Eftirlitsnefnd með sértækri skuldaaðlögun enn með rangar forsendur

Ég hef nokkrum sinnum fjallað um lög 107/2009 um úrræði fyrir einstaklinga, heimili og fyrirtæki vegna banka- og gjaldeyrishruns.  Í dag var birt enn ein skýrsla eftirlitsnefndar (svo kallaðrar Maríu-nefndar, kennd við Maríu Thejll formann nefndarinnar) með sértækri skuldaaðlögun samkvæmt I. kafla laganna.  Því miður er það svo, að enn einu sinni eru forsendur Maríu-nefndarinnar rangar og því getur hún ekki annað en komist að rangri niðurstöðu.

Ákvæði laganna um sértæka skuldaaðlögun

Svona til að rifja upp tilgang laga 107/2009:

Markmið laga þessara er að hraða endurreisn íslensks efnahagslífs í kjölfar banka- og gjaldeyrishrunsins haustið 2008 og að jafnvægi komist á virði eigna og greiðslugetu annars vegar og fjárskuldbindinga einstaklinga, fyrirtækja og heimila hins vegar.

Svo vill til, að ég sat í starfshópi skipuðum af efnahags- og viðskiptaráðherra eftir tilnefningu flokkanna.  Starfshópinn áttu líka að skipa sérfræðinga og fulltrúa hagsmunaaðila, en ráðherra taldi sér greinilega ekki skylt að fara að lögum.  "Hópurinn skal meta árangurinn af framkvæmd laganna og skoða álitaefni sem upp koma við framkvæmdina" segir í lögunum og til þess fengum við örfáa mánuði á tímabili þegar engin reynsla var komin á framkvæmd laganna.  Ég þori að fullyrða, að aldrei stóð til að markmiðum laganna yrði náð og enn síður að ákvæði 2.gr. yrðu uppfyllt, en þau hljóða sem hér segir:

Í samningi milli kröfuhafa og skuldara um eftirgjöf skulda eða breytingu á skilmálum skuldabréfa og lánssamninga skal fyrst og fremst horft til þess að laga skuldir að greiðslugetu og eignastöðu viðkomandi einstaklings eða heimilis. Skal miðað að því að hámarka gagnkvæman ávinning samningsaðila af því að gefa eftir tapaðar kröfur og komast hjá óþarfa kostnaði og óhagræði.

Reglur bankanna ekki í samræmi við ákvæði laganna

Sértæk skuldaaðlögun bankanna hefur ALDREI uppfyllt ákvæði 2. gr. laganna.  Þetta er stærsta atriðið sem verður að setja út á í starfsemi Maríu-nefndarinnar.  Hún hefur því miður ekki sýnt fram á að sú sértæka skuldaaðlögun sem nefndin hefur haft til skoðunar sé í samræmi við ákvæði laganna.  Hún getur það nefnilega ekki og því er tómt mál að tala um að sértæk skuldaaðlögun sem bankarnir komu sér saman um, sé rétt framkvæmd.  Mestu skiptir hvort framkvæmdin sé í samræmi við lögin og það hefur hún aldrei verið. 

Sérstaklega skal bent á atriðið "skal miða að því að hámarka gagnkvæman ávinning samningsaðila af því að gefa eftir tapaðar kröfur og komast hjá óþarfa kostnaði og óhagræði".  Sértæk skuldaaðlögun bankanna snýst bara um að hámarka ávinning bankanna!  Hvergi er í reglunum fjallað um að lántakar fái felldar niður ósanngjarnar kröfur, ólöglegar kröfur, kröfur sem fegnar voru með ólöglegu athæfi, að lántakar fái hlutdeild í afslætti bankanna og fleira þar sem lántaki fær að njóta eðlilegs ávinnings.  Nei, sértæk skuldaaðlögun bankanna hefur bara snúist um hagsmuni bankanna.  Lántakar hafa aldrei fengið krónu niðurfellda eða leiðrétta af lánum sínum, sem bankarnir hafa ekki verið 100% vissir um að ekki væru innheimtanleg.  Hver er þá hinn gagnkvæmi ávinningur?  Hann er ekki til staðar, þar sem orðið "gagnkvæmur" þýðir að báðir njóti ávinningsins, en slíkur er ekki fyrir að fara.

Rangar forsendur Maríu-nefndarinnar

Þar sem Maríu-nefndin er ekki að vinna úttektir sínar í samræmi við ákvæði 1. og 2. gr. laga 107/2009, þá getur hún ekki annað en komist að rangri niðurstöðu.  Sorgleg staðreynd, því ég held i alvöru að María Thejll sé ákaflega hæf kona og vönduð í sínum vinnubrögðum.  Allt sem nefndin hefur sent frá sér bendir til mikillar nákvæmni í meðhöndlun talna, en þegar forsendurnar eru rangar (þ.e. reglur bankanna, en ekki ákvæði laganna), þá geta niðurstöðurnar ekki orðið réttar. Höfum í huga að Maríu-nefndin átti að fjalla um hvernig lögunum væri framfylgt, ekki reglum bankanna!  Nefndin verður því að skoða öll mál viðskiptavina/lántaka sem eru í vinnslu í bankakerfinu, en ekki bara þau sem falla undir reglur bankanna um sértæka skuldaaðlögun.

Valdleysi stjórnvalda, ráðleysi stjórnvalda

Bara svo það sé á hreinu, þá held ég að ég þekki fá eða nokkur lög frá Alþingi betur en þessi lög.  Ég hef alveg frá upphafi bent á að sértæk skuldaaðlögun bankanna bryti gegn lögunum og kom því á framfæri í starfshópnum, sem áður var nefndur, hér á blogginu mínu og á fundum með ráðamönnum og þingmönnum.  Staðreyndin er sú, að stjórnvöld hafa engin völd, þegar kemur að þessum málum.  Valdið hefur alla tíð legið hjá fjármálafyrirtækjunum, sem hafa getað farið sínu fram án þess að stjórnvöld andmæli í eitt einasta skipti.  Jafnvel þegar dómstólar hafa staðfest einbeittan brotavilja fjármálafyrirtækjanna, þá hafa stjórnvöld ALLTAF komið fyrirtækjunum til varnar.  Staðreyndin er að það er óopinber stefna stjórnvalda, að lántakar skuli bera kostnaðinn af endurreisn bankakerfisins og svo það sé hægt skuli mergsjúga fólk ef því verður mögulega við komið.  Þessi stefna stjórnvalda er að keyra atvinnulífið á kaf, hún er að keyra heimilin á kaf og hún er að keyra einstaklingana á kaf.  Það getur vel verið að einhver tölfræði líti ágætlega út, en maður þarf ekki að hlusta lengi á hljóðið í þjóðinni til að heyra að eitthvað er verulega að.

Stjórnvöld munu örugglega í undanfara kosninganna hrósa sér fyrir að viðspyrna hafi náðst.  Sú viðspyrna er lík þeirri sem Sigurjón Þ. Árnason lýsti í viðtali um mánaðarmótin mars/apríl 2008.  Hún reyndist vera viðspyrna á veikri brún, sem brast með geigvænlegum afleiðingum.  Ég vona innilega að stjórnvöld beri gæfu til að átta sig á því hve veik viðspyrnan, sem þau telja sig finna fyrir, er í þetta sinn.

Hann stóð svo vel til höggsins

Ég hef lengi velt fyrir hvað er að íslensku þjóðfélagi.  Síðustu daga og vikur hefur mátt lesa alls konar fréttir um tiltæki landans, sem vart er hafandi eftir.  Tökum hér smá upptalningu (eftir minni):

• Perum stolið úr jólaseríu við kirkjutröppurnar á Akureyri
• Kveikt í jólageitinni við IKEA
• Maður ræðst með offorsi geng Íslendingum af erlendum uppruna í verslunarmiðstöð
• Femínistar verða fyrir endalausu áreiti vegna skoðana sinna
• Drukkinn maður dregur á eftir sér jólatré
• Einelti, einelti, einelti

Ég gæti haldið þessari  upptalningu endalaust áfram. 

Einelti er ljótur blettur á háttsemi landans.  Prentmiðlar, vefmiðlar og ljósvakamiðlar eru virkir þátttakendur í þessari hefð.  Já, ég kalla þetta hefð, þar sem það er frekar regla en undantekning að gefið hafi verið skotleyfi á einstakling einhvern tímann á ævi hans.  Guð hjálpi honum verði hann "opinber persóna", þá er allt leyfilegt.

Andstyggð

Hvað er það við Íslendinga sem kallar fram þessa andstyggð?  Þola menn ekki að öðrum vegni vel?  Er óöryggi einstaklingsins svo mikið, að eina leiðin til að upphefja sjálfan sig er í gegn um andstyggð?

Ég get alveg verið hundfúll út í "útrásarvíkingana" og auðmennina sem settu Ísland á hausinn, en það gleður mig samt ekkert að þeir séu gerðir gjaldþrota.  Ég hefði miklu frekar viljað að þeir hefðu staðið þetta af sér og hægt hefði verið að endurheimta það fé sem þeir höfðu af þjóðinni.  Mér fannst Reykvíkingar gera mistök við að kjósa Besta flokkinn til valda, en það þýðir ekki að ég ætli að níða skóinn af Jóni Gnarr við öll tækifæri.  Staðan er ekkert betri í öðrum sveitarfélögum, þar sem menn virðast halda að fjármunum útsvarsgreiðenda sé best varið í starfslokasamninga við fyrrverandi bæjarstjóra.

Hver sem staða einstaklinga er, þá er lágmark að fólk fái að njóta sannmælis.  Já, Bjarni Benediktsson, formaður Sjálfstæðisflokksins, skrifaði undir skjal sem dagsett var 8. febrúar 2008 hinn 11. eða 12. febrúar.  Þetta er ekki fölsun.  Þýðir bara að fyrsti maðurinn sem skrifaði undir skjalið gerði það líklega þann 8. febrúar.  Og þó að viðkomandi hafi gert það daginn eftir, þá var skjalið samt gefið út þann dag eða átti að hafa gildistöku þann dag.  Ekkert af þessu er skjalafals.  Hafi skjalið aftur verið búið til í október 2008 og látið líta út sem það hafi verið gert 8. febrúar 2008, þá er um skjalafals að ræða.

En fyrst að ég er byrjaður að fjalla um stjórnmál, þá eru þau eitt besta dæmið um andstyggð á Íslandi.  Stjórnmál virðast vera löngu hætt um að snúast um hvað er þegnum landsins (eða sveitarfélagsins) til góða.  Nei, þau snúast fyrst og fremst um að koma höggi á "hina".  Ég set hina innan gæsalappa vegna þess að oftast hitta menn sig heima.  Sjálfstæðismenn héldu uppi málþófi um fjárlög um daginn án þess að leggja fram eina einustu breytingartillögu.  Ástæðuna get ég bara giskað á, en hún væri byggð á andstyggð og því læt ég vera að nefna hana.

Eftir hrun hefur sprottið upp ný tegund andstyggðar sem tengist samskiptum fjármálafyrirtækja við viðskiptavini sína.  Annarri eins andstyggð hef ég bara ekki kynnst.  Þau fyrirtæki sem kannski helst hefðu átt að tileinka sér hógværð og lítillæti hafa í staðinn snúið upp á sig og því miður sýnt allt of mörgum viðskiptavinum sínum hreina andstyggð.  Þessu hafa viðskiptavinirnir margir hverjir svarað með ekki minni andstyggð.  Síðan hefur þetta þróast í þvílíka tortryggni, að langur tími mun líða áður um heilt grær.

Uppnefningar eru alveg sérstakur partur af þessi andstyggð og virðast lögmenn hafa mikið dálæti á þeirri aðferð.  Þar spila þeir á ystu brún þess sem lögin leyfa þeim eða hvað.  Líklegast er allt í lagi að kalla mann dólg, ef manni líkar ekki við hann eða hvað hann stendur fyrir, en alls ekki má segja að annar hafi verið undir rannsókn, þegar hann sætti skoðun.  (Hvernig eiga leikmenn að þekkja muninn á "rannsókn2 og "skoðun"?)  Minn skilningur á orðinu dólgur, er að viðkomandi selji aðra manneskju mansali og þætti mér það ærumeiðandi, ef ég væri blaðamaðurinn sem þessu orði var beint að.

Óvirðing

Óvirðingin ríður ekki við einteyming á Íslandi.  Ég tók dæmi hér að ofan um þjófinn eða þjófana sem leggjast svo lágt að skrúfa perur úr jólaljósum á Akureyri.  Einn einstaklingur varð svo illa fullur að hann ákvað að verða sér út um jólatré með öllu tilheyrandi og draga á eftir sér.  Smiðurinn minn lenti í því fyrir nokkrum árum að gleyma að læsa kerrunni sinni.  Einhver fór inn á lóðina, þar sem kerran var geymd og stal henni.  Nóg var að gleyma að læsa kerrunni eina nótt, þá var hún horfin.  Bili bíll upp á heiði, getur eigandi átt von á því að hún standi eftir dekkjalaus, þegar hann vitjar hennar.  Farið var inn í húsnæði í byggingu og öllum hreinlætistækjum stolið!

Því miður er þessi óvirðing fyrir eigum annarra orðin að landlægum ósið.

Ég man þá tíð, þegar ekki þurfti að læsa útidyrahurðinni heima.  Hvað þá bílhurðum.  Ég man þá tíð, þegar óhætt var að skilja við bílinn, þó hann bilaði eða kerruna ólæsta á planinu.  Ótrúlega hljóma ég gamall.  Úti á landi er þetta víða enn hægt.  Þeim stöðum fer fækkandi.  Óvirðingin fyrir eigum fólks hefur nefnilega náð að smita út frá sér.

Ein hlið á óvirðingunni eru öll þessi ofbeldisbrot sem eiga sér stað.  Gjörsamlega tilhæfulausar árásir á bara þann sem stendur vel til höggsins.  Orðatiltækið "að standa vel til höggsins" er úr Íslendingasögunum  og lýsir einu mesta óhæfuverki þeirra, þegar Þorgeir Hávarsson drap sauðamann í Fóstbræðrasögu vegna þess að hann hafi staðið svo vel til höggsins.  Því miður ríða þeir margir Þorgeirarnir Hávarssynirnir um héruð landsins reiða til höggs.  Þeir gera þetta oft af sömu óvirðingu fyrir náunganum og Þorgeir í Fóstbræðrasögu og af jafn litlu tilefni.  Fórnarlambið stóð svo vel til höggsins en hafði sér ekkert annað til sakar unnið.

Hvers vegna þessi óvirðing og andstyggð?

Líklega er ekki neitt einhlítt svar við því hvers vegna óvirðing og andstyggð virðist vera orðin svona útbreidd plága.  Minnimáttarkennd spilar þar örugglega stóran þátt.  Þó ekki sé rétt að alhæfa, þá fer lítið á milli mála, að Íslendingar eru upp til hópa illa haldnir af minnimáttarkennd.  Raunar hefur hún fylgt þjóðinni mjög lengi, eins og lesa má nánast í öllum Íslendingasögunum.  Alls staðar virðist hún stinga upp höfðinu.  Laxnes gerði henni góð skil í Brekkukotsannáli og raunar í fjölmörgum öðrum skáldverkum sínum.  Þórbergur Þórðarson lýsir henni vel í flestum sínum verkum.  Hjá yngri höfundum er hún líka vinsælt viðfangsefni.

Íslendingar sem hafa gert það gott, hafa síðan fengið að heyra það frá þeim sem eru ekki ánægðir með að rangir aðilar hafi náð langt.  Ólafur Jóhann Ólafsson þótti t.d. ekki mikill penni, þegar hann gaf út fyrstu skáldsögu sína, vegna þess að hann var ekki "klúbbnum".  Öðrum er hampað sem "heimsfrægum" og "bestum" þó hvorugt orðið lýsi afrekum þeirra.  Sem betur fer eignuðumst við Björk og hér á landi var allt í einu með sanni heimsfræg manneskja.  Hún bjargaði geðslagi heillar kynslóðar sem hafði sárlega vantað raunverulega heimsfrægan Íslending til að monta sig af í stað Garðars Hólms sem virtist að mati manna vera út um allt.  Íslendingurinn sem blekkti fólk til að halda að hann væri heimsfrægur söngvari.  Hve margir hafa þeir gengið um grundir Íslands félagar hans í blekkingunni og hve vel hefur landanum liðið yfir að getað hrósað sér af viðkomandi?  Lægst leggst minnimáttarkenndin í spurningunni síendurteknu, "How do you like Iceland?" sem ónefndur fréttamaður RÚV gerði ódauðlega um árið.

En aftur:  Hvers vegna þessi óvirðing og andstyggð?  Ég var búinn að nefna minnimáttarkenndina, en hún á sér systkin sem heita óöryggi og vanlíðan.  Ung stúlka lýsti þessu ágætlega í grein á netinu nýlega.  Skólafélagar hennar gerðu allt til að draga úr henni máttinn með andstyggilegum ummælum, þar sem (eins og hún segir frá) þeim leið illa.  Þeir voru óöruggir með sjálfa sig og því var lausnin að finna einhvern ennþá veikari.  Ég velti því oft fyrir mér, þegar ég les andstyggilegan texta á netinu, hvort ekki sé í lagi heima hjá viðkomandi.  Hvort ekki væri rétt að viðkomandi leitaði til læknis. Hef þó látið ógert að nefna það, sem slíkt fellur undir andstyggð.  Aðrir sýna ekki sömu háttvísi.

Auðvitað eru flest þessi atriði sem talin eru upp í upphafi greinarinnar ekkert annað en persónulegir harmleikir.  Auvirðileg framkoma, eins og að stela perum (af öllu) úr jólaseríu eða næla sér í jólatré, er svo sem ekkert nýtt. En einhvern veginn, þá finnst mér sem atvikunum hafi fjölgað meira en góðu hófi gegnir.  Einhverjir fjölmiðlar hafa gripið til þeirra ráða að birta til mótvægis allar neikvæðar fréttir sem þeir finna úr dönskum fjölmiðlum.  Málið er að þær eru ekki margar, flestar heldur sakleysislegar miðað við ruglið sem viðgengst á Íslandi og svo rata Íslendingar í allt of margar þeirra!

Aðgát skal höfð í nærveru sálar

Sem mikill aðdáandi Einars Benediktssonar, skálds, þá vil ég enda þennan pistil á erindi úr Einræðum Starkaðar, en það segir allt um hvað lítið þarf til að breyta gleði í sorg eða sorg í gleði.

Eitt bros – getur dimmu í dagsljós breytt,
sem dropi breytir veig heillar skálar.
Þel getur snúist við atorð eitt.
Aðgát skal höfð í nærveru sálar.
Svo oft leyndist strengur í brjósti sem brast
við biturt andsvar, gefið án saka.
Hve iðrar margt líf eitt augnakast,
sem aldrei verður tekið til baka. 

(Smellið hér til að lesa ljóðið í heild.)

Við mig sagði góður maður einu sinni.  "Vandaðu orð þín, vegna þess að orð verða aldrei til baka tekin."

Ég á ekki von á því að þessi grein breyti miklu, en við Íslendingar sem þjóð (af hvaða uppruna sem fólkið er) þurfum að velta því fyrir okkur, hvort það sé okkur samboðið að höggva stöðugt til þess, sem ekki hefur unnið sér annað til sakar, en að standa vel til höggsins.