Ertu að segja satt, Gylfi? Gögn Seðlabankans gefa annað í skyn.

Gylfi Magnússon, efnahags- og viðskiptaráðherra, og Már Guðmundsson, seðlabankastjóri, hafa farið mikinn í fjölmiðlum í dag við að verja hin aðframkomnu fjármálafyrirtæki fyrir hinum illa dómi Hæstaréttar og óþrjótandi græðgi lántaka gengistryggðra lána fyrir réttlæti og sanngirni.  Hefur verið með ólíkindum að hluta og lesa það sem frá þeim tveimur hefur komið.  Hræðsluáróðri í takt við Rússagrýlu kaldastríðsáranna hefur verið helt yfir landslýð, sem hlustar mismunandi agndofa á, enda þykjast margir merkja að verið er að reisa kjarnorkuhelt byrgi í kringum aumingja, veslings fjármálafyrirtækin og aðframkomna eigendur þeirra.

Við skulum rifja upp, að Gylfi Magnússon sagði sjálfur fyrir nokkrum dögum, að fjármálafyrirtækin færu létt með að standa af þér dóm Hæstaréttar, þó hugsanlega færu einhver tímabundið undir 16% mörk eiginfjárkröfu sem til þeirra er gerð.  En nú er komið nýtt hljóð í strokkinn, enda hefur Gylfi efnt til ólöglegra samráðsfunda með stjórnendum bankanna og passaði sig vandlega á því, að þeir sem ekki eru jábræður væru víðsfjarri.

En hvað er hæft í þeirri fullyrðingu Gylfa Magnússonar að almenningur fengi reikninginn, ef fjármálafyrirtækin væru neydd til að fara eftir dómi Hæstaréttar.  (Ég get ekki annað en velt því fyrir mér hvað stjórnvöld hefðu sagt, ef Litháarnir 5 sem dæmdir voru fyrir mansal fyrir ekki löngu hefðu velt því fyrir sér í marga daga hvernig þeir ættu að bregðast við fangelsisdómum yfir sér og fengið stuðning dómsmálaráðherra við því að komast sem léttast frá fangavistinni vegna þess að hún hefði íþyngjandi fjárhagsleg áhrif á þá.)  Jæja, hvað segja tölur Seðlabankans um hina ógnvænlegu stöðu bankanna.

Fyrst tölur frá bönkunum sjálfum.  Samkvæmt ársuppgjöri bankanna þriggja högnuðust þeir um 80 milljarða á síðasta ári.  Nam hagnaðurinn 30% arðsemi eiginfjár.  Í uppgjöri Íslandsbanka kom fram, að bankinn hafi fært 11 milljarða í sérstaka varúðarfærslu, þar sem AGS hafi bannað bankanum að tekjufæra gengishagnað sem varð til á fyrri hluta síðasta árs.  Ástæðan var að ólíklegt þótti að gengishagnaðurinn innheimtist!  Þessi 11 milljarðar voru nálægt því að jafngilda helmingi af hagnaði bankans.  Ef líkt hefur verið með hinum veslings bönkunum komið, þá voru nálægt því 36 milljarðar í það heila færðir í varúðarfærslu sem hefðu í eðlilegu árferði bæst við hagnað bankanna.  Arðsemi eiginfjár hefði því orðið 45% og hagnaður um 116 milljarðar, ef AGS hefði ekki beðið um þessa varúðarfærslu.

Næst skulum við bera saman upplýsingar um eignasöfn bankanna fyrir og eftir hrun.  Heimildirnar eru excel-skjöl Seðlabanka Íslands með tímaröðum yfir útlán.  Skoðum eftirfarandi töflu:

Seðlabanki Íslands
Upplýsingasvið
HAGTÖLUR SEÐLABANKANS
Flokkun útlána, markaðsverðbréfa og víxla innlánsstofnana - tímaraðir
M.kr	des.09	des.08	sep.08
Fyrirtæki	1.090.385	1.175.966	2.118.248
Landbúnaður	11.373	12.743	21.775
Fiskveiðar	155.639	155.245	209.970
Námugröftur og iðnaður	229.495	232.701	354.298
þ.a. vinnsla landbúnaðarafurða	8.019	7.952	15.353
þ.a. vinnsla sjávarafurða	98.742	102.386	200.252
Veitur	14.796	15.741	40.734
Byggingastarfsemi	97.725	97.066	183.355
Verslun	130.731	156.122	315.592
Samgöngur og flutningar	14.294	16.679	51.629
Þjónusta	436.332	489.667	940.895
Eignarhaldsfélög	306.183	436.556	1.702.795
Heimili	476.012	558.050	1.032.026
þ.a. íbúðalán	248.451	299.387	606.494
Óflokkað	5.068	9.568	136.759
Niðurfærslur	-105.649	-190.711	-105.068
Samtala	1.772.000	1.989.429	4.884.760
6   Gengisbundin skuldabréf
Fyrirtæki	670.968	799.916	1.441.289
Landbúnaður	6.243	6.935	12.697
Fiskveiðar	143.195	146.540	195.542
Námugröftur og iðnaður	180.696	192.839	282.123
þ.a. vinnsla landbúnaðarafurða	5.235	5.534	11.353
þ.a. vinnsla sjávarafurða	92.398	96.560	190.682
Veitur	3.381	3.544	7.519
Byggingastarfsemi	35.135	44.007	93.321
Verslun	62.045	98.575	204.744
Samgöngur og flutningar	4.493	5.437	36.568
Þjónusta	235.780	302.039	608.776
Eignarhaldsfélög	102.465	248.255	1.057.930
Heimili	105.269	135.570	271.950
þ.a. íbúðalán	40.505	57.994	107.553
Óflokkað	1.073	2.353	59.012
Niðurfærslur
Samtala	879.775	1.186.093	2.830.181

 

Efri hlutinn er heildar útlán bankakerfisins til fyrirtækja, eignarhaldsfélaga og heimila og neðri hlutinn sýnir gengisbundna hluta útlánanna.  Aftasti dálkurinn sýnir stöðuna fyrir hrun, en sá í miðið fyrstu tölur yfir útlán nýju bankanna og loks sá fremsti er staðan ári síðar.  Þetta eru merkilegar tölur. 

Ég hef bara áhuga á gengisbundnu lánunum.  Þar sjáum við fyrst að heildarútlán í gengisbundnum skuldabréfum hefur fari úr 2.830 milljörðum í september 2008 niður í 1.186 milljarða í desember sama ár.  Munurinn er rúm 58%.  Samkvæmt upplýsingum í októberskýrslu Alþjóðagjaldeyrissjóðsins, þá er mismunurinn sá afsláttur sem bankarnir fengu á flutningi innlendra lánasafna gömlu bankanna yfir í nýju bankana.  (Ég sýni ekki lán til erlendra aðila, enda urðu þau að mestu eftir í gömlu bönkunum.)  Gengisvísitalan stóð í 196,7 stigum  30. september 2008.  Hún stóð í  216 stigum 31.12.2008 og 233 stigum 31.12.2009. Þrátt fyrir talsverða hækkun gengisvísitölu, þá hefur verðmæti eignasafna lækkað. Ef verðmætið 30.9.2008 er framreiknað miðað við gengisvísitölu til hinna dagsetninganna, þá fæst að 2.830 milljarðar eru orðnir 3.118 milljarðar 31.12.2008 og 3.364 milljarðar 31.12.2009.  Mismunurinn 31.12.2008 á uppreiknuðu verði og bókfærðu verði er 1.932 milljarðar kr. og 2.484 milljarðar 31.12.2009.

Flestir sem eru með lán hjá bönkunum hafa líklegast tekið eftir því, að höfuðstóll skulda þeirra hefur verið reiknuð upp að fullu á greiðsluseðlunum.  Ég hef talað við mjög marga undan farna 17 mánuði, bæði vegna eigin skulda og fyrirtækja.  Allir segja þá sömu sögu:  Þrátt fyrir að lánasöfn hafi verið færð frá gömlu bönkunum til þeirra nýju á verulegum afslætti, þá hefur gengisbundinn höfuðstóllinn sífellt hækkað!  Þetta er í mikilli mótsögn við það sem kemur fram í gögnum Seðlabankans.  Skýringin á þessu getur bara verið ein:  Bankarnir færa kröfur á viðskiptavini í bókum sínum á einhverju allt öðru gengi, en sýnt er á greiðsluseðlum.  Þetta gengi er líklegast nær því að vera á gengisvísitölunni 100 en 233 eins og gengisvísitalan stóð um áramót.  Líklegast er að bankarnir skrái kröfur á gengi lántökudags í bókum sínum og eru því þegar búnir að bregðast við dómi Hæstaréttar í bókhaldinu, þó þeir reyni allt til að fá sem mest út úr hverri einustu kröfu.  Þess vegna var hagnaður bankanna jafnmikill og raun bar vitni þrátt fyrir mikil vanskil lána.  Það þarf svo lítið til að fá hagnað af gjalddagagreiðslu.

Að sjálfsögðu eru bankarnir búnir að fara í grimmar afskriftir hjá mörgum fyrirtækjum.  Í flestum tilfellum hafa þeir leyst fyrirtækin til sín, en um leið hafa þeir fært útistandandi kröfur niður í viðráðanlega upphæð, sem að öllu líkindum er í nánd við gengi á lántökudegi.

Hvert er þá vandamál bankanna?  Jú, það er fjármögnunin. Bankarnir eru nær eingöngu fjármagnaðir af innlánum og síðan eiginfjárframlagi.  Skoðum innlán þeirra samkvæmt tölum Seðlabankans:

Seðlabanki Íslands
Upplýsingasvið
HAGTÖLUR SEÐLABANKANS
Innlánsstofnanir
Atvinnugreinaflokkun innlána - Tímaraðir
M.kr	des.09	des.08	sep.08
Innlán, alls	1.660.069	1.704.222	3.123.293
Innlendir aðilar, alls (liðir 1-9)	1.580.424	1.600.881	1.413.423
1  Veltiinnlán í íslenskum kr.	449.234	492.500	400.298
2  Gengisb. veltiinnlán	37.670	29.803	26.951
3  Peningamarkaðsreikningar	201.447	109.537	235.989
4  Óbundið sparifé	360.403	379.134	157.521
5  Verðtryggð innlán	217.709	255.747	170.848
6  Orlofsreikningar	6.644	7.344	4.678
7  Innlán v/viðbótarlífeyrissparnaðar	74.011	62.259	50.488
8  Annað bundið sparifé	95.530	100.535	247.299
9  Innl. gjaldeyrisreikningar	137.776	164.022	119.339
Erlendir aðilar, alls	79.645	103.341	1.709.870

Lágvaxta innlán eru veltuinnlánin, gengisbundin veltuinnlán, óbundið sparifé og innlendir gjaldeyrisreikningar.  Samtölur þessara innlána eru  985/1.065/704 milljarðar í lok þessara þriggja ársfjórðunga.  Já, lágvaxta innlán bankanna 31.12.2009 voru ríflega 105 milljörðum hærri en gengistryggð útlán.  Ég hef engar forsendur til að meta vaxtamuninn, en hann er örugglega bönkunum í hag, þar sem mjög verulegur hluti gengisbundinna útlána er í hávaxtamyntum, þ.e. evrum og dollurum, en ekki jenum og frönkum.  Síðan má ekki gleyma því að LIBOR vextir eru í lágmarki núna og óraunhæft að miða ávöxtun til framtíðar við núverandi stöðu LIBOR.

Ég tel mig í þessari færslu hafa sýnt fram á tvennt:  1)  Bankarnir eru þegar búnir að gera ráð fyrir leiðréttingu gengisbundinna lána niður í gengi á lántökudegi; 2)  Lágvaxta innlán bankanna eru meiri en gengisbundin útlán eins og þau eru skráð í bókum bankanna.  Það getur vel verið að gengismunurinn á þessu tvennu sé ekki nægur sem stendur, en það er nokkuð sem bankarnir stjórna.

En svona í lokin, þá er rétt að halda því til haga, að hvorki seðlabankastjóri né ráðherra lögðu til að komið væri í veg fyrir að gengistryggingin yrði rofin og höfuðstóll lánanna tækju mið af upphaflegum höfuðstóli eins og hann hefði aldrei verið gengistryggður.  Ummæli þeirra snúast eingöngu um hvort bankarnir ráða við fjármögnunarkostnað vegna lánanna eftir að búið væri að taka af þeim stærsta tekjupóstinn, sem var gengishagnaðurinn.  Mér finnst það aftur ábyrgðarhluti hjá þeim báðum að leggjast í þessa vörn fyrir fjármálafyrirtækin áður en fullreynt er hvort hægt sé að ná samkomulagi um málalok.

Almenningur fengi reikninginn

Hvernig hægir það uppbyggingu að almenningur og fyrirtæki hafi meira milli handanna?

Stundum er alveg óborganlegt að lesa eða heyra rökstuðning manna fyrir töpuðum málstað.  Nú koma seðlabankastjóri og efnahags- og viðskiptaráðherra og segja að það mundi hægja á uppbyggingu ef almenningur og fyrirtæki hafi meira á milli handanna.  Höfum í huga að þessir sömu menn bentu á það um daginn, að bankarnir væru stútfullir af peningum sem þeir ættu í erfiðleikum með að koma út.  Seðlabankastjóri taldi það vera vegna þess að bankarnir hefðu ekki náð að ávinna sér traust.

Ég er sannfærður um að uppbyggingin verði hraðari, ef fjármunir almennings og fyrirtækja fara í neyslu og veltu í staðinn fyrir að safnast fyrir inni í bönkunum.

Skýring á þessum áhyggjum ráðherra og bankastjóra má líklega rekja til þess, að búið er raska því jafnvægi sem stjórnvöld hafa samið um við AGS.  Það var nefnilega búið að stilla upp því sjónarspili, að kröfuhafar væru að veita afslátt til nýju bankana, þegar í reynd var bara verið að búa til bókhaldsflækju.  Lánasöfn voru færð með afslætti til nýju bankanna sem síðan reyna að innheimta þau að fullu.  Með því myndast hagnaður sem hægt er að borga út í formi arðs til kröfuhafa sem jafnframt teljast eigendur.

Mín trú er sú, að peningunum er betur komið fyrir í höndum almennings og fyrirtækja.  Þannig mun uppbyggingin verða hraðari.

Umrifjun á færslu frá því í janúar: FME tekur ekki afstöðu til gengistryggðra lána

Mig langar að rifja hér upp hluta af færslu minni frá 26. janúar í ár.  Hún er um svar FME til Hagsmunasamtaka heimilanna við fyrirspurn samtakanna um lögmæti gengistryggðra lána.  Í ljósi ásaka sem ganga á milli FME og Neytendastofu, þá er svar FME ákaflega áhugavert.  Svo tók 7 mánuði að fá svarið.  En hér er færslan:

FME tekur ekki afstöðu til gengistryggðra lána - Tekur FME afstöðu til nokkurs?

Hagsmunasamtök heimilanna sendu Fjármálaeftirlitinu fyrirspurn um lögmæti gengistryggðra lána 18. maí 2009.  Sjö mánuðum síðar, eftir nokkrar ítrekanir kom svar.  Það er sem hér segir:

Beiðni Hagsmunasamtaka heimilanna felur í sér að Fjármálaeftirlitið veiti lagalega álitsgerð um lögmæti gengistryggðra skuldabréfa.  Fjármálaeftirlitið  bendir á í því sambandi að hlutverk þess er að fylgjast með því að starfsemi eftirlitsskyldra aðila sé í samræmi við lög og reglur og að öðru leyti í samræmi við eðlilega og heilbrigða viðskiptahætti, sbr. 8. gr. laga nr. 87/1998 um opinbert eftirlit með fjármálastarfsemi.  Það samræmist ekki hlutverki Fjármálaeftirlitsins að veita lagalega álitsgerð til Hagsmunasamtaka heimilanna.  Þá er Fjármálaeftirlitinu ekki falið úrskurðarvald í einstökum ágreiningsmálum eða sker úr um réttindi og skyldur aðila að einkarétti eða ágreiningi um sönnun málsatvika.

Þetta er heljarinnar réttlæting hjá Fjármálaeftirlitinu fyrir því að hafa staðið hjá meðan íslensk fjármálafyrirtæki hafa vaðið yfir íslensk lög á skítugum skónum.  Fyrir utan að FME fer í nokkra andstöðu við sjálft sig.  Í svarinu segir nefnilega "að hlutverk [FME] er að fylgjast með því að starfsemi eftirlitsskyldra aðila sé í samræmi við lög og reglur og að öðru leyti í samræmi við eðlilega og heilbrigða viðskiptahætti".

Ég verð að viðurkenna, að allt of margt í starfsemi fjármálafyrirtækja undanfarin ár á ekkert skylt við "eðlilega og heilbrigða viðskiptahætti".  Ef hagsmunasamtök, eins og Hagsmunasamtök heimilanna, geta ekki vísað til FME máli, þar sem efast er um að "starfsemi eftirlitsskyldra aðila sé í samræmi við lög og reglur" vegna þess að "[þ]að samræmist  ekki hlutverki Fjármálaeftirlitsins að veita lagalega álitsgerð" til samtakanna, þá skil ég ekki hverjir eiga að geta leitað til FME um álitamál.  Eru það bara fjármálafyrirtækin sem mega leita til FME?

 

Skrár tengdar þessari bloggfærslu:

• Svar Fjármálaeftirlits