Ertu að segja satt, Gylfi? Gögn Seðlabankans gefa annað í skyn.

Gylfi Magnússon, efnahags- og viðskiptaráðherra, og Már Guðmundsson, seðlabankastjóri, hafa farið mikinn í fjölmiðlum í dag við að verja hin aðframkomnu fjármálafyrirtæki fyrir hinum illa dómi Hæstaréttar og óþrjótandi græðgi lántaka gengistryggðra lána fyrir réttlæti og sanngirni.  Hefur verið með ólíkindum að hluta og lesa það sem frá þeim tveimur hefur komið.  Hræðsluáróðri í takt við Rússagrýlu kaldastríðsáranna hefur verið helt yfir landslýð, sem hlustar mismunandi agndofa á, enda þykjast margir merkja að verið er að reisa kjarnorkuhelt byrgi í kringum aumingja, veslings fjármálafyrirtækin og aðframkomna eigendur þeirra.

Við skulum rifja upp, að Gylfi Magnússon sagði sjálfur fyrir nokkrum dögum, að fjármálafyrirtækin færu létt með að standa af þér dóm Hæstaréttar, þó hugsanlega færu einhver tímabundið undir 16% mörk eiginfjárkröfu sem til þeirra er gerð.  En nú er komið nýtt hljóð í strokkinn, enda hefur Gylfi efnt til ólöglegra samráðsfunda með stjórnendum bankanna og passaði sig vandlega á því, að þeir sem ekki eru jábræður væru víðsfjarri.

En hvað er hæft í þeirri fullyrðingu Gylfa Magnússonar að almenningur fengi reikninginn, ef fjármálafyrirtækin væru neydd til að fara eftir dómi Hæstaréttar.  (Ég get ekki annað en velt því fyrir mér hvað stjórnvöld hefðu sagt, ef Litháarnir 5 sem dæmdir voru fyrir mansal fyrir ekki löngu hefðu velt því fyrir sér í marga daga hvernig þeir ættu að bregðast við fangelsisdómum yfir sér og fengið stuðning dómsmálaráðherra við því að komast sem léttast frá fangavistinni vegna þess að hún hefði íþyngjandi fjárhagsleg áhrif á þá.)  Jæja, hvað segja tölur Seðlabankans um hina ógnvænlegu stöðu bankanna.

Fyrst tölur frá bönkunum sjálfum.  Samkvæmt ársuppgjöri bankanna þriggja högnuðust þeir um 80 milljarða á síðasta ári.  Nam hagnaðurinn 30% arðsemi eiginfjár.  Í uppgjöri Íslandsbanka kom fram, að bankinn hafi fært 11 milljarða í sérstaka varúðarfærslu, þar sem AGS hafi bannað bankanum að tekjufæra gengishagnað sem varð til á fyrri hluta síðasta árs.  Ástæðan var að ólíklegt þótti að gengishagnaðurinn innheimtist!  Þessi 11 milljarðar voru nálægt því að jafngilda helmingi af hagnaði bankans.  Ef líkt hefur verið með hinum veslings bönkunum komið, þá voru nálægt því 36 milljarðar í það heila færðir í varúðarfærslu sem hefðu í eðlilegu árferði bæst við hagnað bankanna.  Arðsemi eiginfjár hefði því orðið 45% og hagnaður um 116 milljarðar, ef AGS hefði ekki beðið um þessa varúðarfærslu.

Næst skulum við bera saman upplýsingar um eignasöfn bankanna fyrir og eftir hrun.  Heimildirnar eru excel-skjöl Seðlabanka Íslands með tímaröðum yfir útlán.  Skoðum eftirfarandi töflu:

Seðlabanki Íslands
Upplýsingasvið
HAGTÖLUR SEÐLABANKANS
Flokkun útlána, markaðsverðbréfa og víxla innlánsstofnana - tímaraðir
M.kr	des.09	des.08	sep.08
Fyrirtæki	1.090.385	1.175.966	2.118.248
Landbúnaður	11.373	12.743	21.775
Fiskveiðar	155.639	155.245	209.970
Námugröftur og iðnaður	229.495	232.701	354.298
þ.a. vinnsla landbúnaðarafurða	8.019	7.952	15.353
þ.a. vinnsla sjávarafurða	98.742	102.386	200.252
Veitur	14.796	15.741	40.734
Byggingastarfsemi	97.725	97.066	183.355
Verslun	130.731	156.122	315.592
Samgöngur og flutningar	14.294	16.679	51.629
Þjónusta	436.332	489.667	940.895
Eignarhaldsfélög	306.183	436.556	1.702.795
Heimili	476.012	558.050	1.032.026
þ.a. íbúðalán	248.451	299.387	606.494
Óflokkað	5.068	9.568	136.759
Niðurfærslur	-105.649	-190.711	-105.068
Samtala	1.772.000	1.989.429	4.884.760
6   Gengisbundin skuldabréf
Fyrirtæki	670.968	799.916	1.441.289
Landbúnaður	6.243	6.935	12.697
Fiskveiðar	143.195	146.540	195.542
Námugröftur og iðnaður	180.696	192.839	282.123
þ.a. vinnsla landbúnaðarafurða	5.235	5.534	11.353
þ.a. vinnsla sjávarafurða	92.398	96.560	190.682
Veitur	3.381	3.544	7.519
Byggingastarfsemi	35.135	44.007	93.321
Verslun	62.045	98.575	204.744
Samgöngur og flutningar	4.493	5.437	36.568
Þjónusta	235.780	302.039	608.776
Eignarhaldsfélög	102.465	248.255	1.057.930
Heimili	105.269	135.570	271.950
þ.a. íbúðalán	40.505	57.994	107.553
Óflokkað	1.073	2.353	59.012
Niðurfærslur
Samtala	879.775	1.186.093	2.830.181

 

Efri hlutinn er heildar útlán bankakerfisins til fyrirtækja, eignarhaldsfélaga og heimila og neðri hlutinn sýnir gengisbundna hluta útlánanna.  Aftasti dálkurinn sýnir stöðuna fyrir hrun, en sá í miðið fyrstu tölur yfir útlán nýju bankanna og loks sá fremsti er staðan ári síðar.  Þetta eru merkilegar tölur. 

Ég hef bara áhuga á gengisbundnu lánunum.  Þar sjáum við fyrst að heildarútlán í gengisbundnum skuldabréfum hefur fari úr 2.830 milljörðum í september 2008 niður í 1.186 milljarða í desember sama ár.  Munurinn er rúm 58%.  Samkvæmt upplýsingum í októberskýrslu Alþjóðagjaldeyrissjóðsins, þá er mismunurinn sá afsláttur sem bankarnir fengu á flutningi innlendra lánasafna gömlu bankanna yfir í nýju bankana.  (Ég sýni ekki lán til erlendra aðila, enda urðu þau að mestu eftir í gömlu bönkunum.)  Gengisvísitalan stóð í 196,7 stigum  30. september 2008.  Hún stóð í  216 stigum 31.12.2008 og 233 stigum 31.12.2009. Þrátt fyrir talsverða hækkun gengisvísitölu, þá hefur verðmæti eignasafna lækkað. Ef verðmætið 30.9.2008 er framreiknað miðað við gengisvísitölu til hinna dagsetninganna, þá fæst að 2.830 milljarðar eru orðnir 3.118 milljarðar 31.12.2008 og 3.364 milljarðar 31.12.2009.  Mismunurinn 31.12.2008 á uppreiknuðu verði og bókfærðu verði er 1.932 milljarðar kr. og 2.484 milljarðar 31.12.2009.

Flestir sem eru með lán hjá bönkunum hafa líklegast tekið eftir því, að höfuðstóll skulda þeirra hefur verið reiknuð upp að fullu á greiðsluseðlunum.  Ég hef talað við mjög marga undan farna 17 mánuði, bæði vegna eigin skulda og fyrirtækja.  Allir segja þá sömu sögu:  Þrátt fyrir að lánasöfn hafi verið færð frá gömlu bönkunum til þeirra nýju á verulegum afslætti, þá hefur gengisbundinn höfuðstóllinn sífellt hækkað!  Þetta er í mikilli mótsögn við það sem kemur fram í gögnum Seðlabankans.  Skýringin á þessu getur bara verið ein:  Bankarnir færa kröfur á viðskiptavini í bókum sínum á einhverju allt öðru gengi, en sýnt er á greiðsluseðlum.  Þetta gengi er líklegast nær því að vera á gengisvísitölunni 100 en 233 eins og gengisvísitalan stóð um áramót.  Líklegast er að bankarnir skrái kröfur á gengi lántökudags í bókum sínum og eru því þegar búnir að bregðast við dómi Hæstaréttar í bókhaldinu, þó þeir reyni allt til að fá sem mest út úr hverri einustu kröfu.  Þess vegna var hagnaður bankanna jafnmikill og raun bar vitni þrátt fyrir mikil vanskil lána.  Það þarf svo lítið til að fá hagnað af gjalddagagreiðslu.

Að sjálfsögðu eru bankarnir búnir að fara í grimmar afskriftir hjá mörgum fyrirtækjum.  Í flestum tilfellum hafa þeir leyst fyrirtækin til sín, en um leið hafa þeir fært útistandandi kröfur niður í viðráðanlega upphæð, sem að öllu líkindum er í nánd við gengi á lántökudegi.

Hvert er þá vandamál bankanna?  Jú, það er fjármögnunin. Bankarnir eru nær eingöngu fjármagnaðir af innlánum og síðan eiginfjárframlagi.  Skoðum innlán þeirra samkvæmt tölum Seðlabankans:

Seðlabanki Íslands
Upplýsingasvið
HAGTÖLUR SEÐLABANKANS
Innlánsstofnanir
Atvinnugreinaflokkun innlána - Tímaraðir
M.kr	des.09	des.08	sep.08
Innlán, alls	1.660.069	1.704.222	3.123.293
Innlendir aðilar, alls (liðir 1-9)	1.580.424	1.600.881	1.413.423
1  Veltiinnlán í íslenskum kr.	449.234	492.500	400.298
2  Gengisb. veltiinnlán	37.670	29.803	26.951
3  Peningamarkaðsreikningar	201.447	109.537	235.989
4  Óbundið sparifé	360.403	379.134	157.521
5  Verðtryggð innlán	217.709	255.747	170.848
6  Orlofsreikningar	6.644	7.344	4.678
7  Innlán v/viðbótarlífeyrissparnaðar	74.011	62.259	50.488
8  Annað bundið sparifé	95.530	100.535	247.299
9  Innl. gjaldeyrisreikningar	137.776	164.022	119.339
Erlendir aðilar, alls	79.645	103.341	1.709.870

Lágvaxta innlán eru veltuinnlánin, gengisbundin veltuinnlán, óbundið sparifé og innlendir gjaldeyrisreikningar.  Samtölur þessara innlána eru  985/1.065/704 milljarðar í lok þessara þriggja ársfjórðunga.  Já, lágvaxta innlán bankanna 31.12.2009 voru ríflega 105 milljörðum hærri en gengistryggð útlán.  Ég hef engar forsendur til að meta vaxtamuninn, en hann er örugglega bönkunum í hag, þar sem mjög verulegur hluti gengisbundinna útlána er í hávaxtamyntum, þ.e. evrum og dollurum, en ekki jenum og frönkum.  Síðan má ekki gleyma því að LIBOR vextir eru í lágmarki núna og óraunhæft að miða ávöxtun til framtíðar við núverandi stöðu LIBOR.

Ég tel mig í þessari færslu hafa sýnt fram á tvennt:  1)  Bankarnir eru þegar búnir að gera ráð fyrir leiðréttingu gengisbundinna lána niður í gengi á lántökudegi; 2)  Lágvaxta innlán bankanna eru meiri en gengisbundin útlán eins og þau eru skráð í bókum bankanna.  Það getur vel verið að gengismunurinn á þessu tvennu sé ekki nægur sem stendur, en það er nokkuð sem bankarnir stjórna.

En svona í lokin, þá er rétt að halda því til haga, að hvorki seðlabankastjóri né ráðherra lögðu til að komið væri í veg fyrir að gengistryggingin yrði rofin og höfuðstóll lánanna tækju mið af upphaflegum höfuðstóli eins og hann hefði aldrei verið gengistryggður.  Ummæli þeirra snúast eingöngu um hvort bankarnir ráða við fjármögnunarkostnað vegna lánanna eftir að búið væri að taka af þeim stærsta tekjupóstinn, sem var gengishagnaðurinn.  Mér finnst það aftur ábyrgðarhluti hjá þeim báðum að leggjast í þessa vörn fyrir fjármálafyrirtækin áður en fullreynt er hvort hægt sé að ná samkomulagi um málalok.

Almenningur fengi reikninginn

Hvernig hægir það uppbyggingu að almenningur og fyrirtæki hafi meira milli handanna?

Stundum er alveg óborganlegt að lesa eða heyra rökstuðning manna fyrir töpuðum málstað.  Nú koma seðlabankastjóri og efnahags- og viðskiptaráðherra og segja að það mundi hægja á uppbyggingu ef almenningur og fyrirtæki hafi meira á milli handanna.  Höfum í huga að þessir sömu menn bentu á það um daginn, að bankarnir væru stútfullir af peningum sem þeir ættu í erfiðleikum með að koma út.  Seðlabankastjóri taldi það vera vegna þess að bankarnir hefðu ekki náð að ávinna sér traust.

Ég er sannfærður um að uppbyggingin verði hraðari, ef fjármunir almennings og fyrirtækja fara í neyslu og veltu í staðinn fyrir að safnast fyrir inni í bönkunum.

Skýring á þessum áhyggjum ráðherra og bankastjóra má líklega rekja til þess, að búið er raska því jafnvægi sem stjórnvöld hafa samið um við AGS.  Það var nefnilega búið að stilla upp því sjónarspili, að kröfuhafar væru að veita afslátt til nýju bankana, þegar í reynd var bara verið að búa til bókhaldsflækju.  Lánasöfn voru færð með afslætti til nýju bankanna sem síðan reyna að innheimta þau að fullu.  Með því myndast hagnaður sem hægt er að borga út í formi arðs til kröfuhafa sem jafnframt teljast eigendur.

Mín trú er sú, að peningunum er betur komið fyrir í höndum almennings og fyrirtækja.  Þannig mun uppbyggingin verða hraðari.

Umrifjun á færslu frá því í janúar: FME tekur ekki afstöðu til gengistryggðra lána

Mig langar að rifja hér upp hluta af færslu minni frá 26. janúar í ár.  Hún er um svar FME til Hagsmunasamtaka heimilanna við fyrirspurn samtakanna um lögmæti gengistryggðra lána.  Í ljósi ásaka sem ganga á milli FME og Neytendastofu, þá er svar FME ákaflega áhugavert.  Svo tók 7 mánuði að fá svarið.  En hér er færslan:

FME tekur ekki afstöðu til gengistryggðra lána - Tekur FME afstöðu til nokkurs?

Hagsmunasamtök heimilanna sendu Fjármálaeftirlitinu fyrirspurn um lögmæti gengistryggðra lána 18. maí 2009.  Sjö mánuðum síðar, eftir nokkrar ítrekanir kom svar.  Það er sem hér segir:

Beiðni Hagsmunasamtaka heimilanna felur í sér að Fjármálaeftirlitið veiti lagalega álitsgerð um lögmæti gengistryggðra skuldabréfa.  Fjármálaeftirlitið  bendir á í því sambandi að hlutverk þess er að fylgjast með því að starfsemi eftirlitsskyldra aðila sé í samræmi við lög og reglur og að öðru leyti í samræmi við eðlilega og heilbrigða viðskiptahætti, sbr. 8. gr. laga nr. 87/1998 um opinbert eftirlit með fjármálastarfsemi.  Það samræmist ekki hlutverki Fjármálaeftirlitsins að veita lagalega álitsgerð til Hagsmunasamtaka heimilanna.  Þá er Fjármálaeftirlitinu ekki falið úrskurðarvald í einstökum ágreiningsmálum eða sker úr um réttindi og skyldur aðila að einkarétti eða ágreiningi um sönnun málsatvika.

Þetta er heljarinnar réttlæting hjá Fjármálaeftirlitinu fyrir því að hafa staðið hjá meðan íslensk fjármálafyrirtæki hafa vaðið yfir íslensk lög á skítugum skónum.  Fyrir utan að FME fer í nokkra andstöðu við sjálft sig.  Í svarinu segir nefnilega "að hlutverk [FME] er að fylgjast með því að starfsemi eftirlitsskyldra aðila sé í samræmi við lög og reglur og að öðru leyti í samræmi við eðlilega og heilbrigða viðskiptahætti".

Ég verð að viðurkenna, að allt of margt í starfsemi fjármálafyrirtækja undanfarin ár á ekkert skylt við "eðlilega og heilbrigða viðskiptahætti".  Ef hagsmunasamtök, eins og Hagsmunasamtök heimilanna, geta ekki vísað til FME máli, þar sem efast er um að "starfsemi eftirlitsskyldra aðila sé í samræmi við lög og reglur" vegna þess að "[þ]að samræmist  ekki hlutverki Fjármálaeftirlitsins að veita lagalega álitsgerð" til samtakanna, þá skil ég ekki hverjir eiga að geta leitað til FME um álitamál.  Eru það bara fjármálafyrirtækin sem mega leita til FME?

 

Skrár tengdar þessari bloggfærslu:

• Svar Fjármálaeftirlits

En hvorki talsmaður neytenda eða Hagsmunasamtök heimilanna

Já, þetta er fróðleg upptalning á þeim sem sátu fund um áhrif dóms Hæstaréttar:

Viðskiptaráðherra, bankastjórar viðskiptabankanna, framkvæmdastjóri Samtaka fjármálafyrirtækja og aðrir aðilar sem dómar Hæstaréttar um ólögmæti gengistryggingar lánasamninga sneru að..

Þarna var maðurinn sem vissi árið 2001 að ákvæði 13. og 14. gr. laga nr. 38/2001 kæmi í veg fyrir að fjármálafyrirtæki gætu boðið upp á gengistryggð lán.  Þarna voru bankastjórar viðskiptabankanna sem hafa undanfarin ár boðið upp á gengistryggð lán.  Í orðanna hljóða virðast forstjórar bílalánafyrirtækjanna hafa verið þarna.  En af hverju var ekki fulltrúi Hagsmunasamtaka heimilanna þarna eða talsmaður neytenda?

Hvenær hefur það tíðkast að brotamaðurinn fái að ákveða hvernig hann tekur út refsingu sina?  Ætla stjórnvöld aldrei að læra?  Hagsmunasamtök heimilanna hafa sent út áskorun á nefndarmenn í efnahags- og skattanefnd og viðskiptanefnd að sett verði lög, ef ekki næst samkomulag milli fjármálafyrirtækja og hagsmunagæsluaðila neytenda um framkvæmd uppgjörs vegna hinnar ólögmætu gengistryggingar.  Reynslan sýnir að bjargráð stjórnvalda og fjármálafyrirtækja, sem hingað til hafa að mestu verið án aðkomu neytenda, hafa reynst bjarnargreiði.  Hef ég litla trú á að það breytist í þessari umferð, ef viðhafa á sömu vitlausu vinnubrögðin.

Fundað um áhrif dóma og óvissu

Umræða á villigötum

Pétur H. Blöndal verður seint sakaður um að tala ekki skýrt.  Vandinn við hann er einstrengingsleg afstaða hans til hlutanna, sérstaklega þegar kemur að verðtryggingunni.  Morgunblaðið birtir í dag ítarlegt viðtal við Pétur og er það á margan hátt mjög fróðlegt, en því miður uppfullt af þeim dæmigerðum ranghugmyndum og rangfærslum sem þingmaðurinn hefur haldið fram í fleiri áratugi.  Þegar þessu er síðan pakkað svona saman í eitt viðtal, þá get ég ekki annað en brugðist við málflutningi hans og ekki í fyrsta skipti.

1.  Þeir sem tóku gengistryggð lán fóru óvarlega með fé:  Þetta er svo arfa vitlaus staðhæfing að með ólíkindum er að hún komi frá jafn greindum manni og Pétur er.  Að einhver hafi kosið að taka gengistryggt lán frekar en óverðtryggt á 15% vöxtum eða verðtryggt á 9% vöxtum hefur ekkert með það að gera hvernig menn fóru með fé sitt.  Það eru engin orsakatengsl á milli tegundar lánsins og hvernig farið er með féð sem fengið var að láni.  Þetta er rökyrðing sem ekki gengur upp.  Mér virðist Pétur taka hér tvær yrðingar og tengja þær á rangan hátt til að búa til þá þriðju. Fyrsta yrðingin er:  Sumir lántakar tóku gengistryggð lán.  Önnur er:  Sumir lántakar fóru óvarlega með fé.  Og úr varð sú þriðja:  Þeir sem tóku gengistryggð lán fóru óvarlega með fé.  Í staðinn fyrir:  Sumir lántakar sem tóku gengistryggð lán fóru óvarlega með fé.

2.  Þeir sem tóku gengistryggð lán tóku meiri áhættu:  Önnur alveg staðhæfulaus fullyrðing.  Þingmaðurinn veit betur, enda tryggingastærðfræðingur að mennt og hefur langa reynslu af störfum innan fjármálageirans.  Staðreyndin er sú, að þrátt fyrir hrun íslensku krónunnar 2008 og 2009, þá hefur vísitala neysluverðs hækkað meira undanfarin tuttugu ár, en sem nemur veikingu krónunnar á sama tímabili. Förum lengra aftur og þá fáum við að frá janúar 1980 hefur vísitala neysluverðs hækkað að jafnaði um 16,3% á ári og alls um 5.252% (fram til maí í ár).  Þetta jafngildir ríflega 52 földun vísitölunnar á tímabili sem er dæmigert fyrir lánstíma húsnæðisláns.  Setjum þetta inn í lánareikni Arion banka og þá fáum við að endurgreiðsla af 10 milljón kr. láni væri 455,8 milljónir kr. (30 ára verðtryggt lán með 4,5% vöxtum.)  Hver er nú áhættan?  Hafa skal í huga, að hrun íslensku krónunnar er tilkomið samkvæmt skýrslu rannsóknarnefndar Alþingis vegna víðtækrar og mjög grófrar markaðsmisnotkunar og stöðutöku stærstu fjármálafyrirtækja landsins á árunum fyrir hrun.  Nokkuð sem enginn lántaki gat látið sér detta í hug.  Þessi stöðutaka og aðrar ákvarðanir sem teknar hafa verið af misvitrum bankamönnum hafa verulega til þeirrar yfir 50% hækkunar vísitölu neysluverðs sem orðið hefur undanfarin 5 ár eða svo.

3.  Mikilvægi verðtryggingarinnar fyrir lífeyrissjóði:  Pétri er tíðrætt um mikilvægi verðtryggingarinnar fyrir lífeyrissjóðina.  Ég hef marg oft vikið að þessari mítu, því þessi fullyrðing Péturs er ekkert annað.   Ávöxtun lífeyrissjóðanna árin fyrir hrun jókst gríðarlega vegna ávöxtunar óverðtryggðra eigna sjóðanna.  Ég hef lesið allt það efni sem ég hef komist yfir um áhrif verðtryggingar á afkomu lífeyrissjóða, m.a. skýrslu sem kollegi Péturs, Tryggvi Þór Herbertsson, skrifaði um efnið fyrir lífeyrissjóðina 2004 og nú síðast stórfurðulega skýrslu Askar Capital um verðtrygginguna ritaða að beiðni efnahags- og viðskiptaráðuneytis.  Í flestum þessum skýrslum og greinum er sett fram fullyrðing um að verðtrygging sé lífeyrissjóðunum mikilvæg en síðan vantar alltaf að koma með haldgóðar sannanir fyrir fullyrðingunni.  Það er eins og menn haldi, að með því að endurtaka fullyrðinguna nógu oft, þá verði hún að sönnunarfærslu.

4.  Óverðtryggðir innlánsreikningar bera neikvæða vexti:  Gott og vel, það er rétt.  En samkvæmt tölvupósti sem ég fékk í gær, þá eru innlánsvextir Danske Bank á innstæðum upp að DKK 25.000 0,125% og 0,250% á upphæðum umfram DKK 25.000.  Verðbólga í Danmörku er um 2%.  Um allan heim gerist það, að óverðtryggðir innlánsreikningar bera neikvæða vexti.  Það er ekkert nýtt og þarf ekki að vera neitt hættulegt, þó vissulega væri gott fyrir innlánseigendur að geta fengið betri ávöxtun.

5.  Niðurstaða Hæstaréttar umbunar þeim sem sýndu ekki ráðdeild:  Þessi fullyrðing er í anda liðs nr. 1 og er algjört bull og vitleysa.  Í fyrsta lagi snýst niðurstaða Hæstaréttar ekki um að umbuna einum eða neinum heldur ógilda ólögmætan gjörning.  Höfum eitt alveg á hreinu, að sá sem tók gengistryggt lán hann reiknaði með lágum vöxtum og hann hefur greitt lága vexti allan samningstímann.  Hvað kemur það ráðdeild við hvort fólk tók gengistryggt lán eða ekki?  Hér er þingmaðurinn að slá um sig með frösum í tilraun til að blekkja auðtrúa einstaklinga.  Ég held að hann ætti að rifja aðeins upp námsefni sitt í rökfræði sem ég efast ekki um að var hluti af stærðfræðinámi hans.  Það eru engin orsakatengsl á milli tegundarláns og meðferðar þess, sbr. rökyrðingar mínar í lið 1.  Ég veit um fullt af fólki sem hafði sýnt öfgakennda "ráðdeild" alla sína ævi í fjármálum og ákvað að taka gengistryggt lán að atbeina þjónustufulltrúa síns.  Að slá um sig með svona ódýrum frösum er þingmanninum ekki sæmandi.

6.  Dómur Hæstaréttar er eins og blaut tuska í andlit sparifjáreigenda:  Hér er annar kunnulegur og innistæðulaus frasi frá þingmanninum.  Hvað kemur þessi dómur sparifjáreigendum við?  Af hverju eru aðgerðir sem gagnast lántökum aðför að sparifjáreigendum?  Dómurinn "verðlaunar þá sem tóku áhættu..og voru óvarkárir í fjármálum".  Fyrirgefðu, Pétur minn, voru sparifjáreigendur sem áttu yfir 3 m.kr. á einum reikningi í hrunbönkunum ekki "óvarkárir í fjármálum"?  Hver er munurinn á þeirra stöðu og stöðu lántakans?  Af hverju var öllum innstæðum "óvarkára" sparifjáreigandans bjargað, en lántakar máttu éta það sem úti fraus?  Nei, höfum það á hreinu.  Dómur Hæstaréttar leiðrétti gangvart lántökum gengistryggðra lána, það óréttlæti sem fólst í því að neyðarlögin björguðu sumum en ekki öðrum.  Ef sparifjáreigendur ætla að vera með öfund eða ólund út í þá sem njóta niðurstöðu Hæstaréttar, þá vil ég biðja þá hina sömu að gefa eftir það sem neyðarlögin gáfu þeim.  Mér þykir sem sparifjáreigandinn Pétur H. Blöndal kasti steini úr glerhúsi.  Hafi einhverjir fengið gjafagjörning af hálfu íslenskra stjórnvalda, þá eru það sparifjáreigendur sem áttu háar upphæðir inni á ótryggðum innstæðureikningum við setningu neyðarlaganna.  Ég tek það fram, að mér fannst þá og finnst en hið besta mál að verja þessar innstæður, en verndina átti að takmarka við stöðu reikninganna eins og hún var 31.12.2007 að teknu tilliti til úttekta og innlagna á árinu.  Verndin átti ekki að ná til áfallinna vaxta og verðbóta á árinu 2008.  Það var gjafagjörningur.

7. Skilja ekki efnahagslögmálin:  "Pétur telur að margir málshefjendur virðist ekki skilja efnahagslögmálin sem hér séu að baki," þegar talað er um að verðtrygging sé böl sem ber að bæta.  það er stórfurðulegt hvað efnahagslögmálin virka allt öðruvísi hér á landi en annars staðar í heiminum.  Ísland er eitt fárra landa í heiminum, þar sem boðið er upp á verðtryggð neytendalán og svo erum það við sem viljum takmarka notkun verðtryggingarinnar sem skiljum ekki efnahagslögmálin.  Þetta er svo ótrúleg staðhæfing hjá þingmanninum, að það liggur við að hún sé ekki svara verð.  Málið er að fæstir sem hingað koma og fjalla um íslenskt efnahagslíf skilja verðtrygginguna.  Ég átti fund með Mark Flanagan, frá AGS, og hann sem á að heita sérfræðingur sjóðsins í málefnum Íslands, hann skildi ekki hvernig verðtryggingin virkaði á grundvallar hagstærðir.  Málið með verðtrygginguna hún er heima tilbúið böl og á hana verður að koma böndum.  Frá því að verðtryggingin var innleidd með Ólafslögum 1979 hefur hún ítrekað leitt yfir okkur kollsteypur.  Hún hefur ekki komið í veg fyrir að lífeyrir hafi verið skertur, hún hefur ekki aukið á hagsæld eða jafnað lífskjör.  Hún hefur að því virðist einn tilgang, sem kom skýrt fram í hinni dæmalausu skýrslu Askar Capital.  Hún á að tryggja fjárfestum og sparifjáreigendum áhættulausa ávöxtun.  Þetta er eina efnahagslögmálið sem skilja þarf varðandi verðtrygginguna og ég skil það mjög vel.  Þetta efnahagslögmál er bara rugl, þar sem það er ekkert til sem er áhættulaust.

8. Mjög óheppilegur dómur, þar sem lánin munu brenna upp eins og yfir 1980:  Þetta er enn ein stoðlausa fullyrðing þingmannsins.  Í fyrsta lagi, þá grípur hann í klisju sem Þórólfur Matthíasson notar oft:  "Munið þið hvernig þetta var fyrir 1980?"  Já, ég man hvernig þetta var fyrir 1980, en mig langar að lauma að þingmanninum nýlegri tölum.  Á síðustu 20 árum hefur verðbólga frá janúar til janúar verði 10 sinnum undir 4% og það ellefta var verðbólgan 4%.  Af þeim 9 árum sem þá eru eftir eru 6 á þessari öld eftir að krónan var sett á flot, verðbólgumarkmið tekin upp og bankarnir einkavæddir að hluta eða öllu leiti.

9.  Dómurinn hefur slæm áhrif á stöðu bankakerfisins:  Pétur H. Blöndal býr yfir miklum upplýsingum um stöðu bankakerfisins og þá á ég við fjárhagslega stöðu þess.  Hann veit betur en flestir landsmenn að lánasöfna gömlu bankanna voru færð með verulegum afslætti til þeirra nýju.  Pétur hefur raunar fengið í trúnaði nákvæmar upplýsingar um það hver þessi afsláttur var.  Ég get bara vísað í októberskýrslu AGS, en það kemur fram að lánasöfn heimilanna voru flutt yfir með 45% afslætti og lánsöfn fyrirtækja með allt að 70% afslætti.  Svo merkilegt sem það er, þá ætlast AGS til þess að bankarnir skili þessum afslætti til lántaka sinna krónu fyrir krónu.  Allur afslátturinn skal ganga til lántakanna eða notaður til að greiða fyrir dýrari fjármögnun lánanna.  Nú er það þannig að gengistryggð lán heimilanna voru nokkuð nærri 30% af lánasöfnum bankanna.  Lækkum þessa tölu um helming og þá lækkar verðmæti lánasafnanna um 15%.  Þá eru ennþá 30% eftir til að takast á við önnur vandamál og hærri fjármögnunarkostnað (sem ég held að sé lélegt yfirskin).  Þá má benda á, að AGS bannaði (samkvæmt frétt Íslandsbanka) bönkunum að færa gengishagnað vegna veikingu krónunnar á fyrri helmingi árs 2009 til eigna eða tekna, heldur urðu bankarnir að færa hana sem varúðarfærslu sem kröfu sem líklegast yrði ekki innheimt.  Um þriðjungur, ef ekki meira af veikingu krónunnar varð einmitt á fyrri helmingi síðasta árs, þannig að höfuðstólshækkun lánanna vegna veikingar krónunnar er skráð með tvennum hætti í bókum bankanna.  Annars vegar hefur krafan á lántakann hækkað og hefur innheimt að fullu samkvæmt því, en hins vegar er hún færð á varúðarreikning sem líklegast töpuð krafa.  Nú vil ég gjarnan að tryggingastærðfræðingurinn Pétur H. Blöndal skýri það út fyrir fávísum lesendum Morgunblaðsins hvernig afnám gengistryggingarinnar getur haft áhrif á stöðu bankanna, sem þegar er búið að gera ráð fyrir að stór hluti af stökkbreytingu höfuðstóls lánanna innheimtist ekki og afgangur var gefinn bankanum við yfirfærslu lánasafnanna frá gömlu bönkunum til þeirra nýju.

10. Landið þarf eftir sem áður einhverjar bankastofnanir:  Þetta er rétt, en bankastofnanir þurfa viðskiptavini.  Eins og staðan er í dag, þá virðist mér sem það sé einbeittur vilji allt of margra fjármálafyrirtækja að hrekja sem flesta viðskiptavini frá sér.  Ég er sannfærður um það, að opni ný fjármálastofnun afgreiðslu á höfuðborgarsvæðinu, þá muni mjög stór hluti íbúa á svæðinu huga að því að færa viðskipti sín til hinnar nýju stofnunar.  Sparisjóður Suður-Þingeyinga á Laugum, sem álitin er hrein mey þegar kemur að öllum ruglinu sem viðgekkst í íslensku fjármálalífi, hefur t.d. átt í megnustu vandræðum vegna hins mikla fjölda viðskiptavina sem þangað hafa snúið sér með peningana sína.  Getur fólk bara ímyndað sér hver atgangurinn verður þurfi fólk ekki að leggja á sig ferðalag norður á Laugar til að geta hafið viðskipti.  Vilji viðskiptabankarnir lifa af, þá þurfa þeir að huga mun meira að viðskiptavinum sínum og ég legg áherslu á viðskeytið "vinur".  Stjórnendur fjármálafyrirtækja verða að skoða mun betur en áður hvernig hægt er að leysa skuldavanda heimila og fyrirtækja með viðskiptavininum og á forsendum sem hann getur sætt sig við.  Ef það gerist ekki, þá fer fólk með viðskiptin sín annað um leið og færi gefst.

Ég læt þetta duga, en gæti tekið á fleiri atriðum og gert þessum betri skil.  Ég tek það fram að ég dáist oft af því hvað Pétur H. Blöndal getur verið hugmyndaríkur, en hugmyndafræðilega er ég mjög oft ósammála því sem hann segir í opinberri umræðu.  Á bak við lokaðar dyr á nefndasviði Alþingis eða á fundum með þingflokki Sjálfstæðisflokksins hafa á mótið komið frá honum fjölmörg atriði sem ég hef getað tekið undir, þó önnur séu í anda þess sem ég fjalla um að ofan.

Bruðlurum bjargað

Ekki benda á mig segir FME

Nú er komin í gang áhugaverður leikur sem heitir "Ekki benda á mig".  Pressan sendi fyrirspurn á forstjóra FME varðandi gengistryggðu lánin sem fóru framhjá stofnuninni.  Í svarinu segir m.a.:

Fjármálaeftirlitið hefur eftirlit með því að starfsemi eftirlitsskyldra aðila sé í samræmi við lög, reglugerðir, reglur eða samþykktir sem um starfsemina gilda og að starfsemin sé að öðru leyti í samræmi við heilbrigða og eðlilega viðskiptahætti.

Ég spyr bara: Teljast lög nr. 38/2001 um vexti og verðbætur ekki til laga "sem um starfsemina gilda"?  Getur verið að enginn aðili hafi átt að gæta þess að afurðir fjármálafyrirtækja væru í samræmi við lög?  Til hvers þurfum við þá eftirlitsaðila?

Hún er heldur döpur niðurstaðan FME, þar sem stofnunin lýsir því yfir að hún hafi ekki getað gert neitt og vísar svo sökinni yfir á Neytendastofu:

Jafnframt er athygli vakin á því að samkvæmt lögum nr. 57/2005 er Neytendastofu falið eftirlit með samningsskilmálum gagnvart neytendum. 

Er það ekki dæmigert að kenna öðrum um eigin mistök.  Annað hvort hefur FME eftirlit með fjármálafyrirtækjum og gætir þess að eftirlitsskyldir aðilar fari að lögum eða þá að brotalöm er í eftirlitinu.  Það er aumt að kenna öðrum um.

Það, sem ekki er breytt með dómi, stendur óbreytt

Ég er ekki löglærður maður og misskil stundum lögin.  Þrátt fyrir það hefur mér tekist að hafa rétt fyrir mér varðandi ýmislegt.  T.d. var ég fyrstur til að benda á hér í vefheimum að gengistrygging væri ólögleg.  Nú langar mig að skjóta aftur og sjá hvort ég hafi rétt fyrir mér.

Ég held að það sé réttur skilningur á íslenskum réttarreglum, að þegar dómur breytir samningi, þá breytist eingöngu sá þáttur samningsins sem dómurinn tiltekur að hafi breyst.  Allt annað helst óbreytt.  Hafi dómurinn ætlað að breyta öðrum hlutum samnings, þá hefði honum borið að tiltaka það.

En eins og ég segi, þá er ég ekki löglærður og þætti mér vænt um, ef einhver sem býr yfir góðum skilningi á íslenskum réttarreglum geti annað hvort leiðrétt mig eða staðfest þennan skilning minn.

Ef þessi skilningur minn er réttur, sem ég veðja á, þá er enginn óvissa tengd niðurstöðu Hæstaréttar í gengistryggingadómunum um gildi vaxtakjara á lánasamningunum eftir að gengistryggingin hefur verið felld úr gildi.  Allt er óbreytt sem Hæstiréttur breytti ekki!  Það eitt breyttist sem Hæstiréttur breytti! Einfaldara gæti það ekki verið.

Rétt að fara varlega í yfirlýsingar

Út í hött að verðtryggja lánin. Engin lausn að fara úr einum forsendubresti í annan.

Er línan frá Samfylkingunni núna að verða ljós?  Fyrst vildi Árni Páll Árnason, félagsmálaráðherra, verðtryggja bílalánin með 15% refsingu og núna vill Mörður Árnason verðtryggja öll fyrrum gengistryggð lán.  Hafa þessi menn ekki lesið stefnuyfirlýsingu ríkisstjórnarinnar?  Í henni er nefnilega talað um að draga úr vægi verðtryggingar.

Það kemur alls ekki til greina að auka vægi verðtryggingar.  Hún er það sem er að sliga íslensk heimili, nema náttúrulega þessi örfáu sem eiga einhverja upphæð inni á verðtryggðum bankareikningum eða í verðtryggðum skuldabréfum.  Verðtryggingin neytendalána er eitur sem sýkt hefur þjóðfélagið og við verðum að losa okkur við hana.  Það er ekkert sem segir að opinberir aðilar geti ekki gefið út verðtryggð bréf, en ég verðtryggingin neytendalána er rugl.

Einn stjórnarmaður Hagsmunasamtaka heimilanna bar íslenska verðtryggða lánasamninga undir sænska bankamenn.  Sá fyrsti las þá yfir og ákvað að kalla á yfirmann sinn. Hann skoðaði þá lengi og spurði hvort þetta væri grín.  Stjórnarmaðurinn hristi hausinn.  Eru þetta falsaðir pappírar?  Af var hausinn hristur og málin skýrð að þetta væru þau kjör sem íslenskum húsnæðiskaupendum byðust.  Yfirmaðurinn hristi þá hausinn og sagði að hann vissi af mönnum í Suður-Evrópu sem væru þekktir fyrir okur, en jafnvel þeir væru ekki svona grófir!

Það kemur ekki til greina að skipta einum forsendubresti út fyrir annan.  Það kemur ekki til greina að fara úr einu formi eignaupptöku í annað.  Höfum í huga að verðbólga síðustu 40 ára var  82.262% eða að jafnaði 19,9% á ári, síðustu 30 ár var verðbólgan 5.214% eða 16,3% að jafnað á ári, síðustu 20 ár var verðbólgan 154% með hógværari 5,1% árlega verðbólgu, síðustu 10 árin var verðbólgan 84,7% eða 6,3% að jafnaði árlega og skoðum loks síðustu 5 ár, þá eru tölunar 50,3% og 8,3%.

Nei, takk, Mörður.  Við þiggjum ekki nýju snöruna þína í staðinn fyrir þá gömlu.

Vill verðtryggingu á lánin

Fréttatilkynning frá Hagsmunasamtökum heimilanna vegna gengistryggðra lána

Mig langar að birta hér fréttatilkynningu frá Hagsmunasamtökum heimilanna vegna viðbragða fjármálafyrirtækja við dómi Hæstaréttar um gengistryggð lán auk leiðbeininga til lántaka. 

---

Fréttatilkynning frá Hagsmunasamtökum
heimilanna vegna gengistryggðra lána

Hagsmunasamtök heimilanna hvetja allar lánastofnanir, sem veitt hafa lán er gætu fallið undir dóma Hæstaréttar nr. 92/2010 og 153/2010, að stöðva allar innheimtuaðgerðir vegna þeirra lána hvort heldur þau voru veitt til einstaklinga eða fyrirtækja.  Að minnsta kosti skal takmarka innheimtu við upphaflega greiðsluáætlun, þ.e. án allra breytinga á gengi.

Forráðamenn fjölmargra fjármálafyrirtækja hafa komið fram í fjölmiðlum, lýst lán síns fyrirtækis vera öðruvísi en þau lán sem fjallað var um í dómum Hæstaréttar og dómana því ekki ná til þeirra.  Samtökin furða sig á þessum yfirlýsingum, þar sem dómar Hæstaréttar eru mjög afdráttarlausir varðandi ólögmæti gengistryggingar.  Í dómsorði með dómi nr. 153/2010 segir m.a.:

Talið var að samningur aðila bæri skýrlega með sér að hann væri um lán í íslenskum krónum. Kaupverð bifreiðarinnar og mánaðarlegar greiðslur voru tilgreind í íslenskum krónum. Þá kom berum orðum fram að íslensk fjárhæð hverrar afborgunar ætti að breytast eftir gengi á þeim erlendu myntum, sem mið var tekið af. Af þessum sökum var talið ótvírætt að samningur aðilanna væri um skuldbindingu í íslenskum krónum og félli hann því undir reglur VI. kafla laga nr. 38/2001..

..Talið var að vilji löggjafans kæmi skýrlega fram í því að í orðum 13. og 14. gr. laga nr. 38/2001 væri eingöngu mælt fyrir um heimild til að beita tilteknum tegundum verðtryggingar, en þar væri ekkert rætt um þær tegundir sem óheimilt væri að beita. Lög nr. 38/2001 heimiluðu ekki að lán í íslenskum krónum væru verðtryggð með því að binda þau við gengi erlendra gjaldmiðla. Þá væru reglur 13. og 14. gr. laga nr. 38/2001 ófrávíkjanlegar, sbr. 2. gr. laganna, og yrði því ekki samið um grundvöll verðtryggingar, sem ekki væri stoð fyrir í lögum.

Hagsmunasamtök heimilanna geta ekki skilið þessi dómsorð á nokkurn annan hátt, en að öll lán þar sem höfuðstóll lánanna er tilgreindur í íslenskum krónum hvað sem varðar aðra útfærslu á lánssamningum teljist skuldbinding í íslenskum krónum.  Um þetta verður vafalaust deilt, en þar til úr þeim deilum hefur verið leyst, þá skal túlka samninginn neytandanum í hag.  Kemur þetta skýrt fram í tölulið b í 36. gr. laga nr. 7/1936, samningalaga, sem hljómar svona:

[36. gr. b. Skriflegur samningur, sem atvinnurekandi gefur neytanda kost á, skal vera á skýru og skiljanlegu máli. Komi upp vafi um merkingu samnings sem nefndur er í 1. mgr. 36. gr. a skal túlka samninginn neytandanum í hag.
[Regla 2. málsl. 1. mgr. gildir ekki þegar aðilar eða stofnanir sem hafa það hlutverk að vernda neytendur geta gripið til aðgerða samkvæmt landslögum til að fá úr því skorið hvort samningsskilmálar sem ætlaðir eru til almennrar notkunar séu ósanngjarnir.]¹⁾]^2)
   1)L. 151/2001, 1. gr. ²⁾L. 14/1995, 3. gr.

Lögin segja hér beinum orðum að vafi skuli vera túlkaður lántaka í hag.  Hagsmunasamtök heimilanna gera þá kröfu til fjármálafyrirtækja að bókstafur laganna sé virtur.  Hafa skal í huga að ákvæði 36. gr. laga nr. 7/1936 var innleitt í íslensk lög til að uppfylla tilskipun 93/13/EBE frá 5. apríl 1993 um ósanngjarna skilmála í neytendasamningum.  Hér er því um samevrópskar reglur að ræða.

Burt séð frá öllum lagalegum atriðum, þá liggja bæði siðferðisleg og viðskiptaleg sjónarmið fyrir því að innheimtu lána sé frestað eða takmörkuð við upphaflega greiðsluáætlun.  Viðskiptasamband fjármálafyrirtækja og viðskiptavina þeirra hefur beðið verulegan hnekki með dómum Hæstaréttar.  Fjármálafyrirtækin hafa mörg sýnt viðskiptavinum sínum ótrúlega óbilgirni og á síðustu dögum fyrir dómsuppkvaðningu, þá gekk sú harka fram úr hófi.  Nú telja Hagsmunasamtök heimilanna komið að því að fjármálafyrirtæki taki nokkur skref til baka og hugsi sinn gang.  Hvert er það viðskiptasamband sem fyrirtækin vilja hafa við viðskiptavini sína og hvernig geta þau bætt fyrir þann skaða sem þau eða forverar þeirra hafa valdið viðskiptavinum sínum með ólöglegum lánveitingum, ólöglegum innheimtum og ólöglegum aðförum að ekki sé talað um aðra og alvarlegri þætti.

Hagsmunasamtök heimilanna vilja í ljósi tveggja annarra Hæstaréttardóma sem kveðnir voru upp 16. júní 2010, þ.e. dóma nr. 347/2010 og 315/2010, benda á að lántaki getur skaðað stöðu sína með fyrirvaralausri stöðvun greiðslu af lánum án þess að sannanleg samskipti séu í gangi milli lántaka og lánveitanda.  Í fyrra málinu hélt lántaki lánveitanda vel upplýstum um gerðir sínar, tilgreindi ástæður og gaf þannig lánveitanda færi á að bregðast við.  Hæstiréttur dæmdi lántaka í hag.  Í síðara málinu var greiðslu hætt án fyrirvara og án þess að lánveitanda væri gefið færi á að koma með viðbrögð.  Þetta varð til þess að Hæstiréttur dæmdi lánveitanda í hag.  Lánveitandi var sá sami í báðum tilfellum.  Samtökin vilja því brýna fyrir lántökum að tilkynna lánveitanda um ástæðu greiðslustöðvunar, komi til hennar, eða breytingu á greiðslutilhögun, s.s. að takmarka hana við upphaflegu greiðsluáætlun.

Hagsmunasamtök heimilanna lýsa að lokum yfir vilja samtakanna til að koma til viðræðna við fjármálafyrirtæki og stjórnvöld um hvernig leysa megi skuldavanda heimilanna.  Dómar Hæstaréttar frá 16. júní sýna að málflutningur samtakanna varðandi gengistryggð lán var á rökum reistur.  Samtökin eru jafn sannfærð um að málflutningur þeirra varðandi verðtryggð lán er byggður á traustum grunni.  Samtökin gera sér grein fyrir að vandi allra verður seint leystur með almennu samkomulagi, en sértæk skuldaaðlögun og greiðsluaðlögun mun nýtast mörgum af þeim sem eftir standa.  Skora þau því á fjármálafyrirtækin og stjórnvöld að koma til viðræðna við hagsmunaaðila á neytendahliðinni um það hvernig sé hægt að leysa skuldavanda vel flestra heimila í landinu öllum aðilum til hagsbótar. 

Hagsmunasamtök heimilanna
www.heimilin.is

 

Svar Hagsmunasamtaka heimilanna við erindi efnahags- og viðskiptaráðuneytis um meðferð gengistryggðra lána

Hér fyrir neðan birti ég svör Hagsmunasamtaka heimilanna við fyrirspurn frá efnahags- og viðskiptaráðuneyti um meðferð gengistryggðra lána.

---

Ályktun stjórnar Hagsmunasamtaka  heimilanna um málsmeðferð gengistryggðra lána eftir  niðurstöðu Hæstaréttar í málum nr.92/2010, nr.153/2010 og nr.317/2010 16.júní sl.

 

 

Málsmeðferð gengistryggðra lána

Hagsmunasamtök heimilanna fagna því að ráðneyti efnahags- og viðskiptamála skuli leita til samtakanna vegna dóma Hæstaréttar frá 16. júní 2010 í ofangreindum málum.

Fyrst vilja samtökin taka fram að þau telja ofangreinda dóma algerlega fordæmisgefandi fyrir öll gengistryggð lán, því á þeirri málsforsendu fellir Hæstiréttur dóma sína.  Gengistrygging lána er að mati samtakanna jafn ólögmæt gagnvart öllum slíkum lánum, bæði til einstaklinga og fyrirtækja hjá öllum fjármögnunarfyrirtækjum.

Hagsmunasamtök heimilanna hafna þeirri fullyrðingu í bréfi ráðneytisins þar sem segir:
"Hæstiréttur tók hins vegar ekki afstöðu til þess hvaða endurgjald skuldurum ber að inna ef hendi fyrir lánið, þ.e.a.s. hvaða vaxtafót skuli leggja til grundvallar í samningi aðila, eða eftir atvikum verðtryggingu."

 

Samtökin telja niðurstöðu Hæstaréttar í þessum málum skýrar.  Gengistryggingarákvæði lánanna er dæmt ólögmætt en vaxtakjör standa óbreytt.  Lánin standa því óverðtryggð með upphaflegum vaxtakjörum, þ.e. LIBOR vexti og vaxtaálag samkvæmt ákvæðum hvers samnings.  Vilja samtökin vísa til 36. gr. laga nr. 7/1936, en þar segir í tölulið c:  

"Samningur telst ósanngjarn stríði hann gegn góðum viðskiptaháttum og raski til muna jafnvægi milli réttinda og skyldna samningsaðila, neytanda í óhag. Ef slíkum skilmála er vikið til hliðar í heild eða að hluta, eða breytt, skal samningurinn að kröfu neytanda gilda að öðru leyti án breytinga verði hann efndur án skilmálans." 

Samkvæmt þessu er ekkert tilefni til að breyta vaxtaskilmálum samninganna, þar sem allar slíkar breytingar hljóta að vera neytendum í óhag.  Þess fyrir utan, þá eru þetta þau vaxtakjör sem bæði neytendur og lánveitendur reiknuðu með í upphafi lánstímans.  Er það trú samtakanna, að flest fjármálafyrirtæki hafi gert ráð fyrir stöðugu gengi á líftíma lánanna.

Samtökin telja að endurreikna skuli höfuðstól lánanna miðað við upphaflegan höfuðstól og vaxtakjör frá lántökudegi og gera upp mismuninn miðað við þær greiðslur sem þegar hafa farið fram og kröfur um eftirstöðvar.  Of greidd upphæð skal reiknuð frá lántökudegi skv. 18. og 4.gr. laga 38/2001.  Leiði uppreikningur til kröfu um endurgreiðslu ætti lántaki að geta valið um hvort hann fái endurgreitt það sem hann hefur ofgreitt ásamt vöxtum eða að sú upphæð komi sem inngreiðsla til lækkunar eftirstöðva höfuðstóls, sé um eftirstöðvar að ræða, án kostnaðar.   

 

Hagsmunasamtök heimilanna telja ekki að þörf sé á að breyta vaxtakjörum lánanna til framtíðar með almennum hætti eða lagalegu inngripi yfirleitt, séu samningsaðilar sáttir við þau og benda á að mörg þessara gengistryggðu lána eru með endurskoðunarákvæði á vaxtalið á nokkurra ára fresti.  Telji lánveitendur ástæðu til þess geta þeir nýtt þau tímamót til breytinga á vaxtalið samninganna.

 

Það er ljóst að lántakar gengistryggðra lána hafa almennt sætt miklu ofríki og aðgangshörku lánveitenda frá hruni krónunnar í október 2008, sem í mörgum tilfellum hefur bakað lántökum ýmsan beinan kostnað, sálarangist og miska, jafnvel andlát maka eða ættingja.  Það á bæði við lántaka sem enn eru með lán í endurgreiðsluferli, þá sem hafa náð að greiða upp sín lán og eins þá sem hafa verið þvingaðir til vörslusviptinga og nauðungarsölu.  Leiðrétting gengistryggðra lána þarf að taka til allra slíkra tilfella.

 

Þessir dómar um ólögmæti gengistryggingar lánasamninga mun líklegast verða til þess að fjöldi lántaka mun sækja rétt sinn til skaðabóta og krefjast réttlætis á þeim brotum sem þeir hafa þurft að þola. 

 

Frekari málsmeðferð og nauðsynlegar breytingar

Bent skal á að ýmis álitaefni eru enn uppi í málsmeðferð neytendalána, sem hafa ekki fengið úrskurð dómstóla, en ætla má að muni verða látið á reyna á komandi vikum og mánuðum.  Þær málsmeðferðir munu þá með sama hætti verða fordæmisgefandi fyrir sambærileg neytendalán.  Þar má nefna málsforsendur forsendubrests, sanngirnissjónarmið, jafnræðisreglu og fleiri þætti.  Þar verður tekist á um verðtryggð lán og lán í erlendri mynt til neytenda.

 

Í því samhengi hvetja Hagsmunasamtök heimilanna stjórnvöld til að taka frumkvæði í að ná sáttum í samfélaginu með frekari almennum aðgerðum til leiðréttingar á höfuðstól neytendalána, þar sem byrðum af hruninu er augljóslega ójafnt dreift milli lántaka og lánveitenda og um augljósan forsendubrest er að ræða.  Þau lán sem út af standa eru verðtryggð lán og lán í erlendri mynt til neytenda.

Gerðardómsleið talsmanns neytenda er enn besti kostur til málsferðar til að leita sátta milli aðila.  Hagsmunasamtök heimilanna hafa lýst stuðningi við þá leið og eru tilbúin að taka þátt í slíku ferli.  SFF hefur einnig ítrekað lýst yfir miklum og vaxandi vilja til að finna leiðir til sátta og lausna með öðrum hætti en fyrir dómsstólum, þá með sáttaumleitan. 

 

Hagsmunaamtök heimilanna telja afar brýnt að stjórnvöld gefi út yfirlýsingu sem allra fyrst um slíka málsmeðferð.  Samtökin hvetja til að niðurstöður slíkrar málsmeðferðar liggi fyrir eigi síðar en í byrjun september nk. og benda á mikilvægi slíkra sátta með hliðsjón af komandi kjarasamningaviðræðum stéttarfélaganna í haust.

 

Hagsmunasamtök heimilanna hvetja stjórnvöld einnig til að lýsa yfir vilja til stefnumótunar á viðsnúningi á skuldastöðu heimilanna og breytinga á lánakerfinu í samvinnu við aðila vinnumarkaðar, forsvarsmenn launþegahreyfingar, talsmann neytenda og Hagsmunasamtök heimilanna innan sömu tímamarka.  Bent er á að meðal heildarskuldir heimilanna hafa vaxið sem hlutfall af ársráðstöfunartekjum heimilanna frá 25% árið 1980 í nú um 300% og er með því almesta innan OECD.  Engu að síður hefur atvinnuþátttaka hér verið með því mesta innan OECD og lánstími neytendalána á sér enga hliðstæðu, allt að 70 ár.  Í ljósi víðtæks sjálfseignarhalds fasteigna og bílaflota og mjög hárrar skuldastöðu allt að 60% heimila er ljóst að brýn þörf er á að stjórnvöld hafi frumkvæði í að mynda stefnu til viðsnúnings á skuldastöðu heimilanna.  Slík efnahagsaðgerð er óumflýjanleg í ljósi stöðunnar í samfélaginu og hagkerfinu. 

 

Í því samhengi er afar brýnt að koma á samkeppni um tekin lán, þannig að lántakar geti leitað bestu kjara þegar kemur að endurskoðun vaxtastigs lána.  Breyta þarf reglum um Íbúðalánasjóð svo hann geti veitt fjármálafyrirtækjum á markaði aðhald.  Samtökin leggja ríka áherslu á að fjármálafyrirtækin verði kölluð til ábyrgðar fyrir efnahagsstöðugleika og hóflegri verðbólgu með endurskoðun á lánakerfinu og lagasetningu um þak á verðbætur og vexti óverðtryggðra útlána.

Samhliða þessum breytingum þarf að endurskoða fyrirkomulag vaxta- og húsaleigubóta, sparnaðar, debethagkerfis og skattkerfis.

Hagsmunasamtök heimilanna ítreka vilja til þátttöku í slíku endurmótunarstarfi.