Gallað regluverk?

Vissulega er það rétt hjá forsætisráðherra að regluverkið var gallað.  Mein gallað til að vera nákvæmari.  En það er ekki galli í evrópska regluverkinu sem er að setja allt úrskeiðis hér vegna Icesave.  Það eru gallar í íslenska regluverkinu, sem valda því.

Forsætisráðherra segir í ræðu sinni, regluverkið hafi ekki gert ráð fyrir kerfishruni.  Það er alveg rétt.  En Icesave skuldbindingin/krafan er ekki afleiðing af kerfishruni.  Hún er afleiðing af falli eins banka, Landsbanka Íslands.  Icesave vandinn væri alveg jafn alvarlegur þó hinir bankarnir hefðu staðið storminn af sér.  Að kenna kerfishruni um upphæð Icesaves reikningsins er afneitun af versta tagi.

En hverjir eru gallarnir í regluverkinu?  Í mínum huga eru þeir þrenns konar.  Fyrsti lítur að eftirliti með innlánsstofnunum í gistiríki (þ.e. ríki annað en þar sem megin starfsemi fer fram).  Annar lítur að ábyrgð á innistæðu aðila sem ekki er með heimilisfestu í heimaríki (þ.e. ríki þar sem megin starfsemi fer fram).  Og sá þriðji snýr að upphæð iðgjalda sem innlánsstofnanir greiða í tryggingasjóði.

Það eru ekki nema þrjú ár eða svo frá því að ákvæði  um eftirlit með fjármálafyrirtækjum með starfsstöð (útibú) utan heimaríkis færðist frá fjármálaeftirliti gistiríkis til fjármálaeftirlits heimaríkis.  Þetta var gert í þeirri trú að þannig fengist heilstæðari yfirsýn á starfsemi fyrirtækjanna og eftirlitið yrði heildstæðara og samræmt.  Með þessu yrði komið í veg fyrir að fyrirtæki með útibú í mörgum löndum þyrfti að haga starfsemi í hverju landi fyrir sig á mismunandi hátt vegna þess eins að eftirlitsstofnanir túlkuðu reglur á mismunandi máta.  Þessi hugmynd um að eftirlitsstofnun heimaríkis hafi eftirlit með útibúum í gistiríki er góðra gjaldaverð, ef eftirlitsstofnunin er nægilega öflug til að standa í slíku eftirliti.  Í tilfelli Íslands reyndist það ekki vera.  Ástæðan er einföld:  Vöxtur bankakerfisins á erlendri grund var einfaldlega of hröð til að Fjármálaeftirlitið næði að halda í við vöxtinn.  FME þurfti allt í einu að hafa eftirlit með útibúum bankanna út um allan heim.  Stofnunin hafði einfaldlega ekki burði til þess.  Annað sem skiptir líka miklu máli, er sú aðferðafræði FME að treysta um of á sjálfseftirlit fjármálafyrirtækjanna.  Sá sem hefur fylgst með vef FME undanfarin ár, hefur séð að rafrænt sjálfsmat vó sífellt þyngra í verkferlum stofnunarinnar.  Þetta var svar FME við því að kröfur til stofnunarinnar voru sífellt að aukast, þ.e. skoða þurfti stöðugt fleiri atriði hjá ört fjölgandi aðilum í hinum ýmsu löndum.  Vissulega hækkuðu fjárframlög til FME og starfsmönnum fjölgaði, en það var ekki nóg.

Varðandi innistæðutryggingarnar, þá tel ég fyrirkomulag þeirra vera helsti gallinn í regluverkinu, en ekki að kerfið geri ekki ráð fyrir kerfishruni.  Hér spila nokkur atriði inn í, en mig langar eitt.  Hér á landi er ekki sett takmörkun á heimilisfestu innistæðueigandans sem nýtur tryggingarverndar.  Það er aftur gert í Bretlandi.  Raunar kveður svo rammt við, að íbúar á Ermasundseyjunum og á eyjunni Mön, njóta ekki breskra innistæðutrygginga.  Breskur ríkisborgari sem er með lögheimili utan Bretlands getur ekki opnað reikning í breskum banka í Englandi, Wales, Skotlandi eða Norður-Írlandi!  Með þessu tryggja Bretar að eingöngu skattþegnar innan þessara landa njóti innistæðutrygginganna.  Þess vegna gátu bresk stjórnvöld veitt umframtryggingar.  Þau voru jú búin að fá fjármagnstekjuskatt af innistæðunum í mörg ár.  Það átti ekki við um Icesave innistæðurnar í útibúum Landsbankans erlendis.  Um leið sett hefði verið takmörkun á heimilisfestu, þá hefði Landsbankinn orðið að nota dótturfyrirtæki sín erlendis, þegar fólki var boðið að opna þessa vefreikninga og þar sem hefðu innistæðurnar verið tryggðar þar sem innistæðueigendur hafa heimilisfestu.  Þetta hefði breytt öllu og við værum ekki að eyða mörgum mánuðum í umræðu um Icesave.  Þetta atriði kemur því ekkert við að regluverkið gerir ekki ráð fyrir kerfishruni.

En það var samt eitt stórt atriði sem kom kerfishruni við, en samt þurfti ekki kerfishrun hér á landi til að það virkaði.  Iðgjaldið sem innlánsstofnanir þurfa að greiða í innistæðutryggingasjóðina er alls ekki nógu hátt til að sjóðirnir ráði við kerfishruni.  Raunar er það ekki nógu hátt til að ráða við fall banka, ef hlutfall innlána hjá bankanum af heildarinnlánum alls bankakerfis viðkomandi lands nær tilteknum mörkum.  Ef Landsbankinn einn hefði fallið, þá hefði innistæðutryggingasjóður ekki ráðið við það, þó hann hefði eingöngu þurft að bæta innlendur innistæður.  Það var þess vegna sem stjórnvöld gripu til þess í neyðarlögunum að færa innistæður fram fyrir í kröfuröð.  Þannig var því forðað, að innistæðutryggingasjóðurinn þyrfti að borga.  Menn bara hugsuðu málið ekki til enda og þess vegna sitjum við uppi með Icesave.

Ekki sanngirni að við borgum, en...

Breytilegir vextir eru ekki hentugleikavextir

Mjög margir eru með lán með breytilegum vöxtum.  Það þýðir að vextir breytast að gefnum einhverjum forsendum á lánstímanum.  En það er einmitt lykillinn í þessu.  Forsendurnar fyrir breytingu vaxtanna verða að vera þekktar við lántöku og skráðar í lánssamninginn.  Eða eins og segir í 9. gr. laga nr. 121/1994 um neytendalán:

...Þó að í lögum þessum sé kveðið á um að neytandi skuli fá upplýsingar um vexti eða fjárhæðir þar sem vextir eru meðtaldir, sbr. 6. gr., kemur það ekki í veg fyrir að aðilar geti samið um að vextir séu að nokkru eða öllu leyti breytilegir. Skal þá greint frá vöxtum eins og þeir eru á þeim tíma sem upplýsingarnar eru gefnar, tilgreint skal með hvaða hætti vextirnir eru breytilegir og við hvaða aðstæður þeir breytast...

Lánasamningar, sem ekki geyma upplýsingar um það við hvaða aðstæður breytilegir vextir breytast, geta samkvæmt ákvörðun Neytendastofu í máli nr. 6/2009 Kvörtun Guðmundar Hauks Sigurðarsonar yfir skilmálum myntkörfu láns Kaupþings banka hf. "skapað [lánveitenda] bótaábyrgð enda hafi neytandinn mátt ætla að lánskjör væru hagstæðari en þau síðar reyndust vera", eins og segir í ákvörðuninni.  Niðurstaða Neytendastofu í málinu var síðan að banna Nýja Kaupþingi að nota það óljósa orðalag sem sett var í lánssamninginn sem hér um ræðir og er að öllum líkindum samhljóða öðrum gengistryggðum lánssamningum sem forveri Nýja Kaupþings gerði við lántakendur.

Í ákvörðun Neytendastofu segir að aðrar lánastofnanir hafi upp til hópa notast við skýrari viðmið en Kaupþing gerði, þ.e. miðað við LIBOR vexti.  Neytendastofa segir að framkvæmd annarra á sambærilegum lánum bindi ekki hendur Kaupþings á nokkurn hátt, en sé meira ábending um að lítil vandi hafi verið að hafa hlutina skýrari.  Mín túlkun á þessari ákvörðun Neytendastofu er, að þar er hreinlega gefið í skyn að Kaupþing hafi verið að stunda blekkingar.  Hvort það sé rétt er svo allt annað mál, en hið óljósa orðalag bendir ekki til að ákvörðunin um vaxtabreytingar hafi átt að vera gegnsæ og auðskiljanleg.

Nú Nýja Kaupþing ákvað að taka stöðu gegn neytendum í þessu máli og áfrýjaði því.  Málið situr um þessar mundir fast í áfrýjunarnefndinni.  Forvitnilegt væri að vita hvers vegna meðferð málsins í áfrýjunarnefndinni hefur tekið jafn langan tíma og raun ber vitni.

En það er svo sem ekki alltaf nóg að fjármálafyrirtæki séu með skýringu á því hvernig breytilegir vextir breytast, ef ekkert samræmi er í því hvernig ákvæðinu er beitt.  Mér var í gær bent á fjármögnunarfyrirtæki, sem er með viðmiði í stýrivexti Seðlabankans.  Meðan stýrivextirnir hækkuðu, þá hækkuðu breytilegu vextir í takt, en núna þegar stýrivextir hafa þó lækkað talsvert, þá sitja breytilegu vextir eftir.  Þannig að það er hin gamla góða regla, hækkun kemur strax fram en lækkun er dreginn í lengstu lög. 

Þessi endalausi óheiðarleiki fjölmargra fjármálafyrirtækja er með öllu óþolandi.  Mér finnst hann lýsa sjálfumgleði fyrirtækjanna og hroka.  Ef ég væri stjórnandi hjá stórum erlendum banka, þá tæki ég það til alvarlegrar skoðunar að opna banka hér á landi.  Ástæðan er einföld.  Daginn sem það gerist, þá munu almenn í stórum stíl flytja viðskiptin sín yfir til hins nýja banka.  Ég er ekkert að segja að hinn nýi banki verði á nokkurn hátt heiðarlegri eða óheiðarlegri.  Það er ekki málið.  Málið er að mjög margir almennir viðskiptavinir íslensku fjármálafyrirtækjanna eru búnir að fá nóg af hrokafullri framkomu fyrirtækjanna í sinn garð.  Ég er ekki að beina þessu að einstökum starfsmönnum fyrirtækjanna, þó vissulega sé misjafn sauður í mörgu fé, nei, þessu er beint gegn stefnu þeirra og ákvörðunum.  Þessu er beint gegn viðhorfi fyrirtækjanna til viðskiptavina sinna.  Það er eins og sífellt sé reynt að klekkja á viðskiptavininum, verið sé leynt og ljóst að taka stöðu gegn hagsmunum viðskiptavinarins og hann skal mjólkaður til síðasta blóðdropa.

Þessi framkoma fjármálafyrirtækjanna er stórfurðuleg í ljósi stöðunnar í þjóðfélaginu.  Að mínu áliti eiga þessi fyrirtæki að sýna auðmýkt og vilja til að leiðrétta það ranglæti sem þau viljandi eða óviljandi beittu viðskiptavini sína og alla landsmenn.  Mér er alveg sama hvort þau ætluðu sér eða ekki að valda hruninu.  Þau gerðu það og eiga því að BJÓÐAST til að bæta okkur tjónið.  Við eigum ekki að þurfa að ganga eftir leiðréttingunni.