Afsláttur af lánum allra notaður í suma

Nú kom stóridómur ríkisstjórnarinnar og fjármálafyrirtækjanna síðast liðinn föstudag.  Hann er eiginlega ótrúlegur, þar sem lítið er gert annað en að afskrifa sokkinn kostnað og jafnvel er gengið lengra en þarf í þeim efnum.  Í þessari færslu vil ég benda á það ótrúlega ósamræmi sem er í málflutningi stjórnvalda og málsvara 110% leiðarinnar varðandi það hvernig afslætti af lánasöfnum heimilanna var háttað.

Samkvæmt framkomnum upplýsingum frá bönkunum og upplýsingum sem birst hafa í fjölmiðlum, þá fengu bankarnir verulegan afslátt af lánum heimilanna við flutning þeirra frá gömlu bönkunum til þeirra nýju.  Þessi afsláttur var misjafn eftir bönkum, en almennt var farin sú leið að samræmdur afsláttur var gefinn af sambærilegum lánum.  Þannig var ekki farið í að skoða greiðslugetu eða skuldastöðu hvers og eins lántaka, heldur var jafnt yfir alla ganga.  Þannig fékk bankinn sama afslátt af láni einstaklings með mikla greiðslugetu og lága skuldsetningu og einstaklings með litla greiðslugetu og háa skuldsetningu, þegar um verðtryggð lán var að ræða.  Samkvæmt tölu Seðlabanka Íslands var breytingin á lánum heimilanna hjá innlánsstofnunum sem hér segir milli 30.9.2008 og 31.12.2008:

Milljarðar kr	31.12.2008	30.9.2008	Mism.	Breyting
Yfirdráttarlán	46,7	78,3	31,6	-40%
Víxlar	0,6	0,6	-0,0	3%
Óverðtryggð skuldabréf	18,0	26,76	8,7	-33%
Verðtryggð skuldabréf	344,6	627,1	282,5	-45%
þ.a. íbúðalán	243,1	499,3	256,2	-51%
Gengisb. skuldabréf	135,6	271,9	136,3	-50%
þ.a. íbúðalán	58,0	107.6	49.6	-46%
Eignarleigusamningar	9,4	22,1	12,7	-58%
Gengisb. yfirdráttarlán	3,2	5,2	2,0	-39%
Innlendir aðilar, alls	558,0	1.032,0	473.,0	-46%
þ.a. íbúðalán	301,1	606,9	305,8	-50%
til viðbótar íbúðalán skilin eftir í Kaupþingi	124,0
Innlendir aðilar, alls með Kaupþingslánum	682,0	1.032,0	349,0	-34%
þ.a. íbúðalán	425,1	606,9	181,8	-30%

Þessar tölur benda í fyrsta lagi til þess að bankarnir hafi fengið mun meiri afslátt af íbúðalánum heimilanna, en þeir 90 milljarðar sem fulltrúar þeirra segja að hafi fengist.  Í öðru lagi voru gengisbundin húsnæðislán tekin yfir með allt að 46% afslætti, sem þýðir að afsláttur af öðrum húsnæðislánum (verðtryggðum) var að minnsta kosti 26%.  Þessi afsláttur er misjafn eftir bönkum.  Loks má benda á að þá er ótaldir um 167 milljarðar sem er afslátturinn af öðrum lánum.

Mín niðurstaða, af skoðun þessara talna, lestur frétta og umfjöllunar ljósvakamiðlanna um þessi mál, er að bankarnir fengu meira og minna flata afslætti af lánasöfnum heimilanna.  Ekki var gerð tilraun til að ákvarða að eitt verðtryggt lán væri í verri stöðu gagnvart innheimtu en annað.  Sama gildir um gengisbundin lán.  Auk þess fengu bankarnir afslætti vegna lána sem mundu tapast, en það var gert með almennri viðbót við afsláttinn, ekki með því að hækka afslátt var tilteknum lánum.  Með þeim aðgerðum, sem fjallað er um í viljayfirlýsingu stjórnvalda og fjármálafyrirtækjanna, er verið að taka afslætti af lánum þeirra, sem sýndu ráðdeild og hófsemi, til lána þeirra sem tóku áhættu með þeim rökstuðningi að síðarnefndi hópurinn sé yfirskuldsettur.  Málið er að um það var ekki spurt, þegar afslátturinn var reiknaður út og það er gjörsamlega út í hött að það sé haft til hliðsjónar núna.

Aðeins að yfirskuldsetningunni.  Stór hluti þeirra sem var yfirskuldsettur með fasteignalán sína voru það þar sem þeir annars vegar voru með gengisbundin lán og hins vegar vegna þess að þeir keyptu húsnæði á verðtryggðum lánum með mikilli skuldsetningu.  Hvað fyrri hópinn áhrærir, þá fengu bankarnir lán þeirra með 46% afslætti, skv. tölu Seðlabankans, og fátt bendir til annars en að sá afsláttur dugi til að mæta klúðri bankanna vegna hinna ólöglegu gengistryggingar.  Því til viðbótar fengu bankarnir yfir 85 milljarða í afslátt vegna annarra gengisbundinna lána heimilanna.  Hvað síðari hópinn varðar, þá í fyrsta lagi veittu bankarnir þessum hópi ekki svona há lán nema að greiðslugeta hafi verið fyrir hendi, í öðru lagi fengu þeir sérstaka ábót á afsláttinn til að mæta augljóslega töpuðum kröfum og í þriðja lagi þá er yfirskuldsetning afstætt ástand.  Á þetta benti ég í séráliti mínu, en þar bendi ég á að yfirskuldsetning sé aðeins vandamál undir tveimur kringumstæðu:

1. Þegar greiðslugeta væri ekki næg.
2. Þegar ekki væri hægt að selja húsnæði vegna skuldsetningar.

Það vill svo til að fyrra atriðið á við um alla stöðu skuldsetningar.  Einstaklingur getur haft greiðslugetu fyrir 30% skuldsetningu á litlu húsnæði, en ekki fyrir 39% skuldsetningu.  Hann er því í greiðsluvanda, en á ekki að fá neitt.  Annar getur haft greiðslugetu fyrir 300% skuldsetningu og hefur haldið öllum lánum sínum í skilum, en á samkvæmt viljayfirlýsingunni að fá lánin færð niður í 110%.

Ástæðan fyrir því að ég setti fram sérálit eftir vinnu "sérfræðingahóps" forsætisráðuneytisins var einmitt að ég var ósammála um þá nálgun að yfirskuldsetning væri vandamál sem taka þyrfti á.  Ég taldi að mun mikilvægara væri að fá úrlausn annarra mála og vil ég þar nefna:

1. Skert greiðslugeta lántaka sama hver skuldsetningin er.  Gildir líka um fólk í leiguhúsnæði og hefur ekki tekjur til að standa undir leigugreiðslum.
2. Leiðréttur sé forsendubrestur lána hjá fólki sem tapað hefur stórum hluta af því eiginfé sem það lagði fram við íbúðakaup.  Gildir líka um hækkun leiguverðs.
3. Komið sé til móts við húsnæðiseigendur sem eru með yfirskuldsettar eignir og geta af þeirri ástæðu ekki selt án þess að taka á sig verulegt tjón.
4. Hækka tekjur þeirra sem hafa ekki nægar tekjur til að framfleyta sér og sínum.

Aðgerðapakki ríkisstjórnarinnar hefði betur horft á þessi markmið í staðinn fyrir að horfa bara á þarfir bankanna að afskrifa sokkinn kostnað.  Mun ég fjalla nánar um þetta í öðrum pistli á næstunni.

Athugasemdir

[Gunnar Heiðarsson, 5.12.2010 kl. 20:41]

Það er ljóst við skoðun á "aðgerðapakkanum" að hann er saminn af lánastofunum fyrir lánastofnanir.

Þegar leysa þarf vandamál hlýtur að þurfa að horfa á vandann og skoða hvaða aðgerðir eru bestar til að leysa hann, ekki að horfa til einhverra allt annara sjónarmiða.

Því miður virðast stjórnvöld ekki hafa ráðið við banka og lánastofnanir, sem af slægð beittu lífeyrissjóðunum fyrir sig. Þar með var fokið út í veður og vind það sjónarmið að lausn vandans fælist í því að skoða hann og hvað best væri til lausnar. Þessar stofnanir gátu komið því sjónarmiði að að lausn vandans fælist fyrst og fremst í því að bankar og lánastofnanir þyrftu ekki að láta út meira fé en þegar var ljóst að væri tapað.

Því erum við nánast í sömu sporum og áður, vandamálið ekki leyst og eykst frá degi til dags.

Þetta blogg þitt Marinó, lýsir vandanum nokkuð vel.

[Benedikt Helgason (IP-tala skráð) 5.12.2010 kl. 21:22]

Það þyrfti í raun að fylgja eftir fyrirspurn Ásbjörns Óttarssonar til Árna Páls um afsláttinn af lánasöfnunum.  Í svarinu kom fram að afslátturinn af húsnæðislánunum heilt yfir hefði verið 28% af kröfuvirði ef ég man rétt en að þriðjungur þeirra hafi orðið eftir í gömlu bönkunum.

a) Hvernig skilgreina menn hugtakið "kröfuvirði"?

b) Hvaða lán urðu eftir í gömlu bönkunum?

En kannski veist þú svörin við þessu Marínó.

[DD (IP-tala skráð) 5.12.2010 kl. 21:35]

Það er hlegið í opið fésið á almenningi. Kröfuhafar eru að græða á fingri og tám þrátt fyrir leiðréttingu niður í  110%. Reyndar er ég hissa á að þeir hafi ekki látið þetta fara yfir línuna. Skv. lögum 808/2008 þá er þegar búið að niðurfæra niður í 80% af virði fasteignar. http://www.althingi.is/altext/stjt/2008.011.html 

Skv. 6 gr þessara laga þá var þessi fjármögnun vegna íbúðalána tryggð með innlánum bankans og/eða Seðlabanka landsins (upp að 20-30% af safni - staðgöngutryggingar ef hrun er á fasteignamarkaði eða bankinn fer á hausinn). Frekar skondið að lesa þessi lög því þau voru samþykkt árið 2008 þegar ríkið vissi í hvað stefndi! Þökk sé Björgvins G sem lagði þau fram.

Ef googlað er þessi tegund fjármögnunar þá sést að viðskiptabankarnir hafa fjármagnað sig með þessum hætti að einhverjum hluta. Þetta var til og með kynnt í Háskólunum, man eftir fyrirlestri þar um þessi mál. Glærur af þessum fyrirlestri og hvernig fjármögnun þessara safna var háttað er líka hægt að googla.

Skv. 7.gr verða veðin að uppfylla 80% veðhlutfall annars koma til staðgöngu tryggingar.

9. gr segir " Ef markaðsvirði veðtrygginga í tryggingasafni lækkar verulega skal fjárhæð skuldabréfsins í tryggingasafninu færð niður þannig að veðhlutfall takmarkist við það sem tilgreint er í 1.–3. tölul. 1. mgr. 7. gr." Sem sé niður í 80% af virði fasteigna.

Þetta eru ekki stór lög að lesa en mjög stór í núverandi efnahagsástandi. Og það er hálf skondið að lesa aðdraganda laganna, frumvarpið og meðferðina á því. Og ekki síst hópinn sem ríkið setti saman til að semja þessi lög :)

Svo er bara spurning, hverjir fjármögnuðu sig með þessum hætti? :) Og af hverju í ósköpunum er Seðlabanki Íslands staðgöngutrygging?

[DD (IP-tala skráð) 5.12.2010 kl. 21:39]

Svo er mjög áhugavert blogg hérna um fjármögnun íbúðalána skv. þessum lögum: Mjög góð myndræn uppsetning á þessu máli:

http://vthorsteinsson.blog.is/blog/vthorsteinsson/entry/871756/

http://vthorsteinsson.blog.is/blog/vthorsteinsson/entry/813094/ 

[DD (IP-tala skráð) 5.12.2010 kl. 22:15]

Leiðrétting, átti við lög 11/2008 og 35/2008 ekki 808/2008. 

Bloggið hans vthorsteinssonar er ágætt en skv. glærum sem ég googlaði frá HÍ þá er smá skekkja þarna í blogginu hans. En annars her er munurinn á fjármögnun í gegnum sértæk skuldabréf (lög 11/2008) og þessa vafninga lýst hér hjá HÍ, sjá glæru 9. Hér "fund" utan við bankann skv. þessari glæru. Fjármunir flæða í hringi.

En það átti greinilega að fjármagna erlendis líka, hvað þá með tryggingu SÍ (sjá glæru 10)?

Lesið svo glæru 12 um þrot bankans.

www.hi.is/~ajonsson/kennsla2006/securitization_kaupthing.ppt

[Hrannar Baldursson, 5.12.2010 kl. 22:40]

Það er enn verið að klúðra málunum, og sjálfsagt þeir sem trufla duglegast það að eðlilegt ástand komist á, einhverjir sem vilja græða hratt á óförum annarra.

Það sem ég las út úr þessu samkomulagi var frekar einfalt: áætlunin er að fólk tapi húsnæði sínu og þeim verði komið til "bjargar" með húsnæðislánakerfi sem tryggir innstreymi inn í lífeyrissjóði og lánastofnanir frá þeim sem áður voru kallaðir skuldarar en munu næst kallast leigjendur. 

Það er verið að hliðra hlutunum aðeins til, og passað upp á að peningarnir endi í "réttum" vösum. Þetta er ógeðslegt.

[Einar Björn Bjarnason, 5.12.2010 kl. 23:13]

Ég verð eiginlega að endurtaka þ.s. ég sagði um daginn, því þetta er sama umfjöllunin:

Fjármálastöðugleiki 2010/2

1. "Samanlögð arðsemi eigin fjár samstæðna stærstu viðskiptabanka nam um 16% á fyrri árshelmingi 2010." -
2. "Á tímabilinu voru umtalsverðar tekjur af metinni virðishækkun útlánasafnsins sem nýju bankarnir tóku yfir af þeim gömlu. Samanlögð tekjufærsla viðskiptabankanna vegna metinnar virðishækkunar yfirtekinna útlána nam þannig 33 ma.kr. eða 33% af hreinum rekstrartekjum." - bls. 11.

• Takið eftir, 33% af hreinum rekstrartekjum kom ekki fyrir nokkurn annan hlut en þann, að þeir fengu lánin færð yfir á segjum 75% og ákveða að rukka 100%. Mismuninn kalla þeir tekjur.
• Mér sýnist af tölunum, að hagnaður bankanna sé nokkurn veginn þessi uppreiknun á lánum.

Sannarlega fengu bankar lán á afslætti. En, aflsættirnir voru ekki gefnir af góðmennsku. Heldur vegna þess að þeirra var klárlega þörf.

Það að AGS meti 45% (according to book value) af virði lánasafna "non performing" segir að mikið er að, í þessum lánasöfnum þrátt fyrir yfirfærslu á afslætti.

Ég sem sagt held því fram, að hagnaður bankanna sé einungis til á pappírnum! Not real!

Bankarnir í reynd séu við gjaldþrots brún og ríkið muni sennilega þurfa á næsta ári, að styrkja þá svo þeir falli ekki.

Málið sé, að þrátt fyrir þetta stóra afslætti - þá hafi þeir einfaldlega ekki verið nægir. Þetta er eins og við Írsku stofnunina "NAMA" sem er umsýslustofnun um vandræða skuldir sem ríkið hefur tekið yfir frá bönkunum.

Vandi þeirrar stofnunar er að þó svo þær skuldir hafi verið teknar yfir oft á verulegum afslætti, þá virðist samt að sá afsláttur hafi ekki verið nægilega stór - þ.e. að andvirði eigna hafi verið ofmetið.

Mig grunar að sama eigi við bankana. Þ.e. að afslættir hafi ekki verið nægilegir til að mæta líklegum töpum. Þ.e. þ.s. ég held að AGS sé að segja okku með þeim tölum sem sú stofnun gaf út.

Kv.

Kv.

[Eyjólfur G Svavarsson, 5.12.2010 kl. 23:17]

Ef hún drullast ekki frá þessi ríkisstjórn nú þegar þá er ég hræddur um að illa fari, ekki bara fyrir henni heldur Bankamönnum líka. Hvernig getur þetta lið ættlast til að fólk geti nokkurn tíman borið traust til þeirra? Það þarf að svara  svona óþverraskap í sömu minnt!!!!!!!!!!!!

[Haraldur Haraldsson, 6.12.2010 kl. 00:15]

Marinó þú segir okkur það sem við þurfum að vita ,eins og það er,en ekki þessa lygi sem við hlustum á af ríkisstjórn vorri/Kveðja

[Einar Björn Bjarnason, 6.12.2010 kl. 00:55]

Skv. frétt RÚV :

1. Hann segir að miðað við það sem hafi verið lagt fram í dag þá sé ekki vitað nákvæmlega hver heildarútgjöldin verði, en það sé talið að þau geti legið á bilinu 10-15 milljarðar króna.
2. Einnig verði að hafa í huga að ef ekkert hefði verið að gert þá hefði verulegur kostnaður fallið á sjóðina.
3. Þó vanskil séu kannski lítil í dag þá hafi þau heldur verið að aukast, og að með þessum aðgerðum sé verið að slá á það.
4. Hann segir því hafa verið haldið mjög vel til haga að lífeyrissjóðirnir séu ekki að falla frá kröfum sem hefðu verið innheimtanlegar.

Hann segir sem sagt, að aðgerðin spari sjóðunum peninga.

Síðan, að þeir afskrifi ekkert umfram þ.s. þeir hefðu afskrifað hvort sem er.

Kv.

[Marinó G. Njálsson, 6.12.2010 kl. 08:44]

Mér finnst orð Arnars Sigurmundssonar segja allt sem segja þarf.  Þetta er aðgerð til þess að laga bókhald fjármálafyrirtækjanna en ekki til að bæta hag heimilanna.

[Edda Karlsdóttir, 6.12.2010 kl. 11:33]

Er ekki bara kominn tími á aðgerðir í stað þess að blogga og blogga um Þetta hörmungarástand sem ríkir hér á landi. Er ekki kominn tími á tunnuslátt á Austurvelli og sjá til þess að þetta handónýta lið sem ríkir verði "tunnað" út eða ætlum við að bara að láta þetta ganga yfir okkur og bíta í það súra?