Lífeyrissöfnun þingmanna og ráðherra - Kerfi sem er löngu úr sér gengið

Enn einu sinni hefur verið bent á fáránleikann í tengslum við lífeyrissöfnun þingmanna og ráðherra.  Tilefnið er í þetta sinn skilnaður, en umræðan er þörf. 

Þegar ég var að googla áðan um lífeyrissjóð alþingismanna, þá rakst ég m.a. á grein sem birtist í Morgunblaðinu árið 1991, þ.e. fyrir 20 árum.  Þá áttuðu a.m.k. einhverjir sig á því að lífeyrissöfnunarkerfi alþingismanna og ráðherra gengi ekki upp og ekki hefur ástandið skánað síðan.  Sjálfur ritaði ég grein í Morgunblaðið 1996 um sama efni og hef tjáð mig um það í opinberri umræðu í tengslum við eftirlaun núverandi ritstjóra Morgunblaðsins, sem á víst réttindi á hverju ári frá störfum sínum sem borgarstjóri, forsætisráðherra og seðlabankastjóri.  Hvernig hann semur um sín réttindi við einkaaðila er algjörlega hans mál, en að embættismaður fái stóraukin lífeyrisréttindi eftir nokkur ár í áberandi starfi er gjörsamlega út í hött.  Nú tek ég ritstjórann bara sem dæmi til að lýsa göllum kerfisins.  Bið ég fólk um að hafa það í huga við ritun athugasemda, að þetta snýst ekki um persónur heldur kerfið.

Eðlilegast er að allir launþegar sitji við sama borð í lífeyrissöfnun, þ.e. að þeir ávinni sér hlutfallsleg réttindi á hverju ári miðað við þau laun sem þeir hafa.  Hér er miðað við 2% sem hærra en lífeyrissöfnun á almennum vinnumarkaði er.  (Þetta er kerfið eins og ég tel að það eigi að virka.)  Þannig hefði borgarstjórinn áunnið sér um 2% á ári af launum sínum fyrir hvert ár sem hann var borgarstjóri, forsætisráðherrann hefði áunnið sér um 2% á ári af launum sínum fyrir hvert ár sem hann gegndi starfi forsætisráðherra, seðlabankastjórinn hefði áunnið sér um 2% á ári af launum fyrir þann tíma sem hann var seðlabankastjóri og ritstjórinn væri að ávinna sér um 2% á ári af launum sínum sem ritstjóri.  (Ath. að þetta eru árleg réttindi.)  Davíð sat 17 ár í borgarstjórn, þar af 9 sem borgarstjóri.  Hann hefði því áunnið sér 34% af meðallaunum þess tímabils (verðtryggt með 3,5% árlegri raunávöxtun), þá var hann forsætisráðherra og utanríkisráðherra í um 14 ár og hefði því samkvæmt þessu átt ávinna sér 28% af meðallaunum þess tímabils (aftur verðtryggt og með 3,5% árlegri raunávöxtun), tæp fjögur ár sat hann í Seðlabanka Íslands sem gera 7-8% af meðlaunum í lífeyrisréttindi og síðan er það spurning hvað hann verður lengi ritstjóri, en verði það til sjötugs, þá verða það 9 ár sem gefa 18% af meðallaunum í lífeyrisréttindi.  (Tekið skal fram að vægi uppsöfnunar minnkar eftir því sem líður á starfsævina.)  Samtals gerir þetta dágóða uppsöfnun lífeyrisréttinda.  Þó tölurnar verði samanlagt hátt í 90%, þá eru þær reiknaðar af mismunandi upphæðum og ekki hægt að leggja þær þannig saman.  En í staðinn fyrir þetta, þá eru eftirlaunin 1) eftirlaun sem borgarstjóri; 2) full eftirlaun ráðherra; 3) eftirlaun seðlabankastjóra; og 4) eftirlaun sem hann ávinnur sér sem ritstjóri.  Vegna ráðherra sposlunnar þá fær hann fær hann líklegast umtalsvert hærri tekjur á mánuði þegar hann kemst á eftirlaun, en hann nokkru sinni fékk sem launaþegi.  (Tekið fram að ég fékk símtal þar sem bent var á villur í fyrri upplýsingum og þeim því breytt.)

Tekið skal fram að ég tek Davíð Oddsson bara sem dæmi um fáránleika kerfisins.  Hann hefur vissulega komið að ákvörðunum um þessi mál, en í einhverjum tilfellum varð það til að draga úr fáránleiknum, þó í öðrum tilfellum var það til að auka við hann.

Ég get alveg skilið rök fyrir því að kjörinn fulltrúi sem gegnir áburðarmikilli stöðu eigi að fá góð eftirlaun, en þá og því aðeins að viðkomandi hafi ekki haft möguleika á að afla sér frekari lífeyrisréttinda eftir að hann hætti því starfi.  Sama gildir um prófessora, sendiherra, yfirmenn ríkisstofnana eða seðlabankastjóra.  Með fullri virðingu fyrir þessum störfum, þá er ekkert sem réttlætir að skattgreiðendur pungi út margföldum eftirlaunum til einstaklings bara vegna þess að honum tókst að koma sér vel fyrir innan kerfisins eða að pólitískir samstarfsmenn útveguðu viðkomandi góðri stöðu eftir að viðkomandi nennti ekki að vera lengur í pólitík eða kjósendur höfnuðu viðkomandi.  Að ráðherra geti áunnið sér á 8 árum réttindi sem tekur almennan ríkisstarfsmann 30 ár að ávinna sér, er út í hött.  Gleymum ekki því, að hin 22 árin ávann ráðherrann sér líka réttindi. Hann er því kominn sem 44% ávinning af meðallaunum þessara 22 ára auk 60% af ráðherralaunum.  Síðan á viðkomandi líklegast 10 ár af starfsævinni eftir sem bæta 20% við.  Meðan almenni ríkisstarfsmaðurinn ávinnur sér 80% á 40 árum, þá nær ráðherrann 124%. 

Aftur vil ég ítreka að þessi færsla snýst ekki um persónur heldur alvarlega galla í kerfinu.  Ég hefði alveg eins getað fjallað um sjónvarpsfréttamanninn, þingmanninn, ráðherrann og sendiherrann Eið Svanberg Guðnason; ritstjórann, þingmanninn, ráðherrann og aftur ritstjórann Þorstein Pálsson; eða endurskoðandann, þingmanninn, ráðherrann og framkvæmdastjórann Halldór Ásgrímsson.  Einnig hefði ég getað tekið dæmi um eftirlaun þess sem fetaði slóð lögmanns, prófessors, héraðsdómara og hæstaréttardómara.  Málið er að í seinni tíð er mjög algengt að þingmenn og ráðherrar hafi ekki lokið starfsævi sinni þó þingmennsku og ráðherradómi ljúki, svo eru þeir sem enginn vill sjá.  Eftirlaunakerfið verður að taka tillit til þess.  Séu þessi störf svona erfið að það taki tugi ára að jafna sig á þeim, þá er eðlilegt að það endurspeglist í þóknun fyrir störfin en ekki í sérréttindaeftirlaunum.   Eins á að vera gjörsamlega bannað, að menn þiggi eftirlaun frá hinu opinbera meðan þeir sinna launuðu starfi á þess vegum.  Má segja Davíð Oddssyni það til hróss að hann þáði ekki ráðherraeftirlaun samhliða launum seðlabankastjóra, þó hann hefði haft rétt á því. Ýmsir aðrir fyrrum stjórnmálamenn hafa ekki allir verið eins vandir að virðingu sinni.