Evra eða ekki, það er spurningin.

Mér finnst þessi umræða um evru eða krónu vera á villugötum.  Ég tek undir með þeim sem segja að krónan sé ekki nógu sterkur gjaldmiðill til að vera sjálfstæð, þ.e. án tenginga við aðra gjaldmiðla.  Þetta sjáum við bara á sveiflum á gengi krónunnar síðustu 7 ár eða svo, frá því að hún var sett á flot og verðbólgumarkmið voru tekin upp.  Það má svo sem leita orsaka fyrir því að krónan er svona óstöðug, en þessi pistill á ekki að fjalla um það.

Mér finnst Seðlabankinn og ríkisstjórn standa frammi fyrir velja milli þriggja meginleiða og síðan hefur hver og einn þeirra sína undirleiðir, ef svo má að orði komast.  Meginleiðirnar eru:

1. Halda krónunni áfram á floti líkt og verið hefur undanfarin 7 ár.
2. Tengja krónuna við einhverja myntkröfu líkt og gert var áður en krónan var sett á flot og láta krónuna fljóta innan tiltekinna vikmarka.
3. Kasta krónunni og taka upp einhverja aðra mynt.

Það eru ekki aðrir möguleikar í myndinni.  En til að geta ákveðið hvaða leið er heppilegust, er nauðsynlegt að skoða kosti og galla hverrar leiðar og ekki síður skoða hvaða undirleiðir hver og ein meginleið býður upp á.

1.  Halda krónunni áfram á floti líkt og hefur verið undanfarin 7 ár.

Þessi leið virðist vera fullreynd.  Íslenska hagkerfi virðist ekki nógu stórt til að geta haldið krónunni stöðugri.  Hagsveiflur eru miklar og virðist óstöðugleiki krónunnar vega þar þungt.  Til þess að þessi leið gangi þá virðist þurfa verulega uppstokkun í peningamálastjórnun Seðlabankans og hugsanlega breytt viðhorf þeirra sem versla með krónuna á millibankamarkaði.

2.  Tengja krónuna við einhverja myntkröfu líkt og gert var áður en krónan var sett á flot og láta krónuna fljóta innan tiltekinna vikmarka.

Þessi aðferð var notuð hér á landi allt til ársins 2001.  Hún hafði í för með sér gengisfellingu á nokkurra ára fresti eða í hvert sinn sem einhver brestur varð í fiskveiðum.  Nú hafa þær breytingar orðið á hagkerfinu að stóriðja er orðin stærri í gjaldeyrisöflun en sjávarútvegur, fjármálageirinn hefur stækkað mikið og ferðaþjónustan er stærri en nokkru sinni fyrr.  Hugsanlega er því hægt að taka aftur upp tengingu við myntkröfu, en spurningin er bara hvaða myntir, í hvaða hlutföllum, hvaða vikmörk á að nota, hvenær ætti að taka um slíka tengingu og hvaða ferli ætti að nota til að ákveða breytingar á hlutföllum og vikmörkum.  Seðlabankinn ætti að geta nýtt almenn hagstjórnartæki áfram, svo sem verðbólgumarkmið og stýrivexti, en landsmenn yrðu að vera undir það búnir að gengið héldi áfram að sveiflast, þó þær sveiflur yrðu líklegast ekki eins miklar og áður.

3.   Kasta krónunni og taka upp einhverja aðra mynt.

Þetta er sú leið sem flestir tala um og halla flestir sér að evrunni.  Hér eru mörg vafamál.  Fyrsta er spurningin um hvaða mynt ættum við taka upp.  Evran er ekki sjálfsagður kostur af þeirri einföldu ástæðu að til að fá inngöngu í myntbandalagið, þá þurfa innviðir hagkerfisins að vera í lagi.  Aðrir kostir sem hafa verið nefndir eru norska krónan, svissneski frankinn og Bandaríkja dalur.  Hugsanlega eru aðrir kostir og þá þarf alla að gaumgæfa áður en menn festa sig á eina mynt.  Við gætum alveg eins tekið upp Kanada dal eða þann ástralska, ekki má heldur útiloka breska pundið og því ekki rússneska rúblu?  Það má ekki taka ákvörðun um þetta byggða á því að evrukórinn er háværastur.  Lykilatriði í þessu máli er síðan tímasetningin.  Tímasetningin hlýtur að taka mið af stöðu krónunnar gagnvart þeirri mynt sem um ræðir.  Er evra upp á 110 kr. heppileg eða teljum við að 100 kr. gefi réttari mynd eða 120 kr.?  Ef það er svissneski frankinn viljum við sjá hann í 55 kr., 65 kr. eða 75 kr.?  Ákvörðun um skipta um mynt verður ekki tekin nema seðlabanki viðkomandi lands samþykki það.  Það eru því fullt af álitamálum sem verður að greiða úr áður en hægt er að taka þessa ákvörðun.

Hvað sem verður gert, þá þarf að fara í umfangsmikla vinnu við að greina kosti og galla hverrar leiðar fyrir sig.  Þessa vinnu þarf að hefja án tafar og ráða til verksins fagmenn með þekkingu á svona ákvörðunarferli og fá í vinnu hagfræðinga og fulltrúa helstu hagsmunaaðila.  Það þýðir ekki að velja einn kost vegna þess að flestir vilji hann.  Valið verður að vera byggt á vandlegri greiningu og áhættumati og að fengnum nauðsynlegu samþykki seðlabanka viðkomandi lands/landa.  Lykilatriðið er að mínu mati tímasetningin.  Ég held að ekki verði hægt að fastsetja einhverja dagsetningu.  Betra sé að miða við eitthvað tímabil (1 - 2 mánuði) og velja gengi innan þess tíma, þegar sæmilegt jafnvægi er komið á gengið.  T.d. að flökt á 1 - 2 vikna tímabili mætti ekki vera meira en 0,5% (eða 1%).  Þetta þyrfti náttúrulega að útfæra nánar.

Sem sérmenntaður á sviði ákvörðunargreiningar (e. decision analysis), þá veit ég að góð ákvörðun verður ekki tekin nema undirvinnan sé góð. Ég veit það líka að góð ákvörðun tryggir ekki góða útkoma, hún eykur bara líkurnar á henni.  Eins og ég lýsi þessu viðfangsefni að ofan, þá sýnist mér að leysa megi það með hjálp ákvörðunargreiningar.

Betri ákvörðun ráðgjafarþjónusta Marinós G. Njálssonar veitir ráðgjöf á sviði ákvörðunargreiningar og áhættustjórnunar.  Hægt er að óska eftir nánari upplýsingum með því að senda tölvupóst á [e-mail].

Ríkisstjórnin ræði evrumál við ESB

Athugasemdir

[Guðmundur (IP-tala skráð) 15.7.2008 kl. 13:56]

Ég vil stilla þessu aðeins öðruvísi upp, og gefa einkunn (0-10) sem gefur til kynna trúverðugleika eins og hann yrði séður utanfrá (bara mín skoðun):

1. Halda krónunni áfram á floti líkt og verið hefur undanfarin 7 ár.
   Ég vil kalla þessa leið frekar: "Að gera ekki neitt", eða "Bíða átekta".  Þetta er núverandi stefna stjórnvalda.
   Einkunn: 1.  Ég held að þú sért sammála mér um þessa einkunn.
2. Tengja krónuna við einhverja myntkröfu líkt og gert var áður en krónan var sett á flot og láta krónuna fljóta innan tiltekinna vikmarka.
   Einkunn: 3.  Aðal vandamálið er að þessi leið var reynd og gefist var upp á henni.  Þú lýsir nýjum aðstæðum, þess vegna er einkunnin 3 en ekki 1 eða lægri.
3. Kasta krónunni og taka upp einhverja aðra mynt.
   Ég vil skipta þessu í
   
   1. Taka upp aðra mynt án þess að vera í myntbandalagi
      Einkunn: 0,5
      Það eru engin dæmi um að þetta hafi gengið vel svo ég viti, nema að smærra ríkið gerist einhverskonar leppríki hins stærra.  Flest dæmin eru frá Mið og Suður Ameríku, þar sem dollar hefur verið notaður um tíma, yfirleitt með hörmulegum afleiðingum.  Það væri ekki ráðlegt að fara þessa leið án þess að "innviðir hagkerfisins væru í lagi" hvort sem er.
   2. Taka upp evru og ganga í ESB
      Einkunn: 9,5.  Fjölmörg lönd hafa gert þetta með ágætum árangri.

 Aðeins upptaka evru og innganga í ESB fær ekki falleinkunn hjá mér.   Það verður ómögulegt að styrkja innviði hagkerfisins svo að ESB innganga sé möguleg án þess að setja stefnuna fyrst ákveðið inn í ESB.  Það eitt myndi veita það aðhald sem nauðsynlegt er.

ESB Er svipað þorskastríðunum í framfarasögu þjóðarinnar.  Fyrst komu 50 mílurnar og EES, síðan 200 mílur og ESB (kemur bráðlega).

Guðmundur

PS Evra án myntbandalags er leið 3.1.

[Marinó G. Njálsson, 15.7.2008 kl. 15:01]

Ég er alveg sammála þér, Guðmundur, að á einhverju stigi málsins, þá vegum við kostina og metum á einhverjum skala.  Áður en að því kemur þurfum við að ákvarða skalann og á hvaða forsendum einstök atriði fá tiltekið vægi.  Fyrst þarf að skilgreina markmiðin og hvað felst í þeim, t.d. efnahagslegur stöðugleiki, verðbólga innan verðbólgumarkmiða, jöfnuður í viðskiptum við útlönd (eða afgangur), frelsi í fjármagnsflutningi, o.s.frv.  Ákveða þarf líka hvort eitt markmið eigi að vega þyngra en annað og þá hver sú skipting á að vera.  Næst þarf að meta hvernig hver kostur hjálpar til að ná settum markmiðum (sem er best að gera með því að gefa skor) og samhliða því að ákveða hvort einhverjir kostir uppfylla ekki lágmarkskröfur settar fyrir tiltekið markmið.  (Þetta er svona kynbótadómar yfir hrossum.  Falli hross á einu atriði, þá er það hreinlega úr leik.)  Fyrir þá kosti, sem nú standa eftir, er þá reiknað vegið gildi og fæst vonandi út besti kostur frá faglegu hliðinni.  Auk þess þarf að skoða kostnaðarlegu hliðina.  Við megum ekki gleyma því, að skipta út krónunni fyrir aðra mynt kostar gríðarlegan pening (hundruði milljarða), þar sem taka þarf úr umferð íslensku krónuna í skiptum fyrir þá erlendu, breyta þarf liggur við öllum upplýsingakerfum í landinu, verðmerkingum, gjaldskrám, launatöflum, o.s.frv.  Kostnaðarþættirnir eru vafalaust mun fleiri og spurningin er hver á að borga brúsann.  En fyrir áhugasama, þá er hér síða með upplýsingum um myntskiptin í Slóvakíu (Principles of Euro Introduction) og hér er að finna skýrslu um myntbreytinguna í öllum evrulöndunum.

[Guðmundur (IP-tala skráð) 15.7.2008 kl. 15:20]

Já markmiðin þarf að skilgreina, en það er ekki mikið mál.  Ég er með nokkurn veginn sama lista og þú í huga, efnahagslegur stöðugleiki númer eitt.  Flestir myndu sennilega vilja eitthvað svipað með aðeins mismunandi vægi.

Varðandi kostnaðarmatið, eða einkunnagjöf á skala, þá er ég hræddur um að gríðarleg orka muni fara í að ræða valkosti sem þetta kalda mat sem þú talar um myndi útiloka samstundis.  Ætlum við virkilega að eyða tíma í að ræða og rannsaka kosti þess að taka upp rússneska rúblu á meðan aðstæður kalla á skjótar aðgerðir?  Eða evru í gegn um EES osfrv.

Mér finnst að þetta ákvörðunarferli sem þú lýsir myndi mjög fljótlega sýna einn möguleika sem raunhæfan, og allir aðrir væru út úr öllu korti.

Sterk og ábyrg stjórn myndi taka ákvörðun strax undir slíkum kringumstæðum, og eyða síðan allri orku sinni í að sjá um að ferlið skili því markmiði sem lagt er upp með.

[Marinó G. Njálsson, 15.7.2008 kl. 15:37]

Þetta með rússnesku rúbluna var bara til að sýna að hugsanlega hefði ekki öllum steinum verið snúið við ennþá

Það er góð lenska að ákveða ekki niðurstöðu úr svona vinnu fyrirfram.  Vissulega mun pólitík skipta máli og er besta mála að láta hana vera einn ákvörðunarþáttinn.  Það sem skiptir mestu máli að beitt sé faglegri nálgun, en ekki bara valið það sem flestir hrópa á.  Það er fullt af áhættuþáttum sem þarf að skoða og síðan má ekki gleyma því að þó svo að einhverjum finnist einn kostur öðrum betri (og niðurstaða greiningarinnar sýni það) þá er ekki víst að hann sé í boði.  T.d. er það afstaða ESB að evra verði ekki tekin upp án inngöngu, þó það gæti hafa breyst þegar á hólminn er komið.

[Marinó G. Njálsson, 15.7.2008 kl. 22:34]

Þessi umræða um evru eða krónu er virkilega komin af stað.  Það voru ekki nema þrjár fréttir um þetta mál í kvöldfréttum RÚV (settar saman í eina). 

Mér finnst menn vera að gefa sér niðurstöðuna án þess að kanna málin nægilega vel.  Það er vissulega satt að evran er mjög góður kostur, en stendur hún til boða?  Getur það hreinlega verið hættuegt gagnvart EES samningnum að ætla að taka evruna upp einhliða?  Mér finnst það hafa verið skilaboðin frá hinum ýmsu ráðmönnum innan ESB að undanförnu. 

Auk þess er tímasetningin ekki síður mikilvægur punktur í þessari umræðu.  Ef við viljum hvort heldur skipta um mynt eða tengja krónuna við einhverja myntkörfu, þá getur það ekki orðið fyrr en krónan er búin að jafna sig á þeirr dýfu sem hún er búin að vera í á undanförnum mánuðum, því annars erum við að viðurkenna að gengisfelling undanfarinna mánaða sé eðlileg leiðrétting á íslenska hagkerfinu.  Nokkuð sem ég efast um að nokkur maður sé tilbúinn að samþykja.  Fyrir fjölmarga er það gríðarlegt tap vegna skulda í erlendri mynt.  (Nema náttúrulega að launin hækki um 20 - 30% á næstu mánuðum.)

[Guðmundur (IP-tala skráð) 16.7.2008 kl. 12:36]

Ég myndi ekki kalla þetta umræðu.  Andstæðingar ESB aðildar eru að reyna að drepa umræðunni á dreif með allskyns tillögum um aðra kosti en að ganga beint inn í ESB.  Eins og ég sagði að ofan, þá þarf að laga innviði efnahagskerfisins fyrst, áður en önnur mynt er tekin upp.   Við þurfum þann aga sem ferlið inn í myntbandalag ESB gerir kröfur um.  Það er mikilvægara heldur en bara gjaldmiðillinn sjálfur.  Þessi agi gæti byrjað um leið og ákvörðun er tekin.  Evran sjálf kæmi svo einhverjum árum seinna.

Mér finnst líklegt að ég sé ekki sá eini sem gefur sér niðurstöðuna úr raunverulegum faglegum rannsóknum (sem þú lýsir vel að ofan) fyrirfram.  Það gera andstæðingarnir líka.  Þess vegna gera þeir allt sem þeir geta til að leiða umræðuna á villigötur.

[Marinó G. Njálsson, 16.7.2008 kl. 12:46]

Ég tek undir með þér að það mun taka tíma að skipta um mynt, ef sú leið verður farin.  Það er því mikilvægt að menn gleymi sér ekki í umræðunni um evru eða krónu.  Mikilvægasta málið er að ákveða hvað þarf að gera í millitíðinni, sem m.a. felst í því styrkja Seðlabankann og koma á stöðugleika í hagkerfinu.  Ef þetta tekst ekki fljótlega, þá geta menn alveg gleymt því að skipta um mynt á næstu árum.

[Guðmundur (IP-tala skráð) 16.7.2008 kl. 14:53]

Afsakaðu að ég skuli teygja svona á þessari umræðu. 
Til þess að styrkja Seðlabankann þarf að taka erlent gjaldeyrislán ekki satt?  Ef leitað er fyrir sér um lántöku í Evrópu, hvernig væri þá samningsstaða okkar ef

1. Stjórnvöld væru (ný-) búin að lýsa yfir að þau stefni á ESB aðild
2. Yfirlýst stefna er að ræða ekki aðild á þessu kjörtímabili, og stærsti flokkur landsins er alfarið á móti ESB aðild.

 Myndi það skipta máli?  Myndi það hafa áhrif á kostnað af slíku láni?

[Marinó G. Njálsson, 16.7.2008 kl. 15:10]

Guðmundur, þú þarft ekkert að afsaka þig.

Ég skil alveg að margir vilja ESB-aðild sem fyrst, en það er ekki pólitískur vilji til þess hjá Sjálfstæðisflokknum og því tómt mála að tala um þar til annað hvort stefnubreyting verði hjá flokknum eða skipt verður um ríkisstjórn.

Lánið, sem á að taka, mætti í raun nota á tvo vegu.  Annar möguleikinn er að styrkja Seðlabankann sem þrautavaralánveitanda íslensku bankanna.  Hinn er að skipta út krónunni sem mynt.

En varðandi myntskipti, þá er talið að evrueign í nokkrum löndum, sem ekki nota evru, sé allt að 25%.  Ef horft er til þess að seðla notkun er orðin mjög takmörkuð, þá eru þessi lönd verulega langt komin í því að skipta yfir í evru bak við tjöldin.  Kannski er það leiðin sem við þurfum að fara hér, telji menn evruna besta kostinn.  Ég er svo sem þeirrar skoðunar að núverandi ástand sé fullreynt, en er ekki ennþá sannfærður um að evruleiðin sé fær án inngöngu í ESB.

Guðmundur, mér finnst þú ræða þessi mál, eins og þú sért að skoða þau úr fjarlægð, þ.e. ert ekki í hringiðu fréttaflutningsins hér.  Er það rétt skilið?

[Guðmundur (IP-tala skráð) 17.7.2008 kl. 11:09]

Það er rétt, ég er í útlöndum.  Þú getur skrifað á netfangið ef þú vilt vita hver og hvar ég er.

Samt sá ég í kvöldfréttum RUV í gærkvöldi að  ESB hafnaði upptöku evru án aðildar að  ESB. Eins og ég átti von á.

Það eru tvenn rök á móti ESB sem mér finnst vafasöm.  Fyrst er það að innganga í ESB taki mörg ár.  Ég var að reyna að sýna að ofan að ákvörðun um inngöngu hafi góð áhrif um leið og hún er tekin. 

Hin mótbáran er um atvinnuleysi.  Forsætisráðherrann sagði í síðasta Silfri Egils að stærsti galli ESB aðildar væri atvinnuleysi eins og í Evrópu.  Mér finnst þetta fáránleg rök þegar fólk er búið að upplifa 30% verðbólgu frá áramótum og allir kjarasamningar sem gerðir voru þá eru einskis nýtir.  Myndi einhver vilja mjög örugga vinnu, en þar sem maður veit ekki hver launin eru, bara hreytt í mann nokkrum krónum sem aflögu eru öðru hvoru?

[Marinó G. Njálsson, 17.7.2008 kl. 11:42]

Mér finnst ákveðin bjartsýni ríkja varðandi þessa umræðu um að taka upp evru.  Slóvakar ætla að kasta sinni krónu (já, það eru krónur í Slóvakíu) núna um áramót.  Þeir eru með aðgerðaráætlun í gangi sem nær yfir 4 ár.  Menn hér verða að skilja að þó svo við tökum þessa ákvörðun í dag, þá kæmi evran ekki fyrr en í fyrsta lagi 2011.  Myntkörfutengingu væri aftur hægt að koma á innan 12 mánaða.

Ég held að besta leiðin (og þetta er bara mín skoðun) er að taka upp myntkörfutengingu á næstu 9 - 12 mánuðum.  Verði tekin ákvörðun um að kasta krónunni, þá verði samsetning mynta í kröfunni smátt og smátt breytt, þannig að sú mynt sem tekur við af krónunni verði meira og meira ráðandi, þar til að hún verður einráð.