Stefnumótun fyrir Ísland

Eftir hrun bankanna í október 2008, vonuðust margir eftir breytingum.  Þær hafa að mestu látið bíða eftir sér og margt sem farið var af stað með endaði í sviknum loforðum.  Núna ríflega 6 árum síðar er stjórnarskráin óbreytt, fiskveiðikerfið er óbreytt, ofríki fjármálakerfisins meira en nokkru sinni fyrr, heilbrigðiskerfið er í molum, möguleikar fólks til menntunar hafa verið skertir, aldrei hafa fleiri búið við langtímaatvinnuleysi, bið hefur verið á fjárfestingum og atvinnuuppbyggingu.  Ekki dettur mér í hug að segja að ekkert hafi verið gert, en árangurinn er minni en fyrirheitin gáfu til kynna.

Ef Ísland væri fyrirtæki á markaði, þá hefðu hlutabréf þess fallið allskarpt á undanförnum árum.  Raunar má velta fyrir sér hvort búið væri að fara fram á gjaldþrotaskipti, því fyrirtækinu Íslandi hefur gengið frekar illa að standa við skuldbindingar sínar.  Hvort heldur gagnvart viðskiptavinum sínum, þ.e. þjóðinni, eða lánadrottnum.

Ef Ísland væri fyrirtæki, væri fyrir löngu búið að kalla til lærða sérfræðinga til að endurskipuleggja reksturinn.  Búið væri að fara í stefnumótunarvinnu, endurgerð verkferla, greiningu á tekjustreymi, leggja pening í vöruþróun og endurskoða öll útgjöld.  Málið er bara, að Ísland er ekki fyrirtæki og því er ekki búið að gera neitt af þessu.  (Eða í mjög takmörkuðu mæli.)

Hver er stefna Íslands í menntamálum, heilbrigðismálum, velferðarmálum eða náttúruvernd?  Hver utanríkisstefna Íslands, stefna í þróunarmálum, mannúðarmálum eða málefnum innflytjenda?  Hvernig atvinnulíf viljum við hafa, hvað má kosta að örva atvinnulífið?  Hvernig viljum við nýta auðlindir þjóðarinnar?  Hvernig fáum við sem mest út úr auðlindum þjóðarinnar?  Vissulega er hægt að lesa eitt og annað út úr stefnulýsingu ríkisstjórna hverju sinni, en málið er að fæstar ríkisstjórnir ná að fylgja slíkum skjölum.  Og fljótt skipast veður í loft á pólitískum vettvangi.

Hluthafar fyrirtækisins Íslands kusu vorið 2013 nýja stjórn vegna fyrirheita um breytingar.  Það sem við höfum hins vegar séð lofar enn ekki nógu góðu.  Sama fátið og skipulagsleysið blasir við og áður.  Stjórnarformanninum gengur illa að skilja ábendingar sem til hans er beint og áttar sig alls ekki á þeim tækifærum sem felast í gagnrýni á störf hans og annarri í stjórninni.  Væri Ísland fyrirtæki, þá myndu menn skilja að kvartanir og gagnrýni er besta uppspretta hugmynda fyrir endurbótavinnu sem hægt er að hugsa sér.

Ég held að ríkisstjórn Sigmundar Davíðs Gunnlaugssonar verði að fara að líta á störf sín sem einmitt stjórnarstörf fyrir fyrirtækið Ísland.  Fyrirtæki, sem varð fyrir áfalli, og nú þurfum við samhentan hóp allra til ljúka endurreisninni.  Góða, hæfa leiðtoga til að leiða starfið, fjölbreyttan hóp í hugmyndavinnuna.  Móta þarf skýra stefnu til framtíðar, stefnu sem þjóðin velur, en síðan verður það ríkisstjórnar, þings og embættismanna að framfylgja stefnunni.  Þetta þýðir að stefna getur ekki verið til nokkurra ára, heldur langs tíma.  Stefnan má ekki markast af stjórnmálaskoðunum, heldur á hún að vera skilgreining á því Íslandi sem við viljum hafa til framtíðar.  Hver ríkisstjórn hefur síðan svigrúm til að ákveða leiðir til að fylgja stefnunni, en hún má því aðeins víkja frá markmiðum hennar að um það sé víðtæk sátt og ný markmið hafi verið skilgreind og samþykkt.

Svona stefna gæti haft svipað vægi og stjórnarskráin.  Ég tel hana þó ekki eiga að vera hluti af stjórnarskránni.  Stjórnarskráin er grunnlög samfélagsins og henni á aðeins að breyta í undantekningartilfellum.  Stefnuskrá Íslands verður hins vegar að taka reglulegum breytingum, því þannig og aðeins þannig verður fyrirtækið Ísland samkeppnishæft, eftirsóknarvert til búsetu og skilar eigendum sínum þeim ávinningi sem nauðsynlegur er til frekari uppbyggingar.

Ég ætla ekki að leggja aðrar línur hér um hver þessi stefna ætti að vera en að segja að ég tel æskilegt að tekið sé mið af norræna velferðarlíkaninu, eins og það hefur verið útfært í Danmörku, Finnlandi, Noregi og Svíþjóð.  Ekki eru allar þjóðirnar með nákvæmlega sömu útfærslu, en áherslurnar eru mjög líkar.