Leita ķ fréttum mbl.is

Var verštrygging eina lausnin įriš 1979? Ekki aš mati sérfręšings Sešlabankans įriš 1977

Um ręšan um verštrygginguna og upphaf hennar getur stundum tekiš į sig furšulegar myndir. Fįir viršast hins vegar įtta sig į žvķ aš upptaka verštryggingarinnar meš lögum nr. 13/1979, Ólafslögum, var af tveimur įstęšum. Hin fyrri er vel žekkt, ž.e. veršbólgan, en hin sķšari fęr sjaldan mikla athygli, en žaš var aš inn- og śtlįnsstofnanir höfšu ekki frelsi til aš įkveša vexti sķna og žvķ fylgdu vextir ekki veršbólgunni. Į Ķslandi var ekki vaxtafrelsi heldur voru vextir įkvešnir af Sešlabanka Ķslands og bankinn stjórnaši alveg hvaša afuršir mįtti bjóša upp į bęši į innlįnahlišinni og śtlįnahlišinni.
 
Aš ekki var vaxtafrelsi hafši žęr afleišingar aš inn- og śtlįnsstofnanir gįtu ekki brušgist viš hękkandi veršbólgu meš žvķ aš hękka vexti sķna.  Sešlabankinn var mjög ķhaldssamur ķ sķnum vaxtaįkvöršunum. Af žeim sökum uršu vextir neikvęšir og sparifé og lįnsfé rżrnaši af raungildi įn žess aš eigendur žess fengu žaš bętt ķ hęrri vöxtum, eins og ešlilegt hefši veriš.  Fęra mį rök fyrir žvķ, aš žetta hafi ķ raun żtt undir veršbólguna og haldiš henni viš.
 
Bruni sparifjįr og lįna heimatilbśinn vandi
 
Vaxtaįkvaršanir voru į 8. įratugnum stórpólitķskar įkvaršanir. Žęr voru žvķ teknar af mikilli ķhaldsemi og lķklegast sķfellt meš žaš ķ huga aš lįta lķta śt sem įstandiš vęri ekki eins slęmt og žaš var. Bara svo žaš sé į hreinu, žį tóku allir stjórnmįlaflokkar žess tķma žįtt ķ žessum skrķpaleik aš halda raunvöxtum neikvęšum. Vissulega höfšu žingmenn Sjįlfstęšisflokksins hvatt til vaxtafrelsis, en žeim tókst ekki aš koma žvķ ķ gegn mešan Geir Hallgrķmsson var forsętisrįšherra, sem sżnir aš menn eru lķklegast kjaftgleišari ķ stjórnarandstöšu en ķ stjórn.
 
Jį, veršbólgan var mikil į 8. įratugnum, oftast į bilinu 25-55% frį žvķ aš hśn rauf 10% mörkin ķ maķ 1972 og fram aš setningu Ólafslaga ķ aprķl 1979. Mešalveršbólga var hvorki meira né minna en 34,4%, samkvęmt tölum Hagstofunnar. Veršbólgan var mikiš vandamįl, sem kom viš fólk į żmsan hįtt, sérstaklega hve kaupmįttur launa lękkaši hratt įn žess aš žvķ vęri mętt ķ nįnast hverjum mįnuši. Gagnvart fjįrmagni, žį žżddi hį veršbólga aš raunvextir voru neikvęšir um jafnvel tugi prósenta. Ķ stašinn fyrir aš višurkenna žį stašreynd og leyfa inn- og śtlįnsstofnunum aš hękka vexti, žį var vandinn lįtinn safnast upp. Hvers vegna žaš var gert, er veršugt rannsóknarefni, en mér finnst ekki ólķklegt, aš hafi sķfellt vonaš aš įstandiš batnaši.  Žaš mį raunar sjį ķ ręšum žįverandi sešlabankastjóra, Jóhannesar Nordal.  Ķ Fjįrmįlatķšindum maķ-jślķ 1977 segir hann t.d. aš vęntingar hafi veriš um 15% veršbólgu įrin 1975 og 1976, en hśn hafi reynst mun meiri.  Įkvaršanir bankans byggšu žvķ į vęntingum sem ekki gengu eftir og sparifjįreigendur og lįnveitendur lišu fyrir žaš ranga mat Sešlabankans.  Aš ekki var brugšist viš annarri veršbólgužróun var einfaldlega kerfisvilla hjį bankanum.
 
Ekki mįtti hękka vexti
 
Hęgt hefši veriš aš leysa vandann varšandi neikvęša raunvexti lįnsfjįr og sparifjįr į mjög einfaldan hįtt strax įriš 1972, ž.e. meš žvķ aš gefa bönkunum meira fresli viš įkvöršun vaxta og jafnvel leyfa žeim aš taka upp breytilega vexti.  Bankarnir brugšust svo sem viš į vissan hįtt meš žvķ aš stytta lįnstķmann. Langtķmalįn hurfu śr framboši bankanna og hįmarkslįnstķmi styttist nišur ķ 6-7 įr. Vextirnir héldust hins vegar įfram langt undir veršbólgunni og til varš heimatilbśinn vandi ķ boši stjórnmįlamanna 8. įratugarins. Aš mönnum hafi sķšan dottiš ķ hug verštrygging, ķ staš žess aš veita meira svigrśm til vaxtabreytinga, er sķšan sį baggi sem ķslenskt žjóšfélag hefur žurft aš bera ķ yfir 37 įr.
 
Ég tek eftir aš ķ seinni tķš hafa menn uppi alls konar rök fyrir žvķ aš halda ķ verštrygginguna.  Įriš 1977 var annaš hljóš ķ strokknum.  Aftur vil ég vitna ķ Fjįrmįlatķšindi maķ-jślķ 1977.  Žar skrifar Sigurgeir Jónsson, hagfręšingur Sešlabanka Ķslands, greinina "Vextir og verštrygging į fjįrmagnsmarkaši".  Greinin er mjög góš heimild um hvaš menn voru aš hugsa į žessum tķma.  Byrjum fyrst į greiningu Sigurgeirs į vandanum:
 
Įvöxtun fjįrmagns er ofarlega į baugi um žessar mundir og mįlin rędd frį żmsum hlišum en af misjafnlega miklum skilningi og raunsęi. Nafnvextir eru aušvitaš hįir hér į landi vegna langvarandi og mikillar veršbólgu, en eftir aš tekiš hefur veriš tillit til veršrżrnunar peninga hafa raunvextir yfirleitt veriš neikvęšir ķ reynd. Žaš er fyrsti misskilningurinn aš gera ekki greinarmun į nafnvöxtmn og raunvöxtum ķ veršbólgu. Hįir vextir fęrast į rekstur sem kostnašur, en sķšan er yfirleitt ekki tekiš tillit til veršhękkunar žeirra veršmęta, sem lįnsféš er notaš til aš afla.
 
..Žrišji misskilningurinn er sį, aš atvinnurekendur telja žaš leiš til žess aš bęta hag sinn ķ heild aš lękka vexti innanlands enn lengra nišur fyrir markašsverš en oršiš er.
 
Hér er sem sagt gefin skżringin į žvķ aš vextir voru ekki hękkašir ķ takt viš veršbólguna.  Veriš var aš vernda atvinnulķfiš og žį alveg örugglega sérstaklega sjįvarśtveginn.  Hafa veršur ķ huga, aš į žessum įrum voru fyrirtęki örugglega aš reka sig mikiš į yfirdrętti og vextir žeirra voru umtalsvert hęrri en vextir lįna til lengri tķma.  En hvernig svo sem fyrirtęki fjįrmögnušu rekstur sinn, žį var vöxtum haldiš nišri žeirra vegna.
 
En hann sagši einnig, sem hluta af žessum misskilningum:
 
..Nż śtgįfa af žessum misskilningi hefur komiš fram į sķšustu mįnušum. Hśn er žannig, aš fjįrmagnskostnašur lįnžega verši lęgri, ef beitt sé verštryggingu og lįgum vöxtum ķ staš hįrra vaxta eingöngu..
 
Jį, sérfręšingar Sešlabankans töldu engan mun į žvķ aš fjįrmagn vęri į hįum óverštryggšum vöxtum eša verštryggt į lįgum vöxtum.  Žetta višhorf hefur greinilega tapast viš kynslóšaskipti innan bankans!
 
Verštryggingin er takmörkuš lausn
 
Skošum nęst hvaš Sigurgeir hefur aš segja um verštrygginguna.  Fyrst er rétt aš įrétta ummęli hans aš ofan, ž.e. aš žęr tvęr ašferšir sem nśna eru notašar, ž.e. aš vera żmist meš verštryggingu og raunvexti eša óverštryggša nafnvexti eru ķ reynd žęr sömu, ef raunvaxtastig óverštryggšu vaxtanna vęri žaš sama og verštryggšu vaxtanna.  (Hér er ég ekki aš tala um verštryggš lįn eins og žau eru framkvęmd.)
 
Sigurgeir bendi ķ grein sinni į, aš hįir vextir virka ekki ķ hįrri veršbólgu.  Žaš séu efri mörk į hve hįir vextirnir geti oršiš:
 
Žó aš reynslan sżni, aš hęgt sé aš bjarga peningakerfinu meš hįum vöxtum viš skilyrši allhįrrar veršbólgu, eru žvķ žó vafalaust takmörk sett. Mér žykir lķklegt, aš hįmarkiš liggi nįlęgt 30% eša ekki langt frį žvķ, sem er nś hér į landi. Meš örari veršrżrnun og vaxandi sveiflum ķ veršlagi, sem yfirleitt fylgja meiri veršbólgu, er sennilega ógerlegt aš tryggja jįkvęša raunvexti.
 
Mišaš viš aš žaš var įlit Sigurgeirs aš ekki skipti hvort vextirnir vęru óverštryggšir nafnvextir eša verštryggšir raunvextir, žį getur žaš ekki žżtt neitt annaš en aš verštrygging er jafnhaldslaus ķ mikilli veršbólgu og hįir óverštryggšir vextir.
 
Umfjöllun sķna um verštrygginguna byrjar Sigurgeir į eftirfarandi oršum:
 
Verštrygging er takmörkuš lausn
Žó aš verštrygging hafi ótvķręša kosti til aš bera į markaši fyrir fé til langs tima, veit ég ekki til žess, aš hśn hafi nįš almennri śtbreišslu neins stašar.  Hśn hefur žó viša veriš notuš ķ takmörkušum męli į tilteknum svišum. Vķšast hvar, žar sem veršbólga rikir, hafa žess ķ staš komiš tiltölulega stutt lįn meš hęrri vöxtum eša žį lįn frį opinberum ašilum og  erlend lįn ķ traustum gjaldmišli.
 
Jį, žaš er ekki góš lausn, aš mati Sigurgeirs, aš nota verštryggingu gegn višvarandi veršbólgu.  Betra er aš nota ašrar ašferšir.  T.d. žį leiš sem Simbave fór, ž.e. aš binda veršlag viš erlenda mynt.
 
Nęst nefnir Sigurgeir žrjįr įstęšur fyrir žvķ aš verštrygging sé ekki góš žegar kemur aš löngum samningum:
 
1. Erfitt aš vera meš hliš viš hliš óverštryggšar kröfur og verštryggšar, ž.e.a.s. tvö opin kerfi.
2. Hafi verštrygging nįš mikilli śtbreišslu gęti oršiš erfitt viš vissar ašstęšur aš nį jafnvęgi į lįnamarkaši, t.d. ef raunvextir žurfa aš vera neikvęšir um stundarsakir. Almenn verštrygging gęti žvķ stašiš ķ vegi sveigjanlegrar hagstjórnar.
3. Żmsum žykir verštrygging vera tilbśiš gervifyrirbęri og treysta ekki į hana. Hśn byggist lika į vķsitölum, sem hęgt er aš hafa įhrif į. (Og ķ framhaldinu segir hann aš fjįrmagnseigendur (žį aš sjįlfsögšu erlendir) vilji sķšur vera meš verštryggingu žegar veršbólga er undir 10-15%.)
 
Į Ķslandi eru tvö kerfi og reynslan hefur sżnt aš žau žrķfast illa saman ķ langtķmalįnum.  Til žess er traust śtlįnsstofnana į verštryggingunni of mikiš eša eigu viš aš segja aš žęr eru fastar ķ žeirri hugsun, aš langtķmalįn verši aš bera jįkvęša raunvexti allan lįnstķmann, žó žaš gęti veriš gott fyrir hagkerfiš stöku sinnum og ķ stuttan tķma, aš raunvextir séu neikvęšir til aš ganga ekki gjörsamlega fram af greišslugetu lįntaka.
 
Sigurgeir fjallar lķka um ókosti žess aš verštryggja sparifé, en ég lęt žann hluta greinar hans bķša til betri tķma.
 
Ef litiš er til orša Sigurgeirs Jónssonar, žį hentar verštrygging illa ķ mjög mikilli veršbólgu og hśn hentar illa ķ žvķ sem žį var talin hófleg veršbólga (10-15%).  Hann bendir į aš vextir eigi sér žak og žegar upp fyrir žaš er komiš, žį brjóti žeir nišur.  Hann leggur lķka aš jöfnu vexti sem samanstanda af veršbólguuppbót (veršbótum) og raunvöxtum annars vegar og hins vegar óverštryggša vexti, žannig aš ekki skiptir mįli hvort vaxtagreišsla sé samsett meš verštryggingu og raunvöxtum eša ķ einni tölu eins og į viš um óverštryggša vexti.
 
Lokaorš
 
Ķ aprķl 1979 var veršbólga bśin aš vera yfir 30% ķ 18 mįnuši samfellt og yfir 20% ķ 68 mįnuši samfellt.  Allan žennan tķma hafši Sešlabanki Ķslands haldiš raunvöxtum neikvęšum meš vitund og vilja stjórnvalda til aš takmarka vaxtagreišslur atvinnulķfsins.  Sparifjįreigendur höfšu žvķ ķ yfir 5 įr veriš aš borga nišur vaxtakostnaš fyrirtękja meš lįgum innlįnsvöxtum (neikvęšum raunvöxtum).  Sparifjįreigendur sįu undir žessum kringumstęšum lķtinn eša engan hag ķ aš spara og fór sparnašur śr um 40% af vergri landsframleišslu nišur ķ um 15%.  Fólk kepptist viš aš eyša žvķ sem žaš aflaši, eins fljótt og žaš gat.  Sjįlfur man ég eftir žvķ aš hafa keypt mér hillusamstęšu fyrir fermingapeningana og hljómflutningstęki og bķl fyrir sumarhżruna.  Ekki var nein skynsemi ķ aš eiga mikiš inn į bankabók, žvķ ekki fékkst mikiš fyrir žann pening nokkrum mįnušum sķšar.
 
Aš sparifé og lįnsfé brann upp var heimatilbśinn vandi.  Jį, veršbólgan hafši sżkt fjįrmįlakerfiš af sjśkdómi, sem stušlaši ómešhöndlašur aš bruna sparifjįr og lįnsfjįr.  Til var lękning viš žessum sjśkdómi, en mešalinu (vaxtafrelsi) var ekki beitt vegna žess aš žaš hentaši ekki atvinnulķfinu.
 
Vaxtafrelsi var komiš į įriš 1986 meš nżjum lögum um Sešlabanka Ķslands.  Vaxtafrelsiš, sem hefši getaš verndaš bęši sparifé og lįnsfé įratugi fyrr.  Frį žeim tķma hefur ekki veriš žörf fyrir verštryggingu.  Fjįrmįlafyrirtęki hafa nefnilega haft frelsi til aš veršleggja fé sitt eins og žeim hefur hentaš og hafa žvķ ekki žurft į vernd verštryggingarinnar aš halda. 
 
Fljótlega eftir aš vaxtafrelsiš komst į, žį mįtti sjį boš um 10% raunvexti į sparifé og fleira slķkt rugl.  Fjįrmįlafyrirtękin kunnu augljóslega ekki aš veršleggja fé sitt, enda höfšu žau enga reynslu af slķku.  Žaš er lķklegast įstęšan fyrir žvķ, aš žau vilja ekki missa verštrygginguna.  Žau vita ekki hvernig žau eiga aš hegša sér įn žess aš njóta verndar verštryggingarinnar.  Žau treysta žvķ ekki aš geta byggt vaxtaįkvaršanir sķnar į góšum spįm um framtķšina.  Žau žora ekki aš dżfa svo mikiš sem litlu tį śt ķ djśpu laugina, enda hvers vegna ęttu žau aš hętta sér śt ķ djśpu laugina, žegar žau eru ķ björgunarvesti meš milljón armkśta og mittiskśta ķ grunnu lauginni.  Gętu ekki sokkiš, žó einhver sé meš lęti žar.
 
Ég er žeirrar trśar, aš ķslensk fjįrmįlafyrirtęki munum plumma sig įgętlega įn verštryggingarinnar.  Žaš mun hugsanlega taka fyrirtękin einhvern tķma aš finna jafnvęgiš, žó vonandi ekki meira en 1-2 įr.  Fyrirtękin munu įtta sig į žvķ, aš ekki er žörf į žvķ aš hafa langtķmavexti hįa, žvķ bjóša mį slķka vexti meš alls konar endurskošunarįkvęšum.  Fyrst veršur tķšni endurskošunar mikil, en svo mun teygjast į žeim.  Eftir 4-5 įr treysta žeir sér jafnvel til aš bjóša upp į fasta vexti til 10-15 įra og svo til enn lengri tķma.  Svo ég vitni enn einu sinni ķ Sigurgeir Jónsson:
 
..held ég, aš mjög vķša skorti skilning į žvi, aš hér sé i raun og veru um markaš aš ręša meš framboš og eftirspurn, sem verš, ž.e.a.s. įvöxtun, hefur įhrif į. Hér er um aš ręša markaš fyrir afnot af fjįrmagni, žar sem leigan er vextirnir.
 
Žaš er einmitt žetta, sem mun aš lokum verša til žess aš fjįrmįlafyrirtękin finna rétt jafnvęgi ķ vöxtum sķnum.  Žau žurfa aš koma žvķ ķ śtleigu og leiguveršiš veršur aš henta hinum fjölbreyttu hópum leigenda.  Sumir rįša einfaldlega ekki viš eins hįa leigu og ašrir og langtķmaleigusamningar geta veriš aršsamir, žó leiguveršinu sé stillt ķ hóf.
 
Įriš 1979 komu misvitrir stjórnmįlamenn į verštryggingu ķ einhverju brįšręšiskasti.  Žaš var gert, aš žvķ aš best veršur séš, žrįtt fyrir aš sérfręšingar Sešlabankans teldu hana ekki vera góša lausn.  Önnur betri leiš hafi stašiš til boša.  Leiš sem farin var nokkrum įrum sķšar.  Nśna er kominn tķmi til aš fylgja öšrum rįšleggingum sérfręšinga Sešlabankans frį įrinu 1977 og leggja af verštrygginguna.

« Sķšasta fęrsla | Nęsta fęrsla »

Bęta viš athugasemd

Ekki er lengur hęgt aš skrifa athugasemdir viš fęrsluna, žar sem tķmamörk į athugasemdir eru lišin.

Höfundur

Marinó G. Njálsson
Marinó G. Njálsson
Upplýsingaöryggi og persónuvernd eru mínar ær og kýr, þó ég blaðri um allt og ekkert hér á blogginu. Er í Hagsmunasamtökum heimilanna og berst fyrir réttlæti fyrir heimili í landinu.  Loks er ég faggiltur leiðsögumaður.  Netfangið mitt er mgn@islandia.is og netfang fyrirtækisins oryggi@internet.is.

Heimsóknir

Flettingar

  • Ķ dag (29.3.): 3
  • Sl. sólarhring: 125
  • Sl. viku: 686
  • Frį upphafi: 1677708

Annaš

  • Innlit ķ dag: 1
  • Innlit sl. viku: 51
  • Gestir ķ dag: 1
  • IP-tölur ķ dag: 1

Uppfęrt į 3 mķn. fresti.
Skżringar

Mars 2024
S M Ž M F F L
          1 2
3 4 5 6 7 8 9
10 11 12 13 14 15 16
17 18 19 20 21 22 23
24 25 26 27 28 29 30
31            

Innskrįning

Ath. Vinsamlegast kveikiš į Javascript til aš hefja innskrįningu.

Hafšu samband