Brýnustu málin eftir kosningar - endurbirt færsla með viðbót

Mig langar að endurbirta hér færslu sem ég birti fyrir fjórum árum nánast upp á dag, þ.e. 23. apríl 2009.  Klippi þó ofan af henni efsta hlutann, þar sem hann er um borgarafund sem var tilefni færslunnar og felldi út atriði sem voru bundin við tíma.  Færslan snýst um þau mál sem ég taldi brýn fyrir síðustu kosningar og sýnist mér ansi þau vera enn á listanum fyrir kosningarnar framundan.

Brýnustu málin eftir kosningar

Mig langar að skoða hvað mér finnast vera brýnustu verkefni næstu ríkisstjórnar.  Þau voru brýnustu verkefni núverandi ríkisstjórnar og ríkisstjórnarinnar þar á undan.  Ég geri mér engar vonir um að næstu ríkisstjórn farnist neitt betur en hinum fyrri en útiloka það ekki.

1.  Koma á fót starfhæfu bankakerfi:  Meðan fjármálakerfið virkar ekki eðlilega, þá flæðir blóðið ekki um hagkerfið.  Það er betra að ríkisstjórnin einblíni á að byggja upp einn banka og geri hann vel starfhæfan, en að reyna að byggja upp þrjá og hjakka sífellt í sama farinu.  Lausnin er að kröfuhafar gömlu bankanna taki yfir t.d. Íslandsbanka og Kaupþing, en ríkið haldi Landsbankanum.  Ríkið leggi sínum banka til þá 385 milljarða sem áttu alls að fara inn í bankana, en kröfuhafarnir sjái um að endurfjármagna bankana sem þeir fá í hendur.  Þessu þarf að ljúka innan 30 daga.

2.  Stöðva aukningu atvinnuleysis:  Það hefði átt að vera fyrsta hlutverk ríkisstjórnar Sjálfstæðisflokks og Samfylkingar að gera allt til að aðstoða fyrirtæki við að hafa fólk í vinnu.  Í staðinn var farin sú leið að safna fólki á atvinnuleysisbætur. Þetta voru líklegast stærstu mistök þeirrar ríkisstjórnar í kjölfar bankahrunsins.  Núverandi ríkisstjórn hefur ekki boðið upp á nein úrræði.  Fyrir hvert starf sem hefur tapast, þarf að vinna upp eitt starf.  Ríkisstjórn Sjálfstæðisflokks og Samfylkingar skyldi ekki þennan einfalda sannleika.  Þess vegna eru hátt í 20 þúsund manns án atvinnu.  Ég hef lagt til að fyrirtækjum sé borgað fyrir að hafa fólk í vinnu í staðinn fyrir að borga fólki fyrir að hafa ekki vinnu.  Ráðast þarf í verkið strax.  Ekki eftir viku eða hálfan mánuð eða í haust.

3.  Skapa atvinnulífinu eðlilegt rekstrarumhverfi svo endurbygging þess geti hafist:  Það er atvinnulífið sem skapar störfin.  Ríkisstjórnir skapa skilyrðin.  Búið er að setja milljarða á milljarða ofan í atvinnuleysisbætur, sem hægt hefði verið að nota til að aðstoða atvinnulífið.  Fái einn ríkisbanki 385 milljarða framlag frá ríkinu, þá ætti að vera hægt að koma hjólum atvinnulífsins í gang. Kröfuhafar hinna tveggja sjá um að endurfjármagna þá og samkeppni myndi vonandi skapast.  Ráðast þarf í víðtækar breytingar á lögum. T.d. þarf að fella tímabundið niður öll launatengd gjöld.  Fyrirtæki eru að greiða hátt í 14% í mótframlag í lífeyrissjóð og tryggingargjald.  Með því að fella þessi gjöld niður í 12 mánuði má skapa skilyrði fyrir 8 - 10% fjölgun starfa og 4% hækkun launa, þar sem launakostnaður lækkar sem þessu nemur.  Síðan má endurvekja þessi gjöld á næstu 3 - 5 árum, þegar efnahagslífið hefur rétt úr kútnum.  Ég átta mig á því að sum fyrirtæki þurfa ekki á þessu að halda, en hvað með það.  Við erum að bjarga fjöldanum.

4.  Skapa heimilunum eðlileg skilyrði svo þeim hætti að blæða:  Atriði 1 og 3 hjálpa heimilunum mikið, en það þarf meira til.  Lækka þarf greiðslubyrði lána og leiðrétta höfuðstól þeirra.  Með því er komið til móts við heimilin vegna óréttlátrar hækkunar höfuðstól vegna hruns krónunnar.  Heimilin eru mörg hver komin með bakið upp við vegg.  Úrræði þessara heimila er að hætta að greiða lánin eða hætta neyslu.  Margir eiga ekki aðra úrkosti.  Við skulum hafa í huga að sífellt stærri hluti lána heimilanna eru að tapast vegna þess að þau ráða ekki við þau.  Því fyrr sem lánveitendur átta sig á því að hér er um sokkinn kostnað að ræða og fara í afskriftir, þess betra.  [..]

5.  Fara þarf í aðgerðir til að verja velferðarkerfi:  Lífeyrisþegar hafa margir farið mjög illa út úr kreppunni.  Huga þarf að stöðu þeirra.  Einnig þarf að huga að stöðu atvinnulausra, en enginn nær að framfleyta sér og fjölskyldu á atvinnuleysisbótum samhliða því að greiða af húsnæðislánum.

6.  Móta þarf framtíðarsýn fyrir Ísland:  Það er tími til kominn að stjórnvöld ákveði hvaða stefnu á að taka í nokkrum grundvallar málum. Ég gerði tillögu að eftirfarandi aðgerðahópum í færslu hér 6.11.[2008] og 24.11.[2008] og er ég eiginlega gáttaður á því að þeir hafi ekki verið settir á fót strax á fyrstu dögum eftir bankahrunið:

1. Fjármálaumhverfi: Verkefnið að fara yfir og endurskoða allt regluumhverfi fjármálamarkaðarins.
2. Bankahrunið og afleiðingar þess:  Verkefnið að fara yfir aðdraganda bankahrunsins svo hægt sé að læra af reynslunni og draga menn til ábyrgða.- Er í vinnslu
3. Atvinnumál:  Verkefnið að tryggja eins hátt atvinnustig í landinu og hægt er á komandi mánuðum.
4. Húsnæðismál:  Verkefnið að finna leiðir til að koma veltu á fasteignamarkaði aftur á stað.
5. Skuldir heimilanna:  Verkefnið að finna leiðir til að koma í veg fyrir fjöldagjaldþrot heimilanna í landinu.
6. Ímynd Íslands:  Verkefnið að endurreisa ímynd Íslands á alþjóðavettvangi.
7. Félagslegir þættir:  Verkefnið að byggja upp félagslega innviði landsins.
8. Ríkisfjármál: Verkefnið að móta hugmyndir um hvernig rétta má af stöðu ríkissjóðs. [- Lokið]
9. Peningamál: Verkefnið að fara ofan í peningamálastefnu Seðlabanka Íslands, endurskoða hana eftir þörfum og hrinda í framkvæmd breyttri stefnu með það að markmiði endurreisa traust umheimsins á Seðlabanka Íslands - Er í gangi
10. Gengismál:  Verkefnið að skoða möguleika í gengismálum og leggja fram tillögur um framtíðartilhögun.
11. Verðbólga og verðbætur:  Verkefnið að fara yfir fyrirkomulag þessara mála og leggja til umbætur sem gætu stuðlað að auknum stöðugleika.
12. Framtíð Íslands - Á hverju ætlum við að lifa: Verkefnið að móta framtíðarsýn fyrir Ísland varðandi nýja atvinnuvegi.
13. Framtíð Íslands - Hvernig þjóðfélag viljum við:  Verkefnið að móta framtíðarsýn fyrir Ísland varðandi inniviði þjóðfélagsins.

Í færslunni 24.11.[2008] bætti ég auk þess við:

Almenningur bíður eftir áætlunum frá stjórnvöldum um hvað á að gera.  Þá er ég að tala um áætlanir sem greiða úr þeim vanda sem almenningur stendur frammi fyrir. Þær tillögur sem hingað til hafa komið, hafa einblínt á að auka skuldir fólks og tryggja því atvinnuleysisbætur.  Ég get ekki séð að þetta sé það sem fólkið í landinu vill.  Ég fyrir mína parta vil sjá að tekjur mínar dugi fyrir útgjöldum.  Ég vil sjá að fyrirtækjum verði gert kleift að halda fólki í vinnu og að rekstur þeirra breytist ekki of mikið.  Ég vil sjá að rekstrargrundvöllur fyrirtækja og heimila í landinu verði styrktur, þannig að þjóðfélagið dafni en grotni ekki niður.  Ég vil sjá hið opinbera fara út í mannaflsfrek verkefni, þó svo að það kosti pening.  Ég vil sjá hið opinbera viðhalda þjónustustigi sínu, en ekki samdrátt. ... Ég hef kallað eftir því farið sé í endurreisn íslenska þjóðfélagsins, en ekki aukið á samdráttinn með niðurskurði.  Það besta sem hægt er að hugsa sér fyrir samfélagið, er að tekjur fólks aukist, að sem flestir borgi skatta, að framleiðsla aukist, að útflutningur aukist.  Þetta er grunnurinn að nýju Íslandi og þennan grunn er hægt að leggja strax.  Við þurfum öll að leggjast á árarnar svo að þetta megi verða. 

Ég skora á öll framboðin að skoða þetta mál vandlega og leggist saman á árarnar.  Ég skora á stjórnmálaflokkana að koma upp úr skotgröfunum og stofna þjóðstjórn að loknum kosningum.  Verkefnin þarf að leysa í sameiningu og fá til þess aðstoð færustu sérfræðinga.

---

19.04.2013:

Svo mörg voru þau orð 23. apríl 2009.  Af fyrstu 5 liðum verkefnalistans hefur í mesta lagi tekist að færa tvö þeirra í rétta átt, þ.e. endurreisn fjármálakerfisins og atvinnulausum hefur fækkað (þó höldur séu um vinnandi fólki hafi fjölgað).  Betur hefur gengið með atriðin 12 í 6. lið, þó þar hefði líka mátt gera betur.

Við listann hafa hins vegar bæst nokkrir liðir og ber þar hæst skuldastaðan við útlönd.  Hún var vissulega alvarleg, þegar færslan var skrifuð á sínum tíma, en hafði ekki verið dreginn fram í umræðuna af sama krafti og síðar.

Því miður auðnaðist núverandi ríkisstjórn ekki sú gæfa að vinna nægilega á listanum að ofan.  Það væri samt öfugmæli, að segja að hún skili landinu í verra ástandi en hún tók við því.  Svo er alls ekki.  En ég held að allir geti hins vegar sammælst um, að hún nær ekki að skila því eins langt áfram og Jóhanna, Steingrímur og við öll hin vonuðumst eftir.  Bæði er, að vandinn var mun meiri en menn áttu von á og síðan held ég að stjórnvöld hafi hallað sér um of að ráðgjöf frá gerendunum í staðinn fyrir að hlusta á þjóðina.  Ekki auðveldaði það henni verkið, að sumir þingflokkar töldu það vera sína heilögu skyldu að leggja alla þá steina í veg endurreisnarinnar og þeir komust yfir.  Ríkisstjórnin stóð því ekki bara í þeim sporum að hafa eingöngu úr efnivið brunarústa að moða, heldur var bæði margt sem sýndist sæmilega heillegt, verr farið þegar að var gáð og síðan gusu reglulega upp nýir eldar, þar sem menn héldu að búið væri að slökkva þá að fullu.  Ansi oft liggur grunur um íkveikju.

Þó það nú væri að eitthvað hefði áunnist á 48 mánuðum.  Ég veit ekki nokkra ríkisstjórn sem hefur ekki álpast til að gera eitthvað rétt.  En eftirskrift ríkisstjórnarinnar verður um verkin sem ekki tókst að ljúka, allt frá hinni hræðilega misheppnuðu skjaldborg um heimilin til þess að klúðra stjórnarskrármálinu jafn herfilega og raunin var.  Jóhanna og Steingrímur munu að sjálfsögðu reyna að skreyta sig með öllum þeim blómum sem þau finna, en ég held að þau hefðu kosið sér stórfenglegri blómvönd, en þann sem þau enda með.

Ég er ekki sannfærður um að öðruvísi samsett ríkisstjórn hefði komist betur frá málum.  Fyrst er það, að Hreyfingin var ekki nógu öflug til að afreka slíkt og hinir tveir flokkarnir hafa því miður ekki söguna með sér.  Held þó að ríkisstjórnin hefði átt að leita meira samráðs við bæði Framsókn og Hreyfinguna.  Skil t.d. ekki hvers vegna efnahagstillögur Framsóknar voru ekki teknar til nánari skoðunar.  Hef heldur aldrei skilið, að það sé nánast furðuverk, að foringi stjórnarandstöðuflokks vinni að málefnum sem eru góð fyrir þjóðina, svo vitnað sé í fræg orð Ólafar Nordal, fyrrverandi varaformanns Sjálfstæðisflokksins.  Ég hefði einmitt haldið að stjórnarandstaðan hefði geta fengið prik hjá kjósendum með því að aðstoða núverandi ríkisstjórn í að leiða þjóðina út úr hremmingunum.  A.m.k. Sjálfstæðisflokkurinn tók þann pól í hæðina, eins og ég upplifi ástandið síðast liðin 4 ár, að flækjast frekar fyrir.

Stærstu mistök núverandi ríkisstjórnar voru annars vegar, það sem ég nefndi áðan, að leita eftir ráðgjöf frá gerendunum og hins vegar að láta Samfylkinguna komast upp með að einblína á að ESB og evran væru lífsbjörgin.  Hugsanlega verður það niðurstaðan eftir einhver ár eða áratugi, en ekki er boðlegt að tefja endurreisnina meðan beðið er eftir að dyr "himnaríkis" opnist. 

Endurreisnin er upp á okkur sjálf komin.  Hún krefst þátttöku allra og hún krefst þess að rekstrarskilyrði heimila og fyrirtækja verði gerð viðunandi.  Margt var gert vel á yfirstandandi kjörtímabili, en betur má ef duga skal.