Efnahagskreppan - Fyrirsjánleg eða ekki?

Það var haft eftir Geir H. Haarde og Davíð Oddssyni um daginn að efnahagskreppan sem dunið hefur yfir þjóðina í kjölfar alþjóðlegu bankakreppunnar hafi ekki verið fyrirséð.  Helstu rökin virðast vera að þar sem lausafjárkreppan hafi ekki verið fyrirséð, hafi allt annað einnig verið óvænt.  Þetta er nokkuð merkileg staðhæfing í ljósi þess, að eftirfarandi hefur lengi verið vitað:

1. Háir stýrivextir, vaxtaskiptasamningar og Jöklabréf hafa haldið uppi gengi íslensku krónunnar í fjölmörg ár.
2. Eigið fé íslenskra fjármálafyrirtækja, erlend umsvif og erlendar skuldir þjóðarbúsins hafa aukist mjög mikið undanfarin ár án þess að gjaldeyrisvarasjóður Seðlabankans hafi aukist að sama skapi.
3. Seðlabankinn lækkaði bindiskyldu bankanna um 50% árið 2003 og stuðlaði þannig að auknum útlánum þeirra á þenslutímum.  Þetta hafði m.a. í för með sér að peningamagn í umferð jókst mjög mikið á stuttum tíma og jafnframt myndaðist mikill lausafjármassi innan bankanna.
4. Lækkun áhættustuðuls veðlána í eiginfjárkröfu fjármálafyrirtækja gat ekki endalaust stuðlað að nær ótakmörkuðum aðgangi að ódýru lánsfé.

Mig langar að skoða þessi atriði nánar, en í öfugri röð:

4. Lækkun áhættustuðuls (Ég hef fjallað um þetta áður, en fyrir þá sem ekki hafa lesið þau skrif, þá er hér mikið einfölduð útgáfa.):  Þetta er það sem er kennt við Basel II innan fjármálageirans og á rót sína hjá Bank of international settlements í Basel í Sviss (banka seðlabankanna).  Áhættustuðullinn segir til um hvort bankar fái afslátt af kröfunni um 8% eigið fé vegna útlána, þ.e. bak við hverjar 100 kr. í útlán þurfa að vera 8 kr. í eigið fé, nema áhættustuðullinn segi annað.  Áður en Basel II kom til, þá var 50% afsláttur á eiginfjárkröfunni ef fasteignaveðlán var á 1. veðrétti, en annars var enginn afsláttur.  Basel II kvað á um að öll fasteignaveðlán fengju 50% afslátt.  Það má því í raun segja að útlánageta banka hafi tvöfaldast á einni nóttu.  Hér á landi varð þetta fyrst í stað til þess að útlán banka til fyrirtækja jukust, en það leið rúmlega ár þar til húsnæðislánasprengingin varð.  Afslátturinn var svo aukinn í 65% í mars á síðasta ári. 

Það var líklegast löngu tímabært að endurskoða útlánaáhættu vegna fasteignaveðlána á efri veðréttum, sérstaklega þar sem stór hluti húsnæðis á Vesturlöndum hafði mikið veðrými og vanskil höfðu verið mjög lítil undanfarna áratugi.  Þetta lánafyrirkomulag hafði myndað ákveðið jafnvægi á fasteignamarkaði.  Hér á landi var þetta jafnvægi að mestu ríkisstýrt í gegnum hámarkslán Íbúðalánasjóðs, en í flestum nágrannalöndum okkar sá "markaðurinn" um að viðhalda jafnvæginu m.a. í gegnum áhættu- og útlánastýringu bankakerfisins.  Basel II raskaði þessu jafnvægi, þar sem skyndilega bauðst fasteignaeigendum og fasteignakaupendum mun meira lánsfé til fjárfestinga í húsnæði, þar sem lán á efri veðréttum báru sömu áhættu í áhættuútreikningum bankanna og lán á fyrsta veðrétti.  Þessi breyting gat ekki annað en leitt til hærra fasteignaverðs.  Betri aðgangur að lánsfé gat ekki annað en haft í för með sér stóraukna eftirspurn eftir íbúðarhúsnæði meðan framboðið stóð nokkurn veginn í stað.  (Það er líklega réttar að segja að árleg aukning eftirspurnar tók skyndilega stökk, meðan árleg aukning framboðs hélst óbreytt.)  Svona ástand leiðir alltaf af sér verðhækkun.  Seðlabankanum mátti því alveg vera ljóst að við innleiðingu Basel II reglnanna myndi verð fasteigna hækka og þar sem það mælist í vísitölu neysluverðs, þá var það sjálfgefið að vísitalan myndi hækka.  Hér var því um fyrirséðan hlut að ræða.  Það sem verra var, að seinni lækkun áhættustuðulsins varð samhliða lækkun á matarskattinum og át hækkun fasteignaverðs upp áhrif lækkunar matarverðs í vísitölunni og gott betur.  Þetta gerðist af tveimur ástæðum:  Í fyrsta lagi voru hin beinu áhrif á vísitöluna, þ.e. hækkað fasteignaverð mælist í vísitölunni, og í öðru lagi óbeinu áhrifin, þ.e. hækkun vísitölu hefur áhrif á verðbreytingar og það sem verra var, stýrivexti.

3. Lækkun bindiskyldu:  Seðlabankinn lækkaði bindiskyldu bankanna úr 4% í 2% árið 2003.  Þetta var gert um svipað leiti og fyrri lækkun áhættustuðulsins og varð til þess að bankarnir höfðu úr meira lánsfé að spila.  Það mátti gera ráð fyrir að bankarnir myndu nota peningana til útlána og þar með auka peningamagn í umferð.  Það er alþekkt hagfræðikenning að aukið peningamagn í umferð eykur þenslu og þar með verðbólgu.  Afleiðing lækkunar bindiskyldunnar var því fyrirséð sem aukin verðbólga.  Raunar má lesa um þetta í sérefni KB banka um efnahagsmál frá 28. maí 2004.  Þar er varðað við því að aukið peningamagn leið af sér uppsöfnun á drjúgum lausafjármassa í bankakerfinu og síðan er sagt ,,þó bendir margt til þess að núverandi lausafjárstaða sé mun hærri en geti staðist til lengdar."  Og síðar segir:  ,,Flest bendir því til þess að gömul lögmál séu enn í gildi og hætta fylgi auknu peningamagni:  Í fyrsta lagi getur mikill lausafjármassi skapað hættu á eignabólu.  Í öðru lagi getur lausaféð beinst inn á vörumarkaðina og valdið almennri verðbólgu.  Í þriðja lagi getur lausafjáreftirspurn leiðst úr landi bæði með fjármagnsflæði vegna erlendra verðbréfakaupa eða viðskiptahalla vegna aukins innflutnings, sem gæti veikt gengi krónunnar.  Raunar gæti allt þrennt gerst á sama tíma og þannig vegið að fjármálastöðugleika í landinu."  Þarna er varað við þremur ólíkum afleiðingum af lækkun bindiskyldunnar og kaldhæðnin er að allt þetta rættist.  En greiningardeildin var ekki hætt. "..en mestu hættumerkin eru til staðar á fasteignamarkaði en aukið framboð af nýbyggingum hlýtur að metta eftirspurnina fyrr eða síðar...Ljóst er að þörf er á peningalegu aðhaldi.."

Lækkun bindiskyldunnar árið 2003 hafði það líka í för með sér að svo kallaður peningamargfaldari stækkaði, en hann lýsir því hve oft sama krónan veltur í gegnum bankann í formi innlána og útlána, þar til að að bindiskylda og eiginfjárhlutfall stoppa hringrásina.  Stækkun peningamargfaldarans var enn ein vísbending um að skyndilega gæti orðið þurrð á lausafé, þar sem  innlán viðskiptavina eru oft til skemmri tíma en útlánin.  Vissulega var lækkun bindiskyldunnar samkeppnislegt atriði fyrir íslensku bankana, en hún var gerð án hliðarráðstafana og því var fyrirséð að afleiðingarnar yrðu hækkað fasteignaverð og aukin verðbólga.  Önnur hliðaráhrif urðu þau að grunnfé Seðlabankans minnkaði sem hlutfall af veltufé bankanna.  Aftur er þetta sterk vísbending um skerta getu Seðlabankans til að hlaupa undir bagga gefi á bátinn.

2. Gjaldeyrisvarasjóðurinn:  Gjaldeyrisvarasjóður hefur tilteknu hlutverki að gegna.  Gjaldeyriskaup Seðlabankans af bönkunum er raun það sama og peningaprentun.  Bankarnir afhenda Seðlabankanum gjaldeyri en fá í staðinn krónur sem notaðar eru til útlána eða til að kaupa gjaldeyri af erlendum fjárfestum.  Á framkvæmdatíma Kárahnjúkavirkjunar og álversframkvæmda fyrir austan og á Grundartanga flæddi óhemju mikill gjaldeyrir inn í landið.  Það var því nauðsynlegt fyrir Seðlabankann að bregðast við því með því að auka gjaldeyrisforðann sinn og skapa sér þannig ,,svigrúm til þess að bregðast við ef eitthvað ósamræmi skapast í gjaldeyrisviðskiptum til og frá landinu.  Aukinheldur kann lágur gjaldeyrisvarasjóður mögulega að hafa áhrif á lánshæfiseinkunn Íslands erlendis", eins og segir í sérefni greiningardeildar KB banka.  Það er vitað að Seðlabankinn jók ekki gjaldeyrisforða sinn í hlutfall við vöxt bankanna og því er hér aftur um fyrirséðar afleiðingar að ræða.  Á sama hátt má segja að bankarnir hafi skekkt stöðu sína með því að sækja lausafé með lántökum í staðinn fyrir að örva innlán.  Innlán eru almennt mun ódýrar "lánsfé", en lántökur á millibankavöxtum.  Eingöngu Landsbankinn fór þá leið að sækja lausafé í gegnum innlánsreikninga, enda hefur hann komið betur út en aðrir bankar í kreppu undanfarinna mánaða.

1. Háir stýrivextir, vaxtaskiptasamningar og Jöklabréf:   Á þeim tíma sem Seðlabankinn fór að nota verðbólgumarkmið til að hafa stjórn á peningamálum, þá voru stýrivextir frekar háir eða 11,5%.  Þeir fóru síðan hratt lækkandi fram til 2003 að þeir fóru lægst í rúmlega 5%.  Um það leiti fór af stað ferli sem endaði með kollsteypunni á fyrsta ársfjórðungi þessa árs.  Það fyrsta sem gerðist er að gengið var frá samningum um álvers- og virkjanaframkvæmdir.  Ljóst var að þessar framkvæmdir hefðu í för með sér mikið innstreymi gjaldeyris, þó svo að reyndin sýndi að stór hluti rynni beint aftur úr landi.  Við þetta styrktist krónan.  Þar sem Seðlabankinn óttaðist þenslu, þá hóf hann að hækka stýrivexti.  Þetta tvennt hóf að laða erlenda fjárfesta/spákaupmenn að íslenska markaðnum, þar sem þeir sáu fram á að geta náð í ódýrt fjármagn með því að gefa út skuldabréf í íslenskum krónum, skipta krónunum yfir í ódýran gjaldeyri og veðja síðan á að krónan gæfi eftir áður en kæmi að gjalddaga skuldabréfanna.  Jöklabréfin urðu til og vaxtaskiptasamningar með íslensku krónuna hófust í verulegu mæli.  Seðlabankinn ýtti svo ennþá frekar undir þessa þróun með frekari hækkun stýrivaxta, sem styrkti krónuna, sem fjölgaði Jöklabréfum, sem fjölgaði vaxtaskiptasamningum, sem styrkti krónuna, sem varð til þess að Seðlabankinn hækkaði stýrivextir, sem fjölgaði Jöklabréfum, o.s.frv.  Allt þetta leiddi til ójafnvægis milli innflutnings og útflutnings og fjárfestingar erlendis urðu ódýrari en áður.  Það var því fyrirsjáanlegt að það kæmi að umtalsverðri lækkun krónunnar, spurningin var bara hvenær, hve hratt og hve mikil lækkunin yrði.

Búast mátti við hinu ,,ófyrirséða" 

Ef þessi fjögur atriði eru tekin saman, þá kemur í ljós, að búast mátti við mikilli verðbólgu, hröðum samdrætti og mikilli lækkun krónunnar bara út af hinum "ófyrirséðu" atvikum sem efnahagsstjórnun síðustu ára ein og sér var völd af.  Það sem meira er að þessi "ófyrirséðu" atvik voru allt atriði sem varað hafði verið við af m.a. greiningardeild KB banka (nú Kaupþing) bæði árið 2003 og 2004.  Vissulega blandast fleiri "ófyrirséð" atvik inn í málið, eins og hrun húsnæðismarkaðarins í Bandaríkjunum vegna undirmálslánakreppunnar og atlaga spákaupmanna á íslenska hagkerfið. 

Um undirmálslánin er það eitt að segja, að sé saga þessara lána skoðuð 12 ár aftur í tímann, þá er með ólíkindum að menn hafi gleypt við þessum fjármálavafningum.  Sagan segir að vanskil á þessum lánum hafa alltaf verið mikil. Vandamálið var kannski að umfang lánanna var frekar takmarkað fram til 2003 og þess vegna vógu þessi vanskil ekki þungt.  Þrátt fyrir það var gengið að veði að lágmarki 700 þúsund sinnum á ári árin 2000 og 2001 og tæplega 1 milljón sinnum á ári næstu þrjú ár á eftir.  Í helming tilfella enduðu slík mál með uppboði.  Hér var því um tifandi tímasprengju að ræða og er alveg ótrúlegt að virtar fjármálastofnanir um allan heim hafi látið draga sig inn í þessa gjörninga.  Að þetta hafi verið "ófyrirséð" er með öllu rangt, en vissulega gátu hvorki Seðlabanki eða ríkisstjórn Íslands gert eitthvað í málinu. 

Nú varðandi atlögu spákaupmanna, þá hafði Seðlabankinn undirbúið jarðveginn vel fyrir þessa atlögu með því að sinna ekki þeirri sjálfsögðu skyldu sinni að efla gjaldeyrisforða þjóðarinnar samhliða því að ýta undir spákaupmennsku með því að halda vaxtamuni milli Íslands og nágrannalanda það miklum að það æpti á spákaupmennsku með vaxtaskiptasamninga og Jöklabréf.  Það voru sett upp ljósaskilti um allt sem auglýstu tækifærin.  Það var síðan á mörkum þess að vera glæpsamleg vanræksla, að hafa ekki nýtt sterka stöðu krónunnar til að efla gjaldeyrisforða þjóðarinnar.  (1,5 milljarðar evra hefðu kostað um 111 milljarða króna í ársbyrjun 2006, en kosta í dag nálægt 170 milljörðum, en fyrir þá tölu hefði mátt fá 2,3 milljarða evra í ársbyrjun 2006.)  Fyrir utan að slíkt inngrip Seðlabanka og ríkisvaldsins hefði líklegast komið í veg fyrir þá ótrúlegu styrkingu krónunnar sem varð á þeim tima.

Hvernig sem á þetta er litið var ekkert af þessu ófyrirséð og það sem meira var, það hefði svo auðveldlega mátt koma í veg fyrir ansi margt af þessu.  Það sem verra er, að allt of margt af þessu var sjálfskapað.  Það merkilega við þetta var að í einni aðgerðinni hækkaði Seðlabankinn stýrivexti til að ná niður verðbólgu og koma í veg fyrir þenslu og í hinni reyndu menn að auka samkeppnishæfni bankanna með lækkun bindiskyldu og innleiðingu Basel II reglnanna, en hvoru tveggja var verðbólgu- og þensluhvetjandi.  Það var eins og hægri höndin vissi ekki hvað sú vinstri aðhafðist.  Meðan önnur reyndi að slökkva bálið, helti hin olíu á eldinn.  Sérstaklega þarf að setja spurningarmerki við það, að áhættustuðull eiginfjárkrafna hafi verið lækkaður í mars á síðasta ári á þeim tíma sem nokkuð jafnvægi var að komast á og verðbólga að lækka.

Ég hef eingöngu beint spjótum mínum að Seðlabankanum og ríkisstjórn, en hlutur viðskiptabankanna þriggja er ekki síður mikilvægur.  Ja, ég segi "viðskiptabankanna".  Það er raunar á mörkunum að hægt sé að kalla þá viðskiptabanka, þar sem fjárfestingabankastarfsemi þeirra er orðin mjög stórhluti starfsemi þeirra.  Slík breyting á rekstri bankanna kallar á að bankarnir auki sjálfir við varasjóði sína og tryggingar án aðkomu Seðlabankans.  Líta má á Icesave og KaupthingEdge innlánsreikningana í Bretlandi sem tilraun til slíkra aðgerða, en betur má ef duga skal.  Hafa skal þó í huga að Seðlabankinn (og Fjármálaeftirlitið) setja leikreglurnar sem bönkunum ber að fara eftir.  Ef reglurnar eru rúmar, óljósar eða rangar, þá liggur ábyrgðin á því hjá Seðlabankanum (og Fjármálaeftirliti).  Auðvitað má segja, að bankarnir hafi átt að vita betur, en í þeirri miklu samkeppni sem er á alþjóðlegum fjármálamarkaði, þá nýta menn sér allar smugur til að koma ár sinni betur fyrir borð.

Athugasemdir

[Steinarr Lár (IP-tala skráð) 21.5.2008 kl. 10:07]

Upplýsandi!

[nöldrarinn (IP-tala skráð) 21.5.2008 kl. 11:07]

Hef lesið með athygli skrif þín fyrirfarandi, sem þú dregur þarna saman. Vissulega átt þú þakkir skildar fyrir að koma þessu svona á blað á mannamáli. Margir hafa auðvitað séð og skilið margt af þessu, en allur almenningur áreiðanlega ekki. Vonandi eiga sem flestir kost á að sjá þessar skilgreiningar og lesa þær og skilja. Það er of lítið um að svona koma fram með jafn hlutlægum og upplýsandi hætti. Bestu þakkir fyrir.

[Anderson, 21.5.2008 kl. 11:58]

Sæll,

Þetta eru góð skrif, þótt ég sé nú ekki sammála öllu áttu hrós skilið að leggja hönd á plóg í umræðunni með jafn ítarlegum hætti og þú gerir.

[Marinó G. Njálsson, 21.5.2008 kl. 15:31]

Anderson, ég á nú seint von á að allir verði sammála.  Ég er örugglega að einfalda  hlutina talsvert og fer því á mis við einhverja hagfræðikenningar sem breyta ásýndinni eitthvað.

Annars er gaman að lesa grein Þorvarðs Tjörva Ólafssonar, hagfræðings hjá Seðlabankanum, í Morgunblaðinu í dag.  Þar bendir hann réttilega á að raunstýrivextir séu ekki háir.  Það er alveg rétt.  Miðað við 11,8% verðbólgu eru raunstýrivextir bara 3,7%.  Hægt er að líta á þetta sem góðar fréttir og slæma fréttir.  Góðu fréttirnar eru að ef 3,7% raunstýrivextir eru nóg að mati Seðlabankans, þá ættu þeir að lækka mjög hratt í byrjun næsta árs þegar verðbólgan fer að hjaðna.  Þeir gætu að vísu hækkað um 1 - 1,5% á næstu mánuðum til að halda 3,7% raunvaxtastiginu.  Slæmu fréttirnar eru að ef 3,7% raunstýrivextir eru ekki nóg að mati Seðlabankans, þá megum við búast við verulegri hækkun þeirra á morgun og fram á haust, þar sem verðbólgan á nokkuð örugglega eftir að mælast á milli 12 og 14% fram að áramótum.  Allt annað er kraftaverk.

[Steingrímur Jónsson (IP-tala skráð) 21.5.2008 kl. 23:34]

Þetta er mjög góð grein hjá þér og segir réttilega að þvert á orð Geirs Haarde og Davíðs Oddssonar þá gátu menn alveg séð þessa niðursveiflu fyrir - enda gerðu menn það.

Eeen:  Þú ert að lýsa hvernig fjármagn hagar sér í hagtáknum eins og stýrivextir, bindiskilda, gjaldeyrisvarasjóður, áhættustuðull og atlögu áhættufjárfesta.  Þó þú sért að lýsa svakalega miklu fjármagni þá er það að mestu leiti Matadorpeningar sem hefur minna að segja fyrir efnahag hins venjulega Íslendings

Svona sem afskaplega einfaldað dæmi þá skiptir það hinn venjulega Íslending litlu máli hverjir stýrivextir eru, ef hann þarf að byggja yfir sig og fjölskyldu sína þá gerir hann það og beitir til þess öllum ráðum.

Mig langaði því til að bæta við nokkrum atriðum í viðbót sem líka voru vel þekkt.  Það má örugglega líta á þetta sem afleiðingar hagtáknana, en ég held engu að síður áfram með nr. 5:

5:  Lok stórframkvæmda
Jú, vissulega má segja að stórframkvæmdirnar fyrir austan hafi þegar upp var staðið vegið lítið í því fjármagni sem streymdi til landsins - en þetta voru raunverulegir peningar og raunverulegar framkvæmdir sem voru unnar af raunverulegu fólki - vissulega þó mikið til útlendu fólki sem hélt svo aftur til sín heima, en engu að síður mikið til af íslenskum undirverktökum.
Gleymum því ekki að þrátt fyrir að telja svo lítið í heildarfjármagninu sem verið er að spila með á íslenska verðbréfamarkaðnamum þá er Kárahnjúka/Reiðaráls verkefnið enn þá langstærsta framvæmd sem farið hefur verið í á Íslandi!  Það segir töluvert um það hvað þetta eru miklir Matatorpeningar!

6:  Fullmettur húsnæðismarkaður
Á sama tíma var verið að byggja sem aldrei fyrr og  fólk var fyrir löngu hætt að skilja hvaðan fólkið sem flutti í þessar íbúðir kom!  Einhvern tíma virtust byggingafyrirtækin átta sig á því að íbúðamarkaðurinn væri að mettast og fóru að byggja atvinnuhúsnæði í stórum stíl - en héldu samt áfram að byggja íbúðarhúsnæðið!
Það eru nú 18 mánaða birgðir af húsnæði til af nýju húsnæði á höfuðborgarsvæðinu - þ.e. byggingarfyrirtækin gætu lokað í eitt og hálft ár - farið á Kanarí með Davíð, væntanlega - án þess að við myndum lenda í vandræðum með að finna okkur nýtt húsnæði!
Sem dæmi um það að fólk var fara að átta sig á hvert stefndi má nefna innslag frá því haust  í Ísland í dag þar sem Inga Lind spurði:  "Eru byggingarfyrirtækin að verða brjáluð að byggja svona mikið af atvinnuhúsnæði?  Hvernig á að fá fólk til að vinna í þessu húsnæði þegar það eru miðar út um alla borg þar sem er verið að óska eftir fólki til starfa?"

7:  Skuldir heimilanna og þjóðarinnar sem heild í nýjum hæðum.
Síðustu mánuði og ár hefur landinn eytt og eytt eins og honum væri borgað fyrir það - en þvert á móti þá tók hann allt að láni með þeim afleiðingum að þjóðin hefur aldrei verið skuldugri.  Viðskiptahallinn - já, enn eitt hagtáknið - hefur aldrei verið meiri og ekki nema hluti af því vegna Kárahnjúka. 

8:  Skattalækkanir í háþennslu.
Svona til að bæta olíu á stórbálið þá tók síðasta ríkisstjórn sig til og lækkaði skattaprósentu i miðri þennslunni - ætlaði reyndar að lækka hana meira, en launþegasamtökin neyddu hana til að nota hluta til að hækka persónuafslátt.

Þetta síðasta er reyndar merki um það að þarna hafi veirð á ferð fólk sem veit nákvæmlega ekkert um efnhagsmál en stóra vandamálið var ekki að hella olíunni þá - heldur að núna hefði verið hægt að nota hana til að kveikja upp í glæðunum, en nú er afskaplega lítið svigrúm til þess.

Maður hefði haldið að það væri nóg að vera sæmilega skynsamur til að átta sig á þetta ástand gat ekki haldið áfram endalaust (þ.e. punktar 6-7, punktur 5 var að ljúka) og að eftir því sem lengra væri haldið með það þeim mun hærra yrði fallið.

Það þarf meira að segja ekki skynsemi til - bara smá minni í hagsögu.  Nákvæmlega sömu einkenni voru til staðar þegar kreppan hófst á Íslandi undir lok 9. áratugarins! 

Nei, sennilega þarf maður próf úr hagfræði til þess að átta sig ekki á því!

Í öllu falli var niðursveiflan á Íslandi algjörlega fyrirsjáanleg og ef forsætisráðherra þjóðarinnar segir annað er hann annað hvort vanhæfur til starfans vegna þekkingarleysi á hagstjórn eða vegna óheiðarleika!

[Marinó G. Njálsson, 22.5.2008 kl. 01:11]

Sæll Steingrímur.  Bara svo þú vitir, að þá hafði Rás 2 samband við mig um daginn og fékk mig í viðtal.  Þeir vildu líka fá þig (þar sem við höfðum verið að skiptast á skoðunum), en ég var ekki með nægar upplýsingar til að ná í þig.  Þannig að þú misstir af tækifæri á útvarpsviðtali um viðhorf mannsins af götunni um efnahagsmál.

En varðandi punktana þína, þá eru þeir að hluta innifaldir í mínum atriðum.  Punktur 5 er að hluta dekkaður í atriði 2 hjá mér, þó ég geri það ekki jafn ítarlega og þú.  Punkt 6 nefni ég í atriði 3 um lækkun bindiskyldunnar og þar tala ég líka um viðskiptahallann.  Ég tala þó um þessi atriði sem aðleiðingu af hagstjórnaraðgerðum, þar sem þetta hófst allt á því að auknu fjármagni var hleypt inn í hagkerfið án þess að gripið væri til hliðarráðstafana.

Þú spyrð hverjir hefðu átt að kaupa allt húsnæðið.  Á síðustu árum hefur þjóðinni fjölgað mikið.  Að meðaltali búa 2,2 einstaklingar í hverri íbúð í landinu.  Ef fjölgun landsmanna er í kringum 9.000 manns á ári, þá er komin þörf fyrir rúmlega 4.000 íbúðir.  Kannski var vandamálið að nýju íbúar landsins bjuggu 6 og upp í 9 í hverri íbúð og því var þörfin ekki nema 1.000 til 1.500 íbúðir eða að byggðar voru fleiri en þessar 4.000.  Ég veit það ekki.  Fasteignasalar sem ég hef rætt við (og þeir eru nokkrir þar sem ég er að byggja nýtt og reyna að selja eldra) hafa flestir haldið því fram að markaðurinn hefi verið illilega sveltur af fjármagni og húsnæði í upphafi fasteignabólunnar.  Þeir telja raunar flestir að núna sé undirliggjandi þörf, en vegna alkuls á lánamarkaði þá geti fólk ekki hreyft sig.  Um leið og lánastoppinu ljúki, þá muni markaðurinn taka aftur við sér, en fólk muni fara hægar í sakirnar og við munum fá kaupendamarkað.

En hvað sem öðru líður, þá voru aðvörunarljósin blikkandi um allt og það hefði mátt grípa til alls konar aðgerða undanfarin 4 ár eða svo til að koma í veg fyrir eða a.m.k. milda verulega niðursveifluna sem nú er í gangi.  Síðan er fróðlegt að lesa sérefni greiningadeildanna, þar sem þær hafa aftur og aftur sent frá sér lýsingu á neikvæðum afleiðingum hugsanlegrar atburðarrásar svona bara fyrir Seðlabankann og ríkisstjórn að fara þá leið sem þar er lýst að eigi að forðast.

[Steingrímur (IP-tala skráð) 22.5.2008 kl. 08:27]

Jæja, þá er tilganginum með þessari hálfnafnleynd minni náð   Ég er með eindæmum ljósvakafælinn maður en lifi hér á því að það veit í sjálfu sér enginn hver ég er þó ég gefi upp nafn.

Þar fyrir utan er ég ennþá undir miklum áhrifum frá dulnefnistímabili mínu í netskrifum þegar ég - eða öllu heldur vísvitandi Mr. Hyde útgáfan af mér (Delbert) - gekk um skjótandi í allt og alla - síðustu komenntin eru bara veik dæmi um það.  Ég er ekki viss um að "strípaður" ég sé jafn,tja, beittur og þessi sem er ennþá með leifar af Delbertismanum í sér...   Ég vona bara að ég sé ekki að gera nöfnum mínum óleik, við erum eitthvað 5-6 ef ég man rétt.

Kannski Rás 2 vilji fá Delbert í viðtal - ég - og Delbert - getum hugleitt það

Ég hlustaði á viðtalið og þú stóðst þig vel - og stefndir í góðan kafla þegar þáttarstjórnandinn greip fram í fyrir þér þannig að hafi eitthvað ekki komið til skila þá er það ekki þér að kenna.

Já, ég vissi af því að þetta var inni hjá þér - ég var að leggja áherslu á að þetta var í gangi hvað svo sem þessi hagtákn sögðu.

Varðandi aukningu íbúðahúsnæðis þá er það sennilega rétt, í upphafi fasteignabólunnar, þ.e. fyrir 10 árum eða svo var sennilega mikið svelti í gangi, en það eru takmarkanir á því hvað fólk er tilbúið að flytja oft og mikið.  Ég var einhvern tíma með kenningu um að hluti af skýringunni væri aukning fólks sem kysi að búa eitt (eða eitt með börnum sínum) og það hefði kallað á aukningu húsnæðis.  En í öllu falli þá er svo komið nú að það eru 18 mánaða  birgðir af nýju húsnæði þannig að það er langt frá því að vera jafnvægi á markaðnum - ég myndi því fara mjög varlega í að treysta þessum fasteignasölum.

[Steingrímur (IP-tala skráð) 22.5.2008 kl. 08:31]

Já, btw, ef Rásar 2 fólkið er að lesa þetta þá mana ég þau til að fá Geir í viðtal og virkilega pumpa hann með þessum punktum Marinós - Aðrir góðir menn geta örugglega bætt mikið við...

[Marinó G. Njálsson, 22.5.2008 kl. 09:48]

Já, Steingrímur, það er þetta með huldufólkið.  Ég var svo sem búinn að rekja þig til þíns vinnustaðar í gegnum netföng og IP-tölur.  En ég vildi bara ekki fara gefa óviðkomandi aðila upp persónugreinanlegar upplýsingar um þig án þíns samþykkis.  Og þar sem tíminn var naumur, þá fannst mér betra að sleppa því.

Fasteignabólurnar eru í raun tvær.  Sú fyrri hefst, eins og þú bendir á, 1998 eða svo.  Henni fylgdi aftur ekki mikil útlán bankanna á kjörum samkeppnishæfum við íbúðalánasjóð, þar sem veðlán sem ekki voru á 1. veðrétti voru með 8% eiginfjárkröfu. Af þeim sökum leiddi hún ekki til mikillar aukningar í framboði.  Raunar varð hún til þess að markaðurinn fyrir litlar og millistórar íbúðir tæmdist og illa gekk að selja stærri eignir.  Seinni bólan byrjaði haustið 2004 og þá var allt í einu hægt að fá lán á lágum vöxtum á efri veðréttum.  Samhliða henni komst skriður á markaðinn fyrir stærri eignir og verðið hækkaði.  Það sem gerðist til viðbótar var, að sveitarfélög á höfuðborgarsvæðinu fóru að líta á sölu byggingaréttar sem vænan tekjustofn og úthlutuð byggingarétti eins og þau ættu lífið að leysa.  Nú er svo komið að búið er að úthluta lóðum á svæðum sem ekki átti að byggja á fyrr en undir 2020 samkvæmt skipulagshugmyndum fyrir höfuðborgarsvæðið.

[Marinó G. Njálsson, 22.5.2008 kl. 10:07]

Rétt í þessu var að koma frétt frá Seðlabankanum um óbreytta stýrivexti.  Það þýðir að bankinn ætlar ekki að viðhalda því raunstýrivaxtastigi sem ríkt hefur undanfarin ár og er því í raun að lækka stýrivextina umtalsvert.  Þetta verður að skoðast sem yfirlýsing um vilja Seðlabankans að koma hjólum efnahagslífsins aftur í gang.

[Steini (IP-tala skráð) 22.5.2008 kl. 22:19]

Ég skil að sérfræðingur í persónuvernd vilji ekki gefa upp persónuupplýsingar án samþykkis - en þú færð það hér með og þér er það velkomið að gefa upp  það sem þú veist um mig.   Ég hef í sjálfu sér aldrei verið að fela mig beinlínis- það mátti og má hver sem er vita hver Delbert er, ég er miklu frekar að halda uppi þessu alter-egói mínu.

Hvað varðar fasteignabólurnar þá hjaðnaði sú fyrri ekki þegar sú seinni byrjaði þannig að það er varla hægt að aðskilja þær - en það er tæknilegt atriði sem skiptir minna máli.

Svo ég haldi athugasemdum mínum á einum stað þá verð ég að vera ósammála þér: - Svo langt sem stýrivextir ná að stýra þá sé ég varla að þeir hæstu í heimi séu til þess fallnir að koma hjólum efnahagslífsins aftur í gang - jafnvel þó maður dragi verðbólguna frá - eiga vextirnir ekki að stýra verðbólgunni niður og vera þess vegna raunnegatívir ef þess ber undir?!?

[Marinó G. Njálsson, 22.5.2008 kl. 23:30]

Það má líklegast segja, Steingrímur, að ég er að reyna að einhverja skynsemi og samkvæmni í ferlinu.  Það er greinilega markmið Seðlabankans að halda raunstýrivöxtum jákvæðum og því er ég að stilla upp þannig ferli.  Raunar finnst mér koma til greina að láta stýrivexti fylgja 3 eða 6 mánaðasveiflum á verðbólgu.  Þannig þurfa stýrivextirnir að toppa fyrr og ganga hraðar niður.  (Sjá nánar athugasemd mína frá því kl. 13.38 í dag á þræðinum Viðsnúningurinn hafinn?)  Ég hlustaði síðan á Þorbjörn Atla hjá þeim Í lok dags á Stöð 2 og hann nefndi svipaða hluti.