Aðalfundi Hagsmunasamtaka heimilanna frestað um viku

Ég vil koma hér á framfæri tilkynningu frá Hagsmunasamtökum heimilanna:

Af óviðráðanlegum orsökum er aðalfundi Hagsmunasamtaka heimilanna, sem vera átti í kvöld, frestað um viku.  Ástæðan er margir samverkandi þættir.  Nánari upplýsingar um nýjan fundartíma verða sendar út um leið og búið er að ganga frá formsatriðum varðandi húsnæði.  Hagsmunasamtök heimilanna biðjast afsökunar á þeim óþægindum sem þetta kann að valda.

Stjórn Hagsmunasamtaka heimilanna

Áhugaverðar reglur: Reglugerð um fjárfestavernd og viðskiptahætti fjármálafyrirtækja

Ég var að taka til á tölvunni minni og rakst á skjal sem ég hlóð niður fyrir um 30 mánuðum. [Var leiðrétt úr 40 mán.]  Það geymir reglugerð nr. 995 frá 30. október 2007 um fjárfestavernd og viðskiptahætti fjármálafyrirtækja.  Vissulega voru þessar reglur ekki settir fyrr en 30. október 2007 vegna heimildar í lögum nr. 108/2007 um verðbréfaviðskipti, til innleiðingar á tilskipun framkvæmdarstjórnar ESB 2006/73/EB.  En það er innihaldið sem er áhugavert, ekki ástæða fyrir innleiðingunni.

Í  II. kafla reglugerðarinnar er fjallað um skipulagskröfur.  Þar er að finna ýmislegt fróðlegt sem samkvæmt skýrslu Rannsóknarnefndar Alþingis var ekki haft í heiðri haft, þó svo að reglugerðin geri kröfu um það.  Skoðum 4. gr.  Almennar skipulagskröfur:

Fjármálafyrirtæki skal uppfylla eftirfarandi kröfur:
a) koma á og viðhalda skýrum skriflegum verkferlum um ákvarðanatöku og skipulagi þar sem kemur fram hverjar séu boðleiðir innan fyrirtækisins, sem og skipting verkefna og ábyrgðar,
b) tryggja að starfsmönnum fjármálafyrirtækisins sé kunnugt um þær reglur og verkferla er fylgt skal í starfsemi þess, 
c) starfrækja viðunandi innri eftirlitskerfi sem ætlað er að tryggja að ákvörðunum og ferlum sé fylgt í allri starfsemi fyrirtækisins,
d) ráða starfsfólk með færni, þekkingu og sérfræðikunnáttu sem nauðsynleg er til að inna af hendi þau verkefni sem þeim eru falin,
e) koma á og viðhalda skilvirkri innri skýrslugjöf og miðlun upplýsinga á öllum viðeigandi sviðum í fyrirtækinu,
f) viðhalda fullnægjandi skrám um viðskipti sín og innra skipulag,
g) tryggja að þegar starfsmenn fjármálafyrirtækis sinna margþættum störfum komi það ekki í veg fyrir að þessir aðilar geti tekist á við störf sín af heilindum, heiðarleika og fagmennsku.

Ráðstafanir sem fjármálafyrirtæki gerir til að uppfylla  framangreindar skipulagskröfur skulu taka mið af eðli og umfangi starfsemi fyrirtækisins.

Fjármálafyrirtæki skal koma á fót og viðhalda kerfum og ferlum sem duga til að vernda öryggi og réttmæti upplýsinga og trúnað, sem á þeim hvílir, að teknu tilliti til þess hvers eðlis þær upplýsingar eru sem um ræðir.

Fjármálafyrirtæki skal setja sér stefnu um samfeldni viðskipta, sem miðar að því að tryggja varðveislu nauðsynlegra gagna og aðgerða og að viðhalda starfseminni ef truflun verður í kerfum þess eða ferlum, eða ef því verður ekki við komið, að slík gögn verði endurheimt og að starfseminni verði komið í samt horf að nýju, eins fljótt og mögulegt er.

Fjármálafyrirtæki skal setja sér stefnu um  reikningsskil sem gerir því kleift að skila tímanlega til Fjármálaeftirlitsins, að beiðni þess, fjárhagsupplýsingum sem gefa glögga mynd af fjárhagsstöðu fyrirtækisins og uppfylla alla gildandi reikningsskilastaðla og -reglur.

Fjármálafyrirtæki skal hafa eftirlit með og meta reglulega hæfi og skilvirkni kerfa sinna, innri eftirlitskerfa og fyrirkomulags sem komið er á í samræmi við 1.-4. mgr. og grípa til viðeigandi ráðstafana til að ráða bót á annmörkum. 

Í þessari grein eru fjölmörg atriði, sem manni virðist lítið hafa verið hugað að, miðað við það sem fram kemur í skýrslu Rannsóknarnefndarinnar.  Þarna er verið að gera kröfur um innleiðingu verkferla og þeim sé fylgt eftir.  Kröfur eru um öryggi og réttmæti upplýsinga.  Einnig er gerð krafa um samfeldni viðskipta og fleira í þeim dúr.  Þetta tvennt síðar nefnda er, jú, það sem ég fæst við í minni ráðgjöf og þess vegna hlóð ég þessari reglugerð niður.  Vona ég innilega að þau fjármálafyrirtæki sem eru starfandi í dag sjái sóma sinn í að innleiða kröfur reglnanna.

En það er fleira áhugavert í reglugerðinni. 6. greinin er um regluvörslu:

Fjármálafyrirtæki skal koma á og viðhalda viðeigandi stefnu og ferlum sem gerðir eru til að greina hvers konar hættu á misbrestum hjá fyrirtækinu á því að uppfylla skyldur sínar samkvæmt lögum um verðbréfaviðskipti og koma á fót ferlum til þess að lágmarka slíka hættu og gera Fjármálaeftirlitinu kleift að beita valdi sínu á skilvirkan hátt samkvæmt þessari reglugerð.

Ráðstafanir sem fjármálafyrirtæki beitir til að uppfylla framangreindar kröfur um regluvörslu skulu taka mið af eðli og umfangi starfsemi fyrirtækisins.

Fjármálafyrirtæki skal koma á og viðhalda skilvirkri regluvörslu sem er óháð öðrum þáttum í starfsemi fyrirtækisins og hefur eftirfarandi hlutverki að gegna:

a) að fylgjast með og meta reglulega hæfi og skilvirkni ráðstafana skv. 1. mgr. og aðgerða sem gripið er til, til að bæta úr misbrestum fyrirtækisins við að uppfylla skyldur sínar,
b) að veita starfsmönnum fjármálafyrirtækis, sem eru ábyrgir fyrir framkvæmd verðbréfaviðskipta, nauðsynlega fræðslu, ráðgjöf og aðstoð til að þeir geti uppfyllt skyldur fyrirtækisins samkvæmt lögum um verðbréfaviðskipti.

Fjármálafyrirtæki skal tryggja að eftirfarandi skilyrði um regluvörslu séu uppfyllt:
a) þeir aðilar sem fara með regluvörslu verða að hafa nauðsynlegt vald, úrræði og sérfræðiþekkingu og aðgang að öllum upplýsingum sem skipta máli,
b) tilnefna skal regluvörð sem ber ábyrgð á regluvörslu og allri skýrslugjöf til yfirstjórnar sem krafist er skv. 3. mgr. 5. gr.,
c) starfsmenn fjármálafyrirtækis sem starfa við regluvörslu skulu ekki taka þátt í að inna af hendi þjónustu eða sinna starfsemi sem þeir hafa eftirlit með,
d) sú aðferð sem beitt er við ákvörðun þóknunar starfsmanna fjármálafyrirtækis, sem starfa við regluvörslu, skal ekki vera líkleg til að hafa áhrif á hlutlægni þeirra.

Þrátt fyrir ákvæði 2. mgr. er fjármálafyrirtæki ekki skylt að uppfylla c- eða d-lið ef það getur sýnt fram á að kröfur þessar séu of þungbærar miðað við umfang og eðli starfsemi fyrirtækisins og að regluvarsla sé að öðru leyti fullnægjandi.

Reglugerðin er upp á 30 síður og því of löng til að gera efnisleg skil hérna, en innihald hennar er öllu starfsfólki fjármálafyrirtækja holl lesning.  Til að hafa það á hreinu, þá er skilgreint í reglugerðinni hverjir teljast starfsmenn fjármálafyrirtækja og þar segir:

1)  Starfsmaður fjármálafyrirtækis:
 a) stjórnarmaður, meðeigandi eða samsvarandi aðili, stjórnandi eða einkaumboðsmaður fjármálafyrirtækisins,
 b) stjórnarmaður, meðeigandi eða samsvarandi aðili, eða stjórnandi hjá einkaumboðsmanni fjármálafyrirtækisins,
 c) starfsmaður fjármálafyrirtækisins eða einkaumboðsmanns þess, eða hver sá einstaklingur sem starfar undir stjórn fjármálafyrirtækisins eða einkaumboðsmanns þess og á þátt í að veita þjónustu fjármálafyrirtækisins á sviði verðbréfaviðskipta,
 d) einstaklingur sem á beinan þátt í að veita fjármálafyrirtæki eða einkaumboðsmanni þess þjónustu á grundvelli samnings um útvistun þjónustu á sviði verðbréfaviðskipta. 

Nú hlýtur að vera áhugavert fyrir FME að skoða hversu vel fjármálafyrirtækin standa sig við að uppfylla kröfur reglugerðarinnar. 

Áður en ég hætti verð ég þó að koma með eina tilvitnun í viðbót.  Hún er úr 19. gr. um hagsmunaárekstra sem geta hugsanlega skaðað viðskiptavin:

Fjármálafyrirtæki skal gera allar tiltækar  ráðstafanir til að koma í veg fyrir hagsmunaárekstra sem geta skaðað hagsmuni viðskiptavina þess. Í því skyni að greina hagsmunaárekstra sem geta skapast við veitingu fjárfestinga- og/eða viðbótarþjónustu, skal fjármálafyrirtæki meta hvort fyrirtækið, starfsmaður þess eða aðili sem beint eða óbeint er tengdur fyrirtækinu í gegnum yfirráð:
a) sé líklegur til að njóta fjárhagslegs ágóða eða forðast fjárhagslegt tap á kostnað viðskiptavinarins,
b) hefur hagsmuna að gæta af niðurstöðu þeirrar þjónustu sem viðskiptavininum er veitt og þessir hagsmunir eru aðgreindir frá hagsmunum viðskiptavinarins að því er varðar niðurstöðuna,
c) hafi fjárhagslegan hvata eða annars konar hvata til þess að setja hagsmuni annars viðskiptavinar eða hóps viðskiptavina framar hagsmunum hlutaðeigandi viðskiptavinar,
d) stundar sams konar rekstur og viðskiptavinurinn,
e) þiggur eða mun þiggja umbun í tengslum við þjónustu sem veitt er viðskiptavininum í formi peninga, vara eða þjónustu, annarrar en venjubundinna umboðslauna eða þóknana fyrir þessa þjónustu, frá öðrum aðila en viðskiptavininum. 

Ég verð að viðurkenna, að mér finnst sem eitthvað af þessu hafi farið úrskeiðis á undanförnum árum.

Skuldir eigenda og stjórnenda bankanna námu fimmfaldri þjóðarframleiðslu. - Brostin siðgæðisvitund eigenda og stjórnenda bankanna

Það eru merkilegar tölur sem birtar eru í fréttum Morgunblaðsins og Fréttablaðsins í dag.  Skuldir eigenda bankanna, fyrirtækja sem þeir áttu, stjórnenda bankanna og tengdra aðila við íslensku fjármálafyrirtæki sem féllu námu yfir 7.100 milljörðum kr.  Þetta er nærri því fimmföld þjóðarframleiðsla Íslands árið 2008 og örugglega meira en fimmföld þjóðarframleiðsla árið 2009.  Þetta á ekki að geta gerst og bendir til ótrúlegrar vanrækslu og vanhæfni stjórnenda og eigenda bankanna.  Fyrir utan að í þessu flest gróf markaðsmisnotkun, þar sem fjármagni er hreinlega beint í tiltekinn farveg á kostnað annarra lántaka.  Með þessu var einnig byggð inn gríðarleg áhætta, þar sem fall einnar einingar í þessari keðju myndi verði til þess að öll keðjan leystist upp, eins og reyndin var.

Bætum svo við þetta eignum lífeyrissjóðanna og almennings sem lagðar voru að veði og þá getum við örugglega hækkað töluna um 500 - 1.000 milljarða kr.  Bætum þá við Icesave innistæðum og tapið hækkar um 1.000 milljarða til viðbótar.

Heimilin í landinu eru að biðja um að lán þeirra verði leiðrétt sem nemur um 300 milljörðum.  Það er innan við 4% af þeirri upphæð sem fjárhættuspil eigenda bankanna og tengdra aðila kostaði þjóðina.  Já, heil 4%.  Ef hægt er að afskrifa 7.100 milljarða hjá þessu innan við 100 fjárhættuspilurum, þá ætti varla vera mikið mál að stroka út 300 milljarða kr. hjá almenningi.  Gerum það og það strax.  Hættum að bíða.  Hættum að finna afsakanir.  Skýrsla Rannsóknarnefndar Alþingis sýnir fram á, að þetta var vel skipulagður glæpur.

Ég krefst þess, að komið verði í veg fyrir  að nokkur þessara aðila fái að eignast fyrirtækin sín aftur eða fái að eignast eða reka fyrirtæki hér á landi um aldur og ævi.  Ég krefst þess að ákærur verði gefnar út á hendur öllu þessu fólki fyrir að rústa efnahag heimilanna, fyrirtækjanna sem voru ekki í þeirra eigu, fjármálakerfisins, sveitarfélaganna og hins opinbera.  Ég krefst þess jafnframt að Fjármálaeftirlitið noti þær heimildir sem stofnunin hefur, til að svipta alla þessa einstaklinga rétt til að vinna í fjármálafyrirtækjum.  Ég krefst þess að eignir þessara einstaklinga verði frystar strax.  Ég krefst þess að þetta nái til allra þeirra innan bankanna sem sniðgengu lög, reglur, verkferla, góða viðskiptahætti, almenna varúð, eðlilega áhættustýringu og góða stjórnhætti.  Þeir sem gerðu það, eru alveg jafnsekir og þeir sem fyrirskipuðu bullið.  Það er greinilega eitthvað verulegt að siðgæðisvitund þeirra einstaklinga, sem tóku þátt í þessu rugli.  Það er ekki afsökun að annars hefði fólk misst vinnuna.  Það er ekki afsökun að þetta hafi verið hluti af stefnu bankans eða fyrirtækisins.  Það er ekki afsökun að þetta hafi bara verið viðskipti.  Þetta var græðgi, þetta var drambsemi, þetta var valdafíkn.  Kannski er til of mikils ætlast að þetta fólk missi allt störf sín hjá bönkunum.  Samt er ég ekki viss.  Það er vegna verka þessara einstaklinga, að fjölmörg heimili í landinu eru komin á vonar völ eða eru á leiðinni þangað.  Það er vegna verka þessa fólks sem mörg fyrirtæki eru komin í þrot.  Kaldhæðnin er svo að í einhverjum bönkum, eru þeir sem voru frekastir í því að brjóta reglurnar, settir yfir þær einingar bankanna sem eru að gera upp og taka yfir fyrirtæki og eignir heimilanna.  Þetta er náttúrulega bara skandall.  Skammist ykkar.

Allra stærsti skuldarinn

Gosmökkurinn séður frá Kópavogi um kl. 20.45 í kvöld

Gosmökkurinn sást í kvöld vel fyrir ofan fjöllin milli Vífilsfells og Bláfjalla síðan þar vestur af.  Meðfylgjandi mynd tók ég af mekkinum þegar hann reis hvað hæst og var farinn að fjúka út yfir hafið suður af landinu.  Myndin er tekin úr Þingunum í Kópavoga, en mökkurinn sást líklegast alls staðar af þar sem var á annað borð fjallasýn í átt að gosstöðvunum.  Þetta byrjaði sem smá skýjabóla yfir fjöllunum uns mökkurinn reis jafn hátt og myndirnar sýna yfir fjöllunum.  Nokkrum mínútum síðar var hann horfinn.

Ástæðan fyrir því að hluti af gosmekkinum er svona ljós er einfaldlega að sólinn nær að skína á hann meðan skuggi fjalla eða annarra skýja fellur á neðri hlutann.

Og hér fyrir neðan er mynd sem hann Óli bróðir tók um svipað leiti, en hann er í Ölfusi. 

Svo má bæta því við að þriðji bróðirinn, Þorsteinn, á jörðina Lambafell sem er við hliðina á Þorvaldseyri.  Hann er ekki búsettur þar lengur.  Flóðið sem kom hjá Þorvaldseyri flæddi um eyrarnar milli bæjanna.

 

Viðnámsþol þjóðar - endurbirt færsla

Ég birti eftirfarandi færslu 3. október 2008, þ.e. milli þess sem Glitnir var þjóðnýttur og neyðarlögin voru sett.  Í tilefni eldgossins í Eyjafjallajökli og útkomu Skýrslunnar, þá finnst mér vel við eigandi að endurbirta færsluna.

Ég byrjaði í [fyrra] vor á skýrslu þar sem ég ætlaði mér að draga fram þá þætti sem eðlilegt væri að skoða við gerð hættumats fyrir land og þjóð með tillit til þjóðaröryggis á breiðum grunni.  M.a. með hliðsjón af seiglu fyrirtækja og heimila til að þola áföll.  Því miður gat ég ekki leyft mér að setja of mikinn tíma í þetta gæluverkefni mitt, en mig langar að nefna hér þá punkta sem ég var að vinna með.

1. Búsetuskilyrði, en undir það falla atriði eins og umhverfisþættir, náttúruhamfarir, landsvarnir, viljandi eða óviljandi atriði af mannavöldum, samgöngur milli landa og grunnþjónusta (vatn, hiti, rafmagn, holræsi) til að nefna nokkur atriði.
2. Fjárhagsleg skilyrði, hér koma flest þau atriði sem við höfum verið að upplifa undanfarna daga, þ.e. greiðsluhæfi fyrirtækja, greiðsluhæfi þjóðarinnar, styrkur/veikleiki gjaldmiðils, skyndileg veðköll, lausafjárkreppa, ruðningsáhrif aðgerða, o.s.frv.
3. Nauðþurftir, hér er það spurning um aðföng til framleiðslufyrirtækja, innflutningur nauðsynja, matvælaframleiðsla í landinu, flutningur innanlands og milli landa með vörur til neytenda.
4. Heilsufar, hér er spurningin um getu mikilvægra fyrirtækja og stofnana samfélagsins til að halda upp lágmarks þjónustu fyrir fyrirtæki og almenning í landinu.

Það skal tekið fram, að það er starfandi nefnd á vegum hins opinbera sem fjallar um þessi mál að einhverju leiti.

Áhugi minn á þessu verkefni hófst eiginlega, þegar ég var að ræða við son minn um hvað við þurfum til að geta lifað sem þjóð.  Niðurstaðan var í stórum dráttum það sem kallað hafa verið grunnþætti Maslovs þríhyrningsins, þ.e. fæði, klæði, húsnæði og grunnöryggi.  Síðan fór ég að greina hvert atriði fyrir sig og komst að því að forsenda þessara atriða liggja í búsetuskilyrðum, fjárhagsforsendum, nauðþurftum og heilsu. 

Þessi atriði tengjast öll meira og minna innbyrðis. Þannig geta náttúruhamfarir komið í veg fyrir aðflutning nauðsynja á sama hátt og gjaldeyrisþurrð, vöntun á umbúðum eða skortur á eldsneyti.  Bara til að skýra þetta atriði, þá getur hamfaragos mengað stór svæði á landinu, þannig að matvælaframleiðsla á þeim leggst af, en það getur líka stöðvað alla flugumferð yfir og í kringum landið.  Gjaldeyrisþurrð getur komið í veg fyrir innflutning nauðsynja, þar sem varan fæst ekki afhent nema gegn greiðslu.  Þetta nær einnig til varahluta í vélar og tæki og endurnýjun þeirra.  Vöntun á umbúðum kemur í veg fyrir að hægt sé að pakka þeim matvælum, sem þó eru framleidd, þar sem þau verða eingöngu afhend til neytandans í umbúðum.  Nú skortur á eldsneyti kemur í veg fyrir að hægt sé að koma vörunni á afhendingarstaði.

Við þessa vinnu nota ég svo kallað áhrifagraf, þar sem reynt er að skilja hvað það er sem getur stíflað rennslið frá uppsprettu til ósa.  Dæmi:  Einstaklingur þarf föt til að klæðast.  Þá þarf að spyrja sig hvaðan fær hann fötin, hvernig fékk hann fötin, hvernig flutti hann fötin heim til sín, hvernig greiddi hann fyrir fötin, hvernig aflaði hann teknanna til að greiða fyrir fötin.  Þá færir maður sig utar veltir fyrir sér versluninni, þá heildsalanum, framleiðandanum, framleiðanda hráefnisins í fötin o.s.frv.  Inn í þetta ferli kemur síðan bankinn, skipafélagið/flugfélagið, tollurinn og hvað það nú er sem þarf að vera til staðar.

Mér sýnist sem það sé þarft verk að fara í svona greiningu og skoða hvað þurfum við sem þjóð til að halda hér uppi ákveðnum lífsgæðum.  Hvað getum við bjargað okkur lengi, ef skorið er á öll aðföng?  Hvaða aðföng eru okkur mikilvægari en önnur?  Hvaða grunnþættir þjóðfélagsins verða að vera og hverjir mega missa sín a.m.k. tímabundið?  Hve lengi getum við verið án þeirra?  Fyrir nokkrum vikum var brjálæðisleg olíukreppa, í vor virtist matvælakreppa vera að skella á og nú er það lausafjár- og gjaldeyriskreppa.  Er ekki tími til kominn að við áttum okkur á því hvaða kreppur geta skollið á okkur og búa okkur undir þær.

Í nokkurn tíma hefur verið í gangi undirbúningur vegna heimsfaraldurs fuglaveiki eða eitthvað þess háttar.  Eins og ég skil verkefnið, þá snýr það fyrst og fremst að því að halda grunneiningum þjóðfélagsins gangandi meðan flensan gengur yfir.  Hvað með aðföng?  Gætum við lent í því að hingað yrði ekki flogið, þar sem annað hvort landið væri komið í sóttkví eða við lokuðum landinu?  Talið er að heilbrigðiseftirlitsmenn séu þeir sem skipta mestu máli á tímum flensufaraldurs!  Af hverju skyldi það vera?  Jú, þeir þurfa að votta að matvælaframleiðslan sé örugg.  Ef þeir gera það ekki, þá þarf að loka matvælaframleiðslufyrirtækjunum!  Þessu til viðbótar þurfa matvælavinnslur alls efni til að tryggja hreinlæti og halda í burtu alls konar óværu.  Ég veit ekki hvort þetta var skoðað, enda skiptir það ekki megin máli fyrir þetta innlegg, en það sýnir bara hversu flókið ferli það er að finna út hvers við þurfum.  En ef við byrjum ekki vinnuna að alvöru, þá líkur henni aldrei og næsta áfall mun koma okkur í jafn opna skjöldu og það sem núna er að ganga yfir.

Betri ákvörðun ráðgjafarþjónusta Marinós G. Njálssonar veitir frekari upplýsingar um þetta mál og fleiri á svið stjórnunar rekstrarsamfellu og stjórnunar upplýsingaöryggi.  Best er að senda tölvupóst á [e-mail].

Áhættumat vegna gosa - Nýtt hamfaragos hugsanlegt

Í þriðja eða fjórða sinn frá landnámi norrænna manna er hafið gos í Eyjafjallajökli.  Síðast gaus 1821 - 23, en einnig er staðfest að gosið hafi á 17. öld og líklegast á 10. öld.  Menn hafa hingað til tengt Kötlugos við gos í Eyjafjallajökli, en mig langar að skoða tengsl stærri hamfara, þ.e. gosin í Eldgjá og Lakagígum.

Talið er að Eyjafjallajökull hafi gosið 920 eða eingöngu 14 árum áður en hamfaragosið í Eldgjá hófst 934.  Það eru kannski ekki margir sem átta sig á því (og alls ekki blaðamaður mbl) að Eldgjárhraunið er stærsta hraun sem runnið hefur á sögulegum tíma á Íslandi.  Umfang hraunsins sem rann þá, er 800 ferkílómetrar og 16 - 18 rúmkílómetrar.  Það er því stærra en hraunin sem komu upp í Skaftáreldum sem var 580 ferkílómetrar og 14 - 16 rúmkílómetrar. (Vil ég benda blaðamanni Morgunblaðsins á að leiðrétta frétt sína hvað þetta varðar.)  Nú eldgosið í Eyjafjallajökli árið 1821 hófst rétt um 40 árum eftir Skaftárelda.  Af þessum sökum, út frá fræðum áhættustjórnunar, er full ástæða til að hafa áhyggjur af því að hamfaragos á borð við Skaftárelda og Eldgjárgos gæti hafist á næstu áratugum.  Og þó svo að lengra sé í slíkt hamfaragos, þá þarf að útbúa viðbragðsáætlun vegna þess, sé hún ekki nú þegar til staðar.

Við stöndum frammi fyrir því að mikið gos er hafið í hættulegri eldkeilu, Eyjafjallajökli.  Það er þekkt að annað eldfjall, Katla, fylgir gjarnan á eftir með gos.  Þó svo að Kötlugos standi yfirleitt ekki yfir lengi, þá eru nokkrar vikur alveg nóg.  En þetta eru ekki einu eldgosin sem við þurfum að hafa áhyggjur af.  Eins og nefni að ofan, þá hafa tvö stór hamfaragos tengst (af tilviljun eða ekki) gosum í Eyjafjallajökli.  Bæði þau gos spúðu eldi og eimyrju í marga mánuði.  Slík gos myndu leggja af allt flug með þotum ekki bara í marga daga eða vikur, heldur mánuði eða ár.  En það er eitt í viðbót, sem nauðsynlegt er að taka til skoðunar.  Eldgos á Reykjanesskaga.  Þar virðist sem í gangi sé 1000 ára hringur.  Síðasta hrina hófst fyrir rúmlega 1000 árum og stóð til 1234 með gosum á mismunandi stöðum.  Ég fjallaði um þetta í færslu hér í fyrra, en á sagði ég um gos á Reykjanesskaga:

Annað sem rétt er að hafa í huga, er að eftir að gliðnunin hefur átt sér stað, þá þarf að fylla upp í, þ.e. gliðnunin kallar á eldgos!  Ég veit ekki hve margir gera sér grein fyrir því, en mörg hraun alveg frá Garðabæ og suður á Reykjanestá eru um og innan við 1000 ára gömul.  Það sem meira er, að vitað er að eldgosahrinur verða á þessu svæði á um 1000 ára fresti.  Loks eru það gömul sannindi að "þar sem hraun hafa runnið, geta hraun aftur runnið".  

Fyrir tveimur árum hóf ég að rita færslu, sem ég lauk aldrei við, undir heitinu Hættumat og þjóðaröryggi.  Nú sýnist mér þörf á að ljúka við hana í ljósi þeirra náttúruhamfara sem hófust fyrr í vikunni og munu hugsanlega valda meiri truflun á daglegu lífi okkar næstu vikur og mánuði en við gerum okkur í hugarlund. 

(Höfundur er sérfræðingur í áhættustjórnun af ýmsu tagi, stjórnun upplýsingaöryggis og stjórnun rekstrarsamfellu.)

 

 

 

 

Víðtækustu áhrifin af Lakagígum

Þörf á breytingu á lögum um lífeyrissjóði

Ákvörðun Lífeyrissjóðs verzlunarmanna er í samræmi við ákvæði laga nr. 129/1997 um skyldutryggingu lífeyrisréttinda og starfsemi lífeyrissjóða.  Það er því ekki hægt að gagnrýna sjóðinn fyrir að fara að lögum.  Spurningin er aftur hvort breyta þurfi lögunum þannig að breyting á tryggingafræðilegu mati taki tillit til breytinga á eignum og skuldbindingum sjóðsins yfir lengri tíma.  Slík breyting myndi virka á bæði á hækkun og lækkun réttindaávinnings og lífeyris.

Alþingi ætti að taka til skoðunar að breyta lögum um lífeyrissjóði, þannig að ekki þurfi að koma til jafn mikillar skerðingar og LV hefur tilkynnt.  Gefa á lífeyrissjóðum lengri tíma til að rétta sig af eftir áfallið af hruninu.  Það á jafnframt að verja lífeyrisgreiðslur og réttindaávinning, þannig að skerðing sé sem minnst hjá þeim sem njóta lífeyrisgreiðslna og síðan verði skerðingin hlutfallsleg á réttindaávinning og aukist eftir því sem lengra er í að viðkomandi fari að taka lífeyri, þar sem þeir hafa þá lengri tíma til að vinna upp skerðinguna.  Loks þarf að afnema þessi ströngu skilyrði um 3,5% raunávöxtun sem birtist í 19. gr. reglugerðar nr.  391/1998.  Það er ákaflega göfugt markmið að ætla að ná 3,5% árlegri raunávöxtun, en það verður þá að bjóða upp á sveigjanleika vegna niðursveiflu eða setja mun strangari skilyrði um eignasamsetningu lífeyrissjóðanna.  T.d. væri alls ekki óeðlilegt að gera kröfu um tiltekna raunávöxtun yfir 10 ára tímabil, en gefa kost á fráviki innan þess tíma.  Síðan má spyrja sig hvort 3,5% árleg raunávöxtun sé rétt eða er hún kannski of há?  Varðandi eignasafnið, þá þarf greinilega að setja skorður á einsleitni eignasafnsins og tengsl eignanna.  Komið hefur t.d. í ljós að lífeyrissjóðirnir áttu hlutabréf í bönkunum, skuldabréf í bönkunum, hlutabréf í fyrirtækjum sem áttu bankana og loks skuldabréf þessara sömu fyrirtækja.  Þetta á ekki að leyfa í því mæli sem gert er og síðan á að takmarka hve mikið sjóðirnir mega eiga innan hvers geira atvinnulífsins. 

Vissulega lentu lífeyrissjóðirnir í miklum vanda á fyrstu árum eftir einkavæðingu bankanna, þegar verð hlutabréfa hækkaði gríðarlega.  Þá voru dæmi um að þeir sjóðir, sem færðu hlutabréfin á dagsgengi í bókum sínum, yrðu að selja bréf í bönkunum, vegna þess að verðmæti þeirra var komið upp fyrir það hlutfall sem viðkomandi sjóður mátti eiga í hlutabréfum.  Einhverjir sjóðir leystu það einfaldlega með því að færa bréfin á kaupverði (nema það væri hærra en dagsgengi) og þar með kom hækkun þeirra ekki inn í réttindi eða lífeyri nema við sölu.

Ég hef svo sem ekki skoðað nákvæmlega í hverju vandi Lífeyrissjóð verzlunarmanna liggur, en mig grunar að hann felist í einsleitni eignasafns, þ.e. of stór hluti eignasafnsins hafi verið tengdur fjármálafyrirtækjunum og eigendum þeirra.  Ef það er reyndin, þá hefur áhættustýring sjóðsins brugðist.  Og ekki bara áhættustýringin, heldur hefur fjárfestingastefna sjóðsins verið röng.  Sjóðunum er einhver vorkunn þar, vegna þess að 36. gr. laga nr. 129/1997, þar sem kveðið er á um fjárfestingarstefnu lífeyrissjóða, er heimild til lífeyrissjóða, svo fáránlegt sem það er, að vera með 10% hreinna eigna sinna í verðbréfum "útgefnum af sama aðila, tengdum aðilum, sbr. lög um fjármálafyrirtæki, eða aðilum sem tilheyra sömu samstæðunni" (þá er ekki verið að tala vísa til ríkis eða Seðlabanka).  Þetta er ótrúlega hátt hlutfall, þegar miðað er við fall slíkrar samstæðu er ekkert sem var að gerast í fyrsta skipti haustið 2008.  Ekki er svo langt síðan að Samband íslenskra samvinnufélaga fór á hnén.  10% er einfaldlega allt of hátt hlutfall út frá öllum mælikvörðum áhættustjórnunar.  Það getur vel verið, að lífeyrissjóður lifi slíkt áfall af, en meta verður tap á 10% eigna í áhrifum á útgreiðslu lífeyris til lífeyrisþega, sem er jú höfuðtilgangur lífeyrissjóða ásamt móttöku og varðveislu iðgjalda. Síðan leiðir skýrsla Rannsóknarnefndar Alþingis það í ljós, að í reynd voru allir bankarnir áhættulega tengdir aðilar.

Lífeyrisgreiðslur lækka

Skilja Bretar ekki skilaboðin :-)

Fyrst fengu Breta harðari vetur en elstu menn muna með frosti og snjókomu.  Núna er það eldfjallaaska.  Hvað þarf eiginlega til að þeir skilji að þeir þurfa að bakka í Icesave deilunni? 

Aldrei áður jafn mikil röskun

Greinilega gott svigrúm til leiðréttinga lána

Það er greinilegt að Íslandsbanki hefur gott svigrúm til að leiðrétta stökkbreytt lán landsmanna.  Vonandi nýta þeir þennan góða hagnað til þess að gæta kjör og stöðu viðskiptavina sinna.

Annars sýnir þessi hagnaður, sem er alveg út úr kortinu, að bankinn er byrjaður að innheimta lán af meiri þunga, en kröfuhafar bankans gerðu ráð fyrir.  Eignasöfnin eru annað hvort betri en gert var ráð fyrir eða að bankinn er að gera nákvæmlega það sem ég spáði fyrir á síðasta ári, að nota afsláttinn frá kröfuhöfum til að búa til hagnað á komandi árum.  Kaldhæðnin í því er að þannig er verið að endurgreiða kröfuhöfum afsláttinn, en það er þvert á það sem lagt var upp með.

Hitt er athygli vert, að bankinn viðurkennir, að ekki er innistæða fyrir því að innheimta hækkun höfuðstóls lána vegna veikingar á krónunni.  Hann segist raunar hafa bakfært það allt sem "virðisrýrnun vegna skertrar greiðslugetu lántaka með tekjur í íslenskum krónum en lán í erlendum mynt", eins og segir í fréttinni.  Mér sýnist þetta þýða, að bankinn telji ekki líklegt að stökkbreyting höfuðstóls gengistryggðra lána innheimtist og því er mér spurn:  Af hverju er þá breyting höfuðstóls ekki bara færð niður hjá viðskiptavinum bankans?  Hvers vegna er verið að færa þess 11 milljarða í virðisrýrnun, en þeim er haldið áfram sem kröfu á heimilin í landinu?

Aðrsemi eiginfjár 30% hjá Íslandsbanka

Stórfréttin sem hvarf - Um helmingur heimila nær varla endum saman

Mig langar að vekja aftur athygli á niðurstöðum rannsóknar Seðlabanka Íslands á skuldavanda heimilanna.  Ég skrifaði færslu um þetta í gær, Allt að helmingur heimila nær ekki endum saman með tekjum, en hún hefur nákvæmlega enga athygli vakið.  Allt tal snýst um Skýrsluna, sem gerir lítið annað en að staðfesta það sem hafði komið fram.

Hér eru nokkur atriði úr færslunni minni frá því í gær:

• 34,5 % heimila ná, miðað við naumhyggjuframfærsluviðmið, varla endum saman um hver mánaðarmót.  Miðað við eðlilega framfærslu hækkar þessi tala í allt að 60%.
• Hátt í 40% heimila (eða 28 þús. heimili) voru í febrúar á þessu ári í neikvæðri eiginfjárstöðu í húsnæði.  Þegar eingöngu er litið til ungs barnafólks (þ.e. elsti heimilismaður er innan fertugs), þá hækkar þessi tala í 60%.
• 80% þeirra sem eru með ráðstöfunartekjur undir 150 þús. kr. á mánuði eru í það miklum vanda að frekari úrræða er þörf og 30% þeirra sem eru með ráðstöfunartekjur á bilinu 150 - 250 þús. kr.  Aftur skal hafa í huga að miðað er við naumhyggjuframfærsluviðmið.
• A.m.k. 35% einstæðra forelda og 27% hjóna með börn þurfa frekari úrræði (báðir hópar líklega mun stærri, þar sem framfærsluviðmið SÍ eru kolröng).
• Úrræði sem boðið hefur verið upp á hafa lítið slegið á vanda þeirra verst settu.  Í þeim hópi hefur eingöngu fækkað úr 26,1% heimila í 21,8% miðað við naumhyggjuframfærsluviðmiðin.

Það var kannski markmið Seðlabankans og stjórnvalda að boða þessar slæmu fréttir þegar athygli fjölmiðla og almennings var annars staðar.  A.m.k. tókst þeim vel upp í því að beina kastljósinu annað.  Ég auglýsi aftur á móti eftir ábyrgum fjölmiðlamönnum, sem vilja taka þetta mál upp.