Dómur með mikið fordæmisgildi

Héraðsdómur Reykjavíkur hefur kveðið upp enn einn tímamótadóminn.  Nú er það um endurútreikning áður gengistryggðs bílaláns.  Stóra niðurstaðan í þessum dómi er án efa:

Með vísan til dóma Hæstaréttar í málum nr. 600/2011 og 464/2012 verður jafnframt fallist á það með stefnanda að stefnda sé ekki heimilt að beita ákvæðum laga nr. 151/2010 sbr. lög nr. 38/2001 um vexti og verðtryggingu, við útreikning á eftirstöðvum samnings aðila, afturvirkt á íþyngjandi hátt gagnvart stefnanda. Slík beiting væri andstæð 72. gr. stjórnarskrárinnar um vernd eignarréttarins.

Undanfarna daga hefur þetta atriði verið mikið til umræðu og hef ég tekið virkan þátt í henni.  Afstaða mín hefur svo sem ekkert breyst frá því 16. júní 2010, þegar fyrstu gengislánadómarnir gengu í Hæstarétti, þ.e. að ekki væri hægt að gera breytingu á vöxtum afturvirkt.  Nú er búið að staðfesta þetta gagnvart íbúðalánum einstaklinga, lánum lögaðila og í dag bílaláni lögaðila.

Það sem gerir dóminn í dag svo sérstakan, er að aðalmeðferð málsins var 4. október sl., en það var endurflutt 30. október, þ.e. 12 dögum eftir að dómur 464/2012 (Borgarbyggð gegn Arion banka) gekk í Hæstarétti.  (Ég sé að vísu að Lýsing er að reyna að gera lítið úr dómnum, þar sem greinargerð hafi verið send inn áður en dómur gekk í máli 600/2011.)  Annað sem gerir þennan dóm mjög sérstakan er að maður sem kann að reikna (Gunnlaugur Kristinsson, endurskoðandi) er fenginn til að vinna kröfugerðina í málinu.  Ég tel því líklegt, að aldrei áður hafi dómstólar fengið til umfjöllunar jafn nákvæma og rétta útreikninga og í þessu máli.  Er ég þar alls ekkert að gera lítið úr öðrum, en ég held einfaldlega að Gunnlaugur sé hér fremstur meðal jafningja, þegar að þessum útreikningum.

Rökleiðsla dómara

Þegar dómur héraðsdóms er lesin, þá er ljóst að farið er þokkalega ítarlega yfir málið.  Dómurinn er byggður á dómum Hæstaréttar hvað lagarök snertir, þó útreikningarnir séu ólíkir, þar sem mun faglegra er staðið að þeim í þessu máli.  En hér er meginrökleiðsla dómsins:

Kemur því næst til skoðunar hvort þau skilyrði sem rakin voru í margnefndum dómi Hæstaréttar nr. 600/2011 og voru jafnframt til umfjöllunar í nýuppkveðnum dómi réttarins frá 18. október 2012 í máli nr. 464/2012, séu uppfyllt í þessu máli.

Fyrsta atriðið sem líta verður til er hvort stefnandi hafi verið í góðri trú um að þær greiðslur sem hann innti af hendi hafi falið í sér fullar og réttar efndir af hans hálfu. Af fyrirliggjandi gögnum má sjá að stefndi sendi stefnanda frá fyrsta gjalddaga samningsins, 10. desember 2006 til og með 10. júní 2010, greiðsluseðla þar sem fram kom upphæð afborgunar og vaxta auk gengis þeirra erlendu mynta sem lánið var tengt við. Stefnandi greiddi þá fjárhæð sem tiltekin var á seðlinum og fékk kvittun fyrir í samræmi við þá greiðslu. Hafa verður til hliðsjónar að á þeim tíma er stefnandi greiddi afborganir og vexti samkvæmt útreikningi stefnda, leit hvorugur aðili samningsins svo á að sú fjárhæð sem var til greiðslu hverju sinni, væri bundin við ólögmæta gengistryggingu. Í ljósi þess verður að telja að stefnandi hafi verið í góðri trú um að hann þyrfti ekki að greiða frekari greiðslur en þær sem hann hafði þegar innt af hendi. Sú málsástæða stefnda að stefnanda hafi verið ljóst að hann hefði þurft að greiða hærri vexti ef ekki hefði verið um gengistryggt lán að ræða og að það leiði til grandsemi stefnanda um ólögmæti samningsins er órökstudd með öllu og því haldlaus. Loks þykir sú málsástæða stefnda að stefnandi hafi verið grandsamur að minnsta kosti frá og með 3. september 2009, þegar hann krafði stefnanda um leiðréttingu og endurgreiðslu vegna samningsins, gegn andmælum stefnanda, of seint fram komin. 

Næsta atriðið sem kemur til athugunar lýtur að skuldbindingu stefnanda. Stefnandi skuldbatt sig samkvæmt samningi aðila til þess að greiða stefnda 5.972.738 kr. með 60 afborgunum á fimm árum. Hinn 31. janúar 2011, þegar samningurinn hafði verið endurútreiknaður af hálfu stefnda, hafði stefnandi þegar greitt 43 afborganir af láninu eða alls 4.260.973 kr. Þar að auki hafði stefnandi greitt 764.459 kr. í vexti. Samkvæmt endurútreikningi stefnda voru endurreiknaðir vextir fram að síðasta greidda gjalddaga 2.200.784 kr. Mismunurinn á milli þeirrar fjárhæðar sem stefnandi hafði þegar greitt í vexti við endurútreikning lánsins og fjárhæðar endurútreiknaðra vaxta fyrir tímabilið 10. desember 2006 til 10. júní 2010, þ.e. 1.436.325 kr., er sú fjárhæð vaxta sem stefndi krefur stefnanda um til viðbótar fyrir liðna tíð. Þykir sú fjárhæð umtalsverð þegar haft er í huga að upphafleg heildarfjárhæð bílasamningsins var 5.972.738 kr.

Loks ber að kanna hvort einhver aðstöðumunur hafi verið milli aðila við gerð bílasamningsins. Stefndi heldur því fram að stefnandi hafi sérþekkingu á sviði fjármála og því sé ekki hægt að líta svo á að stefndi hafi haft yfirburðastöðu við gerð samningsins...Að framangreindu virtu verður ekki talið að sýnt hafi verið fram á af hálfu stefnda að stefnandi hafi á einhvern hátt komið að samningsgerðinni eða að skilmálar samningsins hafi ekki verið ákvarðaðir einhliða af stefnda.

Dómurinn fylgir því í öllu þeirri rökleiðslu sem Hæstiréttur notaði í málum 600/2011 og 464/2012.  Fæ ég því ekki betur séð, en að staðfesti Hæstiréttur þennan dóm, þá fáist mikið fordæmisgildi fyrir lán til styttri tíma.

Máli að linni

Mjög mörg mál, þar sem tekist er á um gengistryggingu og vaxtaútreikning, hafa farið fyrir dómstóla.  Fjármálafyrirtækin hafa reynt að véfengja hvern einasta úrskurð, sama hve afgerandi hann virðist vera.  Í öðrum tilfellum, þar sem allt stefndi í að lykilmál  kæmust í gegn um dómskerfið, hafa fjármálafyrirtæki gripið til þess ráðs að semja utan dómstóla til að forðast fordæmið.  Grófasta dæmið um það er mál Arion banka gegn Sjómannafélagi Íslands, þar sem menn sömdu örfáum dögum áður en taka átti málið fyrir í Hæstarétti.  Önnur fjármálafyrirtæki hafa gert það sama.

Með þessu hefur fjármálafyrirtækjunum tekist að draga málin alveg óheyrilega á langinn.   Nú er mál að linni.  Komnar eru mjög skýrar leiðbeiningar frá Hæstarétti um að ekki er heimilt að endurreikna vexti á þegar greidda gjalddaga, þar sem greitt var í samræmi við útsendar greiðslutilkynningar í samræmi við ákvæði samnings.  Einnig hefur Hæstiréttur sagt að misskilningur í lagatúlkun verði bara leiðréttur til framtíðar, þegar sterkari aðilinn (fjármálafyrirtækið) gæti átt eitthvað inni hjá veikari aðilanum (lántakanum).  Út frá þessum tveimur atriðum eiga fjármálafyrirtæki að geta leiðrétt endurútreikninga sína, þannig að eytt verði út úr útreikningum þeirri fásinnu að endurreikna þegar greidda gjalddaga.  Í málinu hér að ofan bættu þessir arfavitlausu útreikningar við 1.436.325 kr. ofan á þegar greidda vexti upp á 764.459 kr.  Í málum sem ég hef fengið til mín erum við stundum að tala um vel yfir tug milljóna, ef ekki tugi milljóna, ofan á lán sem upphaflega var 20 m.kr.

Ég skil ekki hvernig fjármálafyrirtækjunum dettur í hug að slík gullgerðarvél sé til og þá lögleg.

Tap flestra lánþega á hruninu er gríðarlegt, hvort heldur lánið er verðtryggt, óverðtryggt, löglega gengistryggt eða ólöglega gengistryggt, þá hefur hrunið leitt af sér óheyrilegt tap.  Lán sem áttu að vera hagstæð og grunnur að nýju lánakerfi reyndust vera stærsta svikamylla Íslandssögunnar.  10 m.kr. lán sem átti að greiðast upp á 30 árum með heildargreiðslu upp á innan við 16 m.kr. endar allt í einu að vera upp á 25 m.kr. eftirstöðvar og eftir er að greiða af láninu í 25 ár á himinn háum vöxtum.  Forsendur fjármálafyrirtækisins voru að fá 15,4 m.kr. til baka með vöxtum.  Þar sem nánast allir upprunalegir lánveitendur eru annað hvort í slitameðferð eða farnir undir græna torfu, þá finnst mér hreina eðlilegast að tekið verði mið af upprunalegri greiðsluáætlun í íslenskum krónum og málin kláruð á þeim nótum.  Vissulega þýðir þetta að kröfuhafar hinna föllnu fyrirtækja fá ekki jafn mikið og annars, en eins og staðan er í dag varðandi þjóðarskuldir, þá er það til bóta.  Einhver segir að Lýsing standi öðruvísi, en ég held að það sé bara sýndarleikur.  Lýsing skuldar erlendum kröfuhafa háar upphæðir og þær geta ekkert frekar farið úr landi, en greiðslur til vogunarsjóðanna sem eiga hrunbankana.  Þetta snýst ekki lengur um að hámarka endurheimtur því slíkt stefnir efnahag þjóðarinnar í voða.

Gert að lækka höfuðstól

Athugasemdir

[Erlingur Alfreð Jónsson, 9.11.2012 kl. 09:44]

Mér sýnist að skv. þessum dómi hafi heildarlántökukostnaður stefnanda, Samvirkni, þ. 31.janúar 2010 staðið í 6.330.252 kr.:

Samningsgreiðslur	4.260.973
Greiddir vextir	764.459
Dæmdar eftirstöðvar	1.304.820
Alls	6.330.252

Þ.e. heildarlántökukostnaður hækkar um 357.514 kr. frá umsömdum 5.972.739 kr.

Ég er þeirrar skoðunar að þetta megi ekki gera við samninga neytenda þar sem 14.gr. neytendalánslaga um heildarlántökukostnað og innheimtu hans komi í veg fyrir að þessi kostnaður verði meiri en um var samið í upphafi, þ.e. ef ekki er annað tekið fram í samningi. Innheimta samnings neytenda takmarkast því við umsaminn heildarlántökukostnað, sé þess ekki getið að heildarlántökukostnaður geti eða megi breytast á lánstíma, þó einstaka greiðslur geti tekið breytingum á sama tíma ef vextir eru sagðir breytilegir. Tel ég alla vega tvo dóma Evrópudómstólsins um rétt neytenda styðja þessa skoðun mína.

Eins og þú réttilega bendir á féll þessi dómur um bílalánssamning lögaðila. Þó fordæmisgildi hans sé ótvírætt um slíka samninga hefur samt ekki fallið samsvarandi dómur um bílalánasamning einstaklinga, þ.e. neytenda, þar sem látið er reyna ákvæði 14.gr. neytendalánalaga um heildarlántökukostnað og hvernig standa má að innheimtu hans. Staða neytenda og lögaðila er líklega ekki alveg sú sama vegna þessa atriðis þar sem samningar lögaðila falla ekki undir téð neytendalánalög.  Nú ætla Hagsmunasamtök heimilanna að láta reyna á þetta ákvæði fyrir dómi vegna íbúðalána. Ég hef ekki fundið þess dæmi að reynt hafi á þetta ákvæði fyrir dómi til þessa.

Ég fagna því að sjá þig leggja til að tekið verði mið af upphaflegum greiðsluáætlunum við uppgjör íbúðalána. Ég man ekki eftir að hafa séð það áður en það er sama sjónarmið og ég hef haft uppi hér á síðunni um uppgjör allra bílalána einstaklinga.

[Magnús Birgisson (IP-tala skráð) 9.11.2012 kl. 10:41]

Takk fyrir þessa samantekt...þú hefur lag á að koma auga á aðalatriðin.

Það sem á mér hefur brunnið er hvernig fer með "lögleg" lán Íslandsbanka.

Það finnst mér styrkja stöðu viðskipta"vina" þess banka þessi vinkill að aðferðafræðin við afturvirkan endurútreikning stangist á við stjórnarskrá því þá er það í raun ekki orðið spurning lengur hvort lögum nr. 151/2010 (sbr. lög nr. 38/2001) verði breytt heldur hvort bankinn viðurkenni að þeir hafi brotið ákvæði stjórnarskrár með aðferðafræðinni við endurútreikning sem er í raun bara orðið formsatriði að gera eftir endurtekna dóma bæði í héraði og í hæstarétti.

Þeir verða þá að endurreikna a.m.k. þau lán sem falla undir 151/2010, þ.e. þau sem mynda stofn til vaxtabóta, og ef þeir eru ósáttir við það þá verða þeir að sækja bætur á réttan stað...ríkið...sem aftur getur einfaldlega skattlagt bankana fyrir öllu tjóni.

Hitt er flóknara varðandi lán sem þeir tóku upp hjá sjálfum sér að endurreikna. Mitt mat er að ef endurreikningurinn hefur valdið skuldara tjóni með þeim hætti að núvirt virði lánsins eftir endurútreikning er hærra en núvirt virði erlenda lánsins verður að laga það.

Eftir standa þau lán þar sem skuldari raunverulega hagnast á endurútreikningingnum frá 2011 og það kann að vera að í þeim tilvikum standi það.

[Einar Örn Jónsson (IP-tala skráð) 9.11.2012 kl. 20:47]

Ég er einn af þessum viðskipta"vinum" Íslandsbanka með "lögleg" erlend lán sem þú nefnir Magnús. Ég og fleiri í minni stöðu erum eitt stórt spurningamerki, mikil óvissa. Hafið þið einhverja tilfinningu fyrir næstu skrefum? Hafið þið heyrt af einhverjum dómsmálum í farvatninu varðandi mögulegan endurútreikning þessara lána?

[Bjarni Gunnlaugur (IP-tala skráð) 9.11.2012 kl. 22:59]

Dómurinn segir semsagt að í kjölfar afturvirknislána Árna Páls meigi ekki "taka upp" lán sem höfðu áður verið greidd upp í góðri trú.

Ekki vegna þess að gengistryggingin hafi verið ólögleg enda stefndi og stefnandi í góðri trú um hið gagnstæða meðan greitt var af láninu

sbr." Hafa verður til hliðsjónar að á þeim tíma er stefnandi greiddi afborganir og vexti samkvæmt útreikningi stefnda, leit hvorugur aðili samningsins svo á að sú fjárhæð sem var til greiðslu hverju sinni, væri bundin við ólögmæta gengistryggingu. Í ljósi þess verður að telja að stefnandi hafi verið í góðri trú um að hann þyrfti ekki að greiða frekari greiðslur en þær sem hann hafði þegar innt af hendi"

Hefði þessi rökstuðningur verið notaður í dómi um lögmæti gengistryggingar þá hefði niðurstaðan orðið sú að gengistryggingin hefði staðið (enda bankinn í "góðri trú" eins og lántakinn) og þar með ekki orðið um neina aftuvirkniskomplexa að ræða.  Sem betur fer fyrir lántakendur ólöglegra gengistryggðra lána var þessi rökstuningur þó varla notaður þegar þau lán voru dæmd ólögleg,þó eitthvað vefðist fyrir mönnum hvað ætti að  koma í staðinn þar til Árni Páll gerðist afturvirkur.

En drottinn minn sæll og glaður að þurfa að treysta á þetta dómskerfi. Það er eins og að spila rússneska rúllettu, hvað kemur út úr því!

[Marinó G. Njálsson, 9.11.2012 kl. 23:33]

Bjarni, réttur lántakans í þessum efnum er meiri en réttur þess sem gerði samninginn.  Í hinu þá er ég ekki sammála því að fjármálafyrirtækið hafi endilega verið í góðri trú.  Framkvæmdastjóri samtaka þeirra sendi a.m.k. umsögn til nefndarsviðs Alþingis árið 2001, þar sem hann einmitt benti á að með samþykkt frumvarps að lögum 38/2001 þá yrðu einmitt svona lán ólögleg.  Ég hef lengi haldið og held enn, að fjármálafyrirtækin hafi viljandi farið inn á þessa braut í þeirri von að komast upp með það.  Ég veit, t.d., að annað hvort árið 2007 eða snemma árs 2008, þá var í gangi vinna, sem lögfræðingar fjármálafyrirtækjanna tóku þátt í, þar sem átti að bjarga þessum lánum.  Meira að segja voru útbúin frumvarpsdrög.  Ég treysti mínum heimildarmanni fyrir þessu vel, þar sem það var hann sem benti mér á að lesa 13. og 14. gr. laganna í febrúar 2009 og aftur í apríl sama ár.  Það var sem sagt "lítill bankamaður" sem kom skriðunni af stað á sínum tíma.

[Bragi, 10.11.2012 kl. 01:59]

Þetta er eitt sorgarmál frá uppafi til enda fyrir íslensku þjóðina, hvenær sem svo endirinn verður. Hér er gengið yfir allt og alla og aldrei spyrnt við.

Fjármálafyrirtækin vissu allan tímann af ólögmæti þessara lána, sbr. það sem þú nefndir að ofan Marinó. Hins vegar ákvaðu FME og aðrir opinberir aðilar hins vegar að gera ekkert.

Sama er svo uppi á teningnum eftir dóm sumarið 2010. Þessi mál væru nú búin ef Árna Páls lögin hefðu ekki litið dagsins ljós. Í staðinn var þeim hent í gegnum þingið þrátt fyrir alvarlegar athugasemdir og aðvaranir í umsögnum.

Svo kemur Lýsing með eitthvað hlægilegt yfirklór og telur að dómurinn eigi ekki við sig, jafnvel þó svo að ef notast hefði verið við útreikninga sem notaðir voru í Hæstarétti fyrr á þessu ári hefði það leitt til að viðbótarkrafan sem hlutfall af höfuðstól væri hærri en er í þessum dómi, þ.e.a. enn "umtalsverðari" en er í þessum dómi.

[Gunnlaugur Kristinsson (IP-tala skráð) 10.11.2012 kl. 19:08]

Sæll Marinó og takk fyrir framangreind orð í minn garð.

Það sem er svo alvarlegt í þessum málum öllum er hið mikla samráð, sem ég vil nú hreinlega kalla samsæri, sem er í gangi gagnvart lánþegum þessa lands.  Það versta er að Umboðsmaður skuldara (UMS) virðist taka virkan þátt í því og er þar með að vinna gróflega gegn hagsmunum skjóstæðinga sinna. 

Hvaða líkur eru td. á því að bankarnir hafi "fundið" sömu reikniaðferðina til að endurreikna íbúðarlánin, aðferðarfræði sem á sér ekki nokkra stoð í lögum og með engum hætti er hægt að láta sér detta í hug að beita eigi við endurútreiknininn, séu lögin lesin. Skyldu bankarnir hafa talað saman?  Vegna gagnrýni á útreikninga bankanna leitar UMS svo eftir "óháðri" skýrslu til Raunvísindastofnunar og það til sömu manna og nokkrum mánuðum áður höfðu aðstoðað Landsbankann við að búa til sína aðferðarfræði til að reikna út lánin!  Þetta vissi UMS.

Ég er með undir höndum drög að skýrslu samráðshópsins vegna hinna svokölluðu 11 prófmála.  í þeim skýrsludrögum kom sérstaklega fram að vert væri að skoða tvö mál sem leyst gætu úr stórum hluta af þeirri óvissu sem upp var komin í kjölfar febrúar dómsins.  Þessi mál voru Borgarbyggðarmálið og svo þetta mál.

Og viti menn, þessi mál voru slegin út af borðinu af hálfu samráðshópsins sem ýta ætti á til að leysa sem hraðast úr ágreiningi tengdum gengislánunum.  Hvers vegna skyldi það nú vera?  Jú, þau hentuðu ekki fjármálastofnununm þar sem bankarnir voru ekki stefnendur og þeir höfðu því ekki forræði í málunum.  Þar af leiðandi var ljóst að niðurstaða þeirra yrði ekki í samræmi við vilja þeirra.  Þessi 11 prófmál eru því að mínu mati handvalin af bönkunum til að tryggja þeim sem bestu hugsanlegu niðurstöðu en ekki til að komast að réttri niðurstöðu.

Í þessu ferli tók UMS virkan þátt og fór meðal annars á fund dómstjórans í RVK ástamt Samtökum fjármálafyrirtækja til að ýta á eftir þessum 11 handvöldu málum bankanna.  Ég gerði sérstaka athugasemd við þetta til UMS, sem vildi ekkert gera né heldur taka málið til skoðunar í ljósi athugasemda minna.

Mér finnst þetta graf alvarlegt mál sem þyrfti að rannsaka sérstaklega.

Ég segi því ekki annað en að sem betur fer er komin niðurstaða í þessi mál á undan "prófmálunum" svo kölluðu.

Hvað varðar Lýsingu þá stenst með engu sem þeir halda fram.  Niðurstaða þessa máls er nákvæmlega í samræmi við  niðurstöðu HR í Borgarbyggðarmálinu.  Ég get svo sem verið sammála að ég skyldi ekki alveg hvers vegna dómarinn valdi tölurnar sem hann beitti til að komast að niðurstöðu um að viðbótarvextirnir væru "umtalsverðir".  Hins vegar að ef dómarinn hefði notað sömu aðferðarfræði og beitt var í Borgarbyggðarmálinu til að komast að niðurstöðunni, tölur sem lágu fyrir í málinu, þá hefði vaxtamunurinn orðið enn meiri og þ.a.l. "umtalsverðari"  Því stenst rökstuðningur Lýsingar í þessu samhengi engan vegin.

[Guðfinna (IP-tala skráð) 12.11.2012 kl. 10:06]

Ég er ein af þessum óheppnu viðskipta"vinum" Íslandsbanka. Ég velti fyrir mér, ef við föllumst á að lánin okkar séu erlend lán en ekki gengistryggð (sem er auðvitað ekki rétt) er þá eitthvað sem segir að bankinn hafi mátt reikna vexti aftur í tímann af því, frekar en af gengistryggðu láni? Bankinn ber fyrir sig að ólögmæt gengistrygging hafi verið forsenda þess endurreikningsaðferðin hafi verið talin ólögmæt og segir í svari til mín: "Þegar ekki er um gengistryggingu að ræða leiðir það af sjálfu sér að enginn vaxtamunur er til staðar vegna hennar."  Getur þetta staðist?

[Magnús Birgisson (IP-tala skráð) 12.11.2012 kl. 10:53]

Einar Örn...sorrý...en ég held að það sé einfaldlega ekkert að gerast í tengslum við "löglegu" lánin. Prófmálin ellefu voru handvalin af bönkunum eins og fram hefur komið og ólíklegt að eitthvert þeirra snúist um "löglegt" lán.

..frá sjónarhóli Íslandsbanka sýnist mér eins og málinu sé einfaldlega lokið.

[Magnús Birgisson (IP-tala skráð) 12.11.2012 kl. 11:02]

Guðfinna...ég verð að viðurkenna að ég skil ekki setninguna...það hlýtur að vanta einhvern kontext.

En ekki það að það skipti máli.

Mér hefur fundist að eiga í skoðanaskiptum við frontlínu þjónustufólk bankanna eins og að rökræða við heimasíðu...þ.e. gagnslaust. Ég sendi því aðeins bréf til að koma á framfæri mótmælum eða árétta að ég áskil mér rétt. Að lokum verður það fyrir dómstólum sem þessi mál ráðast.