Ver verðtrygging sparnað landsmanna?

Allir eru líklegast sammála því að mikilvægt er að verja sparnað landsmanna.  Hef ég verið þar í fararbroddi frá því haustið 2008.  Munurinn á mér og mörgum öðrum er að ég vildi freista þess að verja eins og kostur er allan sparnað. 

Ég byrjaði strax eftir að Glitnir var tekin yfir að spyrja hvort hægt hefði verið að verja eign almennra hluthafa, þó fagfjárfestar hefðu tapað sínu.  Mánuðina á undan hafði ég vakið athygli á skuldavanda heimilanna og bent á að eign heimilanna í húsnæði sínu væri hluti af sparnaði þeirra.  Ég setti spurning við að valfrjáls sparnaður í bönkunum hafi verið varinn með neyðarlögunum, en lögbundinn sparnaður í lífeyrissjóðunum var látinn rýrna.

Tilefni þessara skrifa er grein Hrafns Magnússonar í Morgunblaðinu í dag.  Í grein sinni eyðir Hrafn stóru plássi undir 34 ára gamalt mál og undanfara þess.  Næst förum við að ræða umferðaröryggi út frá reynslunni af vinstri umferð!

En fyrst Hrafn telur að speki okkur eldri manna eigi erindi við okkur, þá langar mig að vitna í orð enn eldri manna, en þeirra sem Hrafn vitnar til. Hér er um að ræða umsögn Landsbanka Íslands frá 1966 um frumvarp að lögum, þar sem ætlunin var að veita heimild til verðtryggingar.

Samþykkt þessara ákvæða, þótt aðeins sé i heimildarformi, getur aðeins vakið tálvonir um úrlausnir eftir ófærum leiðum og dregið athyglina frá aðalatriðinu, að til er ein örugg leið til verðtryggingar á sparifé, sem sé að forðast það, sem verðrýrnuninni veldur, sjálfa verðbólguna.

Það var sem sagt skoðun þeirra sem teljast til kynslóðar afa minna og amma að verðtrygging sparifjár fæli bara í sér tálvonir.

Ólafslög og afleiðing þeirra

Það er alveg hárrétt hjá Hrafni að Ólafslögum var ætlað að bregðast við miklum vanda sem var í hagkerfinu.  Það er líka rétt að sparnaður fólks í formi bankainnstæðna brann upp á árunum áður en lögin voru sett, en í staðinn jókst sparnaður fólks hratt í steinsteypunni.  Er því ekki viss um að heildarsparnaður hafi lækkað á þessum árum, hann færðist til.  Sjálfur tapaði ég stórum hluta fermingapeninga minna á verðbólgubálinu.

Ólafslögin hægðu ekki á verðbólgunni.  Nei, þau juku á hraða hennar.

Skoðum nokkrar tölur um verðbólgu:

 

Grafið sýnir meðalverðbólgu hvers árs á tímabilinu 1940-2012.  Á miðju þessu tímabili sjáum við ógnvaldinn mikla, þ.e. óðaverðbólguna á 8. og 9. áratugnum.  Spyrjum okkur núna hverju breytti verðtryggingin? Síðustu fimm árin áður en verðtryggingin var lögleidd, þá var meðalverðbólgan 40,1% og 29,4% síðustu 10 árin.  Fyrstu fimm árin eftir að verðtryggingin var lögleidd var meðalverðbólgan hins vegar 55,6% og 39,7% fyrstu 10 árin. Færa má fyrir því nokkuð gild rök að verðtryggingin hafi aukið verðbólguhraðann en ekki dregið úr honum.  En látum það nú vera.  Skoðum tímabilið frá 1940 til 1970.  Á því tímabili var meðalársverðbólga 11,2% og þrátt fyrir það lögðust bankastjórar Landsbanka Íslands hf. gegn því (sbr. tilvísaða umsögn að ofan) að veitt væri heimild í lögum fyrir verðtryggingu.

Ég get alveg skilið að illa brenndir sparifjáreigendur hafi tekið verðtryggingunni fagnandi árið 1979, en þörfin fyrir verðtrygginguna hvarf árið 1992, þegar meðalársverðbólgan fór niður í 4,0%. 

Stöðugleiki en skuldasöfnun

Tímabilið frá 1992 til 2007 er það tímabil í lýðveldissögunni sem hefur haft mestan stöðugleika verðlags.  Maður hefði því haldið að þetta ætti að vera það tímabil þegar mest eignarmyndun hefði orðið hjá almenningi.  Þegar maður aftur skoðar þetta tímabil, þá getur verið að eignir hafi hækkað í verði, en þær lítið gert annað en að halda í við skuldir.  Aðeins 2005, 2006 og 2007 (þ.e. bóluárin) varð einhver marktækur viðsnúningur á því að skuldir jukust jafnt og þétt sem hlutfall af virði fasteigna.  Úr því að vera 25% árið 1990 upp í að vera 43% árið 2008 (sjá meðfylgjandi mynd) og raunar upp í um 47% fyrir árið 2010, sem er síðasta árið sem ég hef ár áreiðanlegar tölur fyrir.

Þessi mynd er fengin úr verðtryggingarskýrslunni sem Gylfi Magnússon lét gera.

Hér er eðlilegast að álykta, að verðtryggingin skipti miklu máli við að hækka skuldir heimilanna, þar sem á mest öllu þessu tímabili stóðu húsnæðiskaupendum bara til boða verðtryggð lán.

Í árslok 2011 voru verðtryggðar skuldir heimilanna metnar vera um 1.285 milljarðar kr.  samkvæmt upplýsingum sem ég sótti á vef Seðlabankans, þegar ég var að undirbúa erindi á fundi um verðtrygginguna í janúar 2012.  Þó ekki sé hægt að lesa það beint út úr tölum SÍ hve verðbætur eru stór hluti af þessari tölu, þá má samt nálgast þessa tölu með einföldum útreikningi.  Sá útreikningur leiddi mig að þeirri niðurstöðu að þessi tala skiptist í 600 ma.kr. sem teknir voru að láni og 685 ma.kr. sem bæst höfðu ofan á lánin sem verðbætur!  Þetta er skýringin á því að eignarmyndun er svo hæg. Heimilin ná ekki einu sinni að halda í skottið á verðbótunum sem hrannast á skuldir þeirra.

Verðtrygging og sparnaður

Margir af helstu postulum verðtryggingarinnar halda því statt og stöðugt fram að án verðtryggingarinnar, þá muni sparnaður fólks brenna upp.  Byrjum nú á því að skilgreina í hverju sparnaður fólks felst.

Almenningur á sparnað sinn í m.a. eftirfarandi formi:

1. Fé í banka.  Áætlað er að einstaklingar eigi um 1.200 milljarða kr. á innlánsreikningum í bönkum, þar af 214 ma.kr. verðtryggt. Kemur þó í ljós að megnið af innstæðum er í eigum mjög lítils hluta þjóðarinnar og flestir eiga lítið sem ekkert sparifé.
2. Lífeyrissparnaður.  Samkvæmt nýjustu tölum eru eignir lífeyrissjóðanna upp á nálæt 2.500 ma.kr.
3. Húsnæði.  Hátt í 90% heimila býr í eigin húsnæði.  (Kannski ég ætti að setja eigin innan gæsalappa.)  Miðað við að húsnæðisskuldir eru nálægt 1.300 ma.kr. og þær eru um 47% af fasteignavirði, þá eiga heimilin tæplega 1.500 ma.kr. í húsnæði sínu miðað við fasteignamat.  Sé miðað við markaðsvirði, þá er þessi tala eitthvað hærri.  Þrátt fyrir þetta er fólk á aldrinum 25-45 ára með neikvæða eign upp á 80 ma.kr. samkvæmt nýlegum gögnum.
4. Aðrar eignir.  Þetta er óræð tala sem ég ætla ekki að giska á, en í henni eru bílaeign, peningabréf, verðbréf, hlutabréf, listmunir, sumarhús og margt annað sem heimilin eiga.

Af þessum eignum er ótrúlega lítill hluti háður verðtryggingunni.  Fæstir eru með sparifé sitt á verðtryggðum reikningum vegna binditímans.  Ekki má verðtryggja reikninga nema féð sé bundið í lágmarkstíma, sem er einhver ár.  (Verð að viðurkenna vanþekkingu mína á þessu, þar sem ég hef ekki getað leyft að geyma fé á verðtryggðum reikningi í líklegast 17 ár!)  En sem sagt mjög lítill hluti sparifjár í bönkum er verðtryggður.  Þá er það lífeyririnn.  Ein alræmdasta þjóðsagan sem gengur í þjóðfélaginu er að lífeyrir sé verðtryggður.  Þetta er tóm þvæla.  Ef lífeyrir væri verðtryggður, þá mætti ekki skerða hann eða hækka.  Hann fylgdi bara verðbólgunni.  Þeir sem fá greiddan lífeyri vita að þannig gerast ekki kaupin á eyrinni.  Húsnæðið er ekki verðtryggt, en það eru aftur skuldirnar!  Eina leiðin til að fólk vilji halda áfram að greiða af skuldum sínum hefur falist í því að fasteignaverð haldi í við hækkun skulda.  Á því er misbrestur um þessar mundir og hefur gerst áður, eftir að verðtryggingin var tekin upp.  Þá eru það aðrar eignir og öll vitum við að þær eru ekki verðtryggðar.

Það er því ótrúlega lífseig lygasaga að verðtryggingin sé til að vernda sparnað.

Verðtryggingin sparifjár og lífeyrissjóðirnir

Á 8. áratugnum var, eins og áður hefur komið fram, umtalsverð verðbólga í landinu.  Hún nældist um 1650% og þá tek ég meðalvísitölu ársins 1980 og ber saman við meðalvísitölu ársins 1970.  Næsta áratug á eftir, þegar verðtryggingin var á fullu, þá reyndist verðbólgan um 1700%.  Sem sagt verðtryggingin vann ekkert á verðbólgunni.  Hún jók hana ef eitthvað var!  En hvernig var þetta á áratugunum á undan?  Á þeim 5. var verðbólgan um 230%, 89% á þeim 6. og 210% á þeim sjöunda.  Síðustu tvo áratugi hefur hún svo verið 37% á þeim 10. og 82% á þeim síðasta.  Við höfum sem sagt verið með lægri verðbólgu síðustu 20 ár, en þau 30 áður en allt fór úr böndunum vegna lélegrar hagstjórnar.  Og það var einmitt á seinni hluta þessara 30 ára sem bankastjórar Landsbanka Íslands töluðu um að eina leiðin til að verðtryggja spariféð væri að losna við verðbólguna.

Eins og fyrirkomulag verðtryggingarinnar er í dag, þá er varla hægt að tala um að sparifé sé verðtryggt.  Viljum við nefna hlutina réttum nöfnum, þá eru það fjárfestingar í tilteknu formi verðbréfa sem eru verðtryggðar.  Lífeyrissjóðirnir eru mjög stórir eigendur verðtryggðra fjárskuldbindinga og liggja á bilinu 6-700 milljarðar (ef ekki meira) í verðtryggðum skuldabréfum ÍLS.  Þá er rétt að spyrja sig að því hvaða máli skipta þessar eignir fyrir lífeyrissjóðina.

Ég bý nú ekki yfir sömu þekkingu á eignasöfnum lífeyrissjóðanna og Hrafn Magnússon gerir, en ég þarf svo sem ekki þá þekkingu til að sjá í hverju vöxtur eigna lífeyrissjóðanna hefur legið undanfarin 10 ár eða svo (og svo bý ég að því að hafa kynnt mér þetta aðeins).  Á árunum 2002-2007 var mjög verulegur hluti ávöxtunar lífeyrissjóðanna í óverðtryggðum eignum.  Um tíma var vöxtur óverðtryggðra eigna sjóðanna svo ör, að þeir voru í vandræðum með að halda sig innan fjárfestingarstefnu sinnar!  Nú árið 2008 var allt í mínus hjá sjóðunum nema verðtryggðu eignirnar.  Síðustu fjögur ár eru það aftur óverðtryggðar eignir sem færa mestu ávöxtunina og svo einstaka gjafagjörningar af hálfu fyrrverandi fjármálaráðherra. Í dag mælti svo núverandi fjármála- og efnahagsráðherra fyrir frumvarpi sem miðar að því að veita lífeyrissjóðunum rétt til að fjárfesta í enn meira af óverðtryggðum eignum!

Að loknum - Bara verið að tala um neytendalán

Þetta er orðin löng grein, en áður en ég hætti, þá verð ég að fá að hnýta í nokkur atriði í grein Hrafns.  (Tek það fram að ég þekki Hrafn ekki af neinu nema góðu, hvort heldur þegar hann var framkvæmdastjóri Landsamtaka lífeyrissjóða eða þegar ég á spjall við hann í Salalaug.)  Ég er búinn að benda á að atlaga að verðtryggingunni kemur atlögu að sparnaði landsmanna ekkert við.  Já, skuldavandi heimilanna er verðtryggingunni að kenna, vegna þess að væru heimilin bara að kljást við verðbólguna án verðtryggingarinnar, þá væri enginn skuldavandi.  Hrafn bendir á að verðtryggður sparnaður heimilanna nemi 214 milljörðum, en ég vil í staðinn benda á að verðtryggðar skuldir nema á milli 1.200 - 1.300 milljörðum.  Hvort ætli skipti meira máli fyrir heimilin að verðtryggja 214 ma.kr. eða losna við verðtryggingu af 1.200 ma.kr.?

Varðandi verðtryggðar eignir lífeyrissjóðanna, þá erum við sem berjumst fyrir afnámi verðtryggingarinnar, bara að tala um afnám hennar gagnvart neytendalánum.  Séum verðtryggðar eignir lífeyrissjóðanna um 1.500 ma.kr., þá hljóta aðrar eignir en beint eða óbeint í neytendalánum að vera um helmingur tölunnar.

Hrafn talar um að lánþegar hafi verið að sligast undan greiðslubyrði óverðtryggðra lána áður en verðtryggingin var sett á árið 1979.  Útlánsvextir voru heil 20%.  Árið 1979 var meðalverðbólga  43,9%, þannig að 20% vextir voru hrein gjöf hafi launaþróun fylgt verðbólgunni.  Ég man enn þegar karl faðir minn fór og greiddi af húsnæðisláni hjá SPRON.  Hann átti eftir að greiða einhvera 5 gjalddaga og afborgunin var upp á minnir mig 250 kr. (gamlar).  Bætum 20% vöxtum af 1.250 kr. ofan á og heildargreiðslan var 500 kr.  Það var um einn þriðji af tímakaupi mínu þetta sumar!

Það er bjarnargreiði að lána ungu fólki verðtryggt til langs tíma.  Flest ungt fólk mun skipta um húsnæði innan nokkurra ára, þegar fjölgað hefur í fjölskyldunni.  Fyrir það er ekkert lánsform óhagstæðara en einmitt það verðtryggða.  Ástæðan er einfaldlega sú gildra sem felst í verðtryggingunni, þ.e. að fyrstu árin bætir hressilega á höfuðstólinn og eftirstöðvarnar hækka hratt.  Við sölu, þá situr fólk uppi með að hafa greitt háar fjárhæðir í stuttan tíma, en eftirstöðvarnar hafa hækkað mun meira.  Það er í þessu sem mestur hagnaður fjármálafyrirtækja af verðtryggingunni felst.  Þ.e. að lánin séu greidd upp á fyrri hluta lánstímans, áður en afborganahluti lánsins fer að verða ráðandi hluti greiðslunnar.

Hrafn vill ekki tilraunastarfsemi.  Við þessu vil ég segja:  Árið 1979 var farið af stað með tilraun, þ.e. verðtryggingu fjárskuldbindinga, sparnaðar og launa.  Fjórum árum síðar áttuðu menn sig á því að verðtrygging launa var feigðarflan.  Almennt sparifé hefur ekki verið verðtryggt í mjög mörg ár, heldur eingöngu það sparifé sem innstæðueigendur vilja binda til langs tíma.  Einnig hefur verið horfið frá verðtryggingu fjárskuldbindinga til skamms tíma, þ.e. innan við 5 ára.  Menn hafa sem sagt smátt og smátt komist að því, að tilraunin sem hófst 1979 var ekki eins vel heppnuð og búist var við.  Nú eru aðeins tveir flokkar hennar eftir og þó ég myndi helst vilja að báðir yrðu slegnir af, þá nægir mér að sett verði bann við verðtryggingu langtíma fjárskuldbindinga neytenda.  Ég held nefnilega að sömu rök gildi  um verðtryggingu miðað við vísitölu neysluverðs og verðtryggingu miðað við gengi, að þeir einu eiga að vera með verðtryggðar skuldir sem eru með verðtryggðar tekjur.

Viðurkennum þá staðreynd, að tilraunin sem hófst með Ólafslögum er komin á endastöð.  Hún misheppnaðist kannski ekki fyrr en menn kunnu ekki að blása hana af!

Verjum sparnað landsmanna

Athugasemdir

[Eggert Guðmundsson, 11.3.2013 kl. 22:27]

Frábær samantekt hjá þér á sögu verðtryggingarinnar og afleiðingum.

Ég stakk þó aðeins við tímabilið frá 1992-2007sem mesta stöðugleikatímabilið. 

Þetta er tímabilið þegar Davíð Oddson var forsætisráherra eða fram til 2005.

Það væri ráð að skoða hvað hann hafi gert rétt á þessu tímabili., og öðruvísi en fyrirrennarar hans.

[Marinó G. Njálsson, 11.3.2013 kl. 22:31]

Ég skal segja þér hvað var gert rétt á því tímabili:

Einar Oddur Kristjánsson hann kom á þjóðarsáttarsamningunum.  Meðan áhrif þeirra vörðu, þá var stöðugleiki.

Miðað við það sem þú segir, þá hefði Davíð ekki átt að fara í Seðlabankann.

Raunar byrjuðu hlutirnir að fara úrskeiðis í marslok árið 2001, þegar Seðlabankinn hélt að krónan gæti flotið!

[Guðlaugur Hermannsson, 11.3.2013 kl. 23:04]

Í þessari frábæru grein þinni hér að ofan kemur upp spurning í hugann sem ég vil beina til þín Marinó.

Þetta tímabil sem þú tala um 1992 til 2007 var tímabil sem byggðist á sölu eigna (einkavæðing) til einkavina. Með því að selja eignir þjóðarinnar og halda sköttum niðri þá vorum við að nýta eignasafnið til framfærslu á Ríkisrekstri og til að greiða niður skuldir. Með því að selja eignirnar á gjafverði til einavinafélagsins og greiða skuldir þá var verið að kasta krónunni til að halda í aurinn. Eignirnar voru margfalt meira virði en þær voru seldar á. Þessar eignir gáfu af sér hagnað (verðmætasköpun) sem var langt umfram þá vexti sem þurfti að greiða fyrir lánin erlendu. Þegar Davíð Oddsson var búinn að selja allt sem hann gat þá fór hann frá og eftirlét Haldóri til að "klúðra" fjármálunum á endanum. Allir trúðu því að Halldór hefði klúðrað en það var Davíð sem gerði það án þess að eftir því væri tekið. Á þessum tíma var ekki mikil eftirspurn eftir lánsfjármagni hjá ríkinu og vextir því lágir og engin verðbólga svo heitið gæti. Þegar Davíð fékk þá hugdettu að hann væri óskeikull í stjórnun á ríkinu þá gæti hann þess vegna tekið að sér að stjórna peningastofnun ríkisins Seðlabankanum. Þar varð honum á í messunni, hann setti Seðlabankann á hausinn eins og íslenska ríkið með sölu eigna fyrir slikk.

Varðandi vertryggingu þá er það glapræði að ætla að fara aftur í sömu fjárglæfraförina eins og farin var í ríkisstjórnartíð Davíðs þegar ekkert er eftir til að selja af eigum ríkisins. Það er ekki boðlegt fjármagnseigendum að taka af þeim verðbætur ekki frekar en það er boðlegt að taka verðtrygginguna frá launþegum þessa lands. Þú getur skoðað gröf allt aftur til ársins 930 en það mun ekki sanna neitt sem kemur í staðinn fyrir verðtryggingu á bæði laun og lán. Markmiðið er RAUNLAUN OG RAUNLÁN. Spurningin er þessi: Af hverju villt þú ekki verðtryggingu í landi ótryggrar krónu á bæði laun og lán?

[Jóhann Kristinsson, 11.3.2013 kl. 23:17]

Það á að afnema verðtryggingu og setja bann við gengisfellingum til að hjápa heimilunum.

Bann á gengisfellingar á að vera í Stjórnarskránni, Ómar Ragnarsson og Þorvaldur Gylfason það mundi auka stuðning við gæluverkefnið ykkar og væri vert málefni.

Kveðja frá Houston

[Haukur (IP-tala skráð) 12.3.2013 kl. 00:12]

Tvennt Lífeyrir flestra opinberra starfsmanna er verðtryggður, og það er drjúgur hluti þjóðarinnar (full drjúgur e.t.v.).

Og síðan það sem Marínó skautar algjörlega framhjá, þegar hann talar um vaxtagreiðslur og verðbætur, en það er auðvitað, hverjar hefðu vaxtagreiðslur heimilinna orðið ef lánin hefðu verið á nafnvöxtum? Þegar þær tölur eru komnar til samanburðar við verðtryggðu lánin, er fyrst hægt að ræða kost og löst verðtryggingarinnar fyrir heimilin.

Hins vegar er hárrétt að verðtryggingin hemur ekki verðbólgu. Enda er henni ekki ætlað að gera slíkt.

[kristbjörn árnason (IP-tala skráð) 12.3.2013 kl. 00:16]

Þetta er nú röng söguskoðun hjá þér með Einar Odd. Þeir voru a.m.k. tveir sem beittu sér fyrir þjóðarsáttinni svo nefndu. Það var vissulega Einar Oddur og síðan Asmundur Stefánsson sem hafði unnið að þessari samningagerð allar götur frá 1983.

En til þess að þessi hugmynd gæti gengið upp varð að fá Guðmund J með í málið ásamt Verkamannasambandinu.

Þessi aðferð við samninga var nauðsynleg vegna Steingrímslaganna frá því í maí 1983 þegar samnings-réttur verkalýðshreyfingarinnar var skertur alvarlega.

En ég var þátttakandi í þessari umræðu frá upphafi frá 1984 og tók þátt þessum samningagerðum og einnig ó samningunum 1990

[Jóhann Kristinsson, 12.3.2013 kl. 00:38]

Það er vel hægt að hafa fasta vexti eins og er hér í BNA. Var að skrifa undir lán fyrir $60,000 á 4.375 vexti í 30 ár.

Jafnar greiðslur út allt lánið $298 á mánuði.

Á 30 árum greiði ég $102,000 fyrir höfuðstól og vexti.

Auðmanna elítan er búinn hammra á þessu í 30 ár ef ekki lengur að bankar og aðrar fjármálastofnanir eiga að græða á tá og fingri og launafólk á að greiða gróðan, hvort sem þau missi heimilin eða ekki.

Það verður erfitt að breyta hugsunarhátt landsmanna af því að margir trúa auðmanna elítuni.

Kveðja frá Houston.

[Karl Ólafsson, 12.3.2013 kl. 01:07]

Frábær samantekt hjá þér Marinó. Takk fyrir þessa grein.

Þessi tala sem þú heldur fram að sé verðbótahluti skulda heimilanna, þ.e. 685 ma.kr. er án efa ekki fjarri lagi. Það sem oft vill gleymast í umræðunni er vandi sem kallast peningamagn í umferð, nokkuð sem að mig minnir Ólafur Margeirsson og gott ef ekki Gunnar Tómasson o.fl. hafa fjallað eitthvað um. Þessir 685 ma.kr. eru peningamagn sem skrifaðir hafa verið inn í hagkerfið, án raunverulegrar innistæðu og hafa vitanlega bein áhrif á peningamagn í umferð í hagkerfinu, hagkerfið bólgnar út (með verðtryggingu er líklega engin leið fær til að minnka peningamagn í umferð). Það myndar síðan þá kröfu á skuldarann til framtíðarinnar að hann skapi þau verðmæti sem til þarf svo hann geti raunverulega skilað þessum fjárhæðum inn í hagkerfið. Til þess hefur hann í raun engin trygg tæki.

Og Guðlaugur Hermannsson, það er búið að prófa að hafa verðtryggingu á bæði laun og lán, sú tilraun var dæmd mislukkuð eftir mjög skamman tíma og afnumin vegna gengdarlausrar víxlverkunar árið 1983 (minnir mig). Og samt hallaði verulega á skuldarann í þeim útreikningum sem notaðir voru við annars vegar útreikning á verðbótum skulda og hins vegar verðbótum launa (sbr. baráttumál Sigtúnshópsins svokallaða, sem er síðan kapituli út af fyrir sig hvernig leyst var úr!). Við viljum held ég ekki fara þangað aftur! Ekki frekar en að við köllum eftir því að farin verði einhver fastvaxtaleið sem brennir upp eignir eins og mönnum er tíðrætt um að gerist ef verðtryggingin verður afnumin. Enginn kallar eftir því kerfi aftur. Þetta eru bilaðar plötur spilaðar aftur og aftur annað hvort af því að menn vilja ekki skilja hlutina, eða af því að þeir skilja þá í raun og veru ekki.
Ein bilaða platan enn er síðan sú að enginn muni vilja lána mér peningana sína ef þeir fást ekki verðtryggðir til baka. En vitanlega er mönnum þá frjálst að geyma fé sitt undir kodda sínum og reyna að fá betri ávöxtun þar en fæst með öðrum fjárfestingar/ávöxtunar kostum sem engu að síður munu finnast á frjálsum markaði, án verðtryggingar á neytendalán. Það þarf kannski bara að hafa aðeins meira fyrir hlutunum í fjárstýringum lífeyrissjóðanna og víðar.  

[Karl Ólafsson, 12.3.2013 kl. 01:19]

Jóhann, fastir vextir ganga upp í BNA af því að verðbólga þar er 0,5-3% væntanlega og lánveitandinn tekur áhættuna af því að hún verði ekki t.d. viðvarandi hærri en 4% þar. Þetta er erfiðara að gera hér þar sem búast má við að verðbólgan (m.v. fyrri reynslu) geti sveiflast á bilinu 4-15% og jafnvel með alvarlegum skotum upp í 30-40%. Það er náttúrulega undirliggjandi vandamálið sem veldur því að afnám verðtryggingarinnar er ekki lausn allra okkar vandamála. Til viðbótar við afnámið þarf líka breytta hagstjórn, jafnvel breytta mynt og breyttan hugsunarhátt lántakans sem á aldrei að taka hærra lán en svo að hann treysti sér til að staðgreiða breytilega vexti á lánstímanum. Í alvarlegri verðbólguskotum má alveg reikna með að til þurfi að koma möguleiki á að bæta vöxtum við höfuðstól skuldar, en slíkt verður að heyra til undantekninga. Verðbólguskot sem veldur hækkun vaxta verður að slá á neyslu hratt til að ná aftur niður verðbólgunni, ef hagkerfið og stýring þess í gegnum stýrivexti á að eiga séns á að virka.

[Jóhann Kristinsson, 12.3.2013 kl. 01:37]

Það er ekki mjög langt síðan að verðbólgan var rúm 14% í BNA, ekki koma með svona fyrrur og það var engin verðtrygging á lánum frekar en nú.

1980 var verðbólgan eftir farandi í BNA 13.9 14.2 14.8 14.7 14.4 14.4 13.1 12.9 12.6 12.8 12.6 12.5 13.5.

Verðbólguskotið er búið til af bönkunum og er kallað gengisfelling. Þess vegna verður að banna gengisfellingar, afnema verðtryggingu og landið fær stapílt verðlag.

Þetta er gömul auðmanna elítu klisja að segja að landið fer í hundana nema það sé verðtrygging og gengisfellingar.

Það sem verra er að fólkið í landinu trúir þessu.

Kveðja frá Houston

[Karl Ólafsson, 12.3.2013 kl. 01:49]

Hm, alltaf spurning hvað maður kallar 'ekki mjög langt síðan' í þessu sambandi.
Þessar tölur eru hér:
http://www.usinflationcalculator.com/inflation/historical-inflation-rates/
og já, það hafa komið verðbólguskot í BNA eins og þú lýsir. Það breytir ekki því að á síðustu 30 árum hefur verðbólga á ársgrundvelli farið yfir þessi 4,375% sem þér bjóðast sem fastir vextir tvisvar sinnum. Þess vegna er bankinn tilbúinn að veðja á að þessu prósenta muni skila honum tiltekinni ávöxun á 30 ára lánstíma.
Þú ert eitthvað að misskilja mig ef þú heldur að ég haldi því fram að hér þurfi að vera verðtrygging. Lestu fyrstu athugasemd mína. Ég held því hins vegar fram að á meðan við búum við ISK munum við ekki geta fengið 30 ára lán á föstum vöxtum allan lánstíman, nema þeir vextir séu 15-20%. Það er meinið okkar. Verðtryggingin á engan rétt á sér, þar erum við á sama máli skal ég segja þér, en fastir lágir vextir eru draumsýn á meðan við búum við ISK. Gengisfellingar er svo annar handleggur og aftur, það snýr alfarið að ISK og þeirri staðreynd að við höfum í áratugi heldur lifað um efni fram og umfram það sem útflutningur okkar raunverulega stendur undir.

[Jóhann Kristinsson, 12.3.2013 kl. 02:09]

Ok hvað er ekki langt síðan hjá þér? 2008 var verðbólga eftirfarandi 4.3 4.0 4.0 3.9 4.2 5.0 5.6 5.4 4.9.

Gjaldmiðill skiptir ekki máli ef það er stbílt verðlag í landinu, og það gerist ekki nema að verðtrygging og gengisfellingar séu bannaðar.

En fólk er orðið svo gegnum sósa á áróðri auðmanna elítunar og trúir að þetta sé eina leiðin til þess að landið fari ekki á hausinn að vera með verðtryggingu og gengisfellingar.

Hverjir eru ánægðir með ástandið eins og það er í dag; auðmanna elítan og hverjir eru það sem eru að tapa öllu sem þeir eiga, launþegar og þá sérstaklega ungir launþegar.

Já auðmanna elítan verður að græða hvort sem launþegar missi heimili sín eða ekki.

Kveðja frá Houston

[Jósef Smári Ásmundsson, 12.3.2013 kl. 07:02]

Datt í hug þegar minnst var á þjóðarsáttarsamninga Einars Odds.Vilmundur Jósefsson kom með tillögu um daginn um að fastsetja gengið í 5 ár og gera kjarasamninga til sama tíma.Það væri gaman að fá álit þitt á þeirri tillögu Marinó.Sjálfum líst mér ekki illa á hana ef þetta yrði útfært á réttan hátt.

[Maelstrom, 12.3.2013 kl. 10:02]

Það er einföld lausn á þessu.  Af hverju ekki að veita neytendalán í erlendri mynt?  Vextir yrðu þá mjög lágir eins og beðið er um hér að ofan.  Það eru síðan vitað að ISK mun falla gagnvart EUR á lánstímanum og lánveitandinn myndi fá "verðbætur" á lánin í formi gengishagnaðar. 

Heimilin myndu þá sjá að það er stöðug veiking krónunnar sem orsakar mesta verðbólgu og að lausnin felst í því að semja um að fá laun í EUR. 

Langtímalausnin er síðan að skipta út ISK fyrir einhverja mynt sem bíður upp á stöðugleika og kjósa síðan stjórnmálamenn sem geta stýrt þjóðarskútunni með stöðugleika sem fyrsta markmið.

;)

[Gunnar Heiðarsson, 12.3.2013 kl. 11:46]

Öruggasta trygging innlána er lítil verðbólga og stöðugleiki. Lítil verðbólga og stöðugleiki byggist fyrst og fremst á sátt á vinnumarkaði og aðstæðum svo fyrirtæki fái dafnað. Það var ekki fyrr en við þjóðarsáttina, 1990, sem stöðugleiki náðist á okkar hagkerfi. Þá hafði verðtrygging staðið yfir í nærri áratug, án þess að ná tökum á vandanum, nema að mjög takmörkuðu leyti.

En það er annar vandi sem fylgir verðtryggingu. Afborgun verðtryggðra lána er mun léttari fyrstu árin og þeir sem eru að koma þaki yfir höfuð sér taka lán eftir afborgunargetu.

Því má segja aðverðtryggð lán haldi uppi verði fasteigna. Ef þessi lán væru ekki í boði, yrði fólk að taka lægri lán og eftirspurn á húsnæðismarkaði minnkaði. Verð fasteigna myndi lækka.

Það er auðvitað engin glóra í því að ungt fólk sem er að koma sér upp húsi, skuli þurfa að taka lán með höfuðstól sem jafngildir fjórum til sexföldum heildartekjum. Það sér auðvitað hver maður að slíkt gengur ekki upp. Af heildarlaunum hefur fólk tiltölulega lítið ráðstöfunarfé, eftir að skattar, gjöld og nauðsynjar hafa verið greiddar og ofaná afborgun höfuðstóls leggjast vextir. Ef lánið er verðtryggt er dæmið enn verra.

Þá er heldur engin glóra í því að einu kostir sem fólk hafði til lántöku fyrir húsnæði, hafi lengst af verið verðtryggð lán. Þar með er búið að binda þetta fólk til 20 eða 40 ára og það á sér enga björg þegar skelfingar eins og bankahrun dynja yfir. Við skulum ekki horfa framhjá þeirri staðreynd að bankahrunið haustið 2008 er ekki fyrsta bankahrunið í heiminum og alls ekki það síðasta. Þá geta einnig önnur áföll dunið á okkur, sem leiða til óðaverðbólgu, s.s. stríð. Jafnvel þó nokkuð megi ganga út frá því að hér á Íslandi muni ekki brjótast út styrjöld, er ljóst að ef slíkar hörmungar ganga yfir t.d. Evrópu, mun það hafa víðtæk og slæm áhrif hér.

Þegar eru málsmetandi menn innan landa ESB farnir að opinbera þennan ótta sinn. Hafa meðal annar bennt á að fyrir 100 árum, ári fyrir fyrri heimstyrjöldina, fullyrtu stjórnmálamenn að aldrei myndi brjótast út stríð innan Evrópu. Síðan hafa tvær heimstyrjaldir átt sín upptök þar og nokkur minni stríð verið háð, það síðasta þegar Júgóslavía liðaðist í sundur.

Líkur á öðru bankahruni hérna eða einhverjum þeim aðstæðum sem muni valda verðbólguskoti, hafa aukist verulega. Því er mikilvægt að afnema verðtrygginguna sem allra fyrst. Þó enn séu margir sem geta staðið í skilum, munu fáir ef nokkrir lifa af annan skell. Þetta á að vera forgangsverkefni til að leggja allt sem hægt er á vogarskálar framtíðarinnar.

Samhliða þessu þarf að fara í aðgerðir til að leiðrétta þann forsendubrest sem hér varð haustið 2008.

Þessar aðgerðirn eru nauðsynlegar til að halda þjóðarskútunni á floti, að öðrum kosti mun hún sökkva. Ef stjórnmálamenn hafa kjark til að stíga þessi tvö skref, munu þeir hafa gert allt sem í þeirra valdi stendur svo Ísland geti staðið af sér hugsanlegar hörmungar erlendis.

[Guðlaugur Hermannsson, 12.3.2013 kl. 12:06]

Karl ólafsson. Þú ert að blanda þessu saman með verðbólgu og verðtryggingu. Launþeginn á rétt á sambærilegri tryggingu á verðgildi launa sinna eins og fjármagnseigandinn á rétt á verðtryggingu á fjármagni sínu. RAUNLAUN OG RAUNLÁN er krafa byggð á jafnræðisgrundvelli og hefur það ekkert með verðbólgu að gera. Verðbólgan er hagstjórnarvandamál sem á ekki að leysa á kostnað launþegans. Þetta er svo augljóst mál að það hljóta allir að sjá það. Þú færð í laun undanrennu en skuldar nýmjólk. Þú þarft fleiri undanrennulítra til að ná upp í nýmjólkina í fituinnihaldi. Verðbólga er vandi ríkistjórnar og Seðlabanka Íslands en ekki launþega þessa lands.

[Höfundur ókunnur, 12.3.2013 kl. 13:19]

Jæja, mikil skrif ... þetta er allt sérstakt.

Það er eins og að Marínó gefi sér hvert svarið sé og verið sé að finna forsendur til að komast að þessu rétta svari. Rétt eins í stærðfræðinni, þegar lausnin er aftast og verið er að finna leiðina "afturábak".

Forsenda 1: verðbólgugrafið. Hvernig er hægt að fá það út að verðtrygging sé óvenju slæm núna fyrir skuldara, verðbólgan er nokkurnveginn "eðlileg" í sögulegu ljósi.

Það sem er ekki eðlilegt er að taka "all in" stöðu gegn verðbólgu (með verðtryggðu láni) til 40 ára. Miðað við ellilífeyrisaldur 68 ára þá er hámarksaldur þess sem ætti að íhuga slíkt lán 28 ára; ellegar verður hann í skuld á öllum tekjumyndunartíma. (Enginn hugsaði svona en það er ekki verðbólgunni að kenna, heldur vanhugsun meðal lántaka).

Varðandi þróun á greiðslubyrði og nýtilkomna erfiðleika hjá mörgum þá er það þróun LVT og NVT sem skiptir máli, hækki LVT umfram NVT þá verður auðveldara að borga af láni, sé þróunin á hinn veginn verður þetta þyngra.

Forsenda 2: graf GM. Frá 2005 var gríðarlegur vöxtur í erlendum lánum og það sést í því að þá hækka eignir mest. Skuldsetning hefst "hófleg" þótt ég gefi lítið fyrir þær tölur. Hvernig hefur þróunin verið í öðrum löndum? Ég myndi byrja á því að skoða það áður en ég drægi aðrar ályktanir af þessu.

[Ólafur Björn Ólafsson, 12.3.2013 kl. 16:26]

Góð grein Marínó...

Velti fyrir mér þeim orðum sem margir viðhafa er þeir benda á verðbólgu annarra ríkja annarsvegar og okkar verðbólgu hinsvegar. Segja svo að við getum ekki tekið af verðbæturnar hér vegna verðbólgunnar hér...

Í mínum huga er þetta einfallt þegar á mannamáli er sagt að "verðbætur eru verðbólguhvetjandi", það er að ef við hefðum ekki verðbætur þá væri ekki þörf á verðhækkunum sem aftur þýðir minni verðbólga...

Kveðja

[Marinó G. Njálsson, 12.3.2013 kl. 17:04]

Ég sé að hér hefur verið mikið fjör í dag.  Er á hlaupum núna, en geri þessu vonandi betri skil í kvöld.

Verð þó að svara tveimur atriðum:

1.  Kristbjörn, það er hárrétt að það þurfti tvo til og væri gott ef slíkir tveir menn fyndust í dag.

2.  besser.blog.is, þá gaf ég mér engar niðurstöður fyrirfram, heldur er bara að svara ákveðnum fullyrðingum.  Þannig að ég er að koma með rök móti þeirri fullyrðingu að verðtryggingin verji sparnað.  Ég hef verið óhræddur við að koma með andstæð sjónarmið við mína skoðun.

[Ólafur Jónsson (IP-tala skráð) 12.3.2013 kl. 17:29]

Vissulega er verðtrygging rakin til verðbólgu, og viðbrögðin á sínum tíma (1979) voru að að lækna einkennin, en ekki að ráðast að rótum vandans, sem eru fólgin í þeirri ótrúlegu staðreynd að einkafyrirtæki (einkabankar)geta búið til peninga úr engu (og skuld í leiðinni).

Þeir hafa haft leyfi til þessa í því kerfi sem við höfum búið við(og hafa haft í tvær aldir og þessu hefur ekki enn verið breytt). Hömlum á þetta leyfi var allt að því afnumið í aðdraganda hrunsins (afnám bindiskyldu og lækkun eiginfjárhlutfalls). Sú aukning peningamagns í umferð var hrikaleg og hafði sömu áhrif og allar fyrri aukningar á peningamagni. "verðbólgu".

Kreppan var búin til af bankamönnum, vísvitandi!

[Hörður Þórðarson, 12.3.2013 kl. 19:04]

Skemmtilegur þráður. Sumir vilja banna "gengisfellingu". Aðrir tala um "tryggingu á verðgildi launa".

Fólk sem talar svona lifir í barnslegum heimi þar sem einhver stór pabbi getur lagað allt og tryggt allt. Heimurinn er því miður ekki svona. Ef framleiðsla samfélags dregst saman, dregst eðlilega kaupmáttur þeirra sem eru í samfélaginu, að öllu jöfnu, saman að sama skapi. Það er hægt að fresta slíkum samdrætti með lántökum en það kemur að skuldadögum og það er enginn stór pabbi sem getur bara tekið fram veskið og skrifað ávísum sem kemur í veg fyrir gengisrýrnun og tryggir verðgildi launa. 

Sjálfstætt, sjálfbjarga fólk tryggir sín eigin laun með því að framleiða eitthvað sem aðrir vilja borga fyrir. Börn tryggja sig með því að eiga góðan pabba.  Er ekki kominn tími til að hætta þessum barnaskap og fullorðnast? 

[Jóhann Kristinsson, 12.3.2013 kl. 19:13]

í hvaða banka vinnur þú Hörður?

Kveðja frá Houston

[Einar (IP-tala skráð) 12.3.2013 kl. 21:58]

Það hefur verið og er mikið lagt upp úr því að verja sparnað fólks. Það er ágætt að passa uppá að fólk tapi ekki sparnaði sínum.

En hvað með þúsundir ef ekki tugþúsundir landsmanna sem áttu sinn sparnað, ævisparnað í húsnæði sínu.

Hafði kannski greitt milljónir inná íbúð eða hús og tekið lán fyrir rest.

Í flestum ef ekki öllum tilvikum er sá sparnaður "gufaður upp" og eina sem fólkið stendur uppi með er skuld sem hækkar og hækkar við hverja afborgun.

Hvar eru þeir sem vilja verja sparnað þessa fólks? Er þetta fólk með minni rétt í að sparnaður þeirra sé varinn?

Í þessum viðskiptum virðast margir finnast sjálfsagt að annar aðili viðskiptanna (lántaki) taki á sig alla stökkbreytingu lánanna vegna hrunsins.

Hruns sem margar sömu fjármálastofnanir og nú hálfpartin græða á ástandinu, báru að mörgu leyti ábyrgð á. Allavega hluta ábyrgðar.

Afhverju á annar aðili viðskiptanna að tapa öllum sínum sparnaði á meðan hinn aðilinn græðir á þessu öllu saman.

Það er talað um að lífeyrissjóðirnir tapi. Veistu, lífeyrissjóðirnir töpuðu milljörðum ef ekki tugum milljarða á braski sínu í góðærinu.

Þeir sem tóku þá ákvörðun að kaupa sér þak yfir höfuð fjölskyldu sinnar eiga ekki að þurfa að dekka það.

Og á meðan halda þessir toppar í lífeyrissjóðunum sínum ofurlaunum eins og ekkert hafi í skorist þrátt fyrir að hafa braskað milljörðum af fjármunum lífeyrisþega.

Það er eitthvað rotið í þessu öllu saman. Að taka lán fyrir íbúð er ekki, eða á ekki að vera áhættufjárfesting.

[Guðmundur Ásgeirsson, 13.3.2013 kl. 20:20]

Verðtryggingin ER hinn undirliggjandi vandi - bofs.blog.is

Indexation considered harmful - bofs.blog.is