Málaferli ESA og Icesamningurinn eru tvö óskyld mál

Hún er merkileg þessi umræða um að málaferli ESA séu til komin vegna þess að Íslendingar felldu Icesavesamninginn í þjóðaratkvæðagreiðslu.  Ég verð að viðurkenna að ég skil ekki þá tengingu út frá röklegu samhengi.

Icesavesamningarnir

Um hvað snerust Icesavesamningarnir eiginlega?  Þeir sneru í grundvallaratriðum um þrennt:

1. Endurgreiðslutíma á lánum sem tryggingasjóðirnir í Bretlandi og Hollandi veittu svo hægt væri að greiða innstæðueigendum út lágmarksinnstæður í samræmi við ákvarðanir þessara þjóða.
2. Vaxtakjör á þessum lánum.
3. Að íslensk stjórnvöld tækju ábyrgð á endurgreiðslunni.

Síðan er það um hvað snerust samningarnir ekki:

1. Icesavesamningarnir snerust ekki um ákvæði innstæðutilskipunar ESB, þó svo að hún hafi vafalaust verið til umræðu. 
2. Samningarnir snerust ekki um mismunun kröfuhafa, þar sem hún var til staðar hvort sem samningarnir voru samþykktir eða ekki. 
3. Samningarnir voru heldur ekki um hvort lög um innstæðutryggingar hefðu verið rétt innleidd hér á landi eða ekki, þar sem Tryggingasjóður innstæðueigenda viðurkenndi endurgreiðsluskyldu sína.
4. Samningarnir voru ekki um mismunun milli innstæðueigenda, þó vissulega megi færa rök fyrir því að slík mismunun hafi átt sér stað.
5. Samningar voru ekki um það að íslenski tryggingasjóðurinn ætlaði að sleppa við að greiða það sem honum bar.

Viðsemjendur í samningaviðræðunum voru íslenski tryggingasjóðurinn annars vegar og þeir í Hollandi og Bretlandi hins vegar.  Hvorki ESA né ESB komu að þessum samningum.

Við það að síðasti Icesavesamningurinn var felldur, þá var ekki lengur samkomulag um greiðslu- eða vaxtakjör á þeim lánum sem íslenski tryggingasjóðurinn fékk hjá Bretum og Hollendingum, en eftir stóð yfirlýsingin íslenska sjóðsins um endurgreiðslur eins fljótt og mögulegt væri.  Endurgreiðslutíminn færi eftir því hve vel gengi að koma eignum þrotabús Landsbanka Íslands í verð og innheimta útistandandi skuldir.

Dómsmál ESA

Um hvað er dómsmál ESA?  Mjög einfalt: 

Hvort íslensk stjórnvöld hafi leitt innstæðuskipun ESB á réttan hátt í lög hér á landi.

Hvað hefur þetta atriði með það að gera að Icesavesamningarnir voru felldir í þjóðaratkvæðagreiðslu? 

Nákvæmlega ekkert.

Icesavesamningarnir voru felldir fyrst 2010 og síðan aftur 2011.  Lögin um innstæðutryggingar voru sett 27. desember 1999 og höfðu verið í gildi í tæp 9 ár þegar reyndi á þau í október 2008.  Þeim hafði verið breytt 2002, 2004 og 2006 og svo loks 6. október 2008.  Síðasta breytingin var til að styrkja sjóðinn en ekki veikja hann.

Hvernig geta samningar sem felldir voru 2010 og 2011 haft áhrif á því hvort lög um innstæðutryggingar voru rétt innleiðing á tilskipun ESB?  Svarið við þessu er einfalt:  Þeir geta það ekki.  ESA hafði sem sagt sama tilefni til að fara í mál við íslensk stjórnvöld hvort sem samningarnir voru samþykktir eða ekki.  Svo ég gangi lengra: 

Það hefði verið dæmi um pólitískan loddaraskap af hálfu ESA, ef niðurstaða þjóðaratkvæðagreiðslu hafði breytt því hvernig ESA tók á því broti íslenskra stjórnvalda á EES samningum sem fellst í kæru þeirra til EFTA-dómstólsins.

Ef ESA er sannfært um að íslensk stjórnvöld hafi brotið gegn EES-samningnum með rangri innleiðingu tilskipunar 94/19/EC on deposit-guarantee schemes, þá breytir nákvæmlega engu þar um hvort fyrir liggur samningur milli Breta og Hollendinga annars vegar og Íslendinga hins vegar um endurgreiðslu- og vaxtakjör á þeim lánum sem Bretar og Hollendingar veittu íslenska innstæðutryggingasjóðnum svo hægt væri að endurgreiða innstæðueigendum í þessum tveimur löndum.

ESA gerði ekki athugasemd áður

Reglulega fer ESA yfir innleiðingu EES landanna innan EFTA á þeim tilskipunum ESB sem falla undir EES samninginn.  Svo merkilegt sem það nú er, þá tók ESA einu sinni út innleiðingu landanna þriggja á tilskipun 94/19/EC.  Hér eru tvær fréttir frá árinu 2002 sem er að finna á vefsvæði ESA.  Önnur er um athugun ESA á frammistöðu Íslendinga og Liechtensteina á nokkrum tilskipunum, en hin um frammistöðu Norðmanna og Liehtensteina.  Í báðum fréttunum er minnst á tilskipun 94/19/EC.  Í þeirri fyrri er gerð athugasemd við innleiðingu Liechtensteina á tilskipuninni, en þeirri síðari innleiðingu Norðmanna.

Nú hef ég enga trú á því að ESA hafi bara tekið út innleiðingu hinna landanna tveggja á tilskipun 94/19/EC en ekki Íslendinga.  Finnst mér því líklegast að ESA hafi talið innleiðingu Íslands á tilskipuninni fullnægjandi og í samræmi við þær kvaðir sem þar koma fram.

Hvaða skyldur á Ísland að hafa vanrækt

Skoðum hvað segir í tilskipun 94/19/EC um innstæðutryggingakerfi (on deposit-guarantee schemes).  Hér er fyrst nokkur atriði úr inngangskafla, en hann lýsir markmiðum tilskipunarinnar:

Whereas in the event of the closure of an insolvent credit institution the depositors at any branches situated in a Member State other than that in which the credit institution has its head office must be protected by the same guarantee scheme as the institution's other depositors;

Whereas the cost to credit institutions of participating in a guarantee scheme bears no relation to the cost that would result from a massive withdrawal of bank deposits not only from a credit institution in difficulties but also from healthy institutions following a loss of depositor confidence in the soundness of the banking system;

Whereas harmonization must be confined to the main elements of deposit-guarantee schemes and, within a very short period, ensure payments under a guarantee calculated on the basis of a harmonized minimum level;

Whereas deposit-guarantee schemes must intervene as soon as deposits become unavailable;

Whereas this Directive may not result in the Member States' or their competent authorities' being made liable in respect of depositors if they have ensured that one or more schemes guaranteeing deposits or credit institutions themselves and ensuring the compensation or protection of depositors under the conditions prescribed in this Directive have been introduced and officially recognized;

Og síðan úr tilskipuninni sjálfri:

Article 3

1. Each Member State shall ensure that within its territory one or more deposit-guarantee schemes are introduced and officially recognized. Except in the circumstances envisaged in the second subparagraph and in paragraph 4, no credit institution authorized in that Member State pursuant to Article 3 of Directive 77/780/EEC may take deposits unless it is a member of such a scheme.

Article 4

1. Deposit-guarantee schemes introduced and officially recognized in a Member State in accordance with Article 3 (1) shall cover the depositors at branches set up by credit institutions in other Member States.

Article 10

1. Deposit-guarantee schemes shall be in a position to pay duly verified claims by depositors in respect of unavailable deposits within three months of the date on which the competent authorities make the determination described in Article 1 (3) (i) or the judicial authority makes the ruling described in Article 1 (3) (ii).

2. In wholly exceptional circumstances and in special cases a guarantee scheme may apply to the competent authorities for an extension of the time limit. No such extension shall exceed three months. The competent authorities may, at the request of the guarantee scheme, grant no more than two further extensions, neither of which shall exceed three months.

3. The time limit laid down in paragraphs 1 and 2 may not be invoked by a guarantee scheme in order to deny the benefit of guarantee to any depositor who has been unable to assert his claim to payment under a guarantee in time.

Mér sýnist þetta vera þau atriði tilskipunarinnar sem fjalla um virkni innstæðutryggingakerfisins.  Ef íslensku lögin (nr. 98/1999) eru síðan skoðuð, þá kemur í ljós að þau uppfylla öll ofangreind atriði.  Auðvitað má alltaf deila um hve mikla fjármuni tryggingasjóðurinn skuli hafa á milli handanna.  Hér á landi voru framkvæmdir tryggingastærðfræðilegir útreikningar á þörf tryggingasjóðsins.  Var þá gert ráð fyrir að eignir fjármálafyrirtækis dygði fyrir stærstum hluta lágmarkstryggingarinnar og sjóðurinn tæki við eftir það.

Stærstu atriðin varðandi þetta álitamál (þ.e. hvort hér á landi var virkt tryggingakerfi) lýtur að því hvort kerfið sé frábrugðið kerfum annarra landa og hvort gera skuli ríkari kröfur til landa með fáar og hlutfallslega stórar innlánsstofnanir.  Ekkert bendir til þess að íslenska kerfið sé á mikilvægan hátt frábrugðið kerfum annarra landa.  T.d. er tekið fram í greinargerð með frumvarpi að lögum 98/1999 að hugmyndin sé að innleiða svipað kerfi og í Danmörku.  Við skoðun á fyrirkomulagi í löndum ESB, þá virðist mér að víðast baktryggi ríkissjóðir tryggingasjóðina.  Um það er ekki gerð krafa í tilskipun 94/19/EC og raunar kvörtuðu Bretar til framkvæmdastjórnar ESB þegar írsk stjórnvöld ákváðu 100% tryggingu á innstæður í írskum bönkum.  Það sem meira var, framkvæmdastjórn ESB komst að þeirri niðurstöðu að um ólöglega ríkisaðstoð hafi verið að ræða.

Ég skil ekki hvernig íslensk stjórnvöld áttu að gera ríkari kröfur til innstæðutrygginga, en gert var í lögum 98/1999, án þess að koma í nánast í veg fyrir að innlendar innlánsstofnanir tækju við innlánum.  Ef íslenski tryggingasjóðurinn hefði átt að vera nógu öflugur til að geta greitt út 300, 600 eða 1.100 milljarða kr. á innan við ári frá falli bankanna, þá hefði sjóðurinn þurft að krefjast gott betur en iðgjalds upp á 1% (ath. að þetta er einsskiptis iðgjald, þannig að það er ekki greitt árlega).  Nær hefði verið að tala um 50% iðgjald, en það hefði komið í veg fyrir að nokkur fjármálafyrirtæki tæki við innlánum.   Er ég viss um að íslensku fjármálafyrirtækin hefðu litið á þetta sem samkeppnishamlandi iðgjald og kært það til ESA.

Lokaorð

Mér finnst mikilvægt að hamra á því, að ESA hafði sömu skyldur til að stefna Íslandi fyrir EFTA-dómstólnum hvort sem Icesavesamningarnir hefðu verið samþykktir eða ekki.  Í annan stað, þá legg ég áherslu á athugun ESA árið 2002, en mér þykir ólíklegt að stofnunin hafi eingöngu skoðað innleiðingu tilskipunar 94/19/EC í Liechtenstein og Noregi, en ekki hér á landi.  Álykta ég af því að ESA hafi talið innleiðinguna hér á landi uppfylla skilyrði tilskipunarinnar.  Þar með hafi íslensk stjórnvöld verið í góðri trú um að rétt væri að málum staðið.   Ekki gengur fyrir ESA að skipta um skoðun mörgum árum síðar vegna þess að samningur um óskyld málefni var felldur í þjóðaratkvæðagreiðslu.

Ég átta mig á því, að þeir, sem vildu fá Icesavesamningana samþykkta, eru að reyna að koma einhverri sök á hina sem felldu samningana.  Mér finnst það vera ákaflega aumur málflutningur.  Deiluefnið hvorki birtist við höfnunIcesavesamninganna né hefði horfið við samþykkt þeirra.  Ef ESA hefði ákveðið að líta málin öðrum augum út af niðurstöðu þjóðaratkvæðagreiðslnanna, þá þýðir það bara að stofnunin er að taka þátt í pólitískum loddaraskap og ekkert annað.