Heimilin viðurkenna ekki kröfur fjármálafyrirtækja

Félags- og tryggingamálaráðherra hefur ákveðið að gera út lið starfsmanna, sem hafa verið ráðnir án auglýsinga, til að sannfæra þjóðina um, að heimilin verði að greiða til baka að fullu allar kröfur bankanna ellegar fara í sértæka skuldaaðlögun, greiðsluaðlögun eða gjaldþrot.  Yngvi Örn Kristinsson og Kristrún Heimisdóttir hafa verið sérlegir sendiboðar ráðherra.  Bæði hafa þau hamrað á því að heimilin verði að borga nema kröfur séu sannanlega tapaðar.  Bæði hafa haldið því fram að lækkun á sannvirði lánasafnanna, sem kom fram í nýlegri skýrslu Alþjóðagjaldeyrissjóðsins, sé ekki peningur í hendi sem hægt sé að nota í færa niður skuldir heimilanna. Áhugaverðast af því, sem Yngvi Örn hefur sagt (í hádegisfréttum Bylgjunnar 40 prósent af skuldum heimilanna voru skildar eftir í gömlu bönkunum), er að 40% af skuldum heimilanna hafi verið skyldar eftir í gömlu bönkunum.  Einnig er hún einkennileg þessi mantra tímabundnu starfsmannanna, að vegna þess að "staðan sé viðunandi", þá eigi fólk að sætta sig við að greiða óreiðureikning bankanna.

Það er satt, að lækkun á sannvirði lánasafna heimilanna hjá fjármálafyrirtækjum er ekki peningur í hendi, en það á líka við um lækkun á sannvirði lánasafna fyrirtækja og ekki eru neinar vöfflur á mönnum að afskrifa lán þeirra í stórum stíl án þess að þau þurfi að fara út í stórvægilega eignasölu.  Ég sé ekki, af hverju önnur lögmál gilda um lánasöfn heimilanna.  En gleymum ekki orðum Yngva Arnar Kristinssonar í hádegisfréttum Bylgjunnar.  Ef 40% af lánasöfnum heimilanna eru ennþá í gömlu bönkunum, þá er ekki ennþá komið í ljós hvert sannvirði lána heimilanna er.  Eru tölurnar í skýrslu AGS það sem á að miða við?  Eða þarf að bæta við 56% af þessum 40%?  Eða er það einhver önnur tala?

Annars er þrennt sem ég vil velta upp:

1.  Stór hluti heimila í landinu viðurkennir ekki kröfur fjármálafyrirtækja, eins og þær koma fram á greiðsluseðlum.  Þau halda vissulega flest áfram að greiða, en það er til að lenda ekki í vanskilum.  Almennt viðurkenna lántakar ekki þá stöðu höfuðstóls sem fjármálafyrirtækin halda fram að lánin standi í.  Nær allir lántakar með gengistryggð lán ýmist vefengja lögmæti lánanna eða réttmæti  útreikninga fjármálafyrirtækjanna, nema hvoru tveggja eigi við.  Mjög margir lántakar með verðtryggð lán telja að forsendur lánasamninga séu brostnar vegna mikillar hækkunar á höfuðstóli lánanna í kjölfar fjármálaóstöðugleika, óráðsíu og fjárglæfra nokkurra fjármálafyrirtækja og eigenda þeirra.  Sé ekki gert ráð fyrir þessu í mati á sannvirði lánasafnanna, þá er rétt að menn fari aftur til kröfuhafa bankanna og semji upp á nýtt.

2.  Það mat á sannvirði lánasafnanna, sem kemur fram í skýrslu AGS, er tilvalinn grunnur að mati komi til eignarnáms á lánunum eða hluta þeirra.   Nú er tækifæri fyrir stjórnvöld að útfæra hugmyndir Gísla Tryggvasonar annars vegar og Jóhanns G. Jóhannssonar og Sigurjóns Arnar Þórðarsonar hins vegar um flutning allra húsnæðislán (og jafnvel fleiri lána) yfir í Íbúðalánasjóð eða aðra stofnun og fara í samræmda niðurfærslu lána þar.  Hafa skal í huga, að þarna er bara 60% af lánasöfnum heimilanna og hin 40 prósentin geta verið með hvort hærra eða lægra hlutfallslegt sannvirði.

3.  Það skal enginn segja mér, að við mat á sannvirði lánasafna heimilanna hafi verið farið ofan í stöðu hvers einasta lántaka og greiðslugeta viðkomandi metin.  Heimildir Hagsmunasamtaka heimilanna segja, að byrjað hafi verið að meta öll verðtryggð lán niður um 20% og öll gengistryggð lán niður um 50%.  Það gerir að jafnaði 25% niðurfærslu lánasafnanna.  Síðan var gerð varúðarniðurfærsla upp á 10% til viðbótar.  Meðan að ekki koma haldbærar sannanir um hið gangstæða, þá þykir mér líklegast að þetta hafi verið gert.  Höfum líka í huga, að samkvæmt tölu frá skattinum (sem birtust í Tíund riti ríkisskattstjóra í dag), þá eru um  37 þúsund heimili með neikvætt eigið fé upp á 262 ma.kr.  Það er breyting upp á 137 ma.kr. frá árinu áður sem jafnframt er þá aukin þörf fyrir afskriftir vegna hrunsins.  En tökum alla upphæðina 262 ma.kr., þá standa um 340 ma.kr. eftir, sem er tæp 24% af því sem eftir er af framtöldum skuldum heimilanna í framtölum þessa árs, þ.e. 340/(1683 - 262).  Þannig að allir geta fengið 20% leiðréttingu á verðtryggingu og allir geta fengið 50% leiðréttingu á gengistryggðum höfuðstóli.

Það hefur ítrekað komið fram í málflutningi stjórnvalda að þetta eða hitt sé ekki hægt, þegar koma á til móts við heimilin í landinu, en allt virðist hægt, þegar þyngja á álögur eða bjarga á auðmönnum (fyrrverandi) eða fyrrum háttsettum starfsmönnum bankanna.  Almenningur í landinu er orðinn þreyttur á svona framkomu.  Skora ég á stjórnvöld og talsmenn þeirra (sértaklega tímabundið ráðna starfsmenn félags- og tryggingamálaráðuneytis) að hætta að segja okkur að eitthvað sé ekki hægt og segja frekar (og meina það frá innstu hjartarótum) að allt sé hægt, það þurfi bara að finna færa leið og sú vinna sé í gangi.

Tölfræðiflóra Íslands

Hún er fjölskrúðug tölfræðiflóra Íslands.  Við fáum tölur frá Hagstofunni, Seðlabanka Íslands, fjármálaráðuneyti, Alþjóðagjaldeyrissjóðnum, greiningardeildum bankanna, Alþýðusambandinu, hinum ýmsu stofnunum háskólanna og svona mætti lengi telja.  Allir eru að skoða meira og minna sömu upplýsingarnar, stundum frá sama sjónarhorninu, en oftar frá mismunandi.  Maður skyldi nú ætla, að hægt væri að bera þessar upplýsingar saman að einhverju leiti, en svo er ekki alltaf.

Í Tíund embættis ríkisskattstjóra birtist flóran, eins og hún kemur fram í framtölum.  Séu upplýsingar í framtölum bornar saman við tölur Seðlabanka Íslands, þá veltir maður fyrir sér hvort þessir aðilar séu að lýsa gögnum frá sama landinu, a.m.k. er varla um sama ár að ræða.   Munurinn er svo mikill að gögn eru vart samanburðarhæf nema fyrir mikla talnagrúskara.  Ég ætla ekki að fara í samanburð milli ólíkra aðila núna.  Hann verður að bíða betri tíma. 

En ekki er hægt að slíta sig frá efninu án þess að skoða nokkur atriði.

• Tölur skattsins gefa mjög áhugavert sjónarhorn á skulda- og eignastöðu heimilanna og draga vel fram þá skoðun Hagsmunasamtaka heimilanna, að það er greiðslubyrði sem hlutfall af ráðstöfunartekjum sem skiptir mestu máli. 
• Tölur skattsins styðja þá ábendingu okkar hjá Hagsmunasamtökum heimilanna í umsögn um framvarp til laga um aðgerðir í þágu einstaklinga, heimila og fyrirtækja vegna banka- og gjaldeyrishruna, að erfitt yrði að skilgreina eignir sem falla ættu undir ákvæði laganna um sértæka skuldaaðlögun.  Þrátt fyrir allt eru eignir heimilanna mjög miklar, þó veðskuldir hafi vaxið mikið.
• Hin mikla eignatilfærsla frá lántökum til fjármagnseigenda kemur vel fram í Tiundinni.  Vaxtatekjur af innistæðu voru 109 milljarðar 2008, hækkun um 65 milljarða frá árinu áður.  Skýringin er einföld.  18,9% verðbólga og hátt vaxtastig færði innstæðueigendum gríðarlegar tekjur, sem koma beint frá lántökum.
• Stundum má rekja breytingar á upplýsingum milli ára til kerfisbreytinga.  Í skattframtali fyrir 2008 er mun meira um forútfylltar upplýsingar en áður eða að upplýsingar hafa verið færðar inn á upplýsingablað sem fólk gat síðan fært yfir á skattframtöl.  Það er líklega ein skýring á því af hverjum börnum fjölgar jafnmikið og raun ber vitni sem eiga innstæður í bönkum, en það er líklegast líka önnur skýring.  Hún er sú, að í aðdraganda og eftirmála hruns bankanna, þá færði fólk innstæður af eigin reikningum yfir á reikninga á nafni barna sinna.  Fólk var að verja sig fyrir nýju hruni og er full ástæða til að sýna slíka varkárni.
• Fróðlegt væri að fá greiningu á því hvernig innstæður skiptast á milli tekjuhópa.  Þær jukust nefnilega um 370 milljarða frá skattframtölum vegna 2007 til framtala vegna 2008 eða úr 265 milljörðum í 635 milljarða.
• Húsnæðisskuldir landsmanna hækkuðu um rúm 25,9% á milli ára meðan eignirnar hækkuðu um 2,5%.  Frá 2006 (skattframtöl fyrir 2005) hafa húsnæðisskuldirnar hækkað 76,6%, en verðmæti eignanna (skv. fasteignamati) hækkað um 33,5%.  Í krónum talið hefur þetta þó eignamyndunin orðið ívið meiri og munar þar 150 milljörðum.
• Þeim sem eru með neikvæðan eignarskattsstofn fjölgaði um 33% milli ára og hefur fjölgað um 64,8% á þeim fjórum árum sem tölur skattsins ná yfir.  Þetta segir að skuldsetning hefur verið að aukast og fleiri og fleiri leggja fram lítið eigið fé í fjárfestingum.  Neikvæð staða er að meðaltali 7 m.kr., en jákvæð staða er að meðaltali 16,4 m.kr.  Fjölskyldur með neikvæða stöðu eru 28,1% þeirra fjölskyldna sem eru með eignir. 26,7% þeirra sem skráðir eru fyrir fasteignum gefa ekki upp neinar húsnæðisskuldir á skattframtali fyrir síðasta ár.

Hægt væri að halda svona endalaust áfram, en ég vil benda þeim sem áhuga hafa, að lesa Tíundina.  Ég mæli frekar með að lesa síðari grein Páls Kolbeins í ritinu, þar sem hann fjallar um álagningu einstaklinga 2009 (bls. 34-41).  Þar er mun meira talnaefni og að hluta til tölurnar bak við myndritin í fyrr grein Páls.

Þær ríkustu skera sig úr

Gengistrygging ólögleg - eins og ég hef sagt

Hér er komin ótrúlega skýr og afdráttarlaus niðurstaða.  Hún er nákvæmlega sú, sem Hagsmunasamtök heimilanna og björn Þorri Viktorsson hafa haldið á lofti.  Ég hef nokkrum sinnum skrifað um þetta mál og einatt bent á skoðun manna í lagadeildum án þess að nefna neinn á nafn.  Jæja, þarna er nafnið.  Eyvindur G. Gunnarsson er sem sagt einn af þeim, sem ég hef verið í samskiptum við.

Annars var hann ekki í öfundsverðri stöðu, hann Jóhannes Karl Sveinsson, að verja gjörsamlega vonlausan málstað.  Rökin hans voru sum furðuleg og hafði ég á tilfinningunni, að hann hafi ekkert verið allt of æstur að verja gengistryggðu lánin.

Erindi Eyvindar var mjög gott og benti hann á fjölmörg rök máli sínu til stuðnings.  Þau sterkustu voru líklegast, að hann sat í nefndinni, sem samdi frumvarpið að lögum nr. 38/2001, og ætti því að vita hvað menn hefðu verið að hugsa.  En auk þess benti hann á, eins og lesa hefur mátt hér áður, að 2. gr.  laganna tiltekur að greinar 13 og 14 séu ófrávíkjanlegar, en þær innihalda hin mikilvægu ákvæði um að eingöngu megi verðtryggja með vísitölu neysluverðs eða samkvæmt innlendum eða erlendum hlutabréfavísitölum.

Nú er spurningin hvort þetta dugi stjórnvöldum og fjármálafyrirtækjum til að viðurkenna forsendubrest lánanna.  Hagsmunasamtök heimilanna hafa lagt til að gengistryggðum lánum þeirra sem vilja, verði skipt yfir í verðtryggð lán frá lántökudegi.  Ég held að fjármálafyrirtæki eigi að ganga að því hið fyrsta.

Gengistrygging ólögleg verðtrygging

Ef fjármálafyrirtæki viðurkenndu forsendubrest væri engra úrræða þörf

Ég sótti fund í morgun á vegum Velferðarvaktarinnar.  Á fundinum voru fjórir framsögumenn, þ.e. Kristrún Heimisdóttir, lögfræðingur hjá félags- og tryggingamálaráðuneytinu, Sigurður Kristján frá Kaupþingi, Gunnhildur Gunnarsdóttir, Íbúðalánasjóði, og Friðrik O. Friðriksson, nýr formaður Hagsmunasamtaka heimilanna.  Markmið fundarins var að kynna úrræði stjórnvalda til hjálpar heimilunum.

Það sem mér fannst merkilegast á þessum fundi var hin algjör afneitun þeirra þriggja fyrst nefndu á því að fjármálafyrirtæki bæru ábyrgð á skuldavanda heimilanna.  Hugsanlega máttu þau ekki tala um það.  Mergur málsins er nefnilega, að viðurkenni fjármálafyrirtækin að forsendubrestur hafi orðið varðandi alla lánasamninga og að þau þurfi að taka á sig eðlilegan hluta af stökkbreyttum höfuðstóli lánanna, þá er nær engra úrræða þörf.  Að voga sér að lýsa því yfir, eins og Kristrún gerði, að sértæk skuldaaðlögun sé eftirgjöf skulda, er móðgun við alla almenna lántakendur.  Nei, sértæk skuldaaðlögun (og raunar greiðslujöfnunin líka) er lögfesting á óréttmætri stökkbreytingu lána.  Fyrir utan, að í hádeginu var ég á öðrum fundi, þar sem einn af höfundum laga nr. 38/2001 um vexti og verðbætur, lýsti því yfir, að gengistryggð lán væru ólögleg. Svo má líka benda á, að samkvæmt upplýsingum sem Hagsmunasamtökunum hafa borist, þá fékk ríkisstjórnin lögfræðiálití september, þar sem gengistryggð lán voru sögð ólögleg.

Annars voru nokkur skondin atriði sem komu fram á þessum fundi og önnur sem verða að teljast ófyrirleitin.  Fyrsta var að þegar einn frummælenda gat ekki komið glærusýningu sinni í gang, þá lagði viðkomandi til að Velferðarvaktin fengi afslátt af salnum!  Annað var, þegar Kristrún Heimisdóttir lýsti því yfir að ríkið hefði tekið að sér ljósmóður hlutverk við gerð samkomulags milli fjármálafyrirtækja um sértæka skuldaaðlögun og greiðsluaðlögun gengistryggðra lána.  Ég gat ekki á mér setið og bent á að út hefði komið Rosemary's Baby, svo hræðilegt er þetta samkomulag.  En vandræðalegasta uppákoman varð, þegar ég beindi tveimur einföldum spurningum til Kristrúnar.  Spurningarnar voru:

1. Hvað er hæfilegt húsnæði?
2. Hvað er venjulegur fjölskyldurekstur?

Hún byrjaði að svara, en tókst ekki.  Þá byrjaði hún aftur og allt fór á sama veg.  Það kom eitthvað babl um alþjóðleg viðmið, þjóðin ákveður o.s.frv.  Annar fundargestur lét hana ekki komast upp með þetta og því hélt krafsið áfram.  Var þessi uppákoma svo vandræðaleg, að ég óskaði mér þess heitast, að Kristrún segði bara sannleikann, þ.e. að þetta hefði ekki verið skilgreint og því gæti hún ekki svarað.  Stundum finnst mér fólk í stjórnmálum vanta að viðurkenna, að það hafi ekki svörin.  Það er enginn að ætlast til þess, að öll svör séu tiltæk.

En þessi uppákoma sýnir, að ekki er búið að hugsa málin til enda.  Það eru óteljandi lausir endar sem munu verða til þess að útfærsla úrræðanna mun byggja á geðþótta ákvörðun hverrar og einnar fjármálastofnunar og hugsanlega einstakra starfsmanna.

Síðar í dag eða á morgun munu Hagsmunasamtök heimilanna senda frá sér greinargerð um samkomulag fjármálafyrirtækja um verklagsreglur vegna sértækrar skuldaaðlögunar.  Í stuttu máli hafna samtökin þessum reglum og telja þær auk þess brjóta gegn lögunum sem eru lagastoð reglnanna.

Þörf á hagspá fyrir heimilin

Hagsmunasamtök heimilanna óskaði eftir því í sumar í tengslum við umfjöllunar um bandorm ríkisstjórnarinnar, að gerð væri hagspá fyrir heimilin í landinu.  Almenningur hefur alveg sama rétt á að vita, hvernig hagspekingar sjá fyrir sér afkomu heimilanna á næstu 5 til 7 árum, eins og stjórnmálamönnum finnst mikilvægt að átta sig á þróun ríkisfjármála.

Áhyggjur Tryggva eru alveg réttmætar.  Samkvæmt upplýsingum Seðlabanka, þá eru 20% heimila í alvarlegum vanda og 30% til viðbótar eru við það að detta fram af bjargbrúninni.  Skattahækkanirnar munu örugglega auka verulega á vanda margra.

Það sem mér finnst samt lævíslegast við fyrirhugaðar aðgerðir tengdar fjárlögum, er að auka á heimildir fólks til að taka út séreignasparnað.  Það væri gott og blessað, ef jafnframt væri sett í lög, að slík úttekt beri eingöngu lágmarksskatt.  Þó ég hafi ekkert séð um það, þá finnst mér líklegt að úttekinn séreignasparnaður beri almennan tekjuskatt og því munu sumir greiða 36,1%, aðrir 42% og síðan mjög margir 47% skatt.  Það er því skýlaus krafa, að úttekin séreignasparnaður beri lægstu tekjuskattsprósentu og hafi ekki áhrif á skattprósentu annarra tekna.

Loks vil ég ítreka fyrri tillögu mína um að stað tekjuskatts verði farin sú leið að lækka mótframlag atvinnurekenda í lífeyrissjóði úr 8% í 2 - 4% og mismunurinn renni í ríkissjóð í formi tryggingargjalds.  Miðað við 750 milljarða launatekjur, þá gerir þetta 30 - 45 milljarðar, sem vissulega skerða getu lífeyrissjóðanna eitt og hafa lítilleg áhrif á réttindaávinning, en skerða ekki ráðstöfunartekjur almennings.  Ég er búinn að ná því, að Steingrímur er illur út í nýfrjálshyggjuna, en það er lítilmannlegt að refsa öllum fyrir klúður fárra.

Spyr um áhrif tekjuskattshækkana á greiðslugetu heimila

Minnisblaðið kom frá SA, en átti Gylfi hugmyndina?

Ég held að Gylfi Arnbjörnsson ætti að ómaka sig við að lesa færsluna hans Ragnars Þórs Ingólfssonar.  Þar segir nefnilega um minnisblaðið:

Er það rétt að ASÍ hafi átt frumkvæðið að frestun launahækkana? Hér má sjá minnisblað sem staðfestir að upprunalega hugmyndin kom frá forystu ASÍ.

"Í janúar sl. fóru SA fram á það við ASÍ að fyrirtækin fengju möguleika á sveigjanleika við að efna samningana, þannig að endursamið yrði um tímasetningu hækkana og áfangaskiptingar. Miðað var við að samningarnir yrðu þó komnir að fullu til framkvæmda í lok samningstímans. Settu SA fram hugmyndir í þessum efnum. Þessu svaraði ASÍ með því að setja fram þá hugmynd að öllum launabreytingum 1. mars yrði frestað til 1. júlí og að í júnímánuði yrðu teknar ákvarðanir um framhaldið. Viðræður aðila hafa byggst á þessari hugmynd."

Ragnar spyr hvort það sé rétt að ASÍ hafi átt frumkvæðið að frestun launahækkana.  Það er megin punkturinn hér.  Minnisblaðið er frá SA komið, enda sent til félagsmanna þeirra.

Það er léleg vörn og ekki vænleg til árangurs að slá ryk í augu almennings.  Staðreyndin er sú, að ASÍ er ekki að vinna af nægum krafti fyrir launafólk í landinu.  Það þurfti leikþátt af hálfu Hagsmunasamtaka heimilanna á 1. maí til að vekja nátttröllið varðandi vanda heimilanna og nú kemur í ljós, að það er skoðun Samtaka atvinnulífsins, að ASÍ hafi haft frumkvæði að frestun kauphækkana.

Heimili landsmanna brenna og ASÍ lætur sér fátt um finnast.  Hvers vegna er mér gjörsamlega óskiljanlegt.  Leiðrétting á höfuðstóli húsnæðislána yrði meiri kjarabót fyrir stóran hluta launafólks í landinu, en kjarasamningar undanfarinna ára.  Af hverju styður ASÍ ekki baráttu almennings fyrir því að stökkbreyting höfuðstóls lána sé dregin til baka?  Af hverju berst ASÍ ekki fyrir jöfnun ábyrgðar lántaka og lánveitenda?  Af hverju berst ASÍ ekki fyrir því að veðandlag dugi fyrir veði?  Hvað er orðið af félagslegri hugsjón ASÍ?  Hvernig stendur á því, að ASÍ er orðið hallara undir sjónarmið fjármagnseigenda en almennings?

Segir fullyrðingar Ragnars rangar

Áskorun til dómsmála- og mannréttindaráðherra og FÍB

Samkvæmt lögum nr. 141/2001 um lögbann og dómsmál til að vernda heildarhagsmuni neytenda og auglýsingu nr. 456/2006 um tilnefningu stjórnvalda og samtaka sem rétt hafa til  lögbannsaðgerða í þágu heildarhagsmuna neytenda er nokkrum aðilum veitt heimild til að leita lögbanns til að vernda hagsmuni neytenda.  Eða eins og segir í 1. gr. laganna:

Samkvæmt lögum þessum geta stjórnvöld eða samtök, sem um ræðir í 2. og 3. gr., leitað lögbanns eða höfðað dómsmál skv. 4. gr. til að vernda hagsmuni neytenda þótt hvorki þau sjálf né félagsmenn í samtökum hafi orðið fyrir röskun réttinda, enda snúi beiðni um aðgerðirnar að því að stöðva eða koma á annan hátt í veg fyrir háttsemi sem hefur afleiðingar hér á landi eða í öðru ríki á Evrópska efnahagssvæðinu og þykir stríða gegn eftirtöldum tilskipunum sem þar gilda, eins og þær hafa verið leiddar inn í íslensk lög:

1. [Tilskipun Evrópuþingsins og ráðsins 2005/29/EB frá 11. maí 2005 um óréttmæta viðskiptahætti gagnvart neytendum á innri markaðnum.]¹⁾

...

7. Tilskipun ráðsins 93/13/EBE frá 5. apríl 1993 um óréttmæta skilmála í neytendasamningum.

Þeir aðilar sem hafa þennan rétt til að leita lögbanns eru:

• Dómsmála- og mannréttindaráðuneytið
• Efnahags- og viðskiptaráðuneytið (þar til auglýsingu 256/2006 verður breytt til samræmis við breytingu á lögum nr. 141/2001)
• Neytendastofa
• Lyfjastofnun
• Útvarpsréttarnefnd
• Neytendasamtökin
• Alþýðusamband Íslands
• Félag íslenskra bifreiðaeigenda

Mér finnst liggja beinast við, að Ragna Árnadóttir, dómsmála- og mannréttindaráðherra, láti reyna á heimild sína til að leita slíkra lögbanna og vísi þannig til skjótrar úrlausnar dómstóla þeim ágreiningsefnum sem eru uppi um forsendubresti vegna verðtryggðra fasteignalána, réttaróvissu um lögmæti gengistryggðra lána og forsendubresti þeirra lána og stöðvun á nauðungarsölum á meðan leitað er úrlausna dómstóla á þeim málum sem áður voru nefnd.  Vil ég því skora á ráðherra að beita þessari heimild.  Jafnframt skora ég á Félag íslenskra bifreiðaeigenda að gera slíkt hið sama vegna bílalánasamninga.  Loks skora ég á Neytendastofu, Neytendasamtökin og Alþýðusamband Íslands nýta sér heimildir sínar samkvæmt auglýsingu nr. 456/2006 og ákvæðum laga nr. 141/2001.

Lögbannið gæti verið sett á innheimtu lánanna, uppgjör þeirra við skil á bílum eða flutning lánasafnanna frá föllnum fjármálastofnunum til nýrra afsprengja þeirra svo nokkur dæmi séu nefnd.

Kosturinn við að fara þessa leið, er að hægt er að leysa stór ágreiningsmál um réttindi neytenda á skjótvirkan hátt.  Staðfestingarmál vegna lögbanns verður að höfða innan viku og slík mál eru tekin fyrir með litlum fyrirvara.  Dómsniðurstaða Hæstaréttar gæti því komið innan nokkurra vikna í stað þess að bíða í mörg ár.  Mjög brýnt er að eyða þeirri réttaróvissu sem hvílir yfir vegna fjölmargra atriða tengdum hruninu og aðdraganda þess.

Talsmaður neytenda er að vinna að svona áskorun jafnframt því sem hann er að óska eftir að vera bætt á lista yfir þá aðila sem taldir eru upp í auglýsingu nr. 456/2006.  Skora ég á Rögnu Árnadóttur, dómsmála- og mannréttindaráðherra, að verða við því eins fljótt og kostur er.  Væri frábært að stjórnvöld sýndu jafn skjót viðbrögð við málefnum sem snerta hag neytenda og þegar skjaldborgin var slegin um fjármálafyrirtækin með lögum nr. 107/2009 um aðgerðir í þágu einstaklinga, heimila og fyrirtækja vegna banka- og gjaldeyrishrunsins.

Sértæk skuldaaðlögun er hengingaról og fátæktargildra

Á vef Samtaka fjármálafyrirtækja hefur verið birt samkomulag fjármálafyrirtækja um verklagsreglur um sértæka skuldaaðlögun.  Hryllilegt plagg í alla staði, enda var aðkoma lántaka engin að skjalinu, að því að ég best veit.

Í skjalinu er margt fróðlegt að sjá, en eitt vantar alveg.  Hvað eftir annað er lántökum stillt upp sem einhverjum óreiðumönnum, en hvergi er minnst einu orði á þátt aðildarfélaga Samtaka fjármálafyrirtækja í því að koma lántökum í þá stöðu sem hugsanlega neyðir viðkomandi til að leita þeirra nauðasamninga sem skjalið lýsir.  Hvergi er ýjað að þeim ágreiningi sem er í gangi um lögmæti gengistryggðra lána eða forsendubrest verðtryggðra lánasamninga vegna markaðsmisnotkunar fjármálafyrirtækja á undanförnum árum.  Nei, fjármálafyrirtækin vantar ekkert annað en að líma á sig vængina og geislabauginn.

Hvet ég alla að lesa þetta skjal vel áður en þeim dettur í hug að sækja um þá aðgerð sem þar er lýst.  Auk þess er ég sannfærður um að verklagsreglurnar brjóti í bága við 1. mgr. 2. gr laga nr. 107/2009 um aðgerðir í þágu einstaklinga, heimila og fyrirtækja vegna banka- og gjaldeyrishruns, en þar segir m.a.:

Skal miðað að því að hámarka gagnkvæman ávinning samningsaðila af því að gefa eftir tapaðar kröfur og komast hjá óþarfa kostnaði og óhagræði.

Í skjalinu er urmull atriða sem hvetja til "óþarfa kostnaðar og óhagræðis", að ég tali nú ekki um hve oft er sniðgengið það markmið "að hámarka gagnkvæman ávinning samningsaðila".

Einnig brýtur samkomulagið í bága við 2., 5. og 6. tölulið 2. gr. þar sem segir:

2. Mats á greiðslugetu skuldara þar sem tekið skal tillit til eðlilegrar framfærslu.

5. Skýrleika og réttmætis kröfu kröfueiganda.

6. Hlutlægni við ákvörðunartöku kröfueiganda.

Ákvæði 2. töluliðar er augljóslega brotið í 7. gr. samkomulagsins, þar sem segir "að framfærslukostnaður sé metinn sem næst viðmiðunartölum Ráðgjafastofu um fjármál heimilanna", en Ráðgjafstofan segir á vef sínum að í viðmiði hennar sé " einungis [..] tekið tillit til nauðsynlegra útgjalda að mati Ráðgjafarstofu."  Þetta eru því mjög þröngt ákvörðuð framfærsla sem á ekkert skylt við "eðlilega framfærslu".  Það haf og himinn milli "nauðsynlegra útgjalda" og "eðlilegrar framfærslu".

Ákvæði 5. töluliðar er ítrekað brotið, þar sem ekkert tillit er tekið til forsendubrests og vafa um lögmæti krafna.  Það er heldur enginn rökstuðningur fyrir því að miðað er við 110% mörk við greiðslugetu eða skýrt út hvers vegna neyða á lántaka til að selja eignir til að lækka skuldabyrði lána sem þegar hefur verið gert ráð fyrir að séu metnar langt yfir sannvirði sínu.

Ákvæði 6. töluliðar er einnig ítrekað brotið, þegar ekki er gerð krafa um samræmt mat á ýmsum þáttum, svo sem hvað telst hæfilegt húsnæði, ekki er skilgreint hvað átt er við með orðunum "skal greiðslugeta ráða fjárhæð skuldbindinga sem greitt er af og fleiri slíkar geðþótta ákvarðanir má nefna, sem ekkert hafa með "hlutlægni við ákvörðunartöku kröfueiganda" að gera.

Loks vil ég enn og aftur benda fjármálafyrirtækjum, að við lántakar erum viðskiptavinir þeirra, ekki mjólkurkýr.  Mörg þessara fyrirtækja (eða undanfarar þeirra) tóku þátt í mjög grófri aðför gegn okkur og ollu gríðarlegu tjóni.  Það er því öfugsnúið, að við séum glæpamennirnir sem eigum að tapa eigum okkar.  Staðreyndin er sú að fjármálafyrirtækin eru, með fáum undantekningum, hinir seku og skulda okkur bætur, ekki öfugt.

Hagsmunasamtök heimilanna hafa ákveðið að taka þetta samkomulag fjármálafyrirtækja til nánari skoðunar og mun senda greinargerð frá sér fljótlega í næstu viku.

Skuldir hinna "verst settu" og 600 milljarðarnir

Það er alveg með ólíkindum að stjórnvöld virðast ekki geta tekið upp hanskann fyrir almenning.  Nú hefur loksins verið birt mat um líklega afskriftarþörf fjármálafyrirtækja vegna skulda heimilanna.  Það hljóðar upp á 600 milljarða.  Já, litla 600 milljarða.  Maður skyldi nú halda að félags- og tryggingamálaráðherra og hans fólk tæki þessu nú fagnandi, en raunin er önnur.  Strax er byrjað að tala þetta niður og hafna því að þetta verði afskriftir nema á þegar töpuðum kröfum og þá aðeins að fólk fari í sjálfviljuga þrotameðferð á vegum bankanna utan dómstóla, svo kallaða sértæka skuldaaðlögun.

Talskona ráðuneytisins í þessum efnum, Kristrún Heimisdóttir lögfræðingur, segir í viðtali við fréttastofu RÚV, að þetta svigrúm verði bara nýtt fyrir hina verst settu og þá sem fara í gegnum sértæka skuldaaðlögun samkvæmt reglum bankanna.  Já, takið eftir, bankarnir, þið munið sem sköpuðu hamfarirnar, eiga að hafa sjálfdæmi um hvernig þeir taka eignirnar af okkur.

Miðað við tölur í skýrslu Alþjóðagjaldeyrissjóðsins (AGS), þá var virði skulda heimilanna hjá fjármálafyrirtækjunum um 1.700 milljarðar kr., en þær hafa verið endurmetnar á um 1.100 milljarða og því munu um 600 milljarðar fara í afskriftarsjóð sem nota á til að færa niður skuldir hinna "verst settu".

Vandamálið sem ég og fleiri stöndum frammi fyrir, er að viljum við nú átta okkur á því hvernig þetta virkar, þá vantar nánari upplýsingar.  Til þess að geta reiknað þetta úr, þá þurfa að liggja fyrir eftirfarandi tölur fyrir hina "verst settu":

• Skuldir þeirra hjá fjármálastofnunum
• Eignir þeirra
• Greiðslugeta

Hér stendur hnífurinn í kúnni.  Þessar upplýsingar liggja ekki frammi, þannig að auðvelt sé að lesa út úr þeim það sem þarf að vita.  En ef við reynum, þá liggja fyrir alls konar upplýsingar frá Seðlabanka Íslands sem birtar voru í júní.  Það kostar talsverða yfirlegu að átta sig á hvað þessar tölur þýða og hve hátt hlutfall skulda hinna "verst settu" munu dragast frá 600 milljörðunum og hve stór hluti reiknast með "góðu" skuldunum.

Ég met það vera tveggja til þriggja daga vinnu að reikna þetta út og er það meira en ég get lagt til í sjálfboðavinnu á næstu dögum eða vikum bara af því að ég hef svo mikinn áhuga.  Brauðstritið verður að hafa sinn forgang. 

Eitt er þó alveg á hreinu, að ekki falla allar skuldir hinna "verst settu" undir þessa 600 milljarða.  Það er bara sá hluti þeirra sem er umfram eignamörk eða greiðslugetu.  Veltur það á því hvort stendur undir meiri skuldum.  Skuldi einhver "illa staddur" 40 m.kr., á eign upp á 30 m.kr. og með greiðslugetu sem stendur undir því að greiða af 20 m.kr. láni, þá falla 10 m.kr. undir þessar 600 milljarða og 30 m.kr. falla undir "góðu lánin", þ.e. 1.100 milljarðana.  Sé staðan sú að eignin sé metin á 15 m.kr. og greiðslugetan hin sama, þá falla 20 m.kr. undir hvorn flokk.  Það er því nauðsynlegt að vita nákvæmlega hve stór hluti skulda heimilanna er umfram eignamörk eða greiðslugetu eins og ég lýsi í þessum dæmum.

Tölur í skýrslu AGS tala sínu máli

Ég vakti athygli á því í gær, að í skýrslu AGS væru fróðlegar tölur um mat á virði skulda heimilanna hjá fjármálafyrirtækjum.  Las ég það út úr meðfylgjandi grafi, að matsvirði skuldanna er eingöngu talið vera 65% af bókfærðu virði (kallað "gross value" eða vergt virði) eins og það var líklegast fyrir hrun.  Matið er byggt á skoðun óháðra endurskoðenda og stjórnenda bankanna, eins og segir í athugasemd með grafinu.

(Tekið skal fram að annað graf er við hliða þessa í skýrslu AGS og eiga athugasemdir við bæði gröfin.  Hitt grafið er birt neðar.)

Í færslunni í gær var ég með hlutfallsskiptingu, en nú vil ég birta tölurnar bak við hlutföllin.  Tekið skal fram að ekki er um hárnákvæmar upphæðir að ræða, en frávik eru líklegast frekar lítil.

Skuldir heimilanna
Fyrirtæki	Vergt virði	Matsvirði	Mismunur
Íbúðalánasjóður	717.800	575.705	142.095
Sparisjóðir og önnur lánfyrirtæki	161.139	80.569	80.569
Íslandsbanki	287.120	159.674	127.446
Nýja Kaupþing	278.330	153.814	124.516
Nýi Landsbanki	240.243	127.446	112.797
Alls	1.684.632	1.098.673	585.959

 

Samkvæmt þessu gera viðkomandi matsaðilar ráð fyrir að lækka þurfi virði lánasafnanna um tæpa 600 milljarða til að lánasöfnin standi í sannvirði. (Kristrún Heimisdóttir, eina af aðstoðarkonum Árna Páls, staðfesti að færa ætti söfnin að sannvirði í kvöldfréttum Sjónvarps.)  Sérstaklega er tekið fram í skýrslu AGS, að þessi kostnaður lendi ekki á ríkissjóði, þrátt fyrir háværar raddir innlendra fortölumanna um hið gagnstæða.  Mér finnst þó líklegt að eitthvað falli á ríkissjóð umfram það sem óhjákvæmilega gerir það vegna tapaðra krafna Íbúðalánasjóðs.  Ég tel líka að tölurnar hjá Íbúðalánasjóði eigi að skiptast milli fyrirtækja og heimilanna, þar sem skuldir heimilanna við ÍLS eru ekki nema rétt um 500 milljarðar, annað eru m.a. skuldir sveitarfélaga, leigufélaga og verktaka.  En ef miðað er við þessar tölur, þá er matsvirði skulda heimilanna 65% af vergum skuldum.  Spurningin er bara við hvaða dagsetningu er miðað, þar sem skuldir taka breytingu dag frá degi.

Næst er að velta því fyrir sér hvernig væri hægt að nota þessa fjárhæð.  Hagsmunasamtök heimilanna settu fram þá kröfu sl. vetur að gengistryggðum lánum yrði breytt í verðtryggð lán frá lántökudegi og breyttust upp frá því í samræmi við verðtryggð lán Íbúðalánasjóðs.  Síðan gerðu samtökin þá kröfu að sett yrði 4% þak á árlega hækkun verðbóta frá og með 1. janúar 2008.  Við reiknuðum út, að við þetta lækkaði höfuðstóll húsnæðislána um 206 milljarða miðað við stöðu lánanna um síðustu áramót.  Síðan hefur verið talsverð verðbólga, auk þess sem krónan hefur veikst, þannig að við reiknum með að þessi tala sé búin að hækka í um 250 milljarða.  Samkvæmt þessu gætu stjórnvöld og fjármálafyrirtæki komið að fullu til móts við kröfur HH og átt 350 milljarða eftir til að taka á sértækum vandamálum.  Skora ég hér með á þessa að efna til viðræðna milli fjármálafjármálafyrirtækjanna og hagsmunaaðila lántakenda/neytenda um hvernig hægt er að lenda þessu máli.  Það getur ekki verið, að það sé betra að fara með alla landsmenn í gegn um greiðslujöfnun eða sértæka skuldaaðlögun.  Ég vil líka benda fjármálafyrirtækjunum, að við erum viðskiptavinir þeirra, ekki mjólkurkýr. Það hlýtur að vera markmið þessara fyrirtækja að rækta sambandið við viðskiptavini sína og viðhalda því til langs tíma, en slátra gullgæsinni.

En það voru ekki bara birtar tölur um skuldastöðu heimilanna.  Það voru ekki birtar síður áhugaverðar tölur um stöðu fyrirtækjanna. Ég ætla ekki að fjalla jafn ítarleg um þær, en hér er annars vegar graf sem sýnir myndrænt muninn á vergu virði skulda fyrirtækja og hvernig virði þeirra er metið í skýrslu AGS.  Fyrir neðan er síðan tafla með upphæðum eins og ég hef reiknað þær.  Hafa skal í huga að eitthvað af skuldum fyrirtækja eru ennþá í gömlu bönkunum og ekki er ljóst hvort að þær séu metnar inni í þessum tölum.

Og hér tafla með tölum:

Skuldir fyrirtækja
Fyrirtæki	Vergt virði	Matsvirði	Mismunur
Sparisjóðir og önnur lánfyrirtæki	710.253	221.954	488.299
Íslandsbanki	665.862	310.736	355.127
Nýja Kaupþing	932.207	310.736	621.471
Nýi Landsbanki	1.553.679	443.908	1.109.770
Alls	3.862.001	1.287.334	2.574.667

 

Mat á virði skulda fyrirtækja er því aðeins 1/3 af vergu virði og tapaðar skuldir eru rúmlega 2.500 milljarðar kr.