ríkisstjórnin missti tökin á efnahagsmálunum, það á að fá að leigja aftur húsið sitt.  Væri ekki miklu nær að afskrifa strax nægilega mikið af skuldunum, til þess að fólk hafi efni á að greiða af afganginum? ÍLS hlýtur að vera með eitthvað viðmið varðandi leigugreiðslu.  Ef viðkomandi hefur efni á að greiða þá upphæð í leigu og það er nóg fyrir ÍLS að fá þá upphæð upp í kostnað sinn, er þá ekki einfaldast að stilla höfuðstól lánanna þannig að árleg leigugreiðsla jafngildi árlegri afborgun og vöxtum lána og öðrum föstum kostnaði vegna húsnæðisins, sem annars mun falla á ÍLS.  Slíkur kostnaður er t.d. fasteignagjöld, húseigendatrygging og brunatrygging.  Niðurstaða:  Rangur kostur valinn.
4. Fellt úr gildi að skuldajafna megi barnabótum:  Bara hið besta mál.  Niðurstaða: Gott framtak, en vegur ekki þungt, þar sem skuldirnar verða ennþá til innheimtu.
5. Fellt úr gildi að skuldajafna megi vaxtabótum:  Skiptir máli fyrir þá sem fá vaxtabætur greiddar fyrirfram, sem ég veit ekki hvað það er stór hluti þjóðarinnar.  Fyrir hina eru þetta fyrirheit sem nýtast fólki í ágúst og það er fullkomlega óvíst hvort þessi fyrirheit verða enn við lýði þá.  Niðurstaða:  Varla merkileg ráðstöfun og skuldirnar verða ennþá til innheimtu.
6. Sveigjanleiki í opinberri innheimtu:  Hvað þýðir þetta?  Verður slegið af kröfunum eða verða þær geymdar og halda þær þá áfram að safna kostnaði?  Þessi aðgerð kemur ekki fólki til hjálpar nema að það þýði niðurfellingu krafna.  Niðurstaða:  Enn eitt dæmið um að ríkissjóður skal fá sitt.
7. Tímabundin heimild til niðurfellingar dráttarvaxta, kostnaðar og gjalda:  Líklegast sú aðgerð sem gæti nýst fólki sem komið er í alvarleg vanskil hvað best af þeim aðgerðum sem hér er rætt um.  Spurningin er:  Hve lengi er "tímabundið"?  Niðurstaða:  Hið besta mál.
8. Milda innheimtuaðgerðir allra ráðuneyta og stofnana ríkisins:  Þetta hefur greinilega reynst innantómt loforð, þar sem Tryggingastofnun ríkisins og Lánasjóður íslenskra námsmanna höfðu ekki heyrt af þessu í janúar og hef ég raunar spurnir af því að LÍN hafi enn ekki heyrt af þessu.  Báðir þessir aðilar hafa verið að senda fólki innheimtukröfur vegna ofgreiðslna.  Fyrir utan að, ef lögin hennar Jóhönnu um greiðslujöfnun hefðu nú farið í gegnum þingið á sama hraða og hækkun áfengisgjalds og vörugjalda á eldsneyti, þá væri þessi aðgerð óþörf.  Niðurstaða:  Innantómt loforð, þar sem sumir hunsa tilmælin.
9. Dráttarvextir lækkaðir:  Gott mál, en þeir eru ennþá við okurmörk og það eru yfirdráttarvextir líka.  Hvers vegna í ósköpunum eru dráttarvextir 24% á sama tíma og verðbólga er 0,5%?  Niðurstaða:  Jákvætt skref, en með þessu áframhaldi komast þeir í viðundandi horf um aldamót.
10. Reglugerð um hámarksfjárhæð innheimtukostnaðar:  Reglugerðin kom til framkvæmda um áramót um leið og ný innheimtulög tóku gildi.  Ég vil spyrja að leikslokum varðandi þetta.  Eða eins og segir:  Dag skal að kvöldi lofa og mey að morgni.  Niðurstaða:  Hugmyndin er góð, en hver verður framkvæmdin?
11. Endurgreiðsla vörugjalda og VSK af bifreiðum:  Þetta er nú varla aðgerð sem kemur heimilunum vel.  Hún hefði betur verið í flokknum með aðgerðum fyrir fyrirtækin.  Niðurstaða:  Hefur óveruleg áhrif fyrir heimilin.
12. Frysting og í framhaldi greiðslujöfnun gengisbundinna lána: Þetta kom til framkvæmda 5 mínútum fyrir kosningar.  Íslandsbanki var byrjaður eitthvað fyrr og uppskar mikla gagnrýni fyrir að flýta sér of mikið. Ólíkt öðrum aðgerðum, þá getur þetta leitt af sér lægri heildargreiðslubyrði, þar sem styrking krónunnar skilar sér á seinni gjalddögum.  Niðurstaða:  Hið besta mál.
13. Hækkun vaxtabóta: Vaxtabætur voru hækkaðar um allt að 30% hjá tekjulágum og um allt að 500% hjá fólki í næsta tekjuhópi fyrir ofan.  Peningurinn sem notaður er í þetta er fenginn af skatttekjum af útgreiddum séreignasparnaði (sjá næsta lið).  Niðurstaða:  Hið besta mál, en nær hefði verið að fjórfalda vaxtabæturnar.  Sjá einnig næsta lið.
14. Útgreiðsla séreignasparnaðar: Þetta var vissulega gert, en tæp 40% fóru í skatta sem notaðir voru til að hækka vaxtabætur.  Mun betri lausn hefði verið að leyfa fólki að taka út séreignasparnaðinn skattfrjálst og sleppa hækkun vaxtabótanna.  Þá hefðu mun fleiri nýtt sér þennan möguleika.  Ríkið hefði vissulega tapað einhverjum skatttekjum, en sparað sér á móti hækkun vaxtabótanna.  Niðurstaða:  Röng útfærsla notuð.
15. Bankar og sparisjóðir bjóða sömu greiðsluvandaúrræði og Íbúðalánasjóður: Þetta kom til framkvæmda daginn fyrir kosningar. Ég hvatti til þess í ágúst að þetta yrði gert. Í ágúst og jafnvel október hefði þetta nýst mjög stórum hópi sem hafa tapað stórum upphæðum vegna þessara tafa.  Niðurstaða:  Engu er létt af heimilunum og heildargreiðslan eykst.
16. Skuldbreytingalán og lánalengingar um 30 ár í stað 15 áður: Vá, ég má vera skuldaþræll í tvöfaldan upphaflegan tímann. Þetta þyngir heildargreiðslubyrði um 40% ef ekki meira. Niðurstaða:  Engu er létt af heimilunum og heildargreiðslan eykst.
17. Greiðsluaðlögun samningskrafna: - Gildir bara fyrir suma og fólk má ekki vera komið í vanskil. Niðurstaða:  Engu er létt af heimilunum og heildargreiðslan eykst.
18. Frestun nauðungaruppboða fram til loka október:  Var ein af fyrstu kröfum Hagsmunasamtaka heimilanna sem ríkisstjórn Jóhönnu Sigurðardóttur féllst á.  Ganga hefði mátt lengra og fresta öllum aðfaramálum líka.  Niðurstaða:  Hið besta mál.  Vissulega er engu létt af heimilunum og það á eftir að koma í ljós hvort ríkisstjórnin nýti tímann til að koma með varanlega lausn.
19. Lenging aðfarafresta úr 15 dögum í 40: Eins og ég nefni að ofan, þá hefði verið nær að lengja þennan tíma enn frekar.  Niðurstaða: Besta mál, en breytir litlu í reynd.
20. Aukin stuðningur aðstoðarmanns og leiðbeiningaskylda vegna gjaldþrota: Á eftir að sjá þetta í framkvæmd.  Þætti einnig gott að sjá ítarlegri leiðbeiningar í tengslum við nauðungarsölur og meiri réttarvernd fyrir þá sem missa eignir sínar í slíka sölu.  T.d. virðast fulltrúar sýslumann hunsa algjörlega ákvæði laga um að ógilda nauðungarsölur, þegar óraunhæf boð berast í eignir.  Þá er ég að nefna 1 milljón kr. tilboð í einbýlishús.  Niðurstaða: Jákvætt framtak, en hverju á þetta eftir að skila?

Hér er kominn langur listi yfir "sértækar aðgerðir fyrir heimilin".  Það kæmi mér á óvart, ef hagur heimilanna af þessum aðgerðum nái 100 milljónum.  (Þá dreg ég skattgreiðslur vegna séreignasparnaðar frá útgreiddum vaxtabótum.)  Það er fátt bitastætt í þessum aðgerðum.  Ekkert sem skiptir verulegu máli.  Það er ekkert í þessum aðgerðum sem verndar innkomu heimilanna.  Það er óljóst hvert þessar aðgerðir munu auðvelda fólki að halda eignum sínum.  Aftur og aftur er verið að auka heildargreiðslur eða auka kostnað.  Aðeins í tveimur tilfellum er hægt að segja, að ríkissjóður sjái af tekjum eða verði fyrir útgjöldum sem heimilin bæta honum ekki upp annars staðar. 

Á sama tíma hefur fjármagnseigendum verið hjálpað með framlögum í peningasjóði bankanna og tryggingu á innistæðum.  Nú er ég ekki að segja, að ekki eigi að aðstoða fjármagnseigendur, en það verður að gæta jafnræðis.  Aðgerðir bankanna þriggja, hvort sem um þær var samráð eða ekki, stuðluðu að gríðarlegri hækkun höfuðstóls lána og í framhaldinu af því mikillar rýrnunar á eigin fé heimilanna í fasteignum sínum.  Samspil þessara tveggja þátta nemur vart undir 400 milljörðum.  Hjón sem áttu eigið fé í húseign sinni upp á 30 - 40 milljónir í september 2007 eru hugsanlega komin í mínus upp á 20 milljónir.  Einstaklingur sem átti eigið fé í íbúð sinni upp á 5 - 10 milljónir á sama tíma er líklegast kominn í sömu upphæð í mínus.  Mismunurinn á að renna inn í afsprengi bankanna sem stóðu fyrir svindlinu.

Mín skilaboð til ríkisstjórnarinnar eru þessi: 

• Vaknið af dvalanum og farið að gera eitthvað sem skiptir máli fyrir heimilin í landinu. 
• Samþykkið án tafar tillögu talsmanns neytenda um gerðardóm. 
• Breytið lögum þannig, að hægt sé að fara í hópmálssókn. 
• Stuðlið að því að hægt sé að leita á skjótvirkan hátt úrlausnar á ágreiningsmálum um lögmæti gengisbundinna lána og forsendubrests verðtryggðra lána.
• Skapið atvinnulífinu eðlilegt rekstrarumhverfi svo hægt sé að fjölga störfum í landinu.
• Skapið heimilunum í landinu eðlileg skilyrði svo þeim hætti að blæða.

 

Aðgerðir ríkisstjórnar ganga of skammt

Bjóða atvinnulausum að frysta lánin

Ég var að hlusta á ákaflega einkennilegt viðtal við Ástu Ragnheiði Jóhannesdóttur, félagsmálaráðherra, sem tekið var við hana á Bylgjunni í morgun.  Ég verð að viðurkenna að stundum varð ég alveg gáttaður á blessaðri konunni.  Hún reyndi hvað eftir annað að snúa sér undan mjög ágengum spurningum Heimis og Kollu og gerði það ákaflega illa.  Í staðinn fyrir að svara spurningum, þá vísaði hún í svör Jóhönnu frá því í gær eða í hina svo kölluðu velferðarbrú, þ.e. kosningaloforð Samfylkingarinnar.  Hún talaði um 18 aðgerðir sem hefðu verið framkvæmdar, sem gott og blessað, en ekki eitt einasta af þeim atriðum sem eru komin í framkvæmd gerir eitthvað annað en að lengja í hengingarólinni.  Ég held, sem betur fer, að henni hafi ekki liðið allt of vel undir spurningunum og hafi stundum verið hreinlega að tala gegn sannfæringu sinni.

Einu hjó ég eftir í máli hennar. Það er nokkurn veginn ekkert búið að gera fyrir atvinnulausa.  Atvinnulausir, og þá sérstaklega þeir sem nýbúnir eru að missa vinnuna, eru líklegast í verstri stöðu ásamt þeim sem eru með tvær íbúðir, þ.e. eru búnir að kaupa/byggja en geta ekki selt.  Það er búið að koma með sértækar lausnir fyrir seinni hópinn, en ég vil stinga upp á því að atvinnulausir fái frystingu lána sinna á svipaðan hátt og þeir sem eiga tvær íbúðir.  Þá á ég við, að lán á núverandi húsnæði hins atvinnulaus sé hægt að frysta í hámark þrjú ár, eitt ár í senn.  Fái viðkomandi atvinnu á meðan frystingu stendur, þá komi frystingin til endurskoðunar með tilliti til launa í nýju starfi.  Hafi ástandið í þjóðfélaginu ekki batnað nægilega að þremur árum liðnum, þá þarf að skoða stöðuna upp á nýtt.

Að sjálfsögðu má slík aðgerð á engan hátt skerða möguleika viðkomandi til annarra almennra úrræða, sem t.d. kæmu út úr gerðardómi, sbr. tillögu talsmanns neytenda.