Varnarræða FME

Í gær sór Davíð af sér allar sakir og í dag fáum við afsakanir FME.  Ég verð að vísu að viðurkenna, að mér finnast skýringar Jóns Sigurðssonar, formanns stjórnar FME, mun yfirvegaðri og trúverðugri, en þær sem formaður bankastjórnar Seðlabankans gaf í gær.  Jón reynir þó ekki að kenna Seðlabanka og ríkisstjórn um.

Það er tvennt sem mig langar að fjalla betur um í málflutningi Jóns Sigurðssonar:

1.  Jón Sigurðsson segir að það hafi ekki verið verkefni FME að "breyta reglum og lagalegri umgjörð um starfsemi fjármálafyrirtækja".

Mér finnst þetta vera nokkuð áhugaverð staðhæfing í ljósi þess, að FME er útgefandi af stórum hluta þeirra reglugerða sem gilda um fjármálamarkaðinn.  Ég hef svo sem ekki mikla trú á því að FME semji þessar reglur, heldur sé það meira tæknileg framkvæmd að forstjóri FME skrifi undir reglurnar.  Raunar held ég að það sé hreinlega rangt að FME geri slíkt, en nánar um það í lið 2.

En fyrst FME skrifar undir og gefur út reglurnar, þá verðum við að líta svo á að FME geti breytt "reglum og lagalegri umgjörð um starfsemi fjármálafyrirtækja".  Tvær breytingar á undanförnum árum hafa verið mér mjög hugleiknar.  Báðar lúta að sama atriðinu, þ.e. þeim reglum um útreikning á eiginfjárkröfu fjármálafyrirtækja sem kenndur er við Basel II.  Hér eru reglur sem beinlínis opnuðu fyrir vöxt bankanna.  Árið 2003 var eiginfjárkröfu vegna veðlána breytt þannig að áhættavægi af lánum umfram fyrsta veðrétt var lækkað um 50%, sem þýddi að útlánageta bankanna vegna veðlána umfram 1. veðrétt jókst um 100%.  2. mars 2003 var þessari kröfu breytt aftur og nú var áhættuvægið lækkað í 35% af upphaflegu vægi.  Banki sem gat áður lánað 100 kr. fyrir hverjar 8 kr. í eigið fé, gat núna lánað 285 kr.  Þetta er ein af grundvallar ástæðum þess að útlán bankanna jukust jafnmikið og raun bar vitni.  Þegar síðan peningamargfaldarinn (þ.e. áhrifin af því að peningur sem tekinn er að láni verður að innláni sem eykur útlánagetu) er tekinn inn í þetta, þá fáum við enn frekari skýringu á vexti bankanna.  Rétt er að benda á, að breytingin sem framkvæmd var 2. mars 2007 var framkvæmd beint ofan í aðgerðir ríkisstjórnarinnar í verðbólgumálum og í reynd eyðilagði þá aðgerð. Annað sem rétt er að taka fram, að í Basel reglunum er sérstaklega tekið fram að hvert land fyrir sig skuli meta hvort viðeigandi sé að breyta áhættuvæginu úr 50% í 35%.

Hér eru a.m.k. tvær breytingar á reglum sem FME hefði, samkvæmt verkaskiptingu FME og Seðlabanka, getað dregið til baka að hluta eða alveg til að draga úr vexti bankanna.

2.  Jón Siðurðsson segir: "Verkefni FME er að líta eftir því að starfsemi eftirlitsskyldra fjármálafyrirtækja sé í samræmi við gildandi lög og reglur."  Jafnframt finnst honum óráðlegt að FME sameinist Seðlabankanum.

Þetta kemur inn á mitt sérsvið.  Ekki að ég hefi of mikið vit á inniviðum fjármálamarkaðarins, en ég fæst við skilgreiningu reglna, innleiðingu og framkvæmd þeirra og úttektum sem lúta að áhættu- og öryggisstjórnun.  Ég hef rekið áróður fyrir því í langan tíma, að nauðsynlegt sé að tryggja aðskilnað þessara þriggja þátta.  Þá á ég við að sami aðili sé ekki að setja reglur og innleiða þær, að reglusmiðurinn sé ekki jafnfram úttektaraðilinn og að sá sem sér um framkvæmdina taki ekki sjálfan sig út.  Yfirleitt hefur verið auðvelt að skilja á milli framkvæmdar og úttektar, en erfiðara hefur verið að fá menn til að skilja að það sé ekki viðeigandi að sami aðilinn semji reglurnar og sjái um úttekt (nema um óformlega stöðuúttekt sé að ræða). Jafnframt þykir allt of mörgum sjálfsagt, að sami aðili skilgreini kröfurnar sem á að uppfylla og sjái síðan um framkvæmdina.

Þetta gæti verið ein af þeim kerfislægu villum sem Jón Sigurðsson vísar til, þó ég raunar efist um það.  Að mínu áliti er eitt af vandamálum fjármálakerfisins, að FME hefur verið að setja markaðinum reglur og síðan sjá um úttekt á þessum sömu reglum.  Það sem gerist við þetta, er að úttektaraðilinn ber bara framkvæmdina saman við reglurnar, en þá vantar að bera reglurnar sama við kröfurnar, þ.e. lög og alþjóðlega staðla og reglur.

Í mínum bransa sækjast fyrirtæki gjarnan eftir vottun sem krefst vottunarúttektar.  Slík úttekt er tvískipt.  Annars vegar úttekt á því hvernig stjórnkerfið og reglurnar falla að kröfum staðalsins sem um ræðir og hins vegar hvernig fyrirtækinu gengur að vinna í samræmi við hið skilgreinda stjórnkerfi og reglur.  Þar sem FME setur hluta af þeim reglum, sem fjármálafyrirtæki eiga að uppfylla, þá er FME hreinlega vanhæft til að sinna úttektunum.  Ástæðan er sú að með því er FME að taka út sitt eigið regluverk.  Markmið úttektarinnar verður því að skoða framkvæmdina (sem er gott og blessað), en menn missa af því að skoða hvort regluverkið sé rétt.  Það er því alveg rétt, að FME var að standa sig vel í úttektum og bankarnir voru að koma vel út úr þeim, en það vantaði hlutlausan aðila til að spyrja hvort reglurnar, sem úttektirnar voru byggðar á, hafi verið réttar.  Voru kröfur FME og Seðlabankans í samræmi við þá áhættu sem bankakerfið stóð frammi fyrir.  Mín niðurstaða er að svo hafi ekki verið.

Ein alvarlegasta kerfislægan villan í fjármálakerfinu er því að mínu áliti, að ekki er skilið á milli þeirra sem setja reglurnar og þeirra sem sjá um eftirlitið.  Ef við viljum gera breytingar á verkaskiptingu Seðlabanka og FME, þá á að efla eftirlitsþátt FME en flytja reglusmíðina yfir í Seðlabankann.  Þetta kallar örugglega á lagabreytingu varðandi hlutverk Seðlabankans.

Það sem við græðum á þessu er að myndaður er algjör aðskilnaður milli reglusetningar, innleiðingar og framkvæmdar og síðan eftirlits.  Síðan þarf að gera þessa sömu kröfu til allra fjármálafyrirtækja, þ.e. að skilið sé alfarið á milli áhættustýringar (þ.e. mótun stefnu, greining krafna, ákvörðun stýringa), daglegrar öryggisstjórnunar (m.a. gerð verklagsreglna, innleiðing og framkvæmd) og úttekta (þ.e. innra og ytra eftirlits, regluvörslu, o.s.frv.). Mér vitanlega hefur aðeins einn af stóru bönkunum fylgt þessari skiptingu, meðan hinir hafa verið að blanda saman fyrstu tveimur þáttunum. 

Ég mun fara nánar út í mikilvægi þessa aðskilnaðar í námskeiði mínu um áhættustjórnun og stjórnun rekstrarsamfellu sem fram fer 8. og 9. desember nk. Frekari lýsingu á námskeiðinu er að finna hér.

Eftirlitshlutverk Fjármálaeftirlits og Seðlabanka

Athugasemdir

[Gunn (IP-tala skráð) 19.11.2008 kl. 11:50]

Góðir punktar hjá þér Marinó.

Því meira sem maður veltir þessu bankahruni fyrir sér því skuggalegra er þetta mál allt saman.  Ráðamenn, alla vega sumir hafa vitað að bankarnir stóðu á brauðfótum. Glitnir var tæpur þegar í fyrra og þegar um áramótin voru sterkar vísbendingar í hvaða átt stefndi. Vandinn hefði þá þegar væntanlega verið orðinn það gríðarlegur núna á vormánuðum að þeir hafi ekki við neitt ráðið og valgt að treysta orðum bankamanna, væntanlega gegn betri vitund sumir hverjir.

Bankar geta orðið gjaldþrota þegar eignarfjárstaða þeirra  er komin undir 8% og þeir geta einnig orðið gjaldþrota vegna lausafjárskorts.  Öll kurl eru ekki komin til grafar en ljóst er að Glitnir varð hvínandi gjaldþrota. Eignarfjárhlutfall hans var of lágt, hann gat ekki endurfjármagnað sig og gat ekki lengur velt á undan sér þessum gríðarlegu skuldum.  Því meir sem maður skoðar þessa umræðu um fall Glitnis því meira undrandi verður maður á viðbrögðum eiganda,  fjölmiðla og hinna bankanna á þeim tíma.  Það sem stendur upp úr er að ríkið kom væntanlega inn of seint, eigendur og stjórnendur héldu of lengi áfram en reyndu ekki að ná lendingu fyrr.  Ummæli Jóns Ásgeirs um "stærsta bankarán sögunnar" dæma sig í raun og veru sjálf núna eftirá.  Maðurinn sem dregur inn með sér Philip Green og ætlar að kaupa upp eignir Baugs fyrir 5% af upphaflegu verði.

Annað sem ég hef undrast er hvers vegna bankarnir ekki eru gjaldþrota, þeir eru í raun það.  Þessi óljósa réttarstaða þeirra þar sem þeir eru verndaðir gegn lögsóknum næstu 2 árin og kröfum er hið sérkennilegasta mál. Það er því ekkert undarlegt að Evrópuríki frysti eignir þessara banka erlendis enda geta þeir ekki gert kröfur í þá hér. Það er stór hópur öflugra lánadrottna íslensku bankanna sem mun gera kröfur í eigur bankanna hér og þar á meðal veð í eigur hér, annað kæmi mér á óvart og þessi neyðarlög er ekki hægt að verja fyrir dómstólum. Til viðbótar þessum sérkennilegu neyðarlögum var gert upp á milli íslenskra og erlendra innistæðueigenda sem ég álit að hafi verið stærstu mistökin í þessum svokölluðu björgunaraðgerðum enda komumst við ekki upp með það og það hefði mátt sjá fyrir þrátt fyrir mikinn innlendan áróður.

Niðurstaðan núna er að við erum með 3 handónýta banka sem eru  eignalausir og gjaldþrota. Þeir eru ærulausir, geta ekki stundað útlán  og eru með rándýrt overhead og geta náttúrulega ekki stundað erlend fjármálaviðskipti.

Lausafjárþurrð og lánsfjárþurrð innanlands kemur til með að bætast við gjaldeyrisþurrð og ónýtan gjaldmiðil.  Einungis eitt af þessu er ærið vandmál en þegar allt skellur á í einu er erfitt að sjá fyrir hvað gerist.  Það er bara að bíða og sjá.

[Marinó G. Njálsson, 19.11.2008 kl. 12:58]

Já, við erum ekki komin fyrir vind í þessum málum ennþá og er ég hræddur um að það lagist ekki í bráð.

[Doddi (IP-tala skráð) 19.11.2008 kl. 22:18]

Mér finnst erfitt að skilja að Fjármálaeftirlitið hafi ekki átt að sjá neitt athugavert. Jón segir það ekkert athugavert að bankakerfið hafi verið orðið svo stórt sem raun bar vitni. Með því er hann að segja að honum hafi fundist áhættan í lagi. Með öðrum orðum: Hann er einn af aðalhöfundum hrunsins, verndari þess og málsvari.

Samkvæmt honum, þá kom hitabeltisstormur hér og eyðilagði allt. Ekkert var okkur að kenna. Í stuttu máli: við getum lítið sem ekkert lært af þessu. Þetta er afneitun á svo hættulegu stigi að maður trúir því varla.

Ég óttast að honum sé umhugað um að vernda orðstír EES samningsins.

[Marinó G. Njálsson, 19.11.2008 kl. 22:48]

Ég hef haldið því fram að við verðum að greina á milli tveggja þátta í tengslum við fall bankanna:  1.  Hvað orsakaði fall bankanna.  2.  Af leiðingarnar af falli bankanna.

Það eru margir samverkandi þættir sem orsökuðu fall bankanna.  Einn af þessum þáttum og líklegast sá sem réð mestu um að bankarnir féllum um mánaðarmót september og október var gjaldþrot Lehman Brothers.  Svo getum við spurt okkar, af hverju hafði fall Lehman Brothers þessi áhrif og við sjáum röð atvika, lausarfjárkreppu, stærð bankakerfisins og skort á baklandi.  Hvort að bankarnir hefðu falli efþeir hefðu haft aðgang að nægu lánsfé er ómögulegt að segja, en það voru innkallanir á lánalínum sem komu þessu öllu af stað.  Erfiður aðgangur að lánsfé orsakaði líka ítrekaða lækkun lánshæfismats bankanna og ríkissjóðs allt þetta ár.  En stærð bankanna og hin mikla þörf þeirra fyrir lánsfé hafði líka mikið að segja.  Minni bankar hefðu þurft minna lánsfé og þar með hefðu þeir átt auðveldara með að nálgast það.  Minni bankar hefðu líka þýtt að baklandið hefði reynst sterkara, þar sem styrkur Seðlabankans hefði verið nægur.  Við getum leikið okkur með þetta fram og aftur og það hafa allir eitthvað til síns máls.

Varðandi atriði 2, þá er hægt að skrifa afleiðingarnar af fallinu, þ.e. að skellurinn skyldi verða svona harður, á bankana.  Mjög líklega er líka hægt að benda á aðgerðir ríkisstjórnarinnar, t.d. klúður í samskiptum við Breta, sem ástæðu.  Ef það er rétt, að Landsbankinn hafi þurft að reiða fram 200 milljónir punda til að flytja icesave yfir í breska lögsögu, þá verður það að teljast klúður aldarinnar, að það hafi ekki verið gert.

[Gunn (IP-tala skráð) 19.11.2008 kl. 23:34]

Hér er ég ekki sammála þér Marinó.  Aðdragandinn var mikið lengri en frá september 2008 og falli Lehman Brothers það var einungis lokastefið í löngu tónverki. Þetta mun væntanlega koma fram með tímanum.  Undirstöður bankanna voru ekki nægilega traustar eins og margoft hefur verið bent á, skuldastaða þeirra gríðarlega slæmt og það kom fram í skuldatryggingarálagi þeirra og meðal annars fram í gríðarlegum sveiflum í krónugenginu í kringum ársfjórðungsuppgjör það sem var af árinu 2008. Bent hefur verið á lán til tæpra fjárfesting, krosseignatengsla og stór og vafasöm lán til eigenda og fyrirtækja í tengslum eða í eigu stórra eigenda bankanna.

Flestir sáu þegar um mitt ár 2007 að bankarnir höfðu þanist of fljótt út, þeir höfðu á ungu dugmiklu og til þess að gera djörfu fólki sem hafði upplifað endalausa uppsveiflu/"góðæri" en hafði ekki þá lífsreynslu og varkárni sem til þarf.  

Flestir hafa væntanlega gert sér grein fyrir því að þessi "spilaborg var ansi fallvölt og undir þessu var íslenska krónan og agnarsmátt hagkerfi sem aldrei myndi geta staðið straum af þessu stóra bankakerfi. Þetta virðist hafa verið fundarefni þegar í ársbyrjun og þegar í árslok 2007 virðist þetta hafa verið uppi á borðum. Síðasta árið virðist hafa farið illa með innviði allra bankanna og virðist hafa veikt þá mikið.

Það var ekki tilviljun að íslensku bankarnir blésust um koll í vindkviðunum sem fóru um hin alþjóðlega fjármálaheim, þar fór náttúrulega fyrst veikasti hlekkurinn Glitnir og þar á eftir Landsbankinn og síðastur Kaupþing.  Það virðist sem að Glitnir fór vegna þess að hann hafði ekki fyrir skuldum og eigendur höfðu eða vildu ekki veita því fjármagni sem þurfti til að endurreisa bankann.  Landsbankinn skilst mér hafði þegar á reyndi ekki heldur nægileg veð en það var einnig lausafjárþurrð en Kaupþing skilst mér að hafi farið vegna lausafjársskorts og einnig virðist eitthvað hafa komið upp þar sem hafi valdið gremju Breta, hvort það hafi verið fjármagnsflutningar eða annað er ennþá óljóst en væntanlega kemur það fram síðar þessi neyðarlög Breta er kennt um þetta en það er erfitt að segja hvort þeim banka hafi verið lífs auðið án gríðarlegs stuðnings sem íslensk stjórnvöld höfðu ekki bolmagn til að veita.  Þannig að hann hefði væntanlega farið að margra mati en aðgerðir Breta hafa væntanlega flýtt þessu.

Það er erfitt í þessu moldviðri sem er varpað upp að vita hvað er satt og hvað er logið.  Allir vilja fegra sinn hlut eða alla vega gera hann sem minnstan og reyna að koma sökinni beint eða óbeint yfir á aðra.  Það virðist klárlega eins og þessi Icesave pakki lá eins og mara yfir þjóðinni og þeir sjóðir voru þegar komnir fyrir áramótin 2007/2008 og lækkuðu eitthvað þegar á leið 2008 fyrir hrunið.

Björgunaraðgerðirnar eru náttúrulega sér kapituli og við erum því miður ennþá á strandstaðnum.  Það er ekkert farið að gera. Það er verið að rífast um hvar við erum, hverjum var um að kenna, hver eigi að stýra björgunaraðgerðunum og hver á að borga björgunarlaunin.  Sumir vilja velja nýja stjórnendur og á meðan er farminum að skola í sjóinn og farþegunum einnig.

Það sem þarf núna er harðsvíraður hópur fjármálamanna og hagfræðinga sem getur gert ískalt mat þar sem heildarhagsmunir þjóðfélagsins eru metnir og bjargað því sem bjargað verður, en tíminn er naumur og mikið hefur þegar tapast á þessum 6 vikum sem eru liðnir.  Þetta verða sársaukafullar aðgerðir, enda er ekki hægt að bjarga öllum, sem mögulega geta stytt kreppuástandið og komið okkur yfir þennan hjalla en hér virðist þjóðina skorta samstöðu og það mun væntanlega kosta okkur dýrt.

[Marinó G. Njálsson, 20.11.2008 kl. 07:43]

Gunn, ég held að þér yfirsjáist: 

og líklegast sá sem réð mestu um að bankarnir féllum um mánaðarmót september og október

Ég er að segja að fall Lehman Brother hafi verið kornið sem fyllti mælinn, en auðvitað var þetta uppsafnaður vandi.