Er Hæstiréttur að senda skilaboð um vexti í dómi sínum í máli nr. 274/2011?

Eftir úrskurð Hæstaréttar í máli Íslandsbanka gegn AB 258 ehf. (áður Kraftvélar), þá fletti ég upp dómi Hæstaréttar í máli nr. 274/2011 Arion banka gegn Agla ehf., en hann hafði alveg farið framhjá mér þegar dómurinn var kveðinn upp í vor.  Ástæðan fyrir því að ég gerði það, er að í dómi Héraðsdóms Reykjavíkur hafði dómarinn, Jón Finnbjörnsson, sagt svo skýrt og skorinort:

Þá er ekki heimilt að reikna á ný afborgun af vöxtum og höfuðstól, ef hún hefur verið greidd að fullu á réttum gjalddaga eins og krafist var.

Ég gerði ekkert meira með þetta, en í kvöld fékk ég nafnlaust SMS, þar sem mér var bent á orð í dómi Hæstaréttar þar sem segir:

Án tillits til málsástæðna varnaraðila, sem lúta að gengistryggingu lánssamningsins, verður ekki horft fram hjá því að ekkert er fram komið til að hnekkja þeirri ályktun í hinum kærða úrskurði að krafa sóknaraðila á hendur varnaraðila geti ekki verið lægri en sem nemi upphaflegum höfuðstól skuldarinnar [25 m.kr.], eins og hann var sagður jafngilda fjárhæð í íslenskum krónum, að frádregnum áðurgreindum innborgunum [4.435.659 kr.] eða 20.564.341 krónu.

Spurningin er hvaða skilaboð er Hæstiréttur að senda með þessum orðum. Hvernig sem á það er litið, þá útilokar rétturinn ekki að krafan sé upprunalegur höfuðstóll að frádregnu því sem greitt hefur verið, þ.e. að þegar greiddir gjalddagar standi og þar með að afturvirk vaxtahækkun eigi ekki við.  Er þetta í samræmi við þá niðurstöðu sem Jón Finnbjörnsson komst að.  Hann útilokar heldur ekki hærri upphæð.

Það væri hreint og beint óábyrgt af Hæstarétti að gefa í skyn að skuldin gæti verið allt að þetta lág, ef rétturinn túlkaði síðan sinn eigin úrskurð í máli 471/2010 frá 16. september 2010, þannig að endurreikna ætti alla gjalddaga afturvirkt.  Slík túlkun myndi aldrei koma eftirstöðvum lánsins niður í rétt rúmar 20,5 m.kr. heldur væru þær nær því að vera 45-50 m.kr.

Vissulega er sá möguleiki fyrir hendi að Hæstiréttur sé ekki að segja neitt annað, en að sama hversu lág krafan yrði, þá ætti viðkomandi ekki eignir til að standa undir skuldbindingunni eða tekjur til að greiða af henni.  Mér finnst hann samt vera að opna fyrir eitthvað, sem gæti kollvarpað gæti túlkun fjármálafyrirtækja á dómnum frá 16. september 2010, með því að taka í reynd undir þá niðurstöðu Jóns Finnbjörnssonar að ekki sé ástæða til að endurreikna áður greidda gjalddaga.  Málið er nefnilega, að greiddir gjalddagar upp á 4.435.659 kr. verða að talsvert hærri upphæð séu þeir endurreiknaðir.  Hversu mikið hærri, veit ég ekki, en þar með yrði hærri tala dregin af upprunalegum höfuðstóli.  Rétturinn getur ekki fullyrt án þess að það sé stutt með meira en orðum að uppreiknaðir gjalddagar leiddu til lægri eftirstöðva höfuðstóls en rétt rúmlega 20,5 m.kr.  Hann hlýtur því að vera að gefa til kynna, að þegar greiddir gjalddagar verði ekki teknir upp enda hafi þeir verið greiddir í samræmi við kröfu bankans.

Ég veit að það er ljótt að gefa fólki von, þegar svona mikil óvissa er í gangi.  Full ástæða er þó til að skoða þennan dóm vel, þar sem tveir af þremur dómurum í máli nr. 274/2011 voru Ingibjörg Benediktsdóttir og Markús Sigurbjörnsson, en þau dæmdu bæði í máli nr. 471/2010 og eru talin bestu dómarar réttarins.  Þriðji dómarinn var svo Páll Hreinsson, sem almennt er talinn óskeikull í lögskýringum.

Fyrir þá sem hafa misst þráðinn, þá lýsir Hæstiréttur því yfir að innborganir upp á ríflega 4,4 m.kr. setji neðri mörk á skuld lántaka vegna láns er fyrir dómi.  Hversu rökrétt sem það er, að eftirstöðvarnarnar geti aldrei orðið lægri en upphaflegur höfuðstóll að frádregnu því sem hefur verið greitt, þá dugar það ekki sem skýring nema rétturinn leggi rökin fram (sem hann gerir ekki).  Þar sem óvissa er um túlkun á dómi 471/2010, þá gilda ekki "af því bara" rök, heldur verður að líta svo á, að rétturinn sé að taka undir með héraðsdómi, að þegar greiddir gjalddagar eigi að standa.

Hvers vegna var það ekki tilgreint í dómi í máli 471/2010?

Eðlilegt er að fólk velti því fyrir sér hvers vegna rétturinn úrskurðaði ekki í máli nr. 471/2010 að ekki mætti hrófla við þegar greiddum gjalddögum.  Ástæðan er einföld.  Honum stóð það ekki til boða.

Lykilregla í dómsmálum er að dómur getur ekki tekið tillit til annarra krafna en lagðar eru fyrir dóminn og þeirra lagaraka sem höfð eru uppi.  Fimmta varakrafa Lýsingar í því máli var að samningsvextir ættu að gilda, en fjórða varakrafa að óverðtryggðir vextir Seðlabankans giltu.  Varnaraðilinn hafði uppi fjölbreytt rök fyrir því að rétturinn ætti að fallast á fimmtu varakröfu Lýsingar, en hvergi í greinargerðinni sem skilað var til Héraðsdóms Reykjavíkur er minnst á þá sjálfsögðu kröfu eða vísað til lagagreina því til stuðnings að þegar greiddir gjalddagar stæðu óbreyttir.  Þ.e. aldrei var gerð krafa um að þær greiðslur sem inntar höfðu verið af hendi teldust fullnaðargreiðsla fyrir þann gjalddaga sem þær áttu við.  Ég veit ekki til þess að þessari kröfu eða rökum hafi verið bætt við greinargerðina sem fór til Hæstaréttar.  Þess vegna gat Hæstiréttur ekki tekið tillit til slíkrar kröfu.

Átti Hæstiréttur samt að líta til þessa atriðis?  Já, alveg hiklaust.  Samkvæmt niðurstöðum Evrópudómstólsins í nokkrum málum, þá ber dómstólum að huga að atriðum er varða neytendavernd, þó svo að þau séu ekki höfð uppi í dómsmáli.  Nokkur dæmi eru til um þetta.  Eitt var ekki flóknara en það, að spánskur dómstóll átti að vísa máli frá þar sem neytanda var gert erfitt um vik að verja sig, vegna þess að málinu var stefnt fyrir dómstóli fjarri heimabyggð neytandans.  Þessi krafa var ekki höfð upp í málinu, en Evrópudómstóllinn kvað úr um að héraðsdómstólnum hafi samt borið að rétta hlut neytandans á þennan hátt.  Nú vill svo til að dómar Evrópudómstólsins eru fordæmisgefandi hér á landi í gegn um EES samninginn.  Ég hef svo sem skilning á því að fámennur Hæstiréttur Íslands hafi ekki alla dóma Evrópudómstólsins á takteinum, en núna er búið að vekja athygli hans á þessu og því hefur hann ekki neina afsökun fyrir því að fylgja þessu fordæmi í framtíðinni.

Athugasemdir

[Magnús Birgisson (IP-tala skráð) 26.10.2011 kl. 08:52]

Guð veit á gott...ég segi nú bara ekki annað.

Gaman að rifja það upp að þegar Ólafur Börkur Þorvaldsson var skipaður dómari við Hæstarétt, undir háværum mótmælum, þá var hann talinn hæfastur m.a. annars vegna þess að hann var sá eini umsækjenda sem hafði eitthvað lagt sig eftir að kynna sér Evrópurétt. Var talinn sérfróður...

Nú veit ég ekki til þess að hann hafi komið nálægt gengislánadómum Hæstaréttar hingaðtil...en spurning hvort neytendaréttarsjónarmiðin ættu meira uppá pallborðið ef svo væri.

[Bjarni Gunnlaugur (IP-tala skráð) 26.10.2011 kl. 13:04]

Ég þekki ekki þennan dóm en reyni að horfa á þetta svona almennt, og velti vöngum út frá aðeins öðrum vinkli en meginefni pistils. 

Ég held að þetta sé rangt athugað hjá hæstarétti, þ.e. að ekkert hafi komið fram sem bendi til að krafan sé lægri en upphaflegur höfuðstóll að frádregnum áður greiddum innborgunum. 

  Lánafyrirtækin héldu að mönnum (neytendum) ólöglegum lánum og beittu síðan hörku við að innheimta þessi ólöglegu lán. Þetta varð til að valda lántaka miklum og óþörfum óþægindum og angri, sumir fóru jafvel á hausinn (veit ekki hvort svo var í tilgreindu máli). Því er ekki óeðlilegt að ætla að lánafyrirtækin séu skaðabótaskyld og þær skaðabætur ættu að koma til lækkunnar höfuðstóls um fram það sem hæstiréttur nefnir! 

En kanski er hæstiréttur einmitt að nefna að ekkert hafi komið fram af því að hann hafi "saknað" skaðabótakrafnanna eða verið að hafna þeim (ég hef ekki lesið dóminn)?

Eftir tilvitnun þinni í evrópurétt neytenda þá hefði hæstiréttur átt að taka inn í dóminn bótarétt lántaka á hendur lánveitanda.

Kanski er "krafan" höfð sér en bætur komi síðar til lækkunar?  Hvað veit maður, þetta er allt a.m.k.  tyrfið og flækjustigið hátt. Ekki batnar það svo ef hæstiréttur telur sig geta þurft að horfa til meintra almannahagsmuna í dómum sínum og vegið þá á móti prinsippreglum sem eru til varnar einstaklingum.

[Arnar (IP-tala skráð) 26.10.2011 kl. 15:05]

Eru ekki líkur til þess að Hæstiréttur hefði vísað til þessara orða Jóns Finnbjörnssonar hefði hann viljað taka af allan vafa?

Vil þó taka fram að ég er bara búinn að lesa dóminn einu sinni og reyni að ályka nánar um þýðingu orða Hæstaréttar síðar í dag, eða í kvöld.

kveðja úr Borgarfirðinum

[Arnar (IP-tala skráð) 27.10.2011 kl. 16:29]

Jæja, þá er búið að leggjast yfir þennan úrskurð Hæstaréttar og það er eitt sem mér finnst benda til þess að rétturinn sé sammála Jóni Finnbjörnssyni héraðsdómara. Það er lokasetning niðurstöðukaflans, en hún hljóðar svona:

Að þessu virtu er fullnægt skilyrðum 5. töluliðar 2. mgr. sömu lagagreinar til að taka bú varnaraðila til gjaldþrotaskipta eftir kröfu sóknaraðila, en í ljósi þess, sem að framan greinir, getur þar engu breytt þótt áskorun sóknaraðila 3. september 2010 kunni að hafa varðað hærri heildarfjárhæð skuldar en rétt gæti reynst.

Þetta finnst mér benda til þess að Hæstiréttur sé kannski ekki alveg búinn að ákveða á hvern hátt hann tekur á þessum málum en ætli í það minnsta ekki að samþykkja núverandi reiknireglu. Einnig verður að taka það með í reikninginn að sú niðurstaða myndi kollvarpa ólögum nr. 151/2010 og gera núverandi ríkisstjórn erfitt um vik að sitja áfram hafandi í huga þann einbeitta (brota)vilja sem hún sýndi við setningu þeirra laga.

Að þessu sögðu leyfi ég mér að vitna í Magnús Birgisson hér að ofan og segja; Guð gefi að á gott viti.

kveðja úr Borgarfirði