Game over - Gefa þarf upp á nýtt

Það stefnir í uppgjör í Monopoly spilinu sem fjármálastofnanir austan hafs og vestan hafa verið að spila undanfarin ár.  Í fréttum dagsins er spáð falli ríkja víða um Evrópu og nú hefur pestin breiðst til Persaflóa.  Í Japan var á síðasta ársfjórðungi meiri samdráttur en dæmi eru um frá því á stríðsárunum.  Spilaborg blekkinganna er að falla.  Fjárskuldbindingar án baklands, eignir án innistæðu.  Það er kominn tími til að gefa upp á nýtt.

Kannski er rússneska leiðin sú eina færa, en þar í landi fékk fólk sent afsal að íbúðarhúsnæði sínu við fall Sovétríkjanna.  Allir byrjuðu með veðlausar eignir.  Menn eru víst að íhuga slíkt í landi fjármagnsins enda átta menn sig á því að stærsta píramídasvindl sögunnar hefur átt sér stað innan fjármálafyrirtækja landsins.  Madcoff var ekkert óheiðarlegri en aðrir.  Hver er munurinn að velta peningunum eins og hann gerði eða láta menn hafa afleiðupappíra í hendur sem eiga að gefa sífellt meira af sér en eru í reynd innistæðulausir.  Þetta voru ekkert annað en keðjubréf, sem tryggðu þeim fyrstu í keðjunni gríðarlegar tekjur, en þeir sem aftar eru áttu að taka skellinn. 516.000 milljarða dollara keðjubréf í heimi með 56.000 milljarða dollara heimsframleiðslu.

Eina lausnin er að ríkisstjórnir leggi hald á allt tiltækt fjármagn, hver í sínu landi, og gefi upp á nýtt.  Peningarnir eru til.  Þeir fóru í umferð og þá má nálgast, ef við vitum bara hvar þeir eru geymdir.  Þeir gufuðu ekki bara upp.  En eignir manna, hvort heldur í skuldabréfum, hlutabréfum, afleiðum, tryggingasamningum eða hvað þetta nú allt heitir, eru orðnar að engu.

Það verður að ýta á reset hnappinn og ræsa hagkerfi heimsins upp á nýtt.  Hugsanlega væri hægt að ná í gamalt afrit (backup) eða bakka aftur í fyrri stöðu sem virkaði (recover from last stable setup) eins og boðið er upp á í Windows.  En ég er ekki viss um að það borgi sig.  Ég held að það verði fljótlegra að gefa öllum upp stóran hluta skulda sinna og leysa svo önnur mál í sameiningu.  T.d. má færa allar skuldir við fjármálastofnanir niður þannig að eftir standi upphæð innlán plús 10%.  Allt umfram það yrði afskrifað.  Fjármálastofnanir afskrifuðu allar skuldir sín á milli. Þetta er hvort eð er allt meira og minna verðlaust, tapað, glatað.  Þetta var hvort eð er greitt með sýndarpeningum sem höfðu engin verðmæti að baki sér. Hvernig er hægt að setja 20% verðbætur ofan á lán, þegar aukning verðmætasköpunar, þ.e. hagvöxtur, er neikvæð?  Eða hvernig er hægt að rukka 12% nafnvexti í þjóðfélagi, þar sem búið er að færa stærstan hluta allrar framleiðslu úr landi til Kína, eins og er í Bandaríkjunum?  Þetta gengur ekki upp. 

Öll verðmætaaukning í heiminum dugar ekki til að greiða vexti af öllum þeim lánum sem hafa verið tekin.  Þess vegna er kerfið að hrynja.  Tekjur heimila og fyrirtækja standa ekki lengur undir fjármagnskostnaði.  Það á ekki bara við hér.  Þetta "byrjaði" jú allt með undirmálslánunum í Bandaríkjunum.  Málið er að undirmálslánin virka nákvæmlega eins og verðtryggð og gengistryggð lán á Íslandi. Dag einn hækka vaxtagreiðslur af lánunum upp fyrir greiðslugetu lántakandans og þá byrja dómínókubbarnir að falla einn af öðrum þar til hver einn og einasti er fallinn.  Game over.

Dubai líkt við Ísland

Athugasemdir

[Offari, 16.2.2009 kl. 17:23]

Þetta er akkúrat það sem þarf að gera. En að koma því í verk er hinsvegar ógjörlegt því enginn vill gefa neitt eftir af sínu. En annað hvort mun þetta gerast eftir að allt er komið til fjandans eða að fjandinn taki völdin og þrælahald hefst á ný í vestrænum heimi.

[Marinó G. Njálsson, 16.2.2009 kl. 22:47]

Ísak, það var einmitt orðið sem mig vantaði "restorepoint".  Ég var að grafa eftir honum í minninu, en fann ekki orðið.

Starri, ég er ekki viss um að nokkur muni eiga eitt eða neitt eftir einhverja mánuði, ef þetta heldur svona áfram.  Skoðum þetta bara út frá okkar þröngu hagsmunum.  Ég á einhverja milljónir eða milljóna tugi í lífeyrissjóðum.  Ég er alveg til í að gefa það frá gegn því að losna við skuldir af annað hvort húsinu sem ég bý í eða því sem ég er að byggja.  Lífeyrissjóðirnir geta í staðinn afskrifað jafnháar skuldir hjá Íbúðalánasjóði eða einhverjum banka, sem svo afskrifa mínar skuldir.  Bankarnir skulda erlendum lánadrottnum, sem ætla að afskrifa nokkuð þúsund milljarða.  Þeir eru því ekki að tapa neinu með því að afskrifa stóran hluta skulda sinna viðskiptavina.  Verðtrygging og gengistrygging eru ekki "eignir" í þeim skilningi, heldur ávöxtun.  Með því að afskrifa ósanngjarna ávöxtun vegna hruns krónunnar, þá eru fjármálafyrirtæki ekki að afskrifa höfuðstól lánanna, bara gefa frá sér ávöxtun.  Á móti kemur að þeirra "verðtryggðu" skuldir fá sömu meðferð og svo efast ég stórlega um að fjármálafyrirtæki hafi í raun og veru skuldað svo mikið í erlendri mynt.  Ég er nokkuð viss um að lánin voru íslensk og því sé "gengistryggingin" bara dulbúin "verðtrygging". Síðan má ekki gleyma því að fjármálafyrirtækin tóku virkan þátt í því að fella krónuna og tókst með því að, mér liggur við að segja, búa til falskan hagnað.  Það er bara mjög margt sem bendir til þess að það sé hægt að gefa eftir skuldir og skuldajafna í stórum stíl.  Menn tala um að peningar hafi farið úr landi, en peningamagn í umferð hér á landi hefur samt aldrei verið meira.  Verðmæti í þjóðfélaginu hafa aldrei verið meiri.

Við skulum hafa það í huga, að fari allar tekjur fólks og fyrirtækja í að greiða fjármagnseigendum vexti og afborganir, þá deyr hagkerfið.  Peningar eru blóðið sem bera súrefni um hagkerfið (blóðrásina).  Ef einn hluti blóðrásarinnar tekur til sín allt blóðið, eins og fjármálakerfið vill gera, og skilar því ekki áfram, þá fer hagkerfið í lost sem leiðir það í þrot.  Og fjármálakerfið fer sömu leið.

[Marinó G. Njálsson, 17.2.2009 kl. 07:30]

Guðjón, ég viðurkenni fúslega þó ég einblíni á þetta tvennt, þá er mitt stærsta vandamál í bili yfirdráttarvextir, sem eru orðnir að okurvöxtum.  Enda hef ég ítrekað talað um vaxtaþak.  Mér finnst ekkert grín að greiða um og yfir 25% yfirdráttarvexti af brúarláni.

[Gunnr (IP-tala skráð) 17.2.2009 kl. 07:48]

Já ástandið er ótrúlega alvarlegt Marínó og hagkerfi heimisins er komið að bjargbrúninni. Við erum hins vegar fallinn ofan í fossinn og við blasir hættuleg ferð milli steinanna í flúðunum niður ánna niður allan dalin . Og síðan langt klifur upp klettana aftur til að reyna ná fyrri hæðum.

Þessi gríðarlega skuldsetning fyrirtækja og heimila er alþjóðlegt vandamál og þau lönd sem skulda mest verða verst úti.  Þetta hefur hins vegar ekkert með verðtryggingu að gera og hefur ekkert með gjaldmiðilinn að gera eins og umræðan hefur oft beinst að. Þetta eru villuljós.  Vandamálið er skuldirnar.

Sem betur fer erum við ekki með Evru núna. Það hefði verið gríðarlega erfitt en með krónunni lokast viðskiptahallinn vegna gengisfellingu krónunnar sem gefur mögulega sumum fyrirtækjum séns ef vel er á haldið.  Það er væntanlega rétt að við hefðum haft Evru hefði þetta ekki farið svona vegna þess að bankarnir hefðu hreinlega ekki þanist svona út og þetta "góðæri" hefði aldrei orðið.  Núna er ekki tíminn til að horfa í baksýnisspegilinn heldur þarf að horfa framávið en einnig læra af fortíðinni.

Núna eru bráðum 5 mánuðir síðan hrunið varð og ennþá finnst mér að það er verið að ræða um aukaatriði.  Það er betur og betur að koma í ljós hversu staðan var vonlaus þegar fyrir hrunið og enginn heilvita maður heldur núna að það hefði verið hægt að snúa þessu við.  Hins vegar finnst mér að það sé verið að klúðra björgunaraðgerðunum.

Hef raunar ekki skilið hvers vegna ekki það er rannsóknarnefnd Alþingis sem kallar á sinn fund allt fólk sem staðið hefur að þessu, bankastjóra einkabankanna og ráðamenn stærstu fyrirtækja sem bera stærsta sök. Ásamt forráðamönnum FME, Seðlabanka og ekki minnst núverandi og fyrverandi ráðamönnum og ráðherrum.  Forráðamönnum stjórnmálaflokkana sem sátu við völd.  Það er ljóst öllum að það voru gerð höfuðmistök við það að einkavæða bankanna og að leyfa þeim að verða svona stórir með þetta veikan bakhjarl.  Mín skoðun er sú að ráðamenn þjóðarinnar hafi allir vitað eða gerð grein fyrir því hver staðan var þegar í vor en ekki gert neitt.  Tel ég að ISG og Geir Haarde hafi verið gerð grein fyrir þessu en þetta hafi verið farið með eins og mannsmorð.   Menn hafa gagnrýnt Seðlabankann fyrir ekki að taka erlent lán en erlendir aðilar hafi þá þegar gert sér grein fyrir ástandi okkar og við áttum ekki kost á neinu láni eða stuðningi við vorum að ganga plankan eins og það kallast í sjóræningjasögunum enda er það við hæfi þar sem eignarhald í fyrirtækjum tengist sjóræningjaeyjum á Karíbahafinu.

Því miður mun það auka á erfiðleika okkar að hagkerfi heimsins mun riða og væntanlega falla með braki og við blasir erfiðir tímar næstu 5-10 árin.  Það verður erfitt að vera lítil skuldsett þjóð á þeim tímum.  - Fiskverð mun lækka og í Noregi eru þeir farnir að draga úr fiskveiðum vegna erfiðleika á afurðasölu. Þeir sem áður pöntuðu fisk í gámum pannta nú fisk á brettum segja þeir þar. Best að ávaxta fiskstofnanna í sjónum segja menn þar.
- Álverð mun falla og gamlar verksmiðjur eins og Ísal standa mjög illa sérstaklega þegar þeir neituðu þeim um stækkun og endurnýjun verksmiðjunnar en við skulum vona að þeir tóri.
- Ferðamannastraumur mun minnka stórlega enda eru ferðalög það fyrsta sem fólk sker niður við sig.

Við þurfum að spara okkur út úr kreppunni.  Endurskoða ríkisútgjöld, bæta löggjöf. Byggja upp heilbrigt viðskiptalíf frá ösku.  Vonandi fara þeir ekki leið ríkisvæðingar og spillingar.

[Marinó G. Njálsson, 17.2.2009 kl. 16:50]

Guðjón, það eru margar leiðir út úr þeim vanda sem þjóðfélagið er í núna.  Ein leið sem er augljóslega ekki fær, er að halda óbreyttu ástandi.  Það verður að taka verðtrygginguna út eða setja hömlur á hana. Hún er böl hvernig sem á það er litið.  Það þarf lika að setja þak á vexti og jafna þannig ábyrgðinni á milli lántakenda og lánveitenda.  Það á jafnt við í innlánum sem útlánum.

En færslan mín er ekki um þetta efni, heldur þann vanda sem fjármálakerfi heimsins virðist vera komið í.  Ég er hræddur um að flóðbylgjan sem setti Ísland á kaf hafi bara verið hækkun sjávarborðs og flóðbylgjan sjálf sé ekki kominn.  Ég vona að ég hafi rangt fyrir mér.  Mínar vangaveltur um að gefa upp á nýtt, eru svona kaldhæðnisleg skoðun á hve illa er komið.  Staðan er eins og í lok Monopoly spils:  Einn ríkur leikmaður og bankinn eiga allt.  Aðrir eru annað hvort gjaldþrota eða búnir að veðsetja eigur sínar og spila áfram upp á stoltið og í þeirri von að þeir lendi ekki á götum hins ríka.  Það verður ekki haldið áfram. Leikurinn er búinn.

Varðandi álverin, þá fer það bara eftir því hvaða raforkuverð stendur til boða.  Ég hef það á tilfinningunni að öll hrávara (og þar með rafmagn) muni lækka á heimsvísu á næstu misserum.  Eftirspurnarbólan er sprungin og hún mun ekki ná sömu hæðum í bráð.  Menn eru líklegast búnir að komast að því að þetta var enn eitt pýramídasvindlið, þar sem allt var hæpað upp í þeirri von að næsti maður væri tilbúinn að borga meira.

Ég spáði því í einhverri færslu hérna í haust, að fall fjármálakerfisins og raunar evró-bandarísku auðhyggjunnar gæti gefið löndum um allan heim færi á að ná aftur í hendur auðlindum sínum.  Hvað eiga bandarísk eða bresk fyrirtæki með að eiga námur og plantekrur um allan heim meðan fólkið í löndunum líður hungur?  Mér kæmi ekkert á óvart, að nú fari í hönd tími þjóðnýtingar á eigum erlendra auðhringa út um allt, sérstaklega þeim sem hafa verið hluti af vinnslu náttúruauðlinda.  Menn munu gefa Bandaríkjunum og Evrópu langt nef, eins og þeir hafa verið að gera í Suður-Ameríku.  Þetta er auðvitað bara mín sýn.

[Gunnr (IP-tala skráð) 17.2.2009 kl. 21:39]

Þetta er ekki svona einfalt því miður Guðjón.  Þetta byggist á tækni og straumnýtni einnig.  Það var lokað 2 álverum í Årdal og Sundal fyrir ca. 2 árum í Noregi og núna verður stóru álveri lokað á Karmøy rétt við Haugesund sem er með ca. 500 manns að ég held í eigu Norsk Hydro.  Þetta eru verksmiðjur sem allar fá rafmagn frá vatnsorkuverum en notuðu að hluta til gamla tækni Söderbergsofna meðan tæknin í Straumsvík er frá 1960 en hefur að vísu verið endurbætt mikið. Held raunar að það séu engar verksmiðjur starfræktar á olíu í Evrópu og það sé búið að leggja þær allar niður alla vega í vestur Evrópu eflaust eru einhverjar starfræktar á kolum.  Það er samt svo að rekstrarkostnaðurinn er meiri og straumnýtnin minni en í nýjum verksmiðjum og munar þar mjög miklu.  Á þeim tíma sem eigendur verksmiðjunnar vildu endurbæta hana vildu Hafnfirðingar það ekki eða það var felt með 80 atkvæðum og misstu þar með af miklum tekjum metið milli 800 og 1000 miljónir á ári.  Núna eru aðrir tímar og verðfall á áli.  Rio Tinto eigandi Ísal eða Alcan á Íslandi eins og það nú heitir er í gríðarlegum erfiðleikum.  Það kostar mjög mikið að endurbæta verksmiðju er það eins og að byggja nýja verksmiðju og það er gríðarleg fjárfesting. Yfirleitt leggja þeir þá elstu verksmiðjunum. 

Vert er að minnast að samningur um raforkukaup til Straumsvík rennur út  20013 að mig minnir þannig að það eru einungis 4 ár þangað til og það verður vart líklegt að það standi fyrirtæki í röðum til þessa.  Menn voru að tala um að byggja gagaver/gagnageymslur en þeir nota lítið rafmagn og skapaði það afarfá störf og litlar gjaldeyristekjur og þeim kosti fylgir því að Íslendingar kostuðu gagnastreng í báðar áttir sem verðu geysilega dýrt.  Þetta verður ekkert neitt hátæknistörf það kemur gagnadiskur með flugvél og honum verður stungið í plugg eða þannig skilst mér að það sé.

Annar miskilningur sem varðar raforkuverð er að heimilisneysla er mjög sveiflukennd.  Eyðslan fellur á nóttini og á sumrin kemur í álagstoppum meðan stóriðja getur jafnað út álagstoppana og vegna þess að árnar hætta ekkert að renna á nóttinni.  Þess vegna borgar stóriðja mun lægra straumverð og ef það væri engin stóriðja myndi þetta bara leggjast á venjulega raforkunotendur.

Í raun er raforkuverð frá Vatnsaflsvirkjunum það sem kostar minnst en rafmagn frá borholum er venjulega mun dýrari kostur auk þess bætist gríðarleg mengun af þeim í formi brennisteins og þá myndun brennisteinssýru og að mínu viti merkilegt hversu miklu púðri Íslendingar veiti í það enda er brennisteins oxið ekkert betra en koltvísýringur og stórskaðlegt öndunarfærum.  Móðuharðindin og Lakagígjagosin eru dæmi um það enda eru menn að komast að því að þúsundir manna létust úr öndunarfærasjúkdómum við það.  Silfursmiðir á höfuðborgarsvæðinu eru farnir að kvarta yfir því að það fellur á silfur og það er einn angi af þessu. http://ruv.is/heim/frettir/frett/store64/item175323/

Annars er undarleg umræða á Íslandi þar sem menn líta á ferðamennsku sem hreinni en allt annað en það er í raun og veru það sem mengar mest og veldur mestum umhverfisspjöllum.  Sá einhvers staðar að það var búið að reikna það út ef 4 manna fjölskylda kæmi í flugi frá Evrópu til Íslands væri það jafn mikil koltvísiringsmengun og að keyra fjölskyldubílinn í 1 ár eða um 15.000km. Þori annars ekkert að taka ábyrð á þeim útreikningi.
Annars ætla ég að taka mér 2 vikna frí frá krepputali á Íslandi í fjallakofa hér í Noregi.  Hér er búið að vera mikið vetrarríki og ekki komið yfir -5C í fleirri vikur og snjóblásarinn hefur verið notaður mikið það sem af er ári enda meira yfir metra í snódýpt og 2 metra ruðningar.  Veðja á að eftir 2 vikur situr Davíð í Seðlabankanum og enn sé verið að ræða þetta fljótfærnislega seðlabankafrumvarp.