Ákveðið að leita til ESA og EFTA dómstóls - Hæstiréttur leiðréttir forsendubrest lánveitanda

Mig langar að kynna hér betur þá ákvörðun sem frétt mbl.is fjallar um:

Stjórn Hagsmunasamtaka heimilanna samþykkti einróma á fundi sínum nú síðdegis að leita eftir áliti/ákvörðun ESA, Eftirlitsstofnunar EFTA, vegna dóms Hæstaréttar í máli 471/2010 um vexti af áður gengistryggðum bílalánum.  Jafnframt var ákveðið að leita leiða til að fá niðurstöðu EFTA dómsstólsins í málinu.  Loks var samþykkt að leita til ESA, Eftirlitsstofnunar EFTA, vegna hinnar víðtæku notkunar verðtryggingar í neytendalánum hér á landi.

Ég leitað óformlega til ESA vegna þeirra mála, sem þangað verður vísað, eftir að dómur féll í Héraðsdómi Reykjavíkur.  Niðurstaðan þá var að bíða eftir dómi Hæstaréttar.  Kvörtunin til ESA vegna vaxtadómsins mun byggja á annars vegar c-lið 36. gr. laga nr. 7/1936 um samningsgerð, umboð og ógilda gerninga og því hvernig neytendaverndartilskipun ESB, 93/13/EEC, var innleidd í lög hér á landi.

Ég tel að Hæstiréttur hafi gengið freklega á rétt neytenda í dómi sínum og hunsað alla möguleika til mildandi aðgerða.  Dómurinn telur að ógilding gengistryggingarinnar í dómum réttarins 16. júní sl. geri það að verkum að grundvöllur tengingar við LIBOR vexti sé þannig brostinn.  Þrátt fyrir heimildir í 2. gr. vaxtalaga nr. 38/2001 að rétturinn geti ákveðið réttláta og sanngjarna vexti, þá fór rétturinn því miður þá "ódýru leið" að taka ákvæði 4. gr. hrátt upp.  Með því verður dómsniðurstaðan mjög íþyngjandi fyrir þá sem tóku gengistryggð húsnæðislán, þó svo að niðurstaðan væri ekki svo óhagstæð fyrir lántaka í máli 471/2010.

Ég tel að Hæstiréttur hafi haft fleiri möguleika í stöðunni.  Dómafordæmi eru fyrir því að rétturinn víki frá leiðbeinandi vöxtum vaxtalaga og átti ég allt eins von á því að það yrði gert.  Einnig er tilgreint í 2. gr. vaxtalaga að vikja megi frá vaxtaviðmiði 4. gr., þ.e. lægstu óverðtryggðu vöxtum Seðlabanka Íslands, og raun hvatt til þess að gera það, sé það skuldara hægstætt.  Rétturinn ákvað einnig að líta gjörsamlega framhjá öllum rökum verjanda um forsendubrest lánanna og gerir í raun lítið annað en að skipta einum forsendubresti út fyrir annan, þegar áhrif dómanna frá 16. júní eru tekin með.  Opnar rétturinn því fyrir þann möguleika, að lántakar leiti aftur til dómstóla og í þetta sinn til að fá forsendubrestinn bættan.  Finnst mér klaufalegt af réttinum að skilja þetta atriði eftir í dómi sínum.

Neytendaverndartilskipun ESB bannar að samningum sé breytt neytanda í óhag. Í 8. gr. tilskipunarinnar er aðildarríki EES, í þessu tilfelli Íslandi, uppálagt innleiða eða viðhalda ströngustu ákvæðum til að tryggja neytendum vernd af hæsta stigi (e. Member State may adopt og retain the most stringent provisions compatible with the Treaty in the area covered by this Directive, to ensure a maximum degree of protection for the consumer).

Önnur tilskipun ESB, þ.e. 2005/29/EC um ósanngjarna viðskiptahætti (unfair commercial practices), skiptir hér líka máli.  Hafa skal í huga að Exista, móðurfélag Lýsingar, er stærsti einstaki stöðutakinn gegn íslensku krónunni.  Félagið sjálft telur sig eiga 180 milljarða í framvirkum samningum vegna stöðu sem það tók gegn krónunni, þ.e. veðjaði að krónan félli hressilega.  Það hljóta að teljast ósanngjarnir viðskiptahættir að fyrirtækið veðji þannig gegn viðskiptavinum sínum (þó þeir séu í dótturfélagi).  Kjarni tilskipunarinnar er þó, að sérhver grein samnings sem myndar ójafnvægi milli réttinda og skyldna samningsaðila neytandanum til tjóns, er óheimil (sem er sama markmið og tilskipunar 93/13/EEC).  Annað grundvallaratriði tilskipunarinnar er að fyrirtæki eru skyldug til að 

trade fairly, avoiding unfair and misleading commercial practices

sem mætti leggja út að sýna heiðarleika í viðskiptum og forðast óheiðarlega og villandi viðskiptahætti.  Efast má stórlega um að íslensk fjármálafyrirtæki hafi haft ákvæði tilskipunarinnar í heiðri í undanfara hrunsins.

Annars getur vel verið að hægt verði að reka dómsmál um ákvæði neytendaverndartilskipunarinnar hér á landi.  Það hefur jú ekki verið ennþá tekið á því að lánasamningarnir hafi innihaldið ósanngjarna skilmála sem röskuðu samningsstöðunni neytandanum í óhag.  Og þó svo að það hafi að einhverju leiti verið gert, þá finnst mér ljóst að dómur Hæstaréttar skekkir samningsstöðu neytenda ennþá frekar þeim í óhag.

Í mínum huga er þessum málum alls ekki lokið.  Hæstarétti tókst að finna leið sem jók á greiðslu- og skuldavanda fasteignalántaka, verði dómur í máli 471/2010 fordæmisgefandi fyrir gengistryggð fasteignalán.  Er það nákvæmlega sú niðurstaða sem ég óttaðist.  Ég átti að vísu von á að rétturinn færði þá minna afgerandi rök fyrir niðurstöðu sinni, t.d. með vísun í varakröfur sóknaraðila.  Niðurstaða réttarins er að tenging við LIBOR vexti hafi rofnað um leið og gengistryggingin var dæmd ólögleg.  Af þeim sökum verði að ógilda vaxtahluta lánasamningsins líka.  Þar með opnar Hæstiréttur fyrir möguleikann á því að vísa til 4. gr. vaxtalaga í staðinn fyrir það að horfa á þær kröfur sem voru hafðar uppi.  Þegar betur er að gáð, þá er þetta heldur ómerkileg leið til að segja að lánveitandi hafi orðið fyrir forsendubresti, þegar í ljós kom að hann hafði notað ólöglega gengistryggingu.  Hæstiréttur gerir því í raun nákvæmlega sama og undirréttur og ákveður að bæta þurfi lánveitanda upp forsendubrest.

Kæra niðurstöðuna til ESA

Athugasemdir

[Ásthildur Cesil Þórðardóttir, 17.9.2010 kl. 22:06]

Frábært hjá ykkur.

[Jóna Kolbrún Garðarsdóttir, 18.9.2010 kl. 01:11]

Gott mál...

[Benedikta E, 18.9.2010 kl. 01:12]

Takk Marinó - Þið eruð einstök hjá Hagsmunasamtökunum.

[Einar Björn Bjarnason, 18.9.2010 kl. 01:26]

Áhugavert - sannarlega ástæða til að kanna þetta.

Kv.

[Stefán Júlíusson (IP-tala skráð) 18.9.2010 kl. 01:32]

Það verður áhugavert að sjá hvað kemur út úr þessu.  Það verður einnig áhugavert að sjá hvort að hugarfar Íslendinga til ESB breytist eftir þetta.  Ástæðan er sú að þetta eru jú aðeins mögulegt vegna aðildar okkar að EES.

[Einar Björn Bjarnason, 18.9.2010 kl. 01:41]

Hmm, Stefán - á móti kemur að þ.s. Bretar og Hollendingar geta hindrað klárun aðildarsamnings eins lengi og þeim sýnist, að engin leið er að klára slíkann aðildarsamning án þess að Icesave sé leyst skv. þeirra vilja.

Ég held að áhrif þeirrar deilu vegi umtalsvert þyngra. Að auki, munum við þurfa að hætta að veiða hval og sennilega einnig makríl umfram þau 5.000 tonn er við höfum haft sem kvóta.

[Stefán Júlíusson (IP-tala skráð) 18.9.2010 kl. 01:50]

Einar:  Eigum við eitthvað að vera að flækja makríl og Icesave inn í þessa kæru til ESA? ;)

EES kemur sér þó allavega vel núna.  Það er mjög gott mál.

Þess vegna ber okkur að styðja þetta.

[Sigurður Þorsteinsson, 18.9.2010 kl. 08:49]

Sæll Marínó, gott innlegg. Hins vegar held ég að það þurfi meira að koma til en að leita til ESA og EFTA dómsstólsins. Ætlaði að fara inn á heimsíðu Hagsmunasamtaka heimilanna en fann hana ekki.

[Hólmfríður Bjarnadóttir, 18.9.2010 kl. 11:48]

Styð þessa ákvörðun eindregið, gott mál.

[Elle_, 18.9.2010 kl. 12:14]

Ég tek undir með Einari varðandi Evrópusambandið og Icesave.  Hann hlýtur að mega segja frá fáránlegum og ólöglegum kröfum þeirra í Icesave úr því Stefán dró Evrópusambandið inn í umræðuna.  Og vill svo ekki að Einar blandi Icesave (sem Stefán vill endilega að við borgum ofan á allar hinar ólöglegu kröfurnar) í umræðuna.  Kannski er það satt sem Sigurður segir um ESA og EFTA dómstólinn.  Kannski mætti líka skoða alþjóðadómstól utan EES og Evrópusambandsins.  Þeim getur ekki verið treystandi frekar en íslenskum stjórnvöldum.  

[Guðmundur St Ragnarsson, 18.9.2010 kl. 14:20]

Frábært framtak hjá ykkur baráttuhundum í HH sem gefist ekki upp þótt á móti blási. Takk fyrir.

[Stefán Júlíusson (IP-tala skráð) 18.9.2010 kl. 19:06]

Elle, ég dró ekki ESB inn í umræðuna.  Það er verið að kæra til ESA.  Það er hluti af því að vera í EES. 

Því ber að fagna að EES samningurinn gerir Hagsmunasamtökum heimilanna mögulegt að kæra lengra.

[Marinó G. Njálsson, 18.9.2010 kl. 20:25]

Bara svo fólk viti af því, þá munu koma fleiri útspil frá okkur eftir helgi.

[Hákon Hrafn (IP-tala skráð) 18.9.2010 kl. 21:01]

Frábært að sjá baráttu ykkar í HH og SL gegn bankastýrðu ríkisvaldi. Fyrir hrun var kvartað yfir því að bankarnir réðu öllu í landinu og sú staða hefur bara versnað.

Ríkisstjórnin heldur að efnahagslegur stöðugleiki felist í því að fjármálafyritæki láti almenning borga tap þeirra af lánum án ábyrgðar til útrásarvíkinga. Ríkisstjórnin beið eftir tækifæri til að lögfesta varanlega fátækt almennings og nýtti hæstarétt til þess.

[Elle_, 18.9.2010 kl. 21:01]

EES samningurinn er EKKI hluti af neinni veru í Evrópusambandinu, Stefán, og EES kemur fullveldisafsali okkar inn í Evrópusambandið ekki við.  Megum við forðast það samband eins og heitan eldinn.

[Stefán Júlíusson (IP-tala skráð) 18.9.2010 kl. 21:10]

Elle: Ertu þá ekki á móti því að kæra til ESA þar sem verið er að fara út fyrir fullveldi þjóðarinnar?

Ef ESA dæmir neytendum í vil, þá er verið að grípa fram í fyrir hendurnar á íslenskum dómstólum sem er hluti af fullveldi landsins. 

Við verðum þá að sætta okkur við dómsniðurstöðuna. 

Ekki eyðileggja þetta hérna svona.

Kynntu þér ESA.  

[Arnar (IP-tala skráð) 18.9.2010 kl. 21:23]

Marinó, þú segir að Hæstiréttur hafi, með því að ógilda vaxtahlutann, opnað á að nota 4.gr. vaxtalaga. Vissulega er það rétt eins og málið er sett fram af réttinum, EN þeir nefna hvergi 14.gr. laga um neytendalán sem tryggir að sú leið sem Hæstiréttur fór, sé í raun ótæk. Lög um neytendalán (nr.121/1994) byggja á tilskipunum ESB 87/102 EBE og nr. 90/88 EBE og í fyrrnefndri 14.gr. er einmitt kveðið á um að ekki sé heimilt að innheimta vexti af láni séu þeir ekki tilgreindir.  Minn skilningur er sá, að þegar búið er að henda vaxtaákvæðum samningsins út þá standi eftir samningur án vaxtaákvæða og því eigi fyrrnefnd 14.gr. að koma þar inn í og Því skuli lánin skv. henni bera samningsvexti.  Hitt er svo annað mál á hvaða lagagrundvelli Hæstiréttur hendir vaxtaákvæðunum út. Mér þætti vænt um ef einhver glöggskyggn á íslensk lög getur bent mér á það því ekki gerir Hæstiréttur grein fyrir þeim réttarheimildum sem það er byggt á.

[Marinó G. Njálsson, 18.9.2010 kl. 21:50]

Arnar, mér finnst þú skauta nokkuð létt á 14. gr. laga 121/1994, þar sem í síðari hluta 1. mgr. greinarinnar segir að "að öðru leyti fer um vexti af neytendalánum samkvæmt ákvæðum vaxtalaga".  Það er aftur í 2. mgr. sem eitthvert skjól ætti að finnast, þar sem segir:

Lánveitanda er eigi heimilt að krefjast greiðslu frekari lántökukostnaðar en tilgreindur er í samningi skv. 4. tölul. 1. mgr. 6. gr. Sé árleg hlutfallstala kostnaðar, sbr. 5. tölul. 1. mgr. 6. gr., of lágt reiknuð er lánveitanda eigi heimilt að krefjast heildarlántökukostnaðar sem gæfi hærri árlega hlutfallstölu kostnaðar.

Spurningin er hvort þarna sé ekki verið að setja þak á vextina sem hægt er að krefjast?

[Elle_, 18.9.2010 kl. 21:52]

Nei, Stefán, ég vil ekki kæra til ESA og þarf ekkert að kynna mér það.  Nú mættir þú hinsvegar kynna þér ólöglegt Icesave og ólöglegar kröfur Evrópusambandsins gegn okkur. 

[Arnar (IP-tala skráð) 18.9.2010 kl. 22:46]

Marinó, ef þú skoðar athugasemdirnar við frumvarp til breytingar á lögum 30/1993 sem urðu að lögum 121/1994 þá sérðu hver tilgangurinn með 14.gr. er. Það sem ég er að benda á er sú einfalda staðreynd að Hæstiréttur segir að vaxtaákvæði lánanna skuli fara út úr samningnum. þá stendur eftir, skv. lögum nr. 7/1936 sem þið hjá HH eruð að vísa til,  samningur án vaxtaákvæða. Hvað segja 1. og 3ja mgr. 14.gr. neytendalánalaganna þá? Ég vil einfaldlega meina að ef þið segið að 36.gr. samningalaganna eigi við, þá eigi þessi röksemd við einnig. 

 Marinó þú ert með númerið mitt, hringdu endilega í mig og við skulum ræða þetta og komast að niðurstöðu.