Verðtryggingin er ekki ólögleg, en hugsanlega aðferðin við útreikninga

Einhvers misskilnings virðist gæta varðandi kvörtun Hagsmunasamtaka heimilanna til umboðsmanns Alþingis.  Samtökin eru að kvarta undan þeirri aðferðafræði að bæta verðbótum ofan á höfuðstól lánsins, en samkvæmt lögfræðiáliti sem samtökin hafa í höndunum (og eru raunar búin að hafa í höndunum frá því í janúar) þá heimila ákvæði laga það ekki heldur eingöngu að greiðslur séu verðbættar.

Um hvað snýst ágreiningurinn?

1.  Grein 4 í reglum Seðlabanka Íslands nr. 492/2001 hafi ekki lagastoð, en þar segir m.a.:

Höfuðstóll láns breytist í hlutfalli við breytingar á vísitölu neysluverðs frá grunnvísitölu til fyrsta gjalddaga og síðan í hlutfalli við breytingar á vísitölunni milli gjalddaga. Skal höfuðstóll láns breytast á hverjum gjalddaga, áður en vextir og afborgun eru reiknuð út.

þ.e. undirsktrikaði textinn styðjist ekki við nein lagaákvæði.

2.  Að bráðabirgðaákvæði í lögum nr. 10/1961 um  Seðlabanka Íslands (sett inn 1978) hafi fallið úr gildi í árslok 1980.  Ákvæðið hljóðar sem hér segir:

Vaxtaákvarðanir á árunum 1979 og 1980 skulu við það miðaðar, að fyrir árslok 1980 verði í áföngum komið á verðtryggingu sparifjár og inn- og útlána, sbr. VII. kafla þessara laga um verðtryggingu sparifjár og lánsfjár. Meginreglan verði sú, að höfuðstóll skuldar breytist með verðlagsþróun en jafnframt verði nafnvextir lækkaðir.  Afborganir og vextir reiknist af verðbættum höfuðstól. Verðtrygging verði reiknuð í hlutfalli við verðbreytingar. Samhliða verðtryggingu verði lánstími almennt lengdur og skal setja um þetta efni almennar reglur, þar á meðal um heimildir til skuldabréfaskipta af þessu tilefni.

Takið eftir að ákvæðið átti eingöngu við vaxtaákvarðanir á árunum 1979 og 1980 og hefur því ekkert gildi eftir það.

3.  Að bráðabirgðaákvæði í lögum nr. 10/1961 hafi ekki haft stoð í lögunum sjálfum, þar sem VII. kafli sem vísað er til er augljóslega í allt öðrum lögum, þ.e. um verðtryggingu sparifjár og lánsfjár, en ekki lögum nr. 10/1961.  Spurningin er því hvort þetta bráðabirgðaákvæði hafi nokkru sinni verið gilt.

4.  Að fyrri reglur SÍ um sama efni hafi ekki haft lagastoð, ýmist alls ekki (sbr. lið 3), frá árslokum 1980 (sbr. lið 2) eða frá því að lög nr. 36/1986 um Seðlabanka Íslands tóku gildi, en bráðabirgðaákvæðið frá 1978 var ekki endurnýjað í þeim.

Hvaða máli skiptir það hvort verðbætur eru reiknaðar á höfuðstól annars vegar eða greiðslur hins vegar?  Ég hef verið að skoða hver áhrifin eru og hef notað við það reiknivélar bankanna og Íbúðalánasjóðs annars vegar og hins vegar líkön sem ég hef aðgang að.  Auk þess er ég að reyna að bera saman raungreiðslur og útreikninga í samræmi við reiknivélar banka og ÍLS.  Vandamálið er, að reiknivélar bankanna (Landsbankans og Arion banka, vél Íslandsbanka var ekki tiltæk) sýna aðra niðurstöðu en vél ÍLS og munar þar talverðu þó notaðar séu sömu forsendur.  Á ég eftir að skoða betur í hverju þessi mismunur felst.

Guðbjörn Jónsson hefur birt þrjú myndbönd á YouTube, þar sem hann fer ítarlega yfir sína útreikninga og fær út gríðarlegan mun eftir því hvort hans aðferð er notuð eða reiknivél Landsbankans.  Vissulega notar hann ýkta verðbólgu til að sýna fram á muninn, en eingöngu við mjög litla verðbólgu skiptir munurinn á aðferðafræðinni ekki máli svo nokkru nemur.

Fyrsti hluti myndbands Guðbjörns

Annar hluti myndbands Guðbjörns

Þriðji hluti myndbands Guðbjörns

Hvort allt sé rétt sem kemur fram á myndböndunum hef ég ekki sannreynt, en skýringar Guðbjörns eru góðar svo langt sem þær ná.

Eignir í hættu

Athugasemdir

[Hrafn Arnarson (IP-tala skráð) 19.8.2011 kl. 20:48]

Stefán Ingi Valdimarsson stærðfræðingur (og reyndar ýmsir fleiri) hafa sagt að séu verðbætur reiknaðar á greiðslur en ekki höfuðstól breyti það engu fyrir lántakendur,þ.e. endanleg(núvirt)upphæð verði sú sama.Þetta breytir því hins vegar ekki að reglugerð(reglur) Seðlabankans virðast ekki hafa lagastoð.

[Hrafn Arnarson (IP-tala skráð) 19.8.2011 kl. 20:53]

Niðurstaðan er sú sama hvort sem verðbætur eru lagðar við höfuðstól lánsfjár eða við greiðslur lánþega, að sögn Stefáns Inga Valdimarssonar stærðfræðings.

Hagsmunasamtök heimilanna sendu inn kvörtun vegna þessa til Umboðsmanns Alþingis, sem hefur krafið seðlabankastjóra skýringa.

„Það er rétt að það er ákveðið misræmi milli þess sem stendur í lögum um verðtryggingu og hins vegar í reglum Seðlabankans. Í lögunum segir að verðtrygging leggist á greiðslur inn á lán, en í reglunum segir að hún leggist á höfuðstólinn. Leiðirnar skila hins vegar sömu niðurstöðu, þ.e. að þegar upp er staðið greiðir lántaki sömu heildarupphæð,“ segir Stefán Ingi í viðskiptablaði Morgunblaðsins í dag.

Hvorki Seðlabanki né efnahags- og viðskiptaráðherra vildu tjá sig um kröfu Umboðsmanns.