Aðgerðaráætlun fyrir nýtt Ísland

Nú hyllir undir það, að ríkisstjórn Sjálfstæðisflokks og Samfylkingar fari loks að þeim kröfum almennings að víkja.  Í sjálfu sér fæst ekkert með því nema á hreinu sé, að það sem við tekur skili betri árangri.  Ég er talsmaður þess að sett verði á fót nokkurs konar neyðarstjórn.  Ég setti þessa hugmynd fyrst fram strax á fyrstu vikum eftir bankahrunið og hef síðan birt þær nokkrum sinnum.  Í stórum dráttum eru tillögur mínar eftirfarandi:

1. Við taka ný ríkisstjórn, nokkurs konar þjóðstjórn/neyðarstjórn. Háskóla rektor verði falið að velja einstaklinga úr samfélaginu til að gegna störfum ráðherra.  Engar hömlur verði settar á það hvaða starfi viðkomandi gegnir í dag.  Hlutverk þessarar ríkisstjórnar verði að taka yfir endurreisn hagkerfisins með öllum tiltækum ráðum, auk þess að sinna öllum hefðbundnum verkum ríkisstjórnar.
2. Sett verði á fót stjórnlagaþing og kosið til þess.  Hlutverk stjórnlagaþingsins verði að setja þjóðinni nýja stjórnarskrá og nýja stjórnskipan.
3. Alþingi verði áfram starfandi og heldur sínu striki, en jafnframt verði boðað til þingkosninga sem fari fram í vor. Tilgangur hins nýja þings verði fyrst og fremst að fara yfir lagasafnið, áhættugreina það, kostnaðargreina, finna veilur í því og leggja fram frumvörp til breytingar með það að markmiði að gera lagaumhverfið manneskjulegra og koma á siðbót í íslensku samfélagi. Hlutverk þess verði jafnframt að breyta lögum í samræmi við niðurstöður stjórnlagaþingsins, en ljóst er að margar breytingar þarf að gera.  Sérstaklega á að skoða innleiðingu á lögum og reglum sem tengjast EES samningnum. Þetta þing sitji í takmarkaðan tíma 12-18 mánuði.
4. Haustið 2010 verði boðað aftur til kosninga í samræmi við nýja stjórnskipan. Neyðarstjórnin sitji fram að þessum seinni kosningum, en eftir þær verði mynduð ríkisstjórn í samræmi við nýja stjórnskipan.
5. Inni í nýrri stjórnskipan verði algjör aðskilnaður löggjafarvalds og framkvæmdarvalds.
6. Stofnuð verði ný fastanefnd innan þingsins, laganefnd, sem hafi það hlutverk að framkvæma (með hjálp færustu sérfræðinga) áhættu- og kostnaðarmat á öllum frumvörpum sem lögð eru fyrir Alþingi.  Jafnframt sjái hún til þess, að slíkt mat sé framkvæmt á núgildandi lögum og reglum.  Einnig verði það hlutverk nefndarinnar að tryggja, að hjá Alþingi verði til skilningur á frumvörpum áður en þau eru lögð fram, kynna þau fyrir þjóðinni með því að birta þau, t.d. á opnu umræðusvæði á vefnum, og óska eftir ábendingum um það sem betur mætti fara.

 En þetta er ekki nóg.  Ný ríkisstjórn þarf að standa fyrir opinni umræðu um framtíðarsýn fyrir land og þjóð.  Ég vil sjá að stofnaðir verði aðgerðahópar sem hafi vald til að leggja fram tillögur úrbótum og frumvörpum um lagabreytingar.  Ég vil að lágmarki sjá aðgerðahópa um eftirfarandi málefni:

1. Fjármálaumhverfi: Verkefnið að fara yfir og endurskoða allt regluumhverfi fjármálamarkaðarins.
2. Bankahrunið og afleiðingar þess:  Verkefnið að fara yfir aðdraganda bankahrunsins svo hægt sé að læra af reynslunni og draga menn til ábyrgða.
3. Atvinnumál:  Verkefnið að tryggja eins hátt atvinnustig í landinu og hægt er á komandi mánuðum.
4. Húsnæðismál:  Verkefnið að finna leiðir til að koma veltu á fasteignamarkaði aftur á stað.
5. Skuldir heimilanna:  Verkefnið að finna leiðir til að koma í veg fyrir fjöldagjaldþrot heimilanna í landinu.
6. Ímynd Íslands:  Verkefnið að endurreisa ímynd Íslands á alþjóðavettvangi.
7. Félagslegir þættir:  Verkefnið að byggja upp félagslega innviði landsins.
8. Ríkisfjármál: Verkefnið að móta hugmyndir um hvernig rétta má af stöðu ríkissjóðs.
9. Peningamál: Verkefnið að fara ofan í peningamálastefnu Seðlabanka Íslands, endurskoða hana eftir þörfum og hrinda í framkvæmd breyttri stefnu með það að markmiði endurreisa traust umheimsins á Seðlabanka Íslands
10. Gengismál:  Verkefnið að skoða möguleika í gengismálum og leggja fram tillögur um framtíðartilhögun.
11. Verðbólga og verðbætur:  Verkefnið að fara yfir fyrirkomulag þessara mála og leggja til umbætur sem gætu stuðlað að auknum stöðugleika.
12. Framtíð Íslands - Á hverju ætlum við að lifa: Verkefnið að móta framtíðarsýn fyrir Ísland varðandi nýja atvinnuvegi.
13. Framtíð Íslands - Hvernig þjóðfélag viljum við:  Verkefnið að móta framtíðarsýn fyrir Ísland varðandi inniviði þjóðfélagsins.

Vissulega eru í gangi fjölmargir hópar sem taka á ofangreindum málum, en þessa hópa vantar alla leið inn í stjórnkerfið og greiðari aðgang að löggjafarvaldinu.

Í mínum huga er brýnt verkefni að hefja þessa vinnu strax (þar sem hún er ekki byrjuð).  Dýrmætur tími hefur farið til spillis á undanförnum mánuðum.  Tími sem hefði geta nýst í að draga úr sársauka fjölmargra einstaklinga.  Tími sem hefði getað nýst í uppbyggingarstarf.  Tími sem hefi getað farið í að byggja upp traust milli þjóðarinnar og valdhafa.  Áður en allt fer fjandans til, þá verður ný ríkisstjórn að taka við og hún verður að opna umræðuna.  Hún verður að segja okkur sannleikann hversu slæmur sem hann er.

Þingræðið á bak við múr lögreglumanna

Á eyjunni er athugasemd þar sem segir að lýðræði sé bak við múr lögreglumanna.  Þetta er náttúrulega ekki rétt. 

Þingræðið er bak við múrinn, en lýðræðið fyrir framan hann.  Fólk er að nýta lýðræðislegan rétt sinn til að mótmæla því ástandi sem hefur skapast.  Inni í þinghúsinu er þingræðið að verki.  Þeir sem voru kosnir í alþingiskosningum fyrir tæpum tveimur árum hanga á sætum sínum út í rauðan dauðann.  Skilur þingheimur ekki, að hann er búið að missa traust almennings.  Skilja þingmenn Sjálfstæðisflokk og Samfylkingar ekki, að fólk vill breytingar.  Fólk vill fá að nýta lýðræðislegan rétt sinn og kjósa upp á nýtt.  Fólk er orðið langeygt að bíða eftir tillögum og aðgerðum að hálfu ríkisstjórnarinnar sem kemur heimilunum og fyrirtækjunum til hjálpar.  Fólk er orðið þreytt á gjaldþrotastefnu ríkisstjórnarinnar.  Það er orðið þreytt á endanlausum frásögnum af getuleysu þeirra, sem hanga á sætunum sínum, í undanfara og eftirmála falls bankanna.  Það furðar sig á því að ráðamenn og embættismenn sem sváfu á vaktinni og sigldu þjóðarskútunni í strand telji sig vera hæfasta til að sigla skútunni af strandstað.  Það furðar sig á upplýsingaskorti og því leynimakki sem virðist vera í gangi.

Piparúði og handtökur

Piparúða beitt á fólk sem er að hörfa!

Ég er að horfa á útsendingu sjónvarpsins og þar sést lögreglan úða á fólk sem er að labba í burtu.  Hver er tilgangurinn að úða á fólk sem er að hörfa?  Getur einhver útskýrt það fyrir mér.  Getur lögreglan ekki skilið að hópur kemst ekki eins hratt aftur á bak og einstaklingar.  Furðuleg uppákoma.

Af hverju notar lögreglan ekki hátalakerfi til að koma boðum til fólks?  Orð lögreglumanna heyrast nú varla vel í öllum þessum hávaða.

Þetta á eftir að enda með ósköpum.

Piparúða beitt við þinghúsið

Tillaga um aðgerðir fyrir heimilin

Þessi færsla er framhald og nánari skýring á síðustu færslu Björgunaraðgerðir vegna Seðlabankans geta nýst heimilunum.  

Það getur vel verið að þessi hugmynd gangi ekki upp óbreytt, en ég held að hún sé þess virði að skoða betur.

Svo ég skýri hana betur, þá eru heimilin með á annað þúsund milljarða í veðlánum hjá fjármálafyrirtækjum.  Þessi sömu fjármálafyrirtæki settu skuldabréf í öðrum gömlu bönkunum að veði fyrir lánum hjá Seðlabankanum.  Verðmæti skuldabréfanna varð óviss við fall bankanna, þannig að Seðlabankinn gerði veðkall.  Þessu veðkalli er hægt að svara á tvo vegu.  Önnur leiðin er að greiða upp skuldina og þá losnar veðið.  Hin er að leggja fram ný veð.  Vandamálið er að fjármálafyrirtækin eiga hvorki pening til að greiða skuldina né ný veð til að láta Seðlabankann fá.  Því er hugmynd ríkisstjórnarinnar, að ríkissjóður kaupi hin óvissu veð (skuldabréf) af Seðlabankanum og létta þeim þannig af fjármálafyrirtækjunum sem lögðu þau að veði. Skuld þeirra við Seðlabankann er þar með gerð upp og ríkissjóður eignast skuldabréfin með ákveðnum afslætti.

Mín hugmynd gengur út á að ríkissjóður leggi fjármálafyrirtækjunum til pening til að greiða Seðlabankanum upp skuld sína með því að kaupa hluta af veðskuldum heimilanna.  (Nú er mér alveg sama hvort um er að ræða fasteignaveð eða bílalán.)  Ríkissjóður fær afslátt eins og áður, en núna hjá fjármálafyrirtækjunum.  Þau fá aftur afslátt hjá Seðlabankanum. Fyrst Seðlabankinn var tilbúinn að veita ríkissjóði afslátt í beinum viðskiptum, þá skiptir það varla máli að það sé einn milliliður.

Ég sé svo sem eitt vandamál.  Veðlán heimilanna eru jafnt hjá ríkisbönkum sem öðrum fjármálastofnunum og ekki er víst að allir eigi hlut í þeim skuldabréfum sem ríkissjóður ætlar að kaupa með afföllum af Seðlabankanum.  Ég er með hugmynd um hvernig það er leyst, en hún er of flókin til að setja fram hér.

Kosturinn við þessa hugmynd fyrir ríkissjóð er, að hann fær skuldabréf sem hægt er að afskrifa á löngum tímum.  Það gæti gert það að verkum, að hann sætti sig við minni afslátt en tekið er fram í samningnum við Seðlabankann.  Kosturinn fyrir heimilin er, að létt verður á greiðslubyrði þeirra.  Kosturinn fyrir fjármálafyrirtækin er, að þau geta gert upp við Seðlabankann og fá auk þess afslátt af skuld sinni.  Gagnvart Seðlabankanum breytist ekkert.  Hann fær sömu upphæð greidda frá fjármálafyrirtækjunum og hann hefði annars fengið frá ríkissjóði.  (Þetta yrði náttúrulega að binda í samning milli aðila áður en farið væri í þennan gjörning.)

Vissulega er þetta flóknari leið en ef ríkissjóður á í beinum viðskiptum við Seðlabankann.  (Raunar er það tæknileg útfærsla hvort þau viðskipti voru beint við Seðlabankann, því í reynd eiga fjármálafyrirtækin skuldabréfin og þannig mál líta á að ríkissjóður sé að kaupa bréfin af fjármálafyrirtækjunum og þau greiði Seðlabankanum.)  Það á þó ekki að koma í veg fyrir að þessi leið sé farin, þar sem nóg er til af reiknisnillingum sem geta unnið úr þessu.

Eini hugsanlegi ókosturinn í stöðunni, er að fjármálafyrirtækin sitja uppi með skuldabréf, sem ekki er víst að verði greidd.  Það er bömmer, en á móti kemur að leyst er úr fjárhagsvanda stórs hluta viðskiptavina þeirra.  Þar með þarf ekki að fara í innheimtuaðgerðir, aðfarir eða uppboð á húsnæði eða bifreiðum skuldara.  Reikna má með að tap fjármálafyrirtækjanna á slíku muni að endingu hlaupa á háum upphæðum.  Hugsanlega vegur þetta ekki hvort annað upp, en við skulum ekki gleyma því, að óljóst er hvort og þá hve mikið mun fást greitt upp í skuldabréf gefin út af gömlu bönkunum.  (Raunar veit ég ekki almennilega hvort þessi bréf tilheyra nýju bönkunum eða þeim gömlu.)  Auk þess verða veðlánin ekki einu lánin sem tapast við gjaldþrot.

Hafi gjörningurinn milli ríkissjóðs og Seðlabankans þegar farið fram, þá er samt hægt að fara í skipti við fjármálafyrirtækin.  Þau myndu þá snúast um, að fjármálafyrirtækin keyptu skuldabréfin af ríkissjóði með afslætti í staðinn fyrir hluta af veðlánum heimilanna.

Gengið er út frá því í þessari hugmynd, að hluti af veðlánum heimilanna sé í raun tapað fé.  Þetta er því spurningin hver sjái um að afskrifa þessi lán.  Með því að færa hluta lánanna til ríkissjóðs, en láta afganginn vera eftir hjá fjármálastofnuninni sem veitti lánið, þá er verið að leita leiða til að halda viðskiptavininum í skilum, stilla greiðslubyrði hans við upphæð sem hann ræður við, gera honum kleift að halda húsnæði sínu og/eða bíl og koma í veg fyrir of mikið hrun á fasteignamarkaði.  Ríkissjóður situr uppi með veðlán sem hann getur hugsanlega innheimt af eftir einhver ár.  Eins og ég nefni í fyrri færslunni, þá reikna ég með því að hluti lánanna verði með tíð og tíma afskrifuð, en ég geri líka ráð fyrir að þegar aðstæður í þjóðfélaginu batni, t.d. þegar krónan styrkist eða verðbólga fer í einhvern tíma niður fyrir verðbólguviðmið Seðlabankans, þá geti ríkissjóður endurheimt hluta af þessum lánum.  Setja þarf skilyrði varðandi þetta, t.d. legg ég til að lánin verði óverðtryggð og vaxtalaus meðan þau eru í eigu ríkisins.

Þessi hugmynd mín er að mínu mati raunhæf tilraun til að leysa úr aðsteðjandi vanda heimilanna.  Vissulega standa eftir vandamálin með verðgildi þeirra skuldabréfa sem fjármálafyrirtækin sitja uppi með.  En ég held, að vandi heimilanna sé stærra vandamál til langframa en hvað fæst fyrir þessi skuldabréf.  Það er nefnilega þannig, að verði heimilin gjaldþrota þá munu ekki bara veðlánin falla á fjármálafyrirtækin heldur líka ýmis neyslulán, kortaskuldir og námslán.

Björgunaraðgerðir vegna Seðlabankans geta nýst heimilunum

Ákveðið hefur verið að ríkissjóður kaupi af Seðlabanka Íslands skuldir fjármálafyrirtækja að andvirði 350 milljarðar króna.  Seðlabankinn mun veita ríkissjóði afslátt af þessum kröfum, þannig að alls hljóðar greiðslan upp á 270 milljarða.  Í staðinn fær ríkissjóður í hendur verðlausa pappíra, sem hann þarf að afskrifa á næstu árum.

Ég legg til að heimilin í landinu verði látin njóta og farin verði önnur leið:

1. Ríkissjóður kaupi upp veðlán heimilanna af fjármálafyrirtækjum að verðmæti 350 milljarða og fær sama afslátt og Seðlabankinn ætlaði að veita, þ.e. greiðir 270 milljarða fyrir.
2. Fjármálafyrirtækin skuldbinda sig til að nota peninginn til að greiða skuld við Seðlabankann að upphæð 350 milljarða og greiða fyrir 270 milljarða.

Niðurstaðan af þessu verður að ríkissjóður eignast veðlán frá heimilunum.  Þau eru til misjafnlega langs tíma og því getur ríkissjóður afskrifað þau á mun lengri tíma, en þau skuldabréf sem hann ætlar að kaupa af Seðlabankanum.  Sett verði skilyrði um þessi lán, þannig að ríkissjóður megi innheimta þau að einhverju leiti, ef staða lántakenda breytast það mikið til hins betra, að viðkomandi lántakandi hafi greiðslugetu til að greiða af lánunum.  Þetta gæti t.d. gerst ef krónan styrkist mikið gagnvart erlendum lánum eða að verðbólga lækki niður fyrir vikmörk Seðlabankans.

Fjármálafyrirtækin kaupaskuldabréfin sem lögð voru að veði hjá Seðlabankanum og gera þannig upp skuld sína við bankann sem nemur 350 milljörðum, en sitja áfram uppi með eiturbréfin sem lögð voru fram sem trygging hjá Seðlabankanum.

Seðlabankinn fær 270 milljarða og afskrifar 80 milljarðar alveg eins og áður.

Skuldir heimilanna í landinu við bankakerfið lækka um 350 milljarða, sem mun létta greiðslubyrði mjög mikið.  Vissulega skulda þau ríkissjóði í staðinn 350 milljarða, en fyrst ríkissjóður taldi sig hafa efni á að eiga verðlitla pappíra í bönkunum, þá getur hann varla fúlsað við mun veðlánum heimilanna, sem eru mun meiri líkur á að hann fái greitt.

Hugsanlega gengur þessi hugmynd ekki upp í þessari mynd, en mér finnst vel þess virði að skoða einhverja svo útfærslu.  Mér finnst synd að láta 270 milljarða renna beint til Seðlabankans, þegar hugsanlega er hægt að láta fleiri njóta aursins í leiðinni.

Innantómar aðgerðir til stuðnings heimilunum

Í sunnudagsblaði Morgunblaðsins er grein með yfirskriftinni "100 dagar frá hruni".  Greininni fylgir mynd sem á að sýna til hvaða aðgerða ríkisstjórnin hefur gripið til að m.a. létta undir með heimilunum.  (Ýmsu öðru er líka lýst á myndinni.)  Morgunblaðið fer lið fyrir lið í gegnum 13 atriði sem ríkisstjórnin lofaði nóvember og lögfesti að miklu leiti nokkru síðar.   Þessi 13 atriði eru skoðuð og hakað við þau sem eru komin til framkvæmdar.  

Mig langar að fara aðeins yfir þessar "aðgerðir", því í mínu huga er þarna um innantóma hluti að ræða en ekki aðgerðir sem gagnast heimilunum sem nokkru nemur.  Á því eru þó heiðarlegar undantekningar.

1. Greiðslujöfnunarvísitala:  Hún var sett á og hefur vissulega tímabundin áhrif til að létta mánaðarlegri greiðslubyrði af heimilunum.  Vandinn við þetta er að það tekur lengri tíma að greiða lánin og því mun heildargreiðslubyrði lánanna þyngjast.  Þegar upp er staðið mun fólk greiða hærri upphæð vegna lánanna sinna, en samkvæmt gamla kerfinu.  Niðurstaða:  Engu er létt af heimilunum og heildargreiðslan eykst.
2. Fjölgun úrræða Íbúðarlánasjóðs (ÍLS):  Þetta er hið besta mál, en aftur er verið að líta til þess að lengja í lánum sem að lokum gerir það að verkum að fólk borgar meira.  Niðurstaða:  Engu er létt af heimilunum og heildargreiðslan eykst.
3. Leigumarkaður ÍLS:  ÍLS má leigja fólki húsnæði sem það missir.  Vá.  Fólk á ekki bara að missa húsnæðið sitt vegna þess að ríkisstjórnin missti tökin á efnahagsmálunum, það á að fá að leigja aftur húsið sitt.  Væri ekki miklu nær að afskrifa strax nægilega mikið af skuldunum, til þess að fólk hafi efni á að greiða af afganginum? ÍLS hlýtur að vera með eitthvað viðmið varðandi leigugreiðslu.  Ef viðkomandi hefur efni á að greiða þá upphæð í leigu og það er nóg fyrir ÍLS að fá þá upphæð upp í kostnað sinn, er þá ekki einfaldast að stilla höfuðstól lánanna þannig að árleg leigugreiðsla jafngildi árlegri afborgun og vöxtum lána og öðrum föstum kostnaði vegna húsnæðisins, sem annars mun falla á ÍLS.  Slíkur kostnaður er t.d. fasteignagjöld, húseigendatrygging og brunatrygging.  Niðurstaða:  Rangur kostur valinn.
4. Niðurfelling gjalda vegna skilmálabreytinga:  Þetta var gott og blessað, en rann út um áramótin.  Fjölmargir gátu nýtt sér þetta, en hvað með alla sem þurfa að fara í skilmálabreytingar á þessu ári.  Nær hefði verið að fella niður stimpilgjöld alfarið af veðlánum.  Það er grimmt, að þegar fólk er að reyna að bjarga því sem bjargað verður, þá heimti ríkissjóður sitt og lækki þar með upphæðina sem fólk hefur til umráða.  Niðurstaða:  Gott meðan það varði, en þetta gilti bara til áramóta (nema þetta hafi verið lengt án þess að auglýsa).
5. Fellt úr gildi að skuldajafna megi barnabótum:  Bara hið besta mál.  Niðurstaða: Gott framtak, en vegur ekki þungt, þar sem skuldirnar verða ennþá til innheimtu.
6. Fellt úr gildi að skuldajafna megi vaxtabótum:  Skiptir máli fyrir þá sem fá vaxtabætur greiddar fyrirfram, sem ég veit ekki hvað það er stór hluti þjóðarinnar.  Fyrir hina eru þetta fyrirheit sem nýtast fólki í ágúst og það er fullkomlega óvíst hvort þessi fyrirheit verða enn við lýði þá.  Niðurstaða:  Varla merkileg ráðstöfun og skuldirnar verða ennþá til innheimtu.
7. Barnabætur greiddar út mánaðarlega: Þetta er nú brandarinn í aðgerðum ríkisstjórnarinnar.  Barnabætur eru greiddar fyrirfram, þrjá mánuði í senn.  Ef tillagan yrði að veruleika, sem hún er ekki ennþá orðin, þá þýðir það að 1. febrúar fær fólk aðeins þriðjung af þeirri barnabótunum sem það hefði annars fengið greitt út.  Niðurstaða:  Brandari sem sýnir að ríkisstjórnin skilur ekki þýðingu eigin tillagna.
8. Sveigjanleiki í opinberri innheimtu:  Hvað þýðir þetta?  Verður slegið af kröfunum eða verða þær geymdar og halda þær þá áfram að safna kostnaði?  Þessi aðgerð kemur ekki fólki til hjálpar nema að það þýði niðurfellingu krafna.  Niðurstaða:  Enn eitt dæmið um að ríkissjóður skal fá sitt.
9. Tímabundin heimild til niðurfellingar dráttarvaxta, kostnaðar og gjalda:  Líklegast sú aðgerð sem gæti nýst fólki sem komið er í alvarleg vanskil hvað best af þeim aðgerðum sem hér er rætt um.  Spurningin er:  Hve lengi er "tímabundið"?  Niðurstaða:  Hið besta mál.
10. Milda innheimtuaðgerðir allra ráðuneyta og stofnana ríkisins:  Þetta hefur greinilega reynst innantómt loforð, þar sem Tryggingastofnun ríkisins og Lánasjóður íslenskra námsmanna hafa ekki heyrt af þessu.  Báðir þessir aðilar hafa verið að senda fólki innheimtukröfur vegna ofgreiðslna.  Fyrir utan að, ef lögin hennar Jóhönnu um greiðslujöfnun hefðu nú farið í gegnum þingið á sama hraða og hækkun áfengisgjalds og vörugjalda á eldsneyti, þá væri þessi aðgerð óþörf.  Niðurstaða:  Innantómt loforð, þar sem sumir hunsa tilmælin.
11. Dráttarvextir lækkaðir:  Gott mál, en þeir eru ennþá við okurmörk og það eru yfirdráttarvextir líka.  Niðurstaða:  Jákvætt skref.
12. Reglugerð um hámarksfjárhæð innheimtukostnaðar:  Reglugerðin kom til framkvæmda um áramót um leið og ný innheimtulög tóku gildi.  Ég vil spyrja að leikslokum varðandi þetta.  Eða eins og segir:  Dag skal að kvöldi lofa og mey að morgni.  Niðurstaða:  Hugmyndin er góð, en hver verður framkvæmdin?
13. Endurgreiðsla vörugjalda og VSK af bifreiðum:  Þetta er nú varla aðgerð sem kemur heimilunum vel.  Hún hefði betur verið í flokknum með aðgerðum fyrir fyrirtækin.  Niðurstaða:  Hefur óveruleg áhrif fyrir heimilin.

Hér er kominn langur listi yfir "sértækar aðgerðir fyrir heimilin".  Það kæmi mér á óvart, ef hagur heimilanna af þessum aðgerðum nái 100 milljónum.  Það er ekkert bitastætt í þessum aðgerðum.  Ekkert sem skiptir verulegu máli.  Ríkisstjórnin tekur ekki á sig hagstjórnarmistök sín.  Heimilin eiga að sitja uppi með 20% verðbætur á lán sín og/eða 40-60% lækkun krónunnar gagnvart helstu viðmiðunarmyntum.  Það er ekkert í þessum aðgerðum sem verndar innkomu heimilanna.  Það er ekkert í þessum aðgerðum sem mun auðvelda fólki að halda eignum sínum.  Aftur og aftur er verið að auka heildargreiðslur eða auka kostnað.  Aðeins í tveimur tilfellum er hægt að segja, að ríkissjóður sjái af tekjum.  Ég vil ganga svo langt að segja, að þetta eru innantóm loforð um stuðning við heimilin.  Þetta er orðagjálfur um ekki neitt.

Mín skilaboð til ríkisstjórnarinnar eru þessi:  Vaknið af dvalanum og farið að gera eitthvað sem skiptir máli fyrir heimilin í landinu.

Öryggi á ferðamannastöðum

Á visir.is er stutt umfjöllun um grein David Bauder, blaðamanns AP fréttastofunnar, til Íslands í desember sl.  Þessi grein Bauders hefur birst í blöðum um allan heim á síðustu dögum.  Fréttastofur á borð við ABC og FOX, stórblöð, tímarit, flugfélög og ferðaskrifstofur hafa birt grein hans á vefum sínum.

Ég renndi í gegnum greinina um daginn, en þar sem visir.is er með tilvitnun í hana, þá langar mig að gera einu atriði í henni nánari skil.  Það snýr að öryggi á ferðamannastöðum:

The temperature the day we toured was a few degrees shy of freezing, and there was a thick coat of ice on the ground frosted by a dusting of snow.

In other words, about as treacherous as you can get. Virtually everyone in our party slipped and fell at some point. It made you realize the difference between tourist spots in Iceland and, say, in the U.S. With these conditions, U.S. tourist spots would no doubt be closed, or the ice chipped, salted and sanded into messy oblivion.

Not in Iceland. You're responsible for your own safety. Gingerly heading down a path to get a closer view of Gullfoss, one woman slipped and if she hadn't grabbed a rope railing as she was sliding under it, she would have slid perilously close to the edge.

At Geysir, you can walk so close to the volcanic pools that if you're silly enough to stick your hand in to see if it's really as hot as they say, you can. Watch the kids.

Þarna bendir Bauder á atriði sem er til skammar á ferðamannastöðum á Íslandi, þ.e. öryggismál.  Leiðsögumenn hafa reynt að vekja athygli á þessu, en við dauf eyru ráðamanna. 

Banaslys í ferðamennsku hér á landi hafa verið nokkur á undanförnum árum.  Skemmst er að minnast banaslyssins í Reynisfjörum, annað varð við Dettifoss og svona mætti halda áfram.  Þó svo að þessi slys hafi orðið í skipulögðum hópferðum, þá hafa flest verið þar sem einstaklingar eða hópar hafa verið á eigin vegum.

Aðstaðan við Gullfoss og Geysi bjóða hreinlega upp á slys.  Á hverju ári brennist fólk á hverasvæðinu við Geysi, þegar heitt vatn úr gjósandi hver skvettist á það eða þegar það stígur fæti eða stingur hendi ofan í sjóðandi heitt vatnið.  Það eru vissulega einhver skilti á svæðinu, sem var ferðamenn við, en þau hafa lítið að segja, þegar ekkert er gert í að hindra fólk í að komast að sjóðheitu vatninu.  Í besta falli eru snúruspottar strengdir á milli járnstanga sem ná að hámarki 20-30 cm upp úr jörðinni.  Hvaða hindrun er það?  Fyrir utan að snúruspottinn hangir á milli stanganna og nemur því víða við jörðu.  Lítil börn skilja ekki að þessi spotti þýðir, að ekki má fara inn fyrir hann.  Og ekki hamlar hann fullorðnu fólki að nálgast hveraskálarnar.

Við Gullfoss eru margar slysagildrur.  Stígurinn sem liggur niður að fossinum er varhugaverður í bleytu og stórhættulegur í frosti.  Texti aðvörunarskilta er óskýr (efnislega) eða máður.  Skiltin eru fjarri fossinum og ekki er víst að allir, sem ætla að fossinum, fari framhjá þeim.   Það er eiginlega með ólíkindum að ekki verði þarna mörg banaslys á hverju ári miðað við þann fjölda sem þarna fer um.

Aðstaða og öryggi við ferðamannastaði er víða úrbótavant.  David Bauder bendir réttilega á, að búið væri að loka fyrir aðgengi að þessum stöðum í Bandaríkjunum og líklegast líka í flestum löndum í kringum okkur.  Eftir hverju er verið að bíða?  Fleiri banaslysum?  Lögsóknum?  Ég veit það ekki, en óttast það versta.

Ég hef lagt það til, að aðgerðir til útbóta á ferðamannastöðum, sé eitt af þvi sem hægt er að fara í til að fjölga störfum í landinu.  Sem sérfræðingur í öryggismálum og verðandi leiðsögumaður, þá hrís mér hugur við að sjá hve vanbúnir ferðamannastaðir eru varðandi öryggi ferðamanna.  Það er heldur ekki góð landkynning, þegar gagnrýni á þetta birtist í fjölmiðlum um allan heim.

Jöklabréf, erlend lán og vaxtaskiptasamningar

Ég veit ekki hvað það eru margir sem hafa lesið svarið hans Gylfa Magnússonar, dósents í hagfræði við Háskóla Íslands, á Vísindavefnum við spurningunni Hvað eru jöklabréf?  Ég vil hvetja alla til að kynna sér þetta svar, vegna þess að það gæti verið lykill að því hve auðvelt er að niðurfæra stóran hluta erlendra lána sem tekin hafa verið í gegnum innlend fjármálafyrirtæki.  Skoðum fyrst svar Gylfa, eða öllu heldur hluta þess:

Í grundvallaratriðum er enginn munur á jöklabréfum og skuldabréfi sem íslenskur banki hefur gefið út í sömu mynt, nema hvað útgefandinn er erlendur í öðru tilfellinu og innlendur í hinu. Í báðum tilfellum á sá sem kaupir bréfið kröfu á útgefandann um greiðslu á vöxtum og höfuðstól í íslenskum krónum. Erlendir aðilar hafa hins vegar yfirleitt ekki mikinn áhuga á að skulda í krónum og þurfa þar með bæði að búa við gengisáhættu og háa vexti. Því semja útgefendur jöklabréfa alla jafna við íslenskan banka um vaxta- og gjaldmiðilskipti. Með því er átt við að íslenski bankinn tekur að sér að greiða vexti og afborganir í krónum. Íslenski bankinn tekur á sama tíma lán í erlendri mynt sem útgefandi jöklabréfsins tekur að sér að greiða af í staðinn. Íslenski bankinn fær síðan krónurnar sem fengust fyrir sölu jöklabréfsins en útgefandi jöklabréfsins fær andvirði erlenda lánsins. Alla jafna eru reyndar ýmsir milliliðir í þessu ferli en það breytir lítt heildarmyndinni og verður hlutverk þeirra því ekki rakið hér.

Hér erum við með þá stöðu, að erlendir aðilar gáfu út jöklabréfin.  Kaupendur voru ýmsir aðilar, bæði erlendir og innlendir. Íslensku bankarnir tóku að sér a selja bréfin og líka að greiða þau til baka.  Á móti tóku íslensku bankarnir erlend lán, sem útgefendur jöklabréfanna taka að sér að greiða.  Hvor um sig tekur því áhættu í eigin mynt þó lánin/skuldabréfin séu í mynt annars lands.

Peningarnir sem komu inn í íslensku bankana með jöklabréfunum voru m.a. notaðir til að lána út í erlendri mynt til innlendra aðila.  Þó upphaflega skuldbindingin hafi verið í erlendri mynt, þá er endurgreiðslan í íslenskum krónum, en ekki erlendum gjaldeyri.  Það þýðir að upphæðin sem við (almenningur) skuldum í CHF, EUR, USD eða JPY yfirfært á núverandi gengi er ekki sama upphæð og bankarnir skulda vegna þessara útlána.  Við þessar aðstæður hefur því í reynd myndast gríðarlegur gengishagnaður. 

Segjum að innlendar fjármálastofnanir hafi lánað út 100 milljarða í gengiskörfum fyrir tveimur árum.  Í dag eru þessi gengistryggðu lán komin í 220 milljarða miðað við upphaflegu fjárhæð í hverri mynt fyrir sig. (Vissulega er hækkun GVT ekki svona mikil en hlutur JPY og CHF er hærri en annarra mynta í útlánunum og skýrir það mismuninn.)  Við þetta bætast síðan vextir og vaxtaálag sem í þessu dæmi eru reiknað alls 5%.  Að teknu tilliti til þess að gengið hefur verið misjafnt á þessu tveggja ára tímabili, þá gef ég mér að vaxtagreiðslur nemi alls 5 milljörðum.  Á bakvið þetta stendur hins vegar 135 milljarða skuld bankanna í íslenskum krónum, þ.e. upprunalegu 100 milljarðarnir auk 17,5% vaxta á ári í 2 ár.  Þarna hefur því myndast rými fyrir bankana til að lækka skuldina um allt að 85 milljarða án þess að bankinn sé að tapa neinu.  Raunar væri hægt að segja að bankarnir hefðu meira svigrúm, þar sem lántakendur eru búnir að borga vexti af þessum lánum.  Vandamálið er líklegast, að ekki tóku allir bankar að sér að selja jöklabréf og því er svigrúm einstakra banka til að lækka kröfur ekki eins mikið og annarra. Á móti kemur að þeir bankar sem ekki gerðu vaxtaskiptasamninga vegna jöklabréfanna, fengu að öllum líkindum lán frá bönkum sem gerðu það.

Nú er spurningin hvort bankarnir vilja láta viðskiptavinina njóta þess, að skuldir bankanna vegna erlendu lánanna til viðskiptavinanna hafa ekki hækkað eins mikið og gjaldmiðlarnir sem notaðir voru til viðmiðunar í gengiskörfum lánanna.  Svigrúmið er augljóslega fyrir hendi.  Síðan má ekki gleyma því að það voru m.a. þessir vaxtaskiptasamningar sem áttu ekki hvað minnstan þátt í hruni krónunnar.

Nánari útskýring fyrir þá sem hafa gaman af tölum

Best er að nota dæmi til að sýna hvað þetta þýðir í raun og veru.  Hér er stillt upp dæmi, þar sem tekin eru lán og gefin út jöklabréf til tveggja ára.  Miðað er við að útgáfudagur sé 3. janúar 2007 og gjalddagi því 3. janúar 2009: 

1. Íslenskur banki tekur lán til tveggja ára í CHF (svissneskir frankar) með LIBOR vöxtum.  Andvirði lánsins er 100 milljarðar króna eða CHF 1,75 milljarðar miðað við gengi CHF = 57,28 IKR.
2. Erlendur aðili gefur út jöklabréf fyrir 100 milljarða til tveggja ára með 17,5% vöxtum.
3. Þessir aðilar gera með sér vaxta- og gjaldmiðilsskipti, þannig að erlendi aðilinn fær fjárhæð CHF lánsins og tekur yfir greiðslur vegna þess, en íslenski bankinn sér um sölu á jöklabréfunum, fær andvirðið til sín og tekur að sér að greiða bréfin að lánstímanum liðnum.  Í samningi aðila er gerður upp vaxtamunur á þessu tveimur lánum.
4. Í bókum íslenska bankans koma fram lánið í CHF, skiptisamningurinn og jöklabréfin.
5. Íslenski bankinn notar peningana sem hann fær vegna jöklabréfanna til að lána til innlendra aðila.  Þar sem bankinn tók upphaflega lán í CHF, þá lánar hann út með viðmið í CHF alls 100 milljarða kr. eða CHF 1,75 milljarða.  Þessi lán eru til langs tíma, segjum 20 ára, og eru án greiðslu af höfuðstól fyrsta árið en með 3% vaxtaálagi.
6. Að tveimur árum liðnum koma bæði lánið sem bankinn tók í CHF og jöklabréfin á gjalddaga.  Erlendi aðilinn greiðir CHF-lánið, en íslenski bankinn jöklabréfin.  Þá kemur upp forvitnileg staða.  Skuld íslenska bankans er 100 milljarðar króna plús vextir eða alls 135 milljarðar króna.  Skuld erlenda aðilans er CHF 1,75 milljarðar auk vaxta. Gefum okkur að vextir hafi verið 2% á ári.  Það þýðir að endurgreiðslan er CHF 1,82 milljarða eða alls kr. 207 milljarðar.  Málið er að upphæð CHF-lánsins skiptir ekki máli í krónum talið, þar sem að erlendi aðilinn tekur að sér að greiða lánið.
7. Staða lána innlendu aðilanna fylgir aftur gengi CHF. Þær greiðslur sem íslenski bankinn er búinn að fá eru vaxtagreiðslur vegna alls lánsins fyrir 2007 sem eru 5% af CHF 1,75 milljörðum eða 87,5 milljónir CHF = 4,9 milljarða króna miðað við að 1 CHF = 56 IKR.  Seinna árið greiða lántakendur til baka 1/19 af láninu og 5% vexti af höfuðstól hverju sinni.  Höfuðstólsgreiðslan er því CHF 92 milljónir og vaxtagreiðslan um CHF 85 milljónir eða alls CHF 177 milljónir sem gerir 14,2 milljarða króna miðað við meðalgengi CHF á síðast ári upp á 80,36 IKR.  Alls hafa greiðslur til íslenska bankans því numið rúmlega 19 milljörðum króna.  Eftirstöðvar lánanna eru aftur CHF 1,66 milljarðar eða kr. 190 milljarðar miðað við gengi CHF = 114,76.
8. Niðurstaðan er að íslenski bankinn situr upp með kröfu vegna jöklabréfa upp á kr. 135 milljarða, en á kröfu á innlenda lántakendur upp á kr. 190 milljarða auk þess að hafa fengið 19 milljarða greidda.  Hagnaður íslenska bankans á þessu viðskiptum á uppgjörsdegi jöklabréfanna er því 74 milljarðar IKR plús/mínus greiðslur sem fara á milli íslenska bankana og hins erlenda útgefenda jöklabréfanna í samræmi við ákvæði samningsins.  Þetta er dágóður gengishagnaður og nemur hann 74% af upphaflegu fjárhæðinni.  Ekki slæm ávöxtun það.

Það er örugglega margt gagnrýnivert í þessu dæmi og því væri fróðlegt, ef einhver sem hefur betri upplýsingar um eðli svona vaxta- og gjaldmiðlaskiptasamninga gæti endurreiknað þetta.  Eftir stendur að hagnaður íslenska bankans er gríðarlegur vegna gengisfalls krónunnar.  Þennan hagnað er hægt að nota til að færa lánin niður, t.d. með því að miða við annað gengi á CHF.  Ef við tökum t.d. upphæð eftirstöðva í CHF ákveðum að sú upphæð eigi að jafngilda 135 milljörðum, þá fáum við út gengið 1 CHF = 81,33 IKR sem er alveg ásættanlegt gengi miðað við hamfarir síðustu mánaða.  Ef notaður er upphaflegi höfuðstólinn, þ.e. 1,75 milljarða, þá fæst út gengið 1 CHF = 77,14 IKR.

Ef ég er alveg út í móa með þessar pælingar mínar, þá þætti mér vænt um að fá ábendingu um slíkt og ég mun strax endurskoða útreikninga mína eða fjarlægja færsluna.  Komi ekki slíkar ábendingar, þá lít ég svo á, að ég hafi talsvert til míns máls.

Skynsöm ákvörðun

Þetta eru góðar fréttir fyrir útgerðirnar og mun auka gjaldeyristekjur þjóðarinnar um tugi milljarða.  Það sem kannski vekur furðu, er að Einar K. Guðfinnsson hefur neitað fram í það rauða undanfarna mánuði að fara þessa leið.  Hvers vegna þessi sinnaskipti núna, veit ég ekki, en mig grunar að væntanlegur landsfundur Flokksins hafi eitthvað með það að gera.  Mig grunar líka að á næstu dögum munum við sjá fleiri svona stórar ákvarðanir kynntar fyrir þjóðinni, enda virðast landsfundarsamþykktir Flokksins vera öllu æðra.

En varðandi aukningu veiðiheimilda, þá er allt sem segir að þetta sé skynsöm ákvörðun.  Sjómenn hafa sagt nægan þorsk vera í sjónum, aukning heimilda mun ekki kollvarpa uppbyggingarstarfinu og verð á afurðum er hátt.  Það sem þarf að tryggja, er að þessi 30 þúsund tonn fari til vinnslu innanlands og skapi þannig fleiri störf hér á landi.

Þorskkvóti aukinn

Hagsmunasamtök heimilanna stofnuð

Í kvöld voru stofnuð í Háskólanum í Reykjavík ný hagsmunasamtök, Hagsmunasamtök heimilanna (HH).  Ég fór á stofnfundinn og mun sitja í varastjórn samtakanna á fyrsta kjörtímabili þeirra.

Grunnurinn að stofnun þessara samtaka er að standa vörðu um hagsmuni heimilanna í þeim ólgusjó sem íslenskt efnahagslíf er að ganga í gegnum.  Megin áherslan er lögð á lánamál og að stöðva þá aðför sem nú er gerð að fjárhagslegu sjálfstæði heimilanna í landinu vegna hinnar miklu greiðslubyrðar sem þau þurfa að standa undir.

Ég, líkt og margir sem voru á stofnfundinum, er orðinn langeygur eftir þeim aðgerðum sem ríkisstjórnin hefur ítrekað lofað til að styðja við heimilin í landinu.  Af þeirri ástæðu fór ég á stofnfundinn og bauð mig fram til stjórnarsetu. 

Heimilin í landinu verða að fara að sjá einhverjar lausnir.  Eigið fé húsnæðiseigenda hefur brunnið upp hraðar en auga á festir á síðustu 18 mánuðum.  Skiptir þá ekki máli hvort áhvílandi eru verðtryggð krónulán eða lán í erlendri mynt.  Þeir aðilar, sem eiga að hafa það hlutverk að halda jafnvægi í hagkerfinu hafa brugðist.  Og það er bara eins og það í sé í fínu lagi.  Fínu, flottu kosningaloforðin, hvað þá stefnulýsing ríkisstjórnarinnar reyndust ekki pappírsins virði.  Og það virðist líka vera í fínu lagi.  Á almenning hrúgast himinháar skuldir, sem við eigum ekkert í, en þurfum samt að borga. Og það virðist líka í fínu lagi.

Hagsmunasamtök heimilanna verða ekki pólitísk samtök, en þau munu vonandi verða að afli í íslensku samfélagi.  Afli sem mun ná í gegn breytingum.  Afli sem mun skipta máli fyrir almenning í landinu hvort sem fólk verður hluti af samtökunum eða ekki.  En það mun styrkja stöðu Hagsmunasamtaka heimilanna, ef þau verða fjölmenn.  Hvet ég lesendur til að skrá sig í samtökin, en það má gera með því að smella hér.  Tekið skal fram að ekkert félagsgjald er.

Ég bind miklar vonir við samtökin, því að þeim standa einstaklingar, sem hafa haft sig frammi með góðar hugmyndir um úrlausnir í opinberri umræðu á síðustu 3 mánuðum.  Þarna fer hópur sem er orðinn leiður á að bíða og er tilbúinn að vinna með stjórnvöldum að lausnum.  En það verða að vera lausnir sem tryggja hag heimilanna.  Það verður stærsta verkefni okkar á næstu vikum og mánuðum.

Stofnfundur Samtaka heimilanna