Viðnámsþol þjóðarinnar

Ég byrjaði í vor á skýrslu þar sem ég ætlaði mér að draga fram þá þætti sem eðlilegt væri að skoða við gerð hættumats fyrir land og þjóð með tillit til þjóðaröryggis á breiðum grunni.  M.a. með hliðsjón af seiglu fyrirtækja og heimila til að þola áföll.  Því miður gat ég ekki leyft mér að setja of mikinn tíma í þetta gæluverkefni mitt, en mig langar að nefna hér þá punkta sem ég var að vinna með.

1. Búsetuskilyrði, en undir það falla atriði eins og umhverfisþættir, náttúruhamfarir, landsvarnir, viljandi eða óviljandi atriði af mannavöldum, samgöngur milli landa og grunnþjónusta (vatn, hiti, rafmagn, holræsi) til að nefna nokkur atriði.
2. Fjárhagsleg skilyrði, hér koma flest þau atriði sem við höfum verið að upplifa undanfarna daga, þ.e. greiðsluhæfi fyrirtækja, greiðsluhæfi þjóðarinnar, styrkur/veikleiki gjaldmiðils, skyndileg veðköll, lausafjárkreppa, ruðningsáhrif aðgerða, o.s.frv.
3. Nauðþurftir, hér er það spurning um aðföng til framleiðslufyrirtækja, innflutningur nauðsynja, matvælaframleiðsla í landinu, flutningur innanlands og milli landa með vörur til neytenda.
4. Heilsufar, hér er spurningin um getu mikilvægra fyrirtækja og stofnana samfélagsins til að halda upp lágmarks þjónustu fyrir fyrirtæki og almenning í landinu.

Það skal tekið fram, að það er starfandi nefnd á vegum hins opinbera sem fjallar um þessi mál að einhverju leiti.

Áhugi minn á þessu verkefni hófst eiginlega, þegar ég var að ræða við son minn um hvað við þurfum til að geta lifað sem þjóð.  Niðurstaðan var í stórum dráttum það sem kallað hafa verið grunnþætti Maslovs þríhyrningsins, þ.e. fæði, klæði, húsnæði og grunnöryggi.  Síðan fór ég að greina hvert atriði fyrir sig og komst að því að forsenda þessara atriða liggja í búsetuskilyrðum, fjárhagsforsendum, nauðþurftum og heilsu. 

Þessi atriði tengjast öll meira og minna innbyrðis. Þannig geta náttúruhamfarir komið í veg fyrir aðflutning nauðsynja á sama hátt og gjaldeyrisþurrð, vöntun á umbúðum eða skortur á eldsneyti.  Bara til að skýra þetta atriði, þá getur hamfaragos mengað stór svæði á landinu, þannig að matvælaframleiðsla á þeim leggst af, en það getur líka stöðvað alla flugumferð yfir og í kringum landið.  Gjaldeyrisþurrð getur komið í veg fyrir innflutning nauðsynja, þar sem varan fæst ekki afhent nema gegn greiðslu.  Þetta nær einnig til varahluta í vélar og tæki og endurnýjun þeirra.  Vöntun á umbúðum kemur í veg fyrir að hægt sé að pakka þeim matvælum, sem þó eru framleidd, þar sem þau verða eingöngu afhend til neytandans í umbúðum.  Nú skortur á eldsneyti kemur í veg fyrir að hægt sé að koma vörunni á afhendingarstaði.

Við þessa vinnu nota ég svo kallað áhrifagraf, þar sem reynt er að skilja hvað það er sem getur stíflað rennslið frá uppsprettu til ósa.  Dæmi:  Einstaklingur þarf föt til að klæðast.  Þá þarf að spyrja sig hvaðan fær hann fötin, hvernig fékk hann fötin, hvernig flutti hann fötin heim til sín, hvernig greiddi hann fyrir fötin, hvernig aflaði hann teknanna til að greiða fyrir fötin.  Þá færir maður sig utar veltir fyrir sér versluninni, þá heildsalanum, framleiðandanum, framleiðanda hráefnisins í fötin o.s.frv.  Inn í þetta ferli kemur síðan bankinn, skipafélagið/flugfélagið, tollurinn og hvað það nú er sem þarf að vera til staðar.

Mér sýnist sem það sé þarft verk að fara í svona greiningu og skoða hvað þurfum við sem þjóð til að halda hér uppi ákveðnum lífsgæðum.  Hvað getum við bjargað okkur lengi, ef skorið er á öll aðföng?  Hvaða aðföng eru okkur mikilvægari en önnur?  Hvaða grunnþættir þjóðfélagsins verða að vera og hverjir mega missa sín a.m.k. tímabundið?  Hve lengi getum við verið án þeirra?  Fyrir nokkrum vikum var brjálæðisleg olíukreppa, í vor virtist matvælakreppa vera að skella á og nú er það lausafjár- og gjaldeyriskreppa.  Er ekki tími til kominn að við áttum okkur á því hvaða kreppur geta skollið á okkur og búa okkur undir þær.

Í nokkurn tíma hefur verið í gangi undirbúningur vegna heimsfaraldurs fuglaveiki eða eitthvað þess háttar.  Eins og ég skil verkefnið, þá snýr það fyrst og fremst að því að halda grunneiningum þjóðfélagsins gangandi meðan flensan gengur yfir.  Hvað með aðföng?  Gætum við lent í því að hingað yrði ekki flogið, þar sem annað hvort landið væri komið í sóttkví eða við lokuðum landinu?  Talið er að heilbrigðiseftirlitsmenn séu þeir sem skipta mestu máli á tímum flensufaraldurs!  Af hverju skyldi það vera?  Jú, þeir þurfa að votta að matvælaframleiðslan sé örugg.  Ef þeir gera það ekki, þá þarf að loka matvælaframleiðslufyrirtækjunum!  Þessu til viðbótar þurfa matvælavinnslur alls efni til að tryggja hreinlæti og halda í burtu alls konar óværu.  Ég veit ekki hvort þetta var skoðað, enda skiptir það ekki megin máli fyrir þetta innlegg, en það sýnir bara hversu flókið ferli það er að finna út hvers við þurfum.  En ef við byrjum ekki vinnuna að alvöru, þá líkur henni aldrei og næsta áfall mun koma okkur í jafn opna skjöldu og það sem núna er að ganga yfir.

Betri ákvörðun ráðgjafarþjónusta Marinós G. Njálssonar veitir frekari upplýsingar um þetta mál og fleiri á svið stjórnunar rekstrarsamfellu og stjórnunar upplýsingaöryggi.  Best er að senda tölvupóst á [e-mail].

"Seðlabankinn er hvergi"

Nú er útlendingur búinn að segja það sem allir á Íslandi hafa hugsað frá því í vor:

Bloomberg hefur einnig eftir sérfræðingum í Lundúnum, að þeim þyki íslenski seðlabankinn vera aðgerðarlítill á sama tíma og seðlabankar í Bandaríkjunum og Evrópu dæla fé inn í fjármálakerfið til að aðstoða banka.

„Allir eru í raun að bíða eftir því að Seðlabankinn geri eitthvað," segir Beat Siegenthaler, sérfræðingur hjá TD Securities í Lundúnum. „Þetta er eini seðlabankinn í heiminum, sem ekki hefur gripið til aðgerða með einhverjum hætti til að styðja við fjármálakerfi sitt. Tilfinningin er sú núna, að hann sé hvergi, sé ekki nálægur."

Siegenthaler segir að gengislækkun krónunnar muni væntanlega leiða til þess að verðbólga verði 20% en verðbólgumarkmið seðlabankans sé 2,5%.  

„Margir miðlarar segjast aldrei hafa séð gjaldmiðil tapa jafn miklu á jafn stuttum tíma og án þess að seðlabankinn segi neitt eða reyni að grípa inn í með stuðningsaðgerðum," segir hann.

Ekki að ég sé vanur að fagna ummælum erlendra aðila, þar sem þeir fara ansi oft með fleipur.  Og ekki veit ég heldur hvort þetta sé málsmetandi maður með þekkingu á íslenska fjármálakerfinu.  En hvort Beat Siegenthaler er somebody eða nobody þá rataðist honum/henni rétt á munn í þessu tilfelli.  Þegar kemur að því að bregðast við falli krónunnar, þá hefur Seðlabankinn lítið gert og það sem hann hefur gert hefur frekar aukið á vandann en slegið á hann.

Ég sagði um daginn "Vakna þú mín Þyrnirós" og nú segi ég "VAKNAÐU, VAKNAÐU, ÞYRNIRÓS".

 

Boðar aðgerðir til að auka lausafé

Hvað er langt í landsfund Sjálfstæðismanna?

Hvernig vildi það til að Geir var hleypt í stól formanns Sjálfstæðisflokksins?  Ég hlustaði á ræðuna hans í kvöld vegna þess að ég hélt að hann hefði eitthvað fram að færa.  Maðurinn er forsætisráðherra þjóðarinnar á mestu krepputímum á lýðveldistíma.  Hvað segir hann?  Listamenn eru að gera það gott!!  Ríkisstjórnin hefur góð tök á málunum!!  Er ekki alveg í lagi?

Ég vona þjóðarinnar vegna, að stutt sé í næsta landsfund Sjálfstæðisflokksins og Þorgerður Katrín bjóði sig fram á móti honum þar.  Ég veit það frá gamalli tíð að hún hefur bein í nefinu og kemur hlutunum í verk.  Hún er búin að laga skemmdirnar sem Björn vann á menntakerfinu og nú er komið það því að hún lagi það sem Geir og Davíð hafa eyðilagt í hagkerfinu.

Annars get ég ekki annað en furðað mig á ummælum Björgvins, viðskiptaráðherra, þegar hann sagði að verið væri að taka saman lista yfir það sem hægt væri að gera.  Fjármálakreppan er búin að vera í gangi í 14 mánuði og þar af verið mjög alvarleg í tæpa 7 og það er núna fyrst verið að taka saman LISTA yfir það sem hugsanlega er hægt að gera.  Hvers konar stjórnun er þetta?

Ég vinn við að aðstoða fyrirtæki við að framkvæma áhættumat og áhrifagreiningu vegna stjórnunar á upplýsingaöryggi.  Upplýsingaöryggi er ríkur þáttur í rekstraröryggi og jafnvel fjárhagslegu, þó ég skipti mér almennt ekki að því síðarnefnda nema hvað varðar aðgang að upplýsingum og staðgengla fyrir verk.  En í mínu starfi vinn ég við að spyrja "Hvað ef?" spurninga.  Mér finnst einhvern veginn sem það hafi gleymst síðustu mánuði að spyrja hvað er það versta sem gæti gerst.  Þó maður spyrji slíkra spurninga, þá er maður ekki þar með að reikna með að það versta gerist, en geti maður gert sér það versta í huglund, þá getur maður búið sig undir það. 

Auðvitað reikna ég með Seðlabankinn hafi verið á fullu í því frá því að krónan var sett á flot að velta fyrir sér hinum og þessum áhrifum ákvarðana sinna.  Það virðist bara vera sem þeir hafi ekki verið nógu svartsýnir.  Það sama á við um það þegar ákvörðunin var tekin um síðustu helgi að þjóðnýta Glitni og rýra eigur hluthafa um 180 milljarða.  Menn veltu því greinilega ekki fyrir sér hvað þessir 180 milljarðar voru notaðir í fyrir utan að vera hlutafé í Glitni.  Menn skoðuðu greinilega ekki ruðningsáhrifin af því að tryggingarnar/veðin, sem fólust í hlutabréfunum, hyrfu.  180 milljarða hlutafé í Glitni er notað sem tryggingar í alls konar viðskiptum við hina bankana, þannig að það voru ekki bara hluthafarnir sem töpuðu peningunum sínum heldur töpuðu lánadrottnar þeirra tryggingunum sínum.  Þó Kaupþing eigi 500 milljarða í eigin fé, þá má bankinn ekkert við því að tapa tryggingum upp á 90 - 130 milljarða bara si svona eða hver svo sem upphæðin var.  Sama á við um Landsbankann.  Menn voru svo æstir í að eignast banka, að þeir föttuðu ekki hvað þeir gerðu, af því að þeir spurðu sig ekki hvað væri það versta sem gæti gerst.  Eða kannski spurðu þeir sig að því og vissu að með þessu myndu þeir eignast alla bankana á silfurfati?

Ég vil síðan bæta við, að um allan heim eru menn á mínu sviði að fást við þrennt um þessar mundir:  Áhættustjórnun, stjórnun rekstrarsamfellu/neyðarstjórnun og finna leiðir til að hlíta ákvæðum laga og reglna og uppfylla kröfur fjármálaeftirlita og Seðlabanka.  Og fyrir fjármálaheiminn er ekkert mikilvægara núna en að spyrja sig að því hvað getur farið úrskeiðis næst og hvernig geta menn komið í veg fyrir það eða linað áfallið.  Slíkt er ekki gert nema með samstilltu átaki allra ráðandi aðila innan fjármálastofnana og með því að setja áhættustjórnun í forgang.  Um þessar mundir hagnast menn eingöngu á því að koma í veg fyrir tapið, áfallið.  Menn gera það ekki með endurhverfum viðskiptum, vegna þess að menn vita ekki hvort hinn aðilinn verður til staðar á morgun.  Með gera það ekki með afleiðuviðskiptum eða skortsölu eða flóknum stærðfræðilíkönum eða hvað það nú er.  Menn gera það eingöngu með því að líta eins einfalt á hlutina og hægt er:  Hvað gerist ef tiltekin eign, þjónusta, starfsemi, starfsþáttur, samningur o.s.frv. er ekki til staðar? Hvernig getur stofnunin dregið úr líkunum á því að það gerist? Hvernig getur stofnunin brugðist við ef það gerist?  Hefur stofnunin getu til að standa af sér slíkt áfall?

Glitnisaðgerð ekki endapunktur

Skilar sér í vel yfir 20% verðbólgu og 25% stýrivöxtum á næstu mánuðum

Það er greinilega búið að festa akkeri á blessaða flotkrónuna svo hún hætti að sveiflast.  Vandinn er að það er allt of stutt í keðjunni og hún of þung að auki, þannig að krónu greyið er að sökkva til botns.  Vandamálið er að við vitum ekki ennþá hve djúpt er þar sem akkerinu var kastað út.

Það er náttúrulega út í hött að krónan sé orðin lægri en japanska jenið eða að svissneskur franki og kanadískur dalur séu komnir yfir 100 kall.  Bilun!

En við eigum eftir að bíta úr nálinni með þetta.  18% gengisfall í mars hafði í för með sér 3,4% hækkun vísitölu neysluverðs milli mars og apríl.  Hækkun gengisvísitölu nemur um 30% síðustu 30 daga og ef við segjum að verðbólgan hagi sér hlutfallslega svipað núna og í vor, þá má búast við að hækkun vísitölu neysluverðs verði 5,7% milli mælinga í september og október.  Það gerir 68% verðbólgu á ársgrunni (þ.e. 5,6% verðbólgan margfölduð með 12) og 12 mánaðaverðbólga yrði 19,9%.  Ef síðan er gert ráð fyrir að hækkun vísitölu helmingist milli mánaða næstu tvo mánuði, þ.e. verði 2,8% í nóvember og 1,4% í desember, þá mun verðbólgan ná nýjum toppi í tæpum 24,5% í janúar 2009.

Inn í þessa útreikninga vantar alveg áhrif sem verða af mikilli hækkun stýrivaxta, en fall krónunnar og hækkun verðbólgu kallar óhjákvæmilega á allt af 10% hækkun þeirra, þ.e. úr 15,5% í 25,5% ætli Seðlabankinn að halda jákvæðum stýrivöxtum.

Ég verð að viðurkenna, að þegar ég spáði 18-20% verðbólgu í færslu hér í vor (sjá Verður 12 mánaðaverðbólga 18 - 20% í haust), þá átti ég ekki von á því að þar væri ég of varkár. En svo virðist sem orð mín:

þá má jafnvel gera ráð fyrir allt að 20% verðbólgu í vetrarbyrjun

muni því miður standast.  (Svo það sé skjalfest, þá er fyrsti vetrardagur 25. október, þegar Gormánuður gengur í garð.)

Krónan á enn eftir að veikjast